ترغیب به مسواک زدن و آنچه در فضل آن آمده است

ترغیب به مسواک زدن و آنچه در فضل آن آمده است

315-205- (1) (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «لَوْلاَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِی لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاکِ مَعَ کُلِّ صَلاَةٍ».

رواه البخاری - واللفظ له – ومسلم؛ إلا أنه قال: «عند کل صلاة».

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اگر بر امتم احساس دشواری نمی‌کردم، آنها را امر می‌کردم همراه هر نماز، مسواک بزنند».

(حسن صحیح) والنسائی وابن ماجه وابن حِبّان فی «صحیحه» إلا أنه قال: «مَعَ الْوُضُوءِ عِنْدَ کُلِّ صَلَاةٍ».

و در روایت ابن حبان آمده است: «همراه با وضو برای هر نماز».

(صحیح) ورواه أحمد وابن خُزیمة فی «صحیحه» وعندهما: «لأمرتُهم بالسِّواک مع کل وضوءٍ».

و در روایت احمد و ابن خزیمه آمده است: «به آنها امر می‌نمودم که همراه با هر وضو، مسواک هم بزنند».

316-206- (2) (حسن صحیح) وَعَنْ عَلِیِّ بنِ أَبِی طالِبٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِی لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاکِ مَعَ کُلِّ وُضُوءٍ».

رواه الطبرانی فی الأوسط بإسناد حسن.

از علی بن ابی طالب س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اگر بر امتم احساس دشواری نمی‌کردم، همراه با هر وضو آنها را به مسواک زدن دستور می‌دادم».

317- 207- (3) (حسن) عَنْ زَیْنَبَ بِنْتِ جَحْشٍ ل قَالَتْ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِی لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاکِ عِنْدَ کُلِّ صَلَاةٍ کَمَا یَتَوَضَّئُونَ».

رواه أحمد بإسناد جیّد.

از زینب دختر جحش ل روایت است: از رسول الله ج شنیدم که ‌فرمود: «اگر بر امتم احساس دشواری نمی‌کردم، آنها را امر می‌کردم که همراه هر نماز، مسواک بزنند، همانطور که وضو می‌گیرند».

0-208- (4) (صحیح لغیره) ورواه البزار والطبرانی فی «الکبیر» من حدیث العباس بن عبدالمطلب ولفظه: «لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِی لَفَرَضْتُ عَلَیْهِمُ السِّوَاکَ عِنْدَ کُلِّ صَلَاةٍ، کَمَا فَرَضْتُ عَلَیْهِمُ الْوُضُوءَ».

و در روایت طبرانی آمده است: «اگر بر امتم احساس دشواری نمی‌کردم، مسواک زدن هنگام هر نماز را بر آنها فرض می‌کردم، همانطور که وضو گرفتن را بر آنها فرض کردم».

0-141- (1) (ضعیف) ورواه [یعنی حدیث زینب] أبو یعلى بنحوه، وزاد فیه: «وقالت عائشة ل: «وما زال النبی ج یذکر السواکَ حتى خَشیتُ أن یَنزلَ فیه قرآنٌ».

و ابویعلی حدیث زینب را به همین صورت روایت می‌کند که در آن آمده است: عایشه ل می‌گوید: پیوسته رسول الله ج در مورد مسواک زدن تذکر می‌دادند چنانکه ترسیدم در مورد آن قرآن نازل شده باشد.

318-209- (5) (صحیح) وَعَنْ عائشة ل أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «السِّوَاکُ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ، مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ».

رواه النسائی وابن خزیمة فی «صحیحیهما»، ورواه البخاری معلقاً مجزوماً، وتعلیقاته المجزومة صحیحة^([1]).

از عایشه ل روایت است که رسول الله ج فرمودند: «مسواک موجب پاکی دهان و رضایت پروردگار می‌گردد».

319-142- (2) (ضعیف) وَعَن أبی أیوب س قَالَ قَالَ رَسولُ الله ج: «أَرْبَعٌ مِنْ سُنَنِ المُرْسَلِینَ: الخِتَان^([2])، وَالتَّعَطُّرُ، وَالسِّوَاکُ، وَالنِّکَاحُ».

رواه الترمذی وقال: "حدیث حسن غریب"^([3]).

و از ابوایوب س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چهار امر از سنت‌های پیامبران است: ختنه کردن، عطر زدن، مسواک زدن و ازدواج کردن».

320-210- (6) (صحیح) عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب، عَنِ النَّبِیَّ ج قَالَ: «عَلَیْکُمْ بِالسِّوَاکِ، فَإِنَّهُ مَطْیَبَةٌ لِلْفَمِ، وَمَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ تَبَارَک وَتَعَالَى».

رواه أحمد من روایة ابن لهیعة^([4]).

از ابن عمر ب روایت است که رسول الله ج فرمود: «مسواک بزنید؛ زیرا موجب پاکی دهان و رضایت پروردگار می‌گردد».

321-211- (7) (صحیح) عَنْ شُریح بن هَانىء، قَالَ: قُلْتُ لعَائِشَةَ ل: بِأَیِّ شَیْءٍ کَانَ یَبْدَأُ النَّبِیُّ ج إِذَا دَخَلَ بَیْتَهُ؟ قَالَتْ: «بِالسِّوَاکِ».

رواه مسلم وغیره.

از شریح بن هانی روایت است که می‌گوید: به عایشه ل گفتم: اولین کاری که رسول الله ج هنگام ورود به خانه‌اش انجام می‌داد، چه بود؟ گفت: مسواک زدن.

322-143- (3) (ضعیف) عَنْ زَیْدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُهَنِیِّ س قَالَ: «مَا کَانَ رَسُولُ اللهِ ج یَخْرُجُ مِنْ بیتهِ لِشَیْءٍ مِنَ الصَّلَاةِ حَتَّى یَسْتَاکَ».

 رواه الطبرانی بإسناد لا بأس به^([5]).

و از زید بن خالد جهنی س روایت است که می‌گوید: رسول الله ج برای نماز از خانه خارج نمی‌شد تا اینکه مسواک می‌زد.

323-212- (8) (صحیح لغیره) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب، قَالَ: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج: یُصَلِّی بِاللَّیْلِ رَکْعَتَیْنِ رَکْعَتَیْنِ، ثُمَّ یَنْصَرِفُ فَیَسْتَاکُ».

رواه ابن ماجه والنسائی^([6]). ورواته ثقات.

از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج در شب دو رکعت دو رکعت نماز می‌خواند و پس از اتمام هر نماز مسواک می‌زد.

324-144- (4) (ضعیف) وَعَن أَبِی أمَامَة س أنَّ رَسولَ الله ج قَالَ: «تَسَوَّکُوا؛ فَإِنَّ السِّوَاکَ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ، مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ، مَا جَاءَنِی جِبْرِیلُ إِلَّا أَوْصَانِی بِالسِّوَاکِ، حَتَّى لَقَدْ خَشِیتُ أَنْ یُفْرَضَ عَلَیَّ وَعَلَى أُمَّتِی، وَلَوْلَا أَنِّی أَخَافُ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِی، لَفَرَضْتُهُ عَلَیهم، وَإِنِّی لَأَسْتَاکُ حَتَّى خَشِیتُ أَنْ أُحْفِیَ مَقَادِمَ فَمِی».

رواه ابن ماجه من طریق علی بن یزید عن القاسم عنه.

و از ابوامامه س روایت است که رسول الله ج فرمودند: مسواک بزنید، سواک پاک کننده دهان و مورد رضایت پروردگار است. هرگاه جبریل نزد من آمد مرا به سواک سفارش نمود. چنانکه خوف آن داشتم که بر من و امتم فرض شود و اگر نمی‌ترسیدم سواک بر امتم سخت و دشوار باشد، آن‌ را بر آنان فرض می‌کردم. و من چنان سواک می‌زدم که ترسیدم لثه‌های جلوی دهانم از بن کنده شود.

325-213- (9) (حسن لغیره) وَعَن ابن عَبَّاسٍ ب عن النبی ج قَالَ: «لَقَدْ أُمِرْتُ بِالسِّوَاکِ، حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ یَنْزِلُ عَلَیَّ فِیهِ قُرْآنٌ، أَوْ وَحْیٌ».

از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج فرمود: «چنان به مسواک زدن توصیه شدم، تا جاییکه گمان کردم در مورد آن قرآن یا وحی بر من نازل می‌شود».

رواه أبو یعلى وأحمد^([7]) وَلَفظه قَالَ: «أُمِرْتُ بِالسِّوَاکِ حَتَّى خَشِیتُ أَنْ یُوحَى إِلَیَّ فِیهِ شَیء».

ورواته ثقات.

چنان به مسواک زدن امر شدم که ترسیدم در مورد آن وحی بر من نازل شود.

326-145- (5) (منکر) عَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الْأَسْقَعِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أُمِرْتُ بِالسِّوَاکِ حَتَّى خَشِیتُ أَنْ یُکْتَبَ عَلَیَّ».

رواه أحمد والطبرانی وفیه لیث بن أبی سُلَیم^([8]).

و از واثله بن اسقع س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چنان به مسواک زدن امر شدم که ترسیدم بر من فرض شود».

327-146- (6) (منکر) وَعَن أُمِّ سَلَمَةَ ل، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَا زَالَ جِبْرِیلُ یُوصِینِی بِالسِّوَاکِ حَتَّى خِفْتُ عَلَى أَضْرَاسِی».

رواه الطبرانی بإسناد لین.

و از ام سلمه ل روایت است که رسول الله ج فرمودند: «همواره جبریل مرا به مسواک زدن توصیه می‌کرد چنانکه از آسیب دیدن دندان‌های آسیابم می‌ترسیدم».

328-147- (7) (ضعیف) عَنْ عَائِشَةَ ل، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَزِمْتُ السِّوَاکَ حَتَّى خَشِیتُ أَنْ یُدْرِدَ فِیّ».

رواه الطبرانی فی "الأوسط" ورواته رواة "الصحیح"^([9]).

و از عایشه ل روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چنان مسواک را بر خود لازم گرفتم که ترسیدم دندان‌هایم بریزد».

0-214- (10) (حسن لغیره) ورواه البزار من حدیث أنس ولفظه: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَقَد  أُمِرْتُ بِالسِّوَاکِ حَتَّى خَشِیتُ أَنْ أَدْرَدَ».

از عایشه ل روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چنان به مسواک زدن امر شدم که ترسیدم دندان‌هایم بیفتد».

(الدَّرَد): سقوط الأسنان.

329-215- (11) (حسن صحیح) وَعَنْ عَلِیٍّ س أَنَّهُ أَمَرَ بِالسِّوَاکِ، وَقَالَ: قَالَ رَسولُ الله ج: إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا تَسَوَّکَ، ثُمَّ قَامَ یُصَلِّی قَامَ الْمَلَکُ خَلْفَهُ، فَتَسَمَّعَ لِقِرَاءَتِهِ فَیَدْنُو مِنْهُ -أَوْ کَلِمَةً نَحْوَهَا- حَتَّى یَضَعَ فَاهُ عَلَى فِیهِ فَمَا یَخْرُجُ مِنْ فِیهِ شَیْءٌ مِنَ الْقُرْآنِ، إِلَّا صَارَ فِی جَوْفِ الْمَلَکِ، فَطَهِّرُوا أَفْوَاهَکُمْ لِلْقُرْآنِ».

رواه البزار بإسناد جید لا بأس به وروى ابن ماجه بعضه موقوفا ولعله أشبه^([10]).

از علی س روایت است که دستور به مسواک زدن داده و گفته است: رسول الله ج فرمودند: «هنگامی که بنده مسواک می‌زند سپس برای نماز می‌ایستد، فرشته‌ای پشت سر او می‌ایستد. به قرائت او گوش می‌دهد و به او نزدیک می‌شود تا دهانش را روی دهان او قرار می‌دهد؛ پس هیچ بخشی از قرآن از دهان او خارج نمی‌شود، مگر اینکه در درون فرشته قرار می‌گیرد. پس دهان‌های‌تان را برای قرآن پاک گردانید».

330-148- (8) (ضعیف) عَنْ عَائِشَةَ ل، زَوْجِ النَّبِیِّ ج عَنِ النَّبِیِّ ج، قَالَ: «فَضْلُ الصَّلَاةِ بِالسِّوَاکِ، عَلَى الصَّلَاةِ بِغَیْرِ سِوَاکٍ، سَبْعونَ ضِعْفًا».

رواه أحمد والبزار وأبو یعلى وابن خزیمة فی صحیحه وقال: "فی القلب من هذا الخبر شیء فإنی أخاف أن یکون محمد بن إسحاق لم یسمعه من ابن شهاب". ورواه الحاکم وقال: "صحیح على شرط مسلم". کذا قال، ومحمد بن إسحاق إنما أخرج له مسلم فی المتابعات^([11]).

عایشه ل همسر رسول الله ج از رسول الله ج روایت نموده که فرمودند: «فضل نماز با مسواک نسبت به نماز‌ بی مسواک هفتاد برابر است».

331-149- (9) (ضعیف) وَعَن ابن عَباسٍ ب أنَّ رَسولَ الله ج قَالَ: «لأَن أُصَلِّیَ رکعتَین بِسِواکٍ أحَبُّ إلیَّ مِن أن أصَلِّی سَبعِینَ رکعَةً بِغَیرِ سِواکٍ».

رواه أبو نُعیم فی "کتاب السواک" بإسناد جید^([12]).

و از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اینکه دو رکعت نماز با مسواک بخوانم نزد من محبوب‌تر است از اینکه هفتاد رکعت بدون مسواک نماز بخوانم».

332-150- (10) (ضعیف) وَعَن جَابِر س قَالَ: قَالَ رَسولُ الله ج: «رَکْعَتَانِ بِسِوَاکٍ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَةٍ بِغَیْرِ سِوَاکٍ».

رواه أبو نعیم أیضا بإسناد حسن^([13]).

و از جابر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «دو رکعت نماز با مسواک برتر از هفتاد رکعت بدون مسواک می‌باشد».

11- (الترغیب فی تخلیل الأصابع^([14]) والترهیب من ترکه وترک الإسباغ إذا أخل بشیء من القدر الواجب)

---

^([1]) لیس هذا على الإطلاق، کما بیّنه الحافظ ابن حجر فی "مقدمة الفتح" (ص 14)، فراجعْه فإنّه هامّ، أقول هذا مع اعتقادی بأنَّ هذا صحیح الإسناد، کما کنت بیّنته فی "المشکاة" (381)، و"الإرواء" (66). ثم إن فی الأصل هنا ما نصه: "ورواه الطبرانی فی "الأوسط" و"الکبیر" من حدیث ابن عباس، وزاد فیه "ومجلاةٌ للبصر". ولما کان إسنادها ضعیفاً جداً فقد حذفته على ما نصصت علیه فی المقدمة، وهو مخرج فی "الضعیفة" (5279).

^([2]) (الختان): موضع القطع من ذکر الغلام، وفرج الجاریة. ذکره فی "النهایة" تفسیراً لقوله ج: "إذا التقى الختانان فقد وجب الغسل". ویطلق على الفعل الذی هو القطع المخصوص، وهو المراد به هنا.

^([3]) وفیه نظر من وجوه، أصحها أن فیه من لا یعرف. انظر "الإرواء" (رقم 33)، و"الضعیفة" (4523).

^([4]) قلت: لکنه عنده من روایة قتیبة بن سعید عنه، وهی صحیحة، وله شاهد بإسناد جیّد خرّجته فی "الصحیحة" برقم (2517).

^([5]) قلت: کیف لا وهو فی "کبیر الطبرانی" (5/ 293/ 5261) من طریق أبی أیوب عن صالح ابن أبی صالح عن زید بن خالد، وصالح هذا هو مولى التوأمة، کان اختلط، وأبو أیوب هو عبد الله ابن علی الإفریقی؛ لیَّنه أبو زرعة.

^([6]) لم أجده عند النسائی، ولم یعزه النابلسی فی "ذخائر المواریث" إلا لابن ماجه، کذلک صنع الحافط فی "الفتح"، وقال: "وإسناده صحیح، لکنه مختصر من حدیث طویل، وأورده أبو داود، وبین فیه أنه تخلل بین الانصراف والسواک نوم، وأصل الحدیث فی مسلم مبیّناً أیضاً". وهو کما قال، إلا أن قوله: "إسناده صحیح" لیس بصحیح، فإن فیه سفیان بن وکیع، وهو متکلَّم فیه، بل اتّهمه أبو زرعة بالکذب، لکن قد أخرجه الحاکم (1/ 145) من غیر طریقه، وصححه على شرط الشیخین، ووافقه الذهبی، فبه صح الإسناد، لکن المتن مختصر، وحدیث أبی داود المبیَّن مخرج فی "صحیح أبی داود" (رقم 52). ثم طبع کتاب "السُّنن الکبرى" للنسائی، فإذا الحدیث فیه أیضاً (1/ 424) مختصراً کروایة الحاکم، وأخرى کروایة أبی داود.

^([7]) هذا یُشعر أن اللفظ الأول لم یروه أحمد، ولیس کذلک، فقد أخرجه (1/ 337) بهذا اللفظ، و (1/ 375) باللفظ الآخر، وسنده حسن لغیره، فإن له شاهداً من حدیث واثلة، مذکوراً فی الأصل. وهو فی "الصحیحة" تحت رقم (1556) کشاهد.

^([8]) قلت: وبه أعله الهیثمی، لکنه قال: "ثقة مدلس وقد عنعنه"! وهذا من أوهامه التی کررها، فلم یرمه أحد بالتدلیس، وإنما بالاختلاط، ونقله عنه الجهلة وأقروه، ومع ذلک حسنوه!!

^([9]) قلت: هو کما قال، لکنه منقطع بین (عمرو بن أبی عمرو مولى المطلب) وعائشة رضی الله تعالى عنها، وهو مخرج فی "الضعیفة" برقم (6713).

^([10]) قلت: کلا؛ فإنَّ فی إسناد ابن ماجه انقطاعاً ومتروکاً. انظر "الصحیحة" (1213).

^([11]) قلت: وهذا حق -وکثیراً ما یغفل عنه الحاکم ویتابعه علیه الذهبی کهذا الحدیث-، لکنه إعلال قاصر، لأن العلة إنما هی العنعنة فإنه کان یدلس، وقد أشار إلیه ابن خزیمة، ومع ذلک حسنه الجهلة! وهو مخرج فی "الضعیفة" (1503).

^([12]) کذا قال. وخالفه الحافظ فی "التلخیص" فقال: "وأسانیده کلها معلولة". والحافظ أقعد بهذا العلم، وأعرف بعلله من المؤلف رحمهما الله تعالى، فالقول قوله عند التعارض عندی، حین لا یتیسر لنا الوقوف على الأسانید المختلف فیها، کما هو الشأن هنا.

^([13]) انظر الحاشیة السابقة.

^([14]) قال فی النهایة: "(التخلیل): استعمال الخِلاَل لإخرج ما بین الأسنان من الطعام، و (التخلّل) أیضاً و (التخلیل): تفریق شعر اللحیة وأصابعَ الیدین والرجلین فی الوضوء، وأصله من إدخال الشیء فی خلال الشیء، وهو وسطه.