- قرآن کریم.
- موسوعۀ حدیث نبوی شریف.
- پایگاه اینترنتی روزنامه سعودی الریاض.
- پایگاه اینترنتی روزنامه سعودی الجزیره.
- کتاب اسرار العیون.
- کتاب روائع الطب السلامی.
- موسوعه آیات معجزات من الطب و عالم النبات.
- پایگاه اینترنتی الدانة للحور.
- پایگاه اینترنتی منتدیات النبراس.
- پایگاه اینترنتی المسلمة.
- پایگاه اینترنتی اسلامست.
- پایگاه اینترنتی الساحة المفتوحة.
- پایگاه اینترنتی الساحة الطبیة.
- پایگاه اینترنتی منتدیات وادی دوغن.
- پایگاه اینترنتی الخیمة للحورا.
- پایگاه اینترنتی مجله الدعوة شماره 2016 سال 1426ه.
- پایگاه اینترنتی الیوم.
- پایگاه اینترنتی منتدیات شبکه الشلال.
- پایگاه اینترنتی المسلم.
- پایگاه اینترنتی روزنامه شرق الاوسط.
- پایگاه اینترنتی هیأت اعجاز علمی در قرآن و سنت.
- پایگاه اینترنتی جهان بدون مشکلات.
- کتاب الطب النبوی.
- کتاب قانون در طب اثر ابن سینا.
- کتاب انسان آن موجود ناشناخته.
در آنچه که گذشت مهمترین مطالب را درباره‌ی فریضه‌ی روزه و کاربرد آن در درمان بسیاری از بیماری‌های روحی روانی، اجتماعی و جسمانی ارائه کردیم و اقوال و سخنان بسیاری از پزشکان قدیم و جدید را که در مورد درمان با روزه کار کرده‌اند و آن را به بیماران خود پیشنهاد کرده‌اند، نقل کردیم. همچنین در طی مطالب ذکر شده بر ما معلوم شد که روزه از جمله قدیمی‌ترین روش‌های درمانی است که ملت‌ها و اقوام در گذر زمان به آن روی آورده‌اند، بنابراین جای تعجب نیست که روزه از چنین جایگاهی متعالی و منزلتی برجسته در شریعت اسلام برخوردار باشد که از جانب خالق آسمان‌ها و زمین نازل شده است. خالقی که همهی مخلوقات را برای عبادت و پرستش خود خلق کرد و فقط خود او که پاک و منزه و بلند مرتبه است، به آنچه که برای مخلوقات در دنیا و آخرت بهتر و شایسته‌تر است، آگاه‌تر است و این افتخار برای ما کافی است که به خاطر منصوب بودنمان به این دین ماندگار به اذن خداوند متعال احساس عزت و افتخار کنیم و به ارکان آن پایبند باشیم و سنّت پیامبرمان محمد ج را در پیش گیریم و با چنگ و دندان از آن محافظت و نگهداری کنیم همانطوری که خاتم پیامبران و فرستادگان ما را به این امر توصیه کرده است، پس عزت و نجات واقعی در پیروی از خداوند و رسول وی و پایبندی به کتاب و دین او و اقتدا به راه و روش پیامبر او و پیروی از او در همهی آنچه که به آن امر نموده است و دوری کردن از آنچه که از آن نهی کرده است و بر حذر داشته باشد و این مصداق فرمایش رسول الله ج است که میفرماید: «إِنِّی قَدْ تَرَکْتُ فِیکُمْ مَا إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی کِتَابَ اللَّهِ وَسُنَّتِی»[1].
«من در میان شما چیزهایی را به جا گذاشته‌ام که تا زمانی که به آنها پایبند باشید بعد از من گمراه نخواهید شد، کتاب خداوند و سنّت من».
و عمل به این فرموده‌ی خداوند تبارک و تعالی است که میفرماید: ﴿وَأَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَ﴾ [آل عمران: 132]. «از خداوند اطاعت کنید و از رسول اطاعت کنید» و در نهایت این اندکی از بسیار است که شریعت والای ما اعجاز الهی و حکمت ربانی را در برگرفته است که آیات فراوانی دلالت بر صداقت و راستی آن دارند و این استوارترین دین و بهترین شریعت است که خداوند برای بشر نازل کرده است و غیر از آن از آنان پذیرفته نمی‌شود، خداوند در کتاب خود به راستی میفرماید: ﴿وَمَن یَبۡتَغِ غَیۡرَ ٱلۡإِسۡلَٰمِ دِینٗا فَلَن یُقۡبَلَ مِنۡهُ وَهُوَ فِی ٱلۡأٓخِرَةِ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِینَ٨٥﴾ [آل عمران: 85].
«و هرکس جز اسلام، دینی دیگری جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود و وی در آخرت از زیان کاران است».
در اینجا چیزی جز این نمی‌توان گفت که این کتاب چیزی جز تلاش ناچیزی و کوششی به عمل آمده نیست که اگر ما در آن توفیقی کسب کرده باشیم، این توفیق و نعمت خداوند است و اگر غیر از این باشد ما فقط نفسمان را سرزنش می‌کنیم: ﴿وَمَآ أُبَرِّئُ نَفۡسِیٓۚ إِنَّ ٱلنَّفۡسَ لَأَمَّارَةُۢ بِٱلسُّوٓءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّیٓۚ إِنَّ رَبِّی غَفُورٞ رَّحِیمٞ٥٣﴾ [یوسف: 53].
«و من نفس خود را تبرئه نمی‌کنم چرا که نفس قطعاً به بدی امر می‌کند مگر کسی را که خدا رحم کند، زیرا پروردگار من آمرزنده و مهربان است».
از خداوند متعال مسألت داریم که این عمل را خالصانه در جهت رضای ذات بزرگوارش قرار دهد و از خطا و اشتباهی که در آن از ما سر زده است، بگذرد و از هر سخن و عملی که مخالف دین او و سنّت پیامبر ج او باشد، به سوی او خود را تبرئه می‌کنیم چرا که او بزرگواترین کسی است که از او درخواست می‌گردد و به او امید بسته می‌شود و او ما را بس است و بهترین وکیل است.
تام برنز از مدرسه‌ی روزنامه نگاری کلمبیای آمریکا می‌گوید: من روزه را یک تجربه معنوی عمیق می‌دانم تا یک تجربه‌ی جسمی و بدنی، بنابراین علی‌رغم این که من روزه را به نیت خلاص شدن از اضافه وزن شروع کردم اما پی بردم که روزه برای قوی شدن ذهن بسیار مفید است و کمک می‌کند که انسان یک دید روشن به مسائل داشته باشد و افکار جدیدی را استنباط کند و تمرکز حواس داشته باشد. چند روزی از روزهداری من در آسایشگاه درمانی بولنگ نگذشت که متوجه شدم که با یک تجربه‌ی والا و شگفت انگیز معنوی مواجه شده‌ام. من تا به امروز چندین بار روزه گرفته‌ام دوره‌هایی یک تا شش روزه بوده‌اند که ابتدا انگیزه‌ی من از روزه گرفتن پاک کردن بدن از آثار مضر غذاها بود، اما من اینک به انگیزه‌ی پاک شدن و راحت شدن جنبه‌ی روحی و معنوی از هر آنچه که در گذشته‌ی زندگی‌ام بوده است، روزه می‌گیرم.
مخصوصاً بعد از اینکه چندین ماه سراسر جهان را گشتم و ظلم و ستم وحشتناکی که بسیاری از مردم در سایه‌ی آن زندگی می‌کردند، مشاهده کردم، احساس می‌کنم من به یک طریقی نسبت به آنچه که بر این مردم می‌گذرد، مسؤول هستم. بنابراین من به منظور کفاره‌ی این مسأله روزه می‌گیرم.
وقتی روزه می‌گیرم اشتیاق و علاقه‌ام به غذا کاملاً از بین می‌رود و به بدن من احساس راحتی عجیبی دست می‌دهد که قبلاً نمونه‌ی آن را تجربه نکرده‌ام و خود به خود از هوی و هوس و شهوت‌ها و عواطف منفی مانند حسادت، غیرت بی‌مورد و خودکامگی دور می‌شوم چه بسا نفس من از مسائل و امورات خاص خود همانند ترس، پریشانی و احساس سستی و دلتنگی دور می‌شود و وقتی که روزه هستم اثری از هیچ یک از این‌ها نمی‌یابم. من در حین روزهداری با مردم احساس هماهنگی و همساز شدن عجیبی دارم و احساس می‌کنم که در حالتی هستم که با نفس خود و با همهی جهان هستی سر سازش و مصالحه دارم و چه بسا همهی این چیزهایی که گفتم، همان چیزی است که باعث شد من به راز روزهداری و استقبال آنان از این ماه به بهترین شکل پی‌ببرم به طوری که چنان جشن با شکوه معنوی جذاب برای این ماه بر پا می‌کنند که در جهان نظیر آن را ندیده‌ام آن گونه که خودم آن را در کشورهای اسلامی که رفته‌ام، مشاهده نموده‌ام[1].
حکایت دوم: دختر نوجوانی که تجربه‌ی روزهداری خود را حکایت می‌کند
من در سن ده سالگی به شدت به یک بیماری پوستی مبتلا شدم، آن بیماری به شکل تاول‌های قرمز در سطح پوست ظاهر می‌شود، بعد از این که تعدادی از پزشکان بزرگ بیماری‌های پوستی به پدرم گفتند: باید به این حالت عادت کنید و تلاش کنید با این وضع دخترتان بسازید چرا که این بیماری پوستی مهمانی است که قدمش سنگین و مدت اقامتش طولانی است، بعد از این با ناامیدی و دلتنگی و ناراحتی زندگی کردم و از جامعه به گوشه نشینی پرداختم و به نوعی افسردگی شدید مبتلا شدم. امید به شفا و بهبودی روز به روز ضعیف میشد و در طی این مدت همهی راه‌های مشهور درمان و معالجه و رهایی از این حالت خودم را به کار گرفتم اما نتیجه‌ای در بر نداشت، آنچه که باعث دلتنگی من میشد و برایم بسیار دردناک بود استمرار و ادامه‌ی این وضع برای من و رسیدن به دهه‌ی دوم عمرم بود و به سن ازدواج نزدیک می‌شدم. دردهای دیگری بر دردهایم افزوده شد و هرگونه برای شما بگویم، نمی‌توانم احساس آن موقع خودم را برای شما توصیف کنم. روزی یکی از دوستان پدرم به من پیشنهاد کرد که روزهداری را به عنوان یک روش جدید درمان امتحان کنم و آن را به مدت طولانی به عنوان درمان حالت روحی روانی و جسمانی به کار بگیرم، او به من گفت که خودش به همراه همسرش این روش را تجربه کرده‌اند و تجربه‌ی موفقی بوده است و به خواست خدا از آنچه که رنج می‌برند، شفا یافته‌اند.
از خداوند کمک خواستم و این را تکذیب نکردم و با اخلاص خدا را صدا زدم و از او خواستم که شفای من را در روزهداری قرار دهد و شروع به روزه گرفتن کردم، یک روز در میان روزه می‌گرفتم و در هنگام افطار و سحری به سنّت و روش پیامبر ج پایبند بودم، باگذشت زمان به این وضع عادت کردم و تقریباً بعد از سپری شدن دو ماه از آغاز روزه گرفتن من، ناگهان حالتی پیش آمد که همگی و از جمله پزشکان که قبلاً به آنان مراجعه کرده بودم و از ارائه‌ی درمان و علاج مناسب برای آن بیماری من ناتوان بودند را حیرت زده کرد، بیماری من شروع به عقب نشینی کرد و روز به روز از بین می‌رفت تا اینکه در نهایت من به حالتی رسیدم که گویا بیماری نداشتم و طراوت و شادابی به پوست من بازگشت[2].
حکایت سوم: جوان آمریکایی تجربه‌ی روزهداری خود را حکایت می‌کند
روزه حق بزرگی بر گردن من دارد، من نزدیک سه سال بود که به حالت شدیدی از التهاب مفاصل مبتلا بودم، با وجود اینکه این التهاب مزمن نبود اما من به شدت از آن رنج می‌بردم و همین کافی بود که مرا از راه رفتن و پیاده‌روی به مسافت‌های طولانی ناتوان کند، علی‌رغم اینکه من در سن جوانی بودم اما نمی‌توانستم بیش از نیم‌ساعت بنشینم، بعد از نشستن به حالت خشکی کامل و عدم توانایی در حرکت کردن قرار می‌گرفتم، چندین مرحله برای درمان آن تلاش کرده بودم اما همهی تلاش‌ها ناکام ماند با وجود اینکه کشور من در یک پیشرفت علمی گسترده به سر می‌برد، سپس خواست و اراده‌ی خداوند متعال بر این بود که با یک جوان سیاه پوست آشنا شوم که پایبند به دین اسلام بود و از روزی مرا هم دعوت کرد که همراه با او به مسجد بروم و در آنجا دین اسلام را به من عرضه کرد، در آن موقع روزهای آغازین ماه رمضان بود، من از خود روزهداری خوشم آمد اما برای اعلام تصمیم مبنی بر اسلام آوردن من و گرایش من به آن، اندکی درنگ کردم با وجود اینکه در دروه قانع شده بودم که این دین به قلب من نزدیک‌تر و در نزد من محبوب‌تر از سایر ادیان است و آن اصول متعالی و ارزشمند آن که ظلم و تفرقه میان افراد را رد می‌کند در حالی که این دو جدیدترین مشکلاتی بودند که جامعه‌ی آمریکا و مخصوصاً شهر نیویورک در آنجا ساکن بودم، از آن رنج می‌بردند. قبل از اعلام اسلام آوردن خود روزهداری را تجربه کردم و کاملاً همانند مسلمانان روزه می‌گرفتم و آن دوست سیاه پوست من در این امر به من کمک می‌کرد من در هنگام افطار به خرما، آب، شیر و برخی آب میوه‌ها و سبزی‌های تازه اکتفا می‌کردم و بعد از آن چیزی نمی‌خوردم، مگر یک وعده غذایی اصلی که در هنگام سحری‌ها می‌خوردم، بعد از مدتی احساس کردم که حالم بهتر شده است و می‌توانم راه بروم و مسافت‌های زیادی پیاده روی کنم و شکر خدا همهی دردهایم که بسیار هم از آنها رنج کشیدم، از بین رفت. در آن هنگام من تنها راهی که در آن می‌توانستم، بخاطر نعمتی که خداوند به من عطا کرد، او را سپاسگذاری کنم، این گونه یافتم که بعد از اینکه کاملاً اسلام را پذیرفتم گرایش خود به آن را اعلام کنم، من اینک به خاطر منتسب بودن خودم به این دین جاویدان احساس افتخار و عزت می‌کنم و اگر اینک چگونگی استقبال من از ماه رمضان هرسال را مشاهده کنید، قطعاً خواهید گفت این یک کودک خوشبین است نه یک مردی که چهل و پنج سال سن او گذشته باشد[3].
درمان بیماری‌های جسمانی به کمک روزه
تجربه‌های علمی جدید در بسیاری از کشورهای جهان ثابت کرده‌اند که روزه فواید پزشکی بسیار و نتایج درمانی جالبی در درمان بسیاری از بیماری‌های جسمانی و بهبود سریع آنها دارد و این امر بر اعجاز الهی این فریضه‌ی ارزشمند تاکید دارد، همان گونه که خداوند متعال میفرماید:
﴿وَأَن تَصُومُواْ خَیۡرٞ لَّکُمۡ إِن کُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ١٨٤﴾ [البقرة: 184].
«و اگر بدانید روزه گرفتن برای شما بهتر است».
همان گونه که رسول بزرگوار او ج میفرماید: «صُومُوا تَصِحُّوا»[1]؛ «روزه بگیرید تا سالم بمانید».
فواید پزشکی و درمانی روزه فراوان و متنوع هستند که برخی از آنها را در اینجا ذکر می‌کنیم.
* درمان بیماری‌های گوارشی (زخم معده قولون)
گروهی از پزشکان بر این امر تاکید دارند که روزه می‌تواند به شکل عملی در درمان بسیاری از بیماری‌ها و کاهش دردهای ناشی از آنها نقش داشته باشد، از جمله: بیماری‌های قولون عصبی و التهاب کیسه‌ی صفرا. چون که روزه‌ی ماه رمضان به همهی دستگاه‌های بدن کمک می‌کند که بعد از فعالیت فراوانی که در طی یک سال داشته‌اند، استراحت داشته باشند. همچنین به سبب آرامش روانی که روزه دار از آن برخوردار است کمک می‌کند که قولون به ثبات و آرام برسد و از عوارض دردهای قولون از جمله شکم درد، گازها، نفخ‌ها، بی‌ثباتی در روده‌ها، اسهال و یبوست کاسته شود[2].
همچنین برخی تحقیقات و تجربه‌هایی که توسط گروهی از محققان مسلمان به عمل آمده است حاکی از این است که روزه در درمان زخم معده مفید است، چون در جهت متعادل شدن اسید معده که علت اصلی ایجاد زخم در معده است عمل می‌کند و ترشح اسیدهای گوارشی داخل معده را تنظیم می‌کند[3].
* درمان بیماری‌های دستگاه تنفسی (تنگی نفس، تنگی نای)
پزشکان و محققان بر اهمیت روزه در درمان انواع مختلف بیماری‌های حساسیتی همانند تنگی نای، تنگی نفس، سرما خوردگی، زکام و سایر بیماری‌ها تاکید دارند.
تجربه‌ی عملی ثابت کرده است که روزه گرفتن به مدت دو تا سه هفته هشتاد درصد حالت بیماری را بهبود می‌بخشد همانطوری که حالت‌های مختلف و زیادی از بیماری‌هایی که مبتلا به تنگی نفس بوده‌اند، وقتی به کمک روزه درمان شده‌اند حال وضع سلامتی آنان بسیار بهتر شده است و از شدت بیماری آنان به شکل قابل ملاحظه‌ای کاسته شده است. همچنین ملاحظه شده است که روزه نتایج مثبتی در درمان التهابات مزمن نایژه‌ها، ورم ریه‌ها و سرفه دارد[4] و اخیراً تحقیقی در دانشگاه ملک خالد باب‌ها بر روی دسته‌ای از روزه داران به عمل آمده است که نشان می‌دهد در طی زمان روزهداری فضای حیاتی ریه‌ها بهتر می‌شود و این امر تاثیر زیادی در رفع عوارض تنگی نفس دارد و محققان علت این امر را به خالی بودن معده از غذا نسبت می‌دهند که این امر به پرده‌ی دیافراگم فرصت می‌دهد که با آزادی بیشتر تحرک داشته باشد و عمل ریه به خوبی انجام شود و فضای آن وسیع‌تر گردد[5].
* درمان التهاب‌های مختلف
با توجه به اینکه روزه قدرت دفاعی بدن را در مقابل بسیاری از بیماری‌ها افزایش می‌دهد و غدد دفاعی را فعال می‌کند و آنها را علیه اجسام خارجی تحریک می‌کند و میزان آنها در بدن به ده‌ها برابر و صدها برابر افزایش می‌یابد، در درمان التهاب‌های مختلف و به خصوص نوع مزمن آنها مانند ورم لوزه‌ها، سینوس‌ها، التهاب رگ‌ها، التهاب‌های پوستی، التهاب مفاصل، التهاب کسیه صفرا کاربرد دارد[6].
پزشکان در جریان تجربه‌های عملی خود بر کارساز بودن روزه در درمان التهاب مصفل‌ها که به روماتسیم مشهور است، تاکید دارند و این بعد از مطالعه بر روی سیزده مورد مبتلا به این بیماری که یک هفته روزه گرفتند، بود که نتایج زیر به دست آمد:
· کاهش وزن مریض از یک تا پنج (5-1) کیلوگرم.
· بهبود التهاب مفاصل و کاهش سرعت رسوب سازی در آنها.
· افزایش توانایی و قدرت دفاعی بدن در از بین بردن باکتری‌های مضر[7].
* درمان بیماری‌های رگ‌های خونی
بسیاری از بیماری‌ها هستند که به رگ‌های خونی آسیب می‌رسانند، رگ‌هایی که رابطه‌ی مستقیمی با فعالیت دستگاه عصبی دارند. از جمله این بیماری‌ها رینود است، موردی که در آن عضلات جداره‌ی مویرگ‌ها خود به خود منقبض می‌شود و دردهای شدیدی ایجاد می‌کند که مهمترین علل این بیماری فشار روحی روانی و استعمال دخانیات است.
روزه به فرد مبتلا به این بیماری کمک می‌کند که خود را از خطرهای این بیماری برهاند و از مشکلات ناشی از آن دور باشد چون آسایش و آرامش روحی روانی روزه‌دار و دست برداشتن او از استعمال دخانیات در طول مدت روزهداری به بهبود اوضاع مریض و از بین رفتن تدریجی عوارض بیماری منجر می‌شود[8].
* درمان غدد درون ریز
دانشمندان و محققان بر این امر تاکید دارند که روزه فعالیت غده‌ها را در بدن تقویت می‌کند به خصوص غده‌های موسوم به غدد درون ریز از غده‌ی مخاطی موجود در پایه‌ی مغز تا غده‌ی تیروئید و سایر غدد که برنامه‌ی حیاتی داخل بدن انسان را تنظیم می‌کنند، بر اساس تجربه ثابت شده است که روزه کارایی این غده‌ها را افزایش می‌دهد و فعالیت‌شان را تنظیم می‌کند[9].
* درمان بیماری‌های پوستی
دکتر مصطفی ابوزید متخصص بیماری‌های پوستی در دانشگاه الازهر معتقد است که امتناع از خوردن و آشامیدن در طی دوره‌ی روزهداری میزان آب موجود در بدن و در خون را کاهش می‌دهد و همچنین موجب کاهش میزان آب موجود در پوست نیز می‌شود که این امر خطر ابتلا به بیماری‌های پوستی به خصوص بیماری‌هایی که سطح وسیعی از پوست بدن را در بر می‌گیرند را کاهش می‌دهد.
روزه همچنین به بدن کمک می‌کند که از کانون و توده‌ی میکروب‌هایی که از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها تغذیه می‌کنند، خود را رها کند و این فرصت کمیابی برای رفع عوامل بیماری در بسیاری از بیماری‌هایی است که انسان به آنها مبتلا می‌شود، همچنین امتناع از مصرف غذاهای چرب در طی دوران روزهداری میزان ابتلا به عوارض پوست چرب همانند التهاب پوست، جوش‌های جوانی، دمل‌ها، جوش‌ها، شوره‌ی سر و اگزاما را کاهش می‌دهد، بنابراین می‌بینیم که بسیاری از آسایشگاه‌های اروپایی روزه را برای درمان به کار می‌برند و بر آن تأکید دارند[10].
* درمان ناتوانی جنسی
در پایگاه اینترنتی هیأت اعجاز عملی قرآن و سنّت آمده است که روزهداری به مدت ده روز پی در پی منجر به کاهش چشمگیری در ترشح هرمون‌های جنسی می‌شود و به تبع آن رغبت جنسی روزه دار کاهش یافته است و قوای جنسی او ضعیف می‌گردد.
اما این ضعف جنسی بطور موقتی است، زیرا بلافاصله بعد از چند روز تغذیه این حالت از بین می‌رود و ترشح هرمون‌های جنسی فرد به بالاترین میانگین نسبت به قبل از روزهداری می‌رسد و این حالت در میانگین باروری اثر گذار نیست و آن را تضعیف نمی‌کند[11].
همچنین ثابت شده است که روزه فعالیت غدد جنسی را تقویت کرده و کار‌آیی آنها را تا حد بسیار زیادی افزایش می‌دهد، ثابت شده است که روزه منجر به افزایش تعداد اسپرم‌ها و تقویت قوای جنسی مردها به میزان ده برابر نسبت به قبل از دوران روزهداری شان می‌شود. مساله‌ای که به درمان بسیاری از حالت‌های عقیم بودن و ناتوانی جنسی کمک می‌کند، همانطوری که اهمیت روزه در افزایش ترشح هورمون‌های زنانه و فرآیند تخمک گذاری ثابت شده است. مساله‌ای که به درمان بسیاری از حالت‌های نازایی در زنان کمک می‌کند[12]. از اینجا به حکمت و اعجاز نبوی در توصیف روزه به عنوان یک راه کار برای جوانانی که قادر به ازدواج نیستند و کنترل سرکشی شهوت جنسی در آنان پی برد، در جایی که میفرماید: «یَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْکُمُ الْبَاءَةَ فَلْیَتَزَوَّجْ، وَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَعَلَیْهِ بِالصِّیَامِ، فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ»[13].
«ای گروه جوانان هرکس از شما که توانایی هزینه‌ها و مخارج را داشته باشد، باید ازدواج کند و هرکس نتوانست باید روزه بگیرد که روزه برای او همچون یک محافظ است».
* درمان میگرن (سردرد میانی)
روزه طبی برای درمان بسیاری از بیماری‌های مزمن به کار می‌رود، به عنوان مثال بیماری که دیابت (مرض قند) داشته باشد از خوردن مواد قندی و نشاسته‌ای که حاوی میزان بالایی از کالری هستند، منع می‌شود روزه نیز به عنوان یک روش پیشگیری از بیماری‌ها به کار می‌رود و تجربه‌ی عملی تاثیر مثبت روزه در درمان سردرد میانی که به میگرن نامیده می‌شود ثابت شده است.
در یک تجربه‌ی عملی که بر روی گروهی از افراد که بیش از سی سال مبتلا به میگرن بودند، معلوم شد که بعد از دو تا سه هفته روزه گرفتن هشتاد درصد آنان درمان شدند و با تکرار این تجربه به مدت سه تا چهار ماه تمامی عوارض این بیماری از بین رفت. روزه در این حالت همچون مسواکی عصب‌ها و سلول‌های مغز را پاکسازی می‌کند و نشاط و سر زندگی را به آنها باز می‌گرداند[14].
* درمان بیماری‌های دستگاه گردش خون (تصلب شرایین، دیابت، فشار خون، کلسترول)
بسیاری از پزشکان بر اهمیت روزه در درمان بسیاری از بیماری‌های دستگاه گردش خون مانند: تصلب شرایین، دیابت، بالا رفتن فشار خون و کلسترول تاکید دارند و این که به کاهش خطرهای ناشی از آنها کمک می‌کند.
تجربه‌های عملی بر این مساله تاکید دارند که روزه فعالیت غده‌های درون ریز از جمله غده‌ی پانکراس را که مسئول ترشح انسولین در خون است، تقویت می‌کند و بیماری دیابت همانطور که گفته می‌شود به سبب کاهش ترشح انسولین ایجاد می‌شود؛ بنابراین روزه از طریق تحریک و فعالیت کردن غده‌ی پانکراس در ترشح انسولین فرصت مبتلا شدن فرد به دیابت را کاهش می‌دهد و به تنظیم فعالیت آن کمک می‌کند[15].
در یکی از تحقیقاتی که بر روی بیماران مبتلا به دیابت انجام شده است، قرار شد آنان به مدتی حداقل ده ساعت و حداکثر بیست ساعت در طول سه هفته‌ی متوالی روزه بگیرند و بیماران بعد از هر دوره روزهداری وعده‌هایی سبک که میزان کالری آن اندک باشد، تناول کنند نتایج بسیار خیره کننده‌ای بود بطوری که روزه تاثیر بسیار مؤثرتری از دارو و درمان‌های شیمیایی داشت[16].
روزه در درمان فشار خون بالا مفید است، بطوری که تجربه نشان داده است، افراد مبتلا به این بیماری بعد از روز سوم روزهداری شان خون بالای آنان کاهش یافته است و میزان فشار خون آنان بعد از حدود دو هفته از شروع روزهداری به اندازه‌ی طبیعی خود می‌رسد[17].
همانگونه که پزشکان تاکید دارند روزه برای تنظیم میزان کلسترول در خون و پایین آوردن میزان بالای آن و کاهش ترشح آن در شریان‌ها که منجر به لخته شدن خون می‌شود، مفید است[18].
* درمان اضافه وزن و چاقی
روزه بطور جدی به بیماران مبتلا به چاقی و اضافه وزن کمک می‌کند که به تدریج و به راحتی خود را از وزن اضافه رها کنند، بطوری که مقدار غذایی که انسان در طی دوره‌ی روزهداری می‌خورد، کاهش می‌یابد و به این ترتیب میزان چربی‌های رسوب شده در بدن نیز کم می‌شوند، کبد نیز در طی زمان روزهداری اقدام به مصرف مواد قندی و چربی انباشته شده در بدن و تبدیل آنها به انرژی برای جبران کمبود انرژی مورد نیاز فعالیت‌های حیاتی بدن می‌نماید. علاوه بر آن مقدار زیادی از آب موجود در بافت‌های بدن مصرف می‌گردد و این امر بطور عملی در کاهش وزن نقش دارد.
همچنین منظم شدن وعده‌های غذایی کاهش و کنترل اشتها و حرص و ولع به غذا در شخص روزه‌دار، همگی به نوبه‌ی خود به فرد چاق کمک می‌کند که وزن اضافه‌ی خود را کم کند. به خصوص اگر تعادل در خوردن و آشامیدن و عدم اسراف و تبذیر در آنها با روزهداری همراه گردد. به درستی که روزه بهترین طبیب کاهش وزن و شایسته‌ترین همهی آنان است[19].
می‌توان گفت روزه یک راه کار مفید برای آب کردن چربی‌هایی است که موجب افزایش وزن و چاقی می‌شود، مخصوصاً اگر شخص روزه‌دار به فعالیت‌های ورزشی و جسمانی از جمله پیاده روی، ماساژ و حمام بخار داغ (سونا) بپردازد. بلام، یکی از پزشکان سرشناس غرب معتقد است که به کمک روزه انسان می‌تواند مسئولیت‌ها و وظایف خود را با آگاهی و جدیت کامل انجام دهد و به ضرر و زیان‌های جسمانی و روحی روانی خود پی ببرد مساله‌ای که اراده و تصمیم گیری و شکیبایی روزه‌دار را در تحمل گرسنگی تقویت می‌کند با علم به این که انسان روزه دار روز چهارم روزهداری به بعد تقریباً احساس گرسنگی نمی‌کند و این امر روزه را در رأس گزینه‌هایی قرار می‌دهد که شخص چاق برای کاهش وزن اضافه خود به کار می‌برد.
* درمان نقرس (ورم مفاصل)
این بیماری نوعی از التهاب و ورم مفصل‌ها و به ویژه اطراف پا است و به طور عملی ثابت شده است که کم کردن خورد و خوراک و به خصوص مواد گوشتی در دوران روزهداری خطر ابتلا به بیماری نقرس یا آنچه به بیماری پادشاهان مشهور است را کاهش می‌دهد، بیماریی که از مهمترین علل ابتلا به آن زیاده‌روی در خوردن گوشت قرمز است به طوری که مقدار مصرف مواد گوشتی توسط فرد در دوره‌ی روزهداری کاهش می‌یابد، همچنین برنامه‌ی غذایی انسان روزه‌دار در دوره‌ی روزهداری فقط به مواد گوشتی محدود نمی‌شود بلکه او در برنامه‌ی غذایی خود مواد غدایی متنوع چون سبزیجات، میوه‌ها، مواد قندی و نشاسته‌ای و دیگر مواد را قرار می‌دهد که خطر ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهد[20].
* درمان بیماری سرطان
در یک پژوهش جدید در نوع خود گروهی از پزشکان و محققان آمریکایی تاکید دارند که روزه به کاهش کالری در بدن کمک می‌کند، مساله‌ای که به کاهش میزان تقسیم سلول‌های سرطانی منجر می‌شود و از خطر بیماری‌های سرطان چون سرطان پوست، سرطان پستان، سرطان پروستات و سرطان قولون و انواع سرطان‌های دیگر می‌کاهد[21].
* درمان بیماری‌های چشم
از جمله مسائل مهمی که بسیاری از مردم از آن غافل هستند، این است که روزه تاثیر بسزایی در درمان بیماری‌های چشم و کاستن خطر ابتلا به بسیاری از آن بیماری‌ها دارد. از جمله بیماری‌های چشم که تجربه‌ی عملی ثابت کرده‌اند با روزه فرد مبتلا به آنها بهبود می‌یابد، عبارتند از گلوکوما (آب سیاه) که بر دو نوع است:
این بیماری در دهه‌ی شصت از عمر انسان گریبانگیر او می‌شود و بطور مساوی زنان و مردها به آن مبتلا می‌شوند و چندین عارضه دارد که برخی از آنها عبارتند از بالا رفتن فشار چشم، انقباض دایره‌ی دید و گرد شدن نوک عصب بینایی که در نهایت منجر به باریک شدن و از بین رفتن عصب بینایی می‌شود که نتیجه‌ی آنها از دست رفتن بینایی است.
از جمله حقایق مسلم و ثابت شده در نزد چشم پزشکان این است که روزه به طور عملی به بهبود وضع فرد مبتلا به این بیماری کمک می‌کند به خصوص اگر فرد بر روزه مداومت داشته باشد و بطور صحیح آن را ادا کند خواه اگر روزه واجب یا روزه اختیاری باشد، می‌توان این مطلب را بدین ترتیب تفسیر کرد که میزان تمرکز خون در بدن در حین روزهداری افزایش می‌یابد و میزان آب بدن کاهش می‌یابد و در پی آن بطور مستقیم میزان غدد اشکی مسئول ترشح مایعی که از چشم حمایت می‌کند و در برابر هر شیء خارجی محافظت می‌کند و حاوی آنزیم‌هایی بخصوص و میانگین مواد شور است کاهش می‌یابد[22].
برای اینکه فشار چشم داخلی در حد میزان طبیعی خود که ما بین 22-12 میلی متر جیوه است باقی بماند، باید توازن و تعادلی میان میزان ترشح مایع اشکی که از میان مژه‌ها و بعد از تحریک غدد اشکی تراوش می‌کند و بین میزان مصرف آن در حرکات خاص آن برقرار شود. روزه از مهمترین راهکارهایی است که طب جدید برای رسیدن به این تعادل و توازن به آن دست یافته است[23].
این نوع بیماری در دهه‌ی پنجاه از عمر انسان بروز می‌کند و زنان بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند، بطوری که این نسبت به 3 به1 می‌رسد و چون زنان عاطفی‌تر از مردها هستند و بیشتر کسانی به این بیماری مبتلا می‌شوند که عاطفی و دارای طبعی تند و عصبی مزاج هستند، همچنین کسانی که از دروبینی رنج می‌برند به این بیماری مبتلا می‌شوند. بدون شک حالت روانی و عصبی نقش زیادی در ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها یا محافظت در برابر آنها دارد، ثبات روانی و آرامش روحی که روزه برای فرد روزه دار محقق می‌کند، باعث می‌شود او کمتر در معرض ابتلا به چنین بیماری‌هایی قرار گیرد و همچنین عوارض آنها را محدود می‌کند[24].
* درمان بیماری‌ها و ضعف‌های شبکیه و محافظت از آن
بسیاری از بیماری‌های دیگر هستند که بطور مستقیم یا غیر مستقیم بر فعالیت شبکیه و ابتلاء آن به بسیاری از بیماری‌ها تأثیر دارند و باعث ضعف بینایی می‌شوند و بر میزان دید فرد مبتلا اثر می‌گذارند، از جمله این بیماری‌ها عبارتند از حالت‌های بالا رفتن فشار خون، تصلب شرایین و مرض قند.
روزه نقش مثبت و سازنده‌ای در این گونه حالت‌ها دارد، بطوری که به عنوان پیشگیری کننده عمل می‌کند و از خطرهای ابتلا به این بیماری‌ها می‌کاهد، همچنین ثابت شده است که روزه توانایی چشمگیری در بهبود حالت‌های بیماری در این گونه بیماری‌ها دارد که باعث می‌شود نقش مهمی در خفیف کردن سلسله ضعف‌های دوره‌ی بیماری و ممانعت از وخیم شدن وضع آنها داشته باشد این امر منجر به کاهش پیچیدگی‌های آنها که مهمترین شان بیماری‌های شبکیه و ضعف دید هستند، می‌شود[25].
* درمان بیماری‌های عصبی
پزشکان بر اهمیت روزه به عنوان یک راهکار موثر در درمان بسیاری از بیماری‌های عصبی تاکید دارند، بیماری‌هایی همچون فلج رعشه، آلزایمر، التهاب سلول‌های عصبی و فشار عصبی که بر واکنش‌های رفتاری فرد تاثیر گذار است و قبلاً به برخی از این امور اشاره کردیم، ثابت شده است که روزه به فرد در کنترل حرکات و رفتارها و خواست‌های وی کمک می‌کند که این امر احتمال ابتلای او به بیماری‌های روانی و عصبی را کاهش می‌دهد همچنین به اثبات رسیده است که روزه به بازسازی بسیاری از سلول‌های بدن و از جمله سلول‌های عصبی کمک می‌کند.
* درمان بیماری‌های کبد
روزه به سلول‌های مرده‌ی کبد کمک می‌کند بار دیگر تجدید و باز سازی شوند، همچنین کمک می‌کند که کبد از مواد قندی و چربی‌های زائد و انباشته شده در داخل آن در طی سال رهایی یابد و این از طریق سوختن آنها و رها شدن از آنها به شکل انرژی که بدن را قادر می‌سازد، فعالیت‌های حیاتی خود را ادامه دهد، صورت می‌گیرد، روزه همچنین مقدار چربی‌هایی که از طریق تغذیه با مواد چرب به کبد می‌رسد را کاهش می‌دهد و این امر به کبد بعد از رنج و مشقت زیادی فرصتی برای استراحت می‌دهد[26].
* درمان التهاب‌های مجرای کیسه صفرا
پزشکان تاکید می‌کنند که چربی‌ها، تاثیر سوئی برای بیماری مبتلا به سنگ کیسه‌ی صفرا یا التهاب کیسه‌ی صفرا دارند و شخص روزه‌دار در جریان مدت روزهداری از خوردن مواد چربی‌زا امتناع می‌کند و این امر به او کمک می‌کند که خود را از عوارض این التهاب‌های دردناک نجات دهد و از رسوب چربی‌ها در آنها بکاهد، همچنین غده‌ی صفرا را برای ترشح صفرا تحریک می‌کند و فعالیت آن را تنظیم می‌کند.
* روزه یک فرصت طلایی برای درمان بیماری‌های حساسیت است
که اغلب این بیماری‌ها به سبب خوردن مواد غذایی به خصوصی ایجاد می‌شوند و از جمله عوارض آنها سرخ شدن پوست، احساس تهوع و رغبت شدید به خاراندن پوست است که در مدت روزهداری بدن از خوردن این نوع غذاها خلاص می‌شود و مضرات ناشی از خوردن آنها را جبران می‌کند[27].
* محافظت از سطح و میزان هوش
در روزنامه سعودی الریاض در شماره‌ی (13538) منتشر شده در 12 جمادی الاخر سال 1426 ه آمده است که پژوهشی به تازگی منتشر شده است که ثابت می‌کند، روزه و مصرف کم غذاهای چرب و مداومت بر مصرف غذاهای باکالری کمتر به طولانی شدن عمر و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مغز و اعصاب و بالا رفتن قدرت حافظه به اذن خداوند متعال کمک می‌کند.
همچنین از این روزنامه نقل شده است که مصرف مقدار اندک غذا بر سطح هوشیاری انسان محافظت کرده است و تمرکز و ظرفیت آن را بالا می‌برد این مطلب بر اساس پژوهشی است که گروهی از پژوهشگران دانشگاه فلوریدای آمریکا انجام دادند[28].
همچنین تجارب علمی تاکید دارند که مصرف غذاهایی که میزان کالری آنها پایین است به حمایت سلول‌های مغزی و عصبی کمک می‌کند و توانایی آنها را برای تجدید و بازسازی افزایش می‌دهد و به طور فعال در کاهش خطر ابتلا به برخی بیماری‌های عصبی همانند: آلزایمر و فلج رعشه نقش دارد و همچنین میزان ابتلا به بیماری سرطان و مخصوصاً سرطان سینه و پروستات را کاهش می‌دهد[29].
* افزایش سیستم ایمنی بدن
برخی تجربه‌ها و آزمایشاتی که گروهی از دانشمندان درباره‌ی تاثیرات روزه بر سیستم ایمنی بدن انجام داده‌اند، نشان می‌دهد که روزه تاثیر مفید و مثبت بر سیستم ایمنی بدن دارد تا جایی که بطور عملی ثابت شده است که سطح انجام وظایف سلول‌های لنفاوی در حالت روزهداری نسبت به قبل از آن ده برابر بهتر می‌شود همچنین سلول‌های مقاوم در برابر بیماری‌ها به میزان چشمگیری افزایش می‌یابند و نسبت پروتئین‌های مسئول تشکیل پادزهر آنتی بادی در خون بالا می‌رود، مساله‌ای که بر اهمیت روزه در حفظ صحت و سلامتی بدن و دست یافتن به بازدارندگی و ایمنی لازم برای مقابله در برابر بیماری‌ها تاکید دارد[30] و بر این اعجاز نبوی در نزد ما تاکید می‌کند که آن حضرت فرمود: «صُومُوا تَصِحِّوا» روزه بگیرید تا سالم بمانید.
* رهایی از سم‌ها
بدن انسان در معرض بسیاری از مواد مضر و سم‌هایی قرار می‌گیرد که در بافت‌هایی انباشته می‌شوند و اغلب آنها از طریق غذایی که می‌خورد و داروها و مواد شیمیایی که به واسطه‌ی آنها درمان و معالجه می‌شود یا هوایی که استتنشاق می‌کند و سرشان از دود ماشین‌ها، کارخانه‌ها و زباله‌ها و پس ماندهای سمی است به بدن راه می‌یابند و یا از طریق سوخت و سوز داخلی عناصر غذایی موجود در بدن حاصل می‌شود، بدن به واسطه‌ی کبد از این گونه سموم رهایی می‌یابد. در حین روزهداری انرژی نهفته در بدن کم می‌شود و کبد چربی‌ها و عناصر موجود در سایر اعضا را جذب می‌کند و برای کمک به بدن در تامین انرژی مورد نیاز برای ادامه‌ی فعالیت‌های طبیعی آنها را می‌سوزاند و به این ترتیب سم‌های به وجود آمده از عملیات سوخت و سوز و موجود در عناصر غذایی را بیرون می‌آورد و از طریق سیستم دفع آنها را بیرون می‌فرستند و یا آنها را به سایر عناصر غیر مضر تبدیل می‌کند.
به این ترتیب است که فرصت‌های رها شدن بدن از این سم‌ها در دوره‌ی روزهداری بیشتر می‌شود. دکتر مک فادن در تاکید این نقش روزه می‌گوید: هر انسانی به روزه احتیاج دارد اگرچه بیمار نباشد چون سم‌های موجود در غذاها و داروها در بدن جمع می‌شود و آن را همچون یک بیمار سنگین و کند می‌کند و فعالیتش را کمتر می‌نماید، وقتی انسان روزه می‌گیرد از این سم‌ها نجات می‌یابد و چنان احساس نشاط و انرژی به او دست می‌دهد که قبلاً به خود ندیده است[31].
دانشمندان زیست شناسی راز بازگشت بدن به نشاط و سر زندگی خود به واسطه‌ی روزه را این‌گونه شرح و تفسیر می‌کنند که بعد از دوره‌ی روزهداری بدن از مواد زاید پس ماندها، سم‌ها و میکروب‌های مضر رها می‌شود و انرژی و سلامتی خود را دوباره به دست می‌آورد[32].
* تجدید و بازسازی سلول‌های بدن
روزه به بدن کمک می‌کند که سلول‌های مرده‌ی خود را که به مرحله‌ی پیری رسیده‌اند، بازسازی کند و بدن را برای ساختن سلول‌های جدید تحریک کند تا جایگزین سلول‌های مرده آن شوند، روزهداری که بدن یک دوره استراحت می‌دهد که بدن در طی این دوره انرژی و عناصر لازم را برای بازسازی و تجدید به دست می‌آورد.
[1]- المعجم الأوسط، طبرانی، (8/174)، عراقی، مناوی، صاغانی، فتنی، شوکانی و آلبانی می‌گویند ضعیف است. السلسلة الضعیفة (253). [مصحح]
[2]- پایگاه اینترنتی «النبراس» به تاریخ 20/7/1426 هـ.
[3]- پایگاه اینترنتی هیأت اعجاز علمی در قرآن و سنّت به تاریخ 18/12/1421 هـ.
[4]- پایگاه اینترنتی «الساحة الطبیة» درمان با روزه.
[5]- نگاه کنید به پایگاه اینترنتی «الجزیره» به تاریخ 4/12/1421 هـ.
[6]- منبع قبلی.
[7]- پایگاه اینترنتی «هیأت اعجاز علمی در قرآن و سنت» به تاریخ 18/12/1421 هـ.
[8]- منبع قبلی.
[9]- منبع قبلی.
[10]- پایگاه اینترنتی «الساحة الطبیبة» به تاریخ 18/12/1421 هـ.
[11]- به تاریخ 18/12/1421 هـ پایگاه اینترنتی هیات اعجاز علمی قرآن و سنت.
[12]- پایگاه «الساحة الطبیة» درمان با روزه.
[13]- صحیح مسلم (1400) [مصحح]
[14]- پایگاه اینترنتی «الساحة الطبیة» به تاریخ 11/2/1426 هـ.
[15]- پایگاه «الساحة الطبیة» به تاریخ 11/2/1426 هـ.
[16]- پایگاه «الخیمة» به تاریخ 18/12/1421 هـ.
[17]- پایگاه اینترنتی «الساحة الطبیة» به تاریخ 11/2/1426 هـ.
[18]- مبنع قبلی پایگاه اینترنتی «الخیمة» به تاریخ 18/12/1421 هـ.
[19]-نگاه کنید پایگاه اینترنتی «الخیمة» به تاریخ 18/12/1421 هـ.
[20]- نگاه کنید پایگاه اینترنتی «الخیمة» به تاریخ 18/12/1421 هـ.
[21]- نگاه کنید به پایگاه اینترنتی «منتدیات النبراس» به تاریخ 19/7/1426 هـ.
[22]- نگاه کنید به: کتاب «أسار العیون» اثر دکتر محمود صلاح الدین.
[23]- نگاه کنید به: مبنع قبلی و نگاه کنید به پایگاه اینترنتی اسلامست به تاریخ 18/12/1421 هـ.
[24]- نگاه کنید به پایگاه اینترنتی اسلامست به تاریخ 18/12/1421 هـ. مقاله تحت عنوان روزه و بیماری‌های چشم اثر دکتر ابراهیم محمد عامر.
[25]- منبع قبلی.
[26]- پایگاه اینترنتی اسلامست، نگاه کنید به پایگاه اینترنتی «الساحة المفتوحة» 16/12/1421 هـ.
[27]- نگاه کنید به «منتدیات النبراس» به تاریخ 21/7/1426 هـ.
[28]- روزنامه «الریاض الیومیة» به تاریخ 13/6/1426 هـ.
[29]- پایگاه اینترنتی «هیأت اعجاز علمی در قرآن و سنت» به تاریخ 18/12/1421 هـ.
[30]- پایگاه اینترنتی «هیأت اعجاز علمی در قرآن و سنت» به تاریخ 18/12/1421 هـ.
[31]- پایگاه اینترنتی «الجزیره» به تاریخ 24/7/2004 هـ.
[32]- پایگاه اینترنتی «الساحة الطبیة» به تاریخ11/2/1426 هـ.
درمان بیماری‌ها و معضلات اجتماعی با روزه
انسان به عنوان یک موجود اجتماعی در گروه‌هایی مشابه زندگی می‌کند که بیش از یک عامل افراد آن را در کنار هم جمع می‌کند، همانند: دین، زبان، محیط، منافع و اهداف مشترک که در پی برخورد گروه‌ها و افراد با یکدیگر و اختلاف منافع و خواسته‌های متعدد، برخی مشکلات اجتماعی به وجود می‌آید که امنیت و سلامت جامعه را تهدید می‌کند و اساس و بنیان و همبستگی آن را فرو می‌ریزد، از جمله این مشکلات: ظلم، قطع رابطه با خویشاوندان، افول اخلاقی، اسراف و تجمل گرایی، اختلافات طبقاتی و فقر، اعتیاد، اذیت و آزار والدین، خشونت و تندخویی و بسیاری از مشکلات دیگر هستند. همهی قوانین محکم و استوار اسلامی این مشکلات و دیگر مشکل‌ها را رفع می‌کنند و اساس جامعه‌ی اسلامی را نیکی و تقوی و پایه‌ی آن را برادری بین همهی افراد آن قرار می‌دهد و روحیه‌ی تعاون و همکاری را در میان آنان تقویت کرده و پیوندهای محبت و مهربانی را در میان‌شان مستحکم‌تر می‌کند و بنابراین فرقی بین قوی و ضعیف، بزرگوار و عامی، غنی و فقیر و عربی و عجمی وجود ندارد مگر به واسطه‌ی تقوی و عمل صالح و فرد به این درک می‌رسد که درباره‌ی هرچه که به او تکلیف شود و آنچه که خداوند به عهده‌ی او گذاشته است، کاملاً مسؤل و پاسخگوست، تا اینکه به این فرمایش خداوند متعال عمل کرده باشد که میفرماید: ﴿وَقُلِ ٱعۡمَلُواْ فَسَیَرَى ٱللَّهُ عَمَلَکُمۡ وَرَسُولُهُۥ﴾ [التوبة: 105].
«و بگو هرکاری می‌خواهید بکنید که به زودی خدا و پیامبر او در کردار شما خواهند نگریست».
این قول پیامبر ج او که میفرماید: «کُلُّکُمْ رَاعٍ وَکُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ»[1].
«همهی شما رعیت‌گر و مسؤل رعیت خود هستید».
بدون شک چنین جامعهای بر اساس قانون نازل شده از جانب پروردگار آسمان‌ها و زمین استوار است و در فضای آن و در میان افراد آن این چنین شعارهایی طنین انداز می‌شوند: ﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ إِخۡوَةٞ﴾ [الحجرات: 10]. «همانا مؤمنان با هم برادرند».
﴿إِنَّ أَکۡرَمَکُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰکُمۡۚ﴾ [الحجرات: 13]. «بزرگوارترین شما در نزد خدا با تقواترین شماست».
«کلّکم لِآدَمَ، وَآدَمُ مِنْ تُرَابٍ»؛ «همهی شما از آدم هستید و آدم از خاک خلق شده است».
«لَا یُؤْمِنُ أَحَدُکُمْ حَتَّى یُحِبَّ لِأَخِیهِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ»؛ «کسی از شما به ایمان دست نمی‌یابد مگر اینکه هر آنچه را که برای خود می‌خواهد برای برادرش نیز بخواهد».
بدون شک چنین جامعهای در میان همهی افراد خود در امنیت و آرامش اجتماعی زندگی می‌کند و حالت‌هایی چون بغض و کینه و نفرت، خودخواهی، ظلم، بی‌رحمی و خود بزرگ بینی در آن پنهان می‌گردند و نشانه‌های رحمت، مهربانی، تعاون و تواضع جای آنها را می‌گیرد و افراد چنین جامعهای مزیّن و آراسته به اخلاق پسندیده هستند.
روزه سهم بسزایی در رفع مشلات اجتماعی دارد که جامعه از آنها رنج می‌برد، رسول الله ج راست فرموده است در جایی که فرمود: «الصَّوْمُ جُنَّةٌ»[2]؛ «روزه سپر است». یعنی محافظ و حامی است که فرد و جامعه را در مقابل ضررهای زیادی محافظت می‌کند و نمونه‌های زیر در این موضوع کافی و بسنده است.
روزه به شکل عمده‌ای در رفع انحلال و افول اخلاقی با همه شکل‌ها و صورت‌های آن نقش دارد، چون روزهداری که معنی واقعی روزه را درک می‌کند از همهی گناهان و هر آنچه که به افت ارزش و اعتبار و درجه منجر می‌شود دروی می‌کند و این فرموده‌ی پیامبر ج را در مقابل دیدگان خود قرار می‌دهد که فرمود: «إِذَا کَانَ یَوْمُ صَوْمِ أَحَدِکُمْ، فَلا یَرْفُثْ، وَلا یَفْسُقْ، فَإِنِ قَاتَلَهُ أَحَدُ أو شَاتَمَهُ، فَلْیَقُلْ: إِنِّی صَائِمٌ، إِنِّی صَائِمٌ»[3]؛ «هرگاه کسی از شما روزه باشد، نباید فحش دهد و مرتکب فسق و فجور شود و اگر کسی با او درگیر شد و به او دشنام داد، باید بگوید من روزه هستم، من روزه هستم».
این فرمایش او که فرمود: «مَنْ لَمْ یَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ، فَلَیْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ بِأَنْ یَدَعَ طَعَامَهُ شَرَابَهُ»[4].
«هرکس سخن دروغ بگوید و عمل به آن را ترک نکند خداوند احتیاجی ندارد که او خوردنی‌ها و آشامیدنی‌هایش ار ترک کند».
روزه‌دار با این حال و وضع خود به حالتی از ارتقای اخلاقی و دوری از همهی زشتی‌ها می‌رسد. بنابراین جز حرف راست نمی‌گوید و جز به حق و حقیقت شهادت نمی‌دهد، به حرام نمی‌نگرد به چیزهای غیر مباح گرایش پیدا نمی‌کند و او می‌داند که ترک خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های او فقط برای نزدیک شدن به خداوند عزیز و والا مرتبه است در حالی که این‌ها جز ضرورت‌های زندگی او هستند، بنابراین سایر موارد راحت‌تر خواهند بود و بی نیاز شدن از آنها بر او آسان‌تر خواهد بود. به درستی که روزه مدرسه اخلاق پسندیده است که روزه‌دار فقط بعد از یک ماه از آن فارغ‌التحصیل می‌شود در حالی که بالاترین امتیازات را به دست آورده است و بهترین قدردانی از او به عمل می‌آید و در مدرک فارغ‌التحصیلی‌اش نوشته شده است: «غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»؛ «هرگناهی که قبلاً مرتکب شده است بر او بخشیده شد».
جوانان پایه‌ها و بازوهای نیرومند جوامع و ملت‌ها هستند، به وسیله‌ی آنان است که جوامع به پا می‌خیزند و به واسطه‌ی عزم و اراده‌ی آنان است که مجد و کرامتشان شکل می‌گیرد، جوانان به منزله‌ی حال تازه و نو پای جوامع و آینده نیرومند و توانمندشان هستند. بنابراین بسیاری از ملت‌ها با توجه به اینکه به نقش مهم و برجسته‌ی جوانان در آینده سازی و محافظت از کیان و بقای خود پی برده‌اند به آنان توجه و اهتمام دارند، اما بسیاری از موارد این جوانان با مشکلات و معضلاتی مواجه می‌شوند که خوشی و صفای زندگی را بر آنان ناگوار می‌کنند و آنان از هدف والایشان و غایت ارزشمندشان به سمت اموری دیگری منصرف و منحرف می‌کنند که بر تفکر آنان تاثیر می‌گذارند و گرایش‌های‌شان را تغییر می‌دهند و انرژی و توان‌شان را به تحلیل می‌برند، در رأس همهی این مشکلات معضل شهوت جنسی است که در این مرحله از عمر پسران و دختران به اوج خود می‌رسد به طوری که بدن در این مرحله با تغییرات متعدد فیزیولوژی از نشانه‌های بلوغ شدیدتر شدن شهوت جنسی و فکر کردن زیاد به آن و چگونگی برطرف کردن آن مواجه می‌شود، که در این صورت فقط دو راه در مقابل جوان قرار دارد.
راه اول که مباح است:
اینکه شهوت خود را از راه حلال و از طریق ازدواج شرعی برآورده کند و این بهترین و سالم‌ترین راه است، اما در بسیاری از مواقع هزینه‌ها و مشکلات ازدواج در این راه به عنوان یک مانع سخت بر سر راه جوانان قرار می‌گیرند و مانع از انجام آن می‌شوند.
راه دیگر که حرام است:
اینکه او شهوت خود را از راه حرام ارضا کند و نفس خود را به مهلکه بیندازد و مستحق عذاب از جانب خداوند متعال در دنیا و آخرت گردد و این کاری است که جان‌های پاک و فطرت‌های سالم از آن دوری می‌کنند اسلام همراه با خود راه حلی برای این مشکل بزرگی که مهمترین گروه جامعه از آن رنج می‌برد، آورده است که رسول الله ج به جوانان توصیه می‌کند و میفرماید: «یَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ، مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْکُمُ، فَلْیَتَزَوَّجْ،، وَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ، فَعَلَیْهِ بِالصَّوْمِ، فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ»[5].
«ای گروه جوانان هرکس از شما که توانایی هزینه‌ها و مخارج را داشته باشد باید ازدواج کند و هرکس نتوانست روزه بگیرد که روزه برای او همچون یک محافظ است».
هرکس توانایی تأمین هزینه‌ها و سایر موارد مرتبط با ازدواج را داشته باشد، ازدواج بهترین راه حل برای اوست، اما اگر کسی فاقد این توانمندی باشد و آن چنان در آمدی برای تأمین و تحمل هزینه‌ها و مسولیت‌های ازدواج و تأسیس یک خانه‌ی جدید و خانواده‌ایی مستحکم نداشته باشد باید روزه بگیرد که بهترین راه حل برای او همین است و در برابر انحراف او را نگه می‌دارد و همچون یک سپر از قرار گرفتن او در گناه و زشتی محافظت می‌کند.
بنابراین روزه شهوت را کنترل می‌کند و سیطره‌ی آن بر فکر را محدود و تسلط آن بر بدن را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود بدن انرژی خود را صرف امورات مباح و عمل شایسته و سودمند بکند و به واسطه‌ی روزه روح انسان بر شهوت او غالب می‌گردد، او نفسش را کنترل می‌کند و در معرض هواهای نفسانی و گمراهی‌های شیطانی قرار نمی‌دهد.
* درمان اسراف و تبذیر و خساسیت و بخل
روزه اسراف و تبذیر را نزد روزه‌داران درمان می‌کند همان طور که خساسیت و بخلِ آنان را درمان می‌کند و به آنان یاد می‌دهد که چگونه خود را از هلاکت نجات دهند، همانطوری که به آنان بذل و بخشش را یاد می‌دهد و انسان متعادل می‌شود و نه اهل اسراف و تبذیر و نه اهل بخل و خساسیت می‌شود.
وقتی انسان روزه می‌گیرد و سختی و تلخی محرومیت را می‌چشد به ارزش و فضیلتی که خداوند به واسطه‌ی نعمت‌ها نصیب او کرد، پی می‌برد و قدر آن را می‌داند، بنابراین زمانی انسان به ارزش نعمت پی می‌برد که از آن محروم شود در این صورت انسان اهل اسراف و تبذیر یاد می‌گیرد چگونه از نعمت محافظت و نگهداری کند و انسان بخیل و خسیس هم به رنج و مشقتی که محرومان با آن مواجه هستند پی می‌برد و خود اهل بخشش می‌شود و طبع او تغییر می‌کند و بذل و بخشش را یاد می‌گیرد.
فقر از جمله بزرگ‌ترین مشکلاتی است که اغلب جوامع با آن مواجه هستند و اختلاف طبقاتی در یک جامعه و زیاد شدن فاصله‌ها میان آنها نشانه‌ی تهدید ویرانی آن جامعه و فرو ریختن ارکان آن می‌باشد.
شاید یکی از مهمترین معضلات و مشکلاتی که از فقر ناشی می‌شود معضل گرسنگی است و روزهداری یکه راه حل ایده آل برای این مشکلی که همهی بشریت را تهدید می‌کند برای ما ارائه می‌کند.
وقتی که فردی روزه می‌گیرد از خوردن و آشامیدن دوری می‌کند و از مقدار زیاد خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها بی‌نیاز می‌شود به اندازه‌ای کم کفایت می‌کند همانطوری که تعداد وعده‌های غذای او نیز کم می‌شود.
این حالت را مجسم کنیم که اگر همهی افراد یک جامعه به مدت یک ماه روزه بگیرند چند وعده غذا ذخیره می‌شود؟ و چه مقدار غذایی که در طول این ماه ذخیره می‌کنیم، می‌توانیم به فقرای گرسنه بدهیم؟ علاوه بر آن زکات فطره‌ی است که روزه دار بابت خود و همهی اعضای خانواده خود و کسانی که سرپرستی آنان را به عهده گرفته است از صغیر و کبیر، مذکر و مؤنث به عنوان طعامی برای نیازمندان و به قصد نزدیک شدن به خداوند عزیز والا مرتبه پرداخت می‌کند.
به عنوان مثال اگر بگوییم جمعیت یک جامعه یک صد میلیون نقر باشد و همهی افراد آن جامعه روزه بگیرند در این صورت در یک روز یکصد میلیون وعده غذا به دست می‌آید و اگر براساس یکی از ارزهای رایج جهانی در این روزها که دلار است قیمت هر وعده عذا را یک دلار حساب کنیم در این صورت در هر روز یکصد میلیون دلار به دست می‌آید یعنی فقط در طول ماه رمضان اگر معنای واقعی روزه را درک کنیم، سه هزار میلیون دلار به دست می‌آید که می‌تواند زندگی ما را دچار تغییر و تحول کند و می‌توان این مبلغ را در طرح و برنامه‌های فراوانی به کار گرفت که همهی آن برای امت اسلامی دارای خیر و برکت خواهد بود.
اگر مقدار زکات فطره را در همین جامعه حساب کنیم هزاران تُن مواد غذایی به دست می‌آید که می‌توان به وسیله‌ی آن گرسنگی گرسنگان ناشی از خشک سالی، زلزله‌ها، طوفان‌ها و مانند آنها را بر طرف کرد.
اعتیاد عادت کردن به انجام یک کار و یا مصرف نوعی مواد مخدر است که بدن به آن عادت گرفته است و اگر مقدار آن در بدن کم شود به بدن آسیب می‌رسد. غالباً اعتیاد با دردها و ضررهای کلی همراه است که فقط به فرد معتاد اختصاص ندارد بلکه به جامعه‌ی اطراف او نیز می‌رسد و برای سلامتی او و زندگی اجتماعی و خانوادگی وی ویران کننده است و هزینه‌های هنگفت درمان او را بر جامعه تحمیل می‌کند، اعتیاد بسیاری از مشکلات اجتماعی و اقتصادی را در پی دارد. اگر اعتیاد بر یک ملتی مسلط شود در یک دوره‌ی کوتاه آن را نابود می‌کند و همهی پایه‌های زندگی آن را از هم می‌پاشد، پدیده‌ی غالب در اعتیاد مصرف مواد مست کننده، مواد مخدر و سیگار کشیدن و تداوم در مصرف آنها در دوره‌های طولانی و به مقادیری که بدن به آن عادت کرده است و دست برداشتن از آن برای فرد معتاد سخت و دشوار است، باید تصور کنیم که جهان چه هزینه‌هایی برای درمان این پدیده پرداخت می‌کند و چه ضرر و زیان‌ها و مشکلاتی در اثر درمان این بیماران، ساختن آسایشگاه‌ها و درمانگاه‌ها و خرید داروها و هزینه‌های نگهداری و از بین بردن آثار روحی روانی، اجتماعی و اقتصادی و سایر موارد متحمل می‌شود.
شریعت استوار اسلامی ما همهی این موارد را حرام کرده است و از عواقب وخیم و ضررهای فراوان آنها بیم می‌دهد، جایی که خداوند متعال میفرماید: ﴿یَسَۡٔلُونَکَ عَنِ ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَیۡسِرِۖ قُلۡ فِیهِمَآ إِثۡمٞ کَبِیرٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثۡمُهُمَآ أَکۡبَرُ مِن نَّفۡعِهِمَاۗ٢١٩﴾ [البقرة: 219].
«درباره‌ی شراب و قمار از تو می‌پرسند بگو در آن دو گناهی بزرگ و سودهایی برای مردم است ولی گناهانشان از سودشان بیشتر است».
همچنین میفرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡخَمۡرُ وَٱلۡمَیۡسِرُ وَٱلۡأَنصَابُ وَٱلۡأَزۡلَٰمُ رِجۡسٞ مِّنۡ عَمَلِ ٱلشَّیۡطَٰنِ فَٱجۡتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ٩٠﴾ [المائدة: 90].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه پلیدند و از عمل شیطانند پس از آنها دوری گزینید باشد که رستگار شوید».
همچنان که پیامبر ج ما را از ضررهای این چیزها بر حذر می‌دارد و آنها را به زشت‌ترین صفات وصف می‌کند تا جایی که میفرماید: «الْخَمْرُ أُمُّ الْخَبَائِثِ»[6]؛ «خمر مادر همهی پلیدی‌هاست».
همچنین به روایت آن حضرت ج آمده است که شراب خوار، فروشنده و ساقی شراب را لعن نمود و پیروانش را از یک قاعده‌ی مهم شرعی آگاه نموده است و آن این است که «لاَ ضَرَرَ وَلاَ ضِرَارَ»؛ «نه ضرر کردن و نه ضرر رساندن».
مشروبات، مست کننده‌ها و سیگارکشیدن همگی با این قاعده‌ی مهم منافات دارند و به طوری که آنها به کسی که به آنها می‌پردازند و به خوردن آنها مشغول می‌شود به سایر کسانی که در اطراف آنان هستند ضرر و زیان می‌رساند.
روزه در کنار گذاشتن پدیده‌ی اعتیاد و کاهش آثار منفی آن نقش اساسی دارد بطوری که شخص معتاد به تدریج به مصرف اندک آنها عادت می‌کند، همچنین او به خاطر ترس از مرتکب شدن به کار حرام و باطل کردن اجر و ثواب خود بر خوردن و مصرف آنها صبر پیشه می‌کند و از متکی بودن بدن به این مواد مخدر و آرام بخش به واسطه‌ی سایر عوامل طبیعی نشأت گرفته از مغز می‌کاهد و چنین فردی در ایام روزهداری از آثار سوء اعتیاد بر بدن نجات می‌یابد و زمانی که بدن بهبود یافت درمان سایر ضررها و جبران خطرهای آن امکان پذیر می‌شود.
دکتر رامز طه در مطلبی که از او نقل شده است بر این نکته تأکید دارد که تحمل درد گرسنگی و صبر بر آن در طول زمان روزهداری سطح ماده سیروتونین موسوم هستند، بالا می‌رود، مواد مترشحه‌ی مغز دو دسته هستند که به دسته‌ی آندروفین و دسته‌ی انکفالین مشهور هستند و این مواد خاصیتی ده‌ها برابر بیشتر از مواد و داروهای مخدر و آرام بخش صنعتی در آرام کردن و تسکین دردها دارند، وی می‌افزاید: برای اینکه ترشح این مواد آرام بخش و مسکن دردها استمرار داشته باشد، انسان باید مراحل مختلفی از گرسنگی و محرومیت را طی کند و از خوردن مواد و داروهای مخدر جدید پرهیز کند، روزه به انسان کمک می‌کند تا خود را از ضرر و زیان این مواد مخدر برهاند و همانگونه که بطور عملی او را تغییر گرایشات، افکار و رفتارش کمک می‌کند، به بدن در تنظیم عملکرد مراکز عصبی، مسئول تنظیم نیازها و احتیاجات مختلف بیولوژیکی کمک می‌کند[7].
[1]- صحیح مسلم (1829). [مصحح]
[2]- موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]
آلبانی در صحیح الجامع (3865) می‌گوید صحیح است. [مصحح]
[3]- صحیح بخاری و صحیح مسلم. [مصحح]
[4]- صحیح بخاری (1903). [مصحح]
[5]- صحیح مسلم (1400) [مصحح]
[6]- سنن النسائی، آلبانی در السلسلة الصحیحة (1854) می‌گوید حسن است. [مصحح]
[7]- پایگاه اینترنتی جهان بدون مشکلات به تاریخ 7/3/1426 هـ.