بیابان زایی یکی از عمدهترین مشکلات محیط زیست است که انسان مغرور به وسوسه شیطان رجیم برای دست یافتن برخی منافع مادی آنرا بوجود میآورد:
﴿... فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلۡقَ ٱللَّهِ ...﴾ [النساء: ١١٩]
«... و آنان آفرینش خدا را دگرگون می‌کنند ...».
طبیعت در حقیقت عبارت است از؛ نعمتهای ظاهری که ما با فوائد آن آگاه شدهایم، در کنار بسیاری از نعمتهای پوشیده که هنوز حکمت‌های نهفته در آن بر ما هویدا نشده است.
﴿... وَأَسۡبَغَ عَلَیۡکُمۡ نِعَمَهُۥ ظَٰهِرَةٗ وَبَاطِنَةٗ....﴾ [لقمان: ٢٠]
«... و نعمتهای خود را - چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن - بر شما گسترده و افزون ساخته است؟...»
آمار محیط زیست در زمینه کویر زایی بسیار وحشتناک است: سالانه 18 ملیون هکتار از زمین‌های کشاورزی به صحرا میپیوندند. فضای سبز جنگلی جهان از 37 ملیون کیلومتر مربع به 24 ملیون کیلومتر مربع کاهش یافته است. 90 کشور با بیابان زایی دست به گریبانند. 40 درصد فراوردههای کشاورزی جهان پایین آمده و...
اسلام برای حفظ امنیت فضای سبز و طبیعت راهکارهای زیادی را بصورت عملی و عبادی به اجرا گذاشته که به برخی از آنها بصورت گذرا اشاره میکنیم:
1) کاشتن زمین و عدم سیطره مطلق بر آن:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند: «من کانت له أرض فلیزرعها أو لیمنحها أخاه ..». (به روایت امام احمد و نسائی و ابن ماجه) «کسی که زمینی دارد یا آنرا کاشت کند و یا به برادرش ببخشد (تا آنرا آباد کرده از آن استفاده برد)...».
2) اصلاح زمینها:
کسی که زمینی بکر را کاشت کرده سرسبز کند آن زمین بدو تعلق میگیرد.
از فرامین رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است: «مَنْ أَعْمَرَ أَرْضًا لَیْسَتْ لِأَحَدٍ فَهُوَ أَحَقُّ» (به روایت امام بخاری) «هر کسی زمینی که به کسی تعلق ندارد را آباد کند، او از دیگران بدان زمین اولاتر است. (زمین بدو تعلق میگیرد)»
3) درختکاری:
کاشت درخت و گیاه در دین مبین اسلام عملی عبادی تلقی شده، آموزههای دینی در این باب بستر فرهنگی بسیار غنی و شیوایی را فراهم کردهاند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند: «ما من مسلم یغرس غرساً أو یزرع زرعاً، فیأکل منه طیر أو إنسان أو بهیمة إلا کان له به صدقة». (به روایت امام بخاری) «هر فرد مسلمانی که درختی بکارد یا زراعتی کاشت کند، و پرندگان یا انسانها یا حیوانات از آن بخورند. در آن برای او اجر و پاداش (صدقه) است».
درخت در تغییر آب و هوا، و زیبایی و رونق بخشیدن به طبیعت و جلب باران نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند، و چون کارخانهای است که فعالیتهای بسیار مفیدی را بدون کمترین توقع و چشم داشتی به جامعه بشری ارائه میدارد.
از اینروست که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
«إذا قامت الساعة وبید أحدکم فسیلة فإن استطاع أن یغرسها قبل قیام الساعة فلیفعل وأجره عند الله العظیم» (روایت امام احمد).
«اگر قیامت برپا شد و در دست کسی از شما نهالی بود، و اگر میتوانست آنرا قبل از برپایی قیامت بکارد، حتما این کار را انجام دهد، و اجر و پاداش او با پروردگار بزرگ خواهد بود».
4) رسیدگی به درختان
خداوند منان درختان و کشتزار را از نعمتهای شایان خود بر بندگانش میداند و آنها را به استفاده درست از این نعمتهای بیکران توصیه میفرماید:
﴿وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَنشَأَ جَنَّٰتٖ مَّعۡرُوشَٰتٖ وَغَیۡرَ مَعۡرُوشَٰتٖ وَٱلنَّخۡلَ وَٱلزَّرۡعَ مُخۡتَلِفًا أُکُلُهُۥ وَٱلزَّیۡتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُتَشَٰبِهٗا وَغَیۡرَ مُتَشَٰبِهٖۚ کُلُواْ مِن ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثۡمَرَ وَءَاتُواْ حَقَّهُۥ یَوۡمَ حَصَادِهِۦۖ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِینَ ١٤١﴾ [الأنعام: ١٤١]
«خدا است که آفریده است باغهائی را که بر پایه استوار می‌گردند (و درختانش با قلّابهای ویژه به اشیاء اطراف می‌چسبند و کمر راست می‌کنند و روی داربستها قرار می‌گیرند) و باغهائی را که چنین نیستند و (نیازی به پایه و داربست و پیچیدن به اطراف ندارند و بر سر پای خود می‌ایستند و گردن می‌افرازند. بلی این خدا است که انواع) خرمابُنها و کشتزارها را آفریده است که ثمره‌ی آنها (در رنگ و طعم و بو و شکل و غیره) گوناگون است، و نیز درختان زیتون و انار را آفریده است که (در برخی صفات) همگونند و (در برخی صفات) متفاوتند. هنگامی که به بار آمدند از میوه‌ی آنها بخورید و به هنگام رسیدن و چیدن و درو کردنشان از آنها (به فقراء و مساکین) ببخشید و زکات لازم آنها را بدهید، و (در خوردن و یا بخشیدن از آنها) اسراف نکنید، زیرا که خداوند اسراف‌کنندگان را دوست نمی‌دارد».
5) برحذر داشتن از قطع درختان
فرموده الهی است در وصف ظالمان مستبد و خودخواهان ویرانگر که زمین را با از بین بردن کشتزار به فساد میکشند:
﴿وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِی ٱلۡأَرۡضِ لِیُفۡسِدَ فِیهَا وَیُهۡلِکَ ٱلۡحَرۡثَ وَٱلنَّسۡلَۚ وَٱللَّهُ لَا یُحِبُّ ٱلۡفَسَادَ ٢٠٥﴾ [البقرة: ٢٠٥]
«و هنگامی که پشت می‌کند و می‌رود (و یا به ریاست و حکومتی می‌رسد)، در زمین به تلاش می‌افتد تا در آن فساد و تباهی ورزد و زرع و نسل (انسانها و حیوانات) را نابود کند (و با فساد و تباهی خود، اقوات و اموال و ارواح را از میان ببرد)، و خداوند فساد و تباهی را دوست نمی‌دارد».
پیش از این اشاره شد که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از قطع بیهوده درختان بشدت برحذر داشته، کسی را که مرتکب چنین جنایتی میشود را به آتش جهنم بیم میدهد.
و ابوبکر صدیق رضی الله عنه شاگرد اول مکتب رسول هدایت و رستگاری صلی الله علیه و آله و سلم به سپاهیان مسلمان امر میکرد در هنگام جنگ که غالبا مرامهای اخلاقی کم رنگ میشود، چون دیگر ملتها رفتار نکنید و «.... ولا تَعْقِروا نخلاً ولا تُحْرِقُوه، ولا تَقْطَعوا شَجَرَةً مُثْمِرَةً،ولا تَذْبَحُوا شاةً ولا بقرةً ولا بعیراً إلا لَمأکَلَةٍ...».
«... و هیچ نخلی (درختی) را ضایع نکنید و آتش نزنید، و هیچ درخت با ثمری را قطع نکنید، و هیچ گوسفند و گاو و شتری را سر نبرید مگر برای استفاده خوراکی از گوشت آن...»
و از شکار بی رویه پرندگان نیز ممانعت بعمل آمده.
در مسند الشهاب از انس بن مالک آمده که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «من قتل عصفورا عبثاً جاء یوم القیامة وله صراخ عند العرش تقول: یا رب، سل هذا فیم قتلنی؟».
«کسی که گنجشکی ( پرنده) را بیهوده به قتل برساند، آن گنجشک روز قیامت نزد عرش الهی آمده داد و هوار به راه انداخته میگوید: پروردگارا! از این شخص بپرس چرا مرا به قتل رسانده؟!..»
این است اسلام!..
دینی که تربیت همه جوانب زندگی انسان اعم از جسم، عقل، قلب، وجدان، اخلاق و ... و حتی طبیعت و محیط زیست را دربر گرفته، رابطه انسان با سایر مخلوقات الهی چون؛ سایر انسانها، اقتصاد و مال و ثروت، و حتی آب و خاک و هوا، گیاه و حیوانات را روشن نموده است.
ابر و باد و مه و خورشید و فلک درکارند
تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
همه از بهر تو سر گشته و فرمان بردار
شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری
حیوانات و فضای سبز نقش بسیار بسزایی در برقراری محیطی سالم و سازنده در طبیعت دارا میباشند.
قرآن حیوانات را امتی چون انسانها دانسته است:
﴿وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَلَا طَٰٓئِرٖ یَطِیرُ بِجَنَاحَیۡهِ إِلَّآ أُمَمٌ أَمۡثَالُکُم ...﴾ [الأنعام: 38] «و هر جنبنده‌ای در زمین و هر پرنده‌ای در هوا که به دو بال پرواز می‌کند همگی طایفه‌هایی مانند شما (نوع بشر) هستند....».
و سبب آفرینش آنها را چنین معرفی کرده است:
﴿وَٱلۡأَنۡعَٰمَ خَلَقَهَاۖ لَکُمۡ فِیهَا دِفۡءٞ وَمَنَٰفِعُ وَمِنۡهَا تَأۡکُلُونَ ٥﴾ [النحل:5]
«و چهارپایان را خلقت کرد که به (موی و پشم) آنها گرم می‌شوید و از آنها فواید بسیار دیگر برده و از (شیر و گوشت) آنها غذای مأکول می‌سازید».
هر یک از گیاهان و حیوانات نقش خاصی در طبیعت را ایفا می‌کنند، لذا حمایت آنها در آموزههای دینی بسیار روشن و هویداست.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از تلف کردن بیهوده حیوانات بشدت منع فرمودهاند.
- «إن رسول الله لعن من اتخذ شیئًا فیه الروح غرضا» (متفق علیه). «پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم لعنت و نفرین کردهاند افرادی که موجود زندهای را هدف تیر اندازی قرار دهند».
- و فرمودند: «من قتل عصفورا عبثا عج إلی الله عز وجل یوم القیامة یقول: یا رب إن فلانا قتلنی عبثا ولم یقتلنی لمنفعة» (روایت امام نسایی). «کسی که گنجشکی را بیهوده به قتل برساند روز قیامت گنجشک در محضر الهی از او شکایت کرده میگوید: بار الها، فلانی مرا بیهوده و بدون اینکه از من استفاده کند کشت».
- و در مسیری الاغی را دیدند که صورتش را داغ کردهاند. عصبانی شده فرمودند: «لعن الله الذی وسمه» (روایت امام مسلم) «خداوند نفرین کند کسی را که این زبان بسته را داغ کرده است».
- و در روایت امام مسلم از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آمده است که ایشان فرمودند: «دخلت امرأة النار من جراء هرة لها ربطتها؛ فلا هی أطعمتها ولا هی أرسلتها ترمرم من خشاش الأرض حتی ماتت هزلا» (روایت امام مسلم). «زنی بخاطر گربهای به جهنم رفت. آنرا بسته بود؛ نه به آن غذایی داد، و نه گذشته بود خودش از آنچه بر زمین است بخورد تا اینکه از گرسنگی جان داد».
و در حدیثی دیگر که در صحیح بخاری و مسلم آمده است پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از شخصی از گذشتگان خبر میدهند که در بیابانی با کفش خود از چاهی آب بیرون آورده سگی تشنه را آب داد «فشکر الله له فغفر له» «خداوند از او تشکر کرده او را مورد مغفرت خود قرار داد».
صحابه با تعجب پرسیدند: یا رسول الله! در رسیدن به جانوران نیز برای ما ثواب و پاداش است ایشان فرمودند: «فی کل کبد رطب أجر» «در رسیدگی به هر موجود زندهای اجر و پاداش است».
و در مورد سبب آفرینش درختان و گیاهان در قرآن کریم میخوانیم:
﴿ثُمَّ شَقَقۡنَا ٱلۡأَرۡضَ شَقّٗا ٢٦ فَأَنۢبَتۡنَا فِیهَا حَبّٗا ٢٧ وَعِنَبٗا وَقَضۡبٗا ٢٨ وَزَیۡتُونٗا وَنَخۡلٗا ٢٩ وَحَدَآئِقَ غُلۡبٗا ٣٠ وَفَٰکِهَةٗ وَأَبّٗا ٣١ مَّتَٰعٗا لَّکُمۡ وَلِأَنۡعَٰمِکُمۡ ٣٢﴾ [عبس: 26-32]
«آن گاه خاک زمین بشکافتیم. (۲۶) و حبوبات برویانیدیم. (۲۷) و باغ انگور و نباتاتی که هر چه بدروند باز بروید. (۲۸) و درخت زیتون و نخل خرما.(۲۹) و باغهای پر از درختان کهن. (۳۰) و انواع میوه‌ها و علفها و مرتعها. (۳۱) تا شما آدمیان و حیوانات شما هم از آن بهره‌مند شوید».
ومتاع: یعنی همه انواع فائدهها...
﴿ٱلَّذِی جَعَلَ لَکُمُ ٱلۡأَرۡضَ مَهۡدٗا وَسَلَکَ لَکُمۡ فِیهَا سُبُلٗا وَأَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَخۡرَجۡنَا بِهِۦٓ أَزۡوَٰجٗا مِّن نَّبَاتٖ شَتَّىٰ ٥٣ کُلُواْ وَٱرۡعَوۡاْ أَنۡعَٰمَکُمۡۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَٰتٖ لِّأُوْلِی ٱلنُّهَىٰ ٥٤﴾ [طه: 53-54] «همان خدایی که زمین را آسایشگاه شما قرار داد و در آن راهها برای شما پدید آورد؛ و هم از آسمان آب نازل کرد تا به آن آب آسمانی انواع نباتات مختلف از زمین برویانیدیم. (۵۳) شما از آن نعمتها تناول کنید و چهارپایانتان را هم بچرانید، که همانا در این کار آیاتی (از ربوبیت) برای خردمندان پدیدار است».
و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «ما من مسلم یغرس غرسا أو یزرع زرعا فیأکل منه طیر أو إنسان أو بهیمة إلا کان له به صدقة» (روایت مسلم). «هر مسلمانی که نهال و درخت بنشاند یا گیاهانی را کماشت کند، و پرندگان یا انسان یا حیوانی از آن بخورد برای هر صدقه و اجر و پاداش است».
و از توحیدهای پیامبر و خلفای اسلام به سپاهیان مسلمان قبل از حرکت بسوی جنگ چنین بود:
«... ولا تقطعن شجرًا مثمرًا... و لا تعقرن شاة أو بعیرًا إلا لمأکلة، ولا تحرقن نخلا...». «... به هیچ وجه درخت میوهای را قطع نکنید.. هرگز گوسفند یا شتر و چهار پایی را مگر برای پخت و پز سر نبرید، هرگز نخل - و یا هر درختی - را آتش نزنید».
و از آنجا که مفهوم عبادت در اسلام به وسعت زندگی است بین انواع عبادت‌های فردی و اجتماعی هیچگونه تفاوتی نبوده بلکه عبادت‌های اجتماعی اولویت داده شدهاند. جا دارد به مفاهیم شمرده شده و ترتیب آنها در این فرموده رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با دقت بنگریم:
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند:
«سبع یجری للعبد أجرهن وهو فی قبره بعد موته: من علم علما، أو أجرى نهرا، أو حفر بئرا، أو غرس نخلا، أو بنى مسجدا، أو ورث مصحفا، أو ترک ولدًا یستغفر له بعد موته» (روایت امام بیهقی و آلبانی آن را حسن خوانده است). «هفت موردند که حتی پس از وفات شخص او را در قبرش همراهی می‌کنند و پاداش آنها همچنان پس از مرگ او جریان دارد:
1- کسی که به دیگران علم و دانشی بیاموزد. (فرهنگ سازی و بالا بردن سطح آگاهی‌های جامعه).
2- یا رود خانهای جاری کند. (تأمین آب نیاز مردم برای کشت‌وکار و شست‌وشو).
3- یا چاهی حفر کند. (تأمین آب آشامیدنی مردم).
4- یا نخلی - درختی - بکارد. (خدمت به محیط زیست و نیازهای غذایی جامعه).
5- یا مسجدی بسازد. (رسیدگی به تزکیه و تربیت افراد و مرکز تجمع مؤمنان و آشنایی آنها و برقراری روابط اجتماعی وایمانی).
6- یا مصحف و قرآنی به میراث گذارد. (تشویق به رساندن کتاب و برپایی کتابخانههای عمومی و تأمین کتابهای اسلامی و قرآن برای جامعه).
7- یا فرزند نیک و صالحی پس از خود گذاشت تا برای او پس از مرگش دعا کند. (تربیت فرزندان و نسلهای آتی جامعه).
صدا اگر از حد معمولی آن تجاوز کند باعث رنجش گوش احساس خستگی و آزار و اذیت در افراد شده آرامش آنها را برهم میزند.
قرآن کریم صای گوشخراش افراد را با تصویر بسیار زننده بیان میدارد.
در نصیحت لقمان به فرزندش است: ﴿وَٱقۡصِدۡ فِی مَشۡیِکَ وَٱغۡضُضۡ مِن صَوۡتِکَۚ إِنَّ أَنکَرَ ٱلۡأَصۡوَٰتِ لَصَوۡتُ ٱلۡحَمِیرِ ١٩﴾ [لقمان: 19]
«و در رفتارت میانه روی اختیار کن و سخن آرام گو (نه با فریاد بلند) که زشت‌ترین صداها صوت الاغ است».
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نپذیرفتند که مردم با صدای گوشخراش ناقوس یا بوق به نماز خوانده شوند، بلکه با صدای دلنشین اذان، و آنهم توسط شخصی که صدایش زیبا باشد.
ومیفرمودند: «إن الله یبغض کل جعظری جواظ، صخاب بالأسواق، جیفة باللیل حمار بالنهار، عالم بالدنیا جاهل بالآخرة» (به روایت امام البیهقی و ابن حبان و تحصحیح ألبانی).
«خداوند بیزار است از هر متکبر تندخو و خودنما، و از همه افرادی که در بازارها داد و فریاد می‌کنند، و از افرادی که در شب چون مردارند و در روز چون خر - مشغول به خودشان بوده در فکر دیگران نیستند - و از کسانیکه از دنیا آگاهند و از آخرت غافل و جاهل».
دین حتی از بالا بردن صدا در تلاوت قرآن در نماز که باعث رنجش و آزار و اذیت دیگران شود ممانعت می‌کند:
﴿... وَلَا تَجۡهَرۡ بِصَلَاتِکَ وَلَا تُخَافِتۡ بِهَا وَٱبۡتَغِ بَیۡنَ ذَٰلِکَ سَبِیلٗا ١١٠﴾ [الإسراء: 110]
«... و تو در نماز نه صدا را بسیار بلند و نه بسیار آهسته گردان بلکه حدّ وسط را اختیار کن».
و در وصف بهشت میفرماید:
﴿لَا یَسۡمَعُونَ فِیهَا لَغۡوٗا وَلَا تَأۡثِیمًا ٢٥﴾ [الواقعة: 25]
«در میان باغهای بهشت، نه سخن یاوه می‌شنوند، و نه سخن گناه‌آلود».
﴿لَّا تَسۡمَعُ فِیهَا لَٰغِیَةٗ ١١﴾ [الغاشیة: 11]
«و در آنجا هیچ سخن زشت و بیهوده نشنوند».
به عبارت دیگر پاک بودن محیط زیست از آلودگی صوتی از جمله نعمتهای ارزشمند برای زندگی سالم است.
زیبایی و ذوق و سلیقه رفیع از جمله مفاهیمی است که در بینش اسلامی بدان اهتمام ویژهای داده است.
قرآن کریم در آیههای بسیاری از زیبایی طبیعت جهت لذت بردن و اندیشیدن و محافظت بر این زیبایی اشاره داشته است.
﴿وَلَقَدۡ جَعَلۡنَا فِی ٱلسَّمَآءِ بُرُوجٗا وَزَیَّنَّٰهَا لِلنَّٰظِرِینَ ١٦﴾ [الحجر: 16]
«ما در آسمان برجهای نجومی پدید آورده‌ایم و آن را برای بینندگان آراسته‌ایم».
﴿وَلَقَدۡ زَیَّنَّا ٱلسَّمَآءَ ٱلدُّنۡیَا بِمَصَٰبِیحَ...﴾ [الملک: 5]
«ما آسمان نزدیک (به شما) را با چراغهائی (به نام ستارگان) آراسته‌ایم،...».
﴿وَٱلۡأَرۡضَ مَدَدۡنَٰهَا وَأَلۡقَیۡنَا فِیهَا رَوَٰسِیَ وَأَنۢبَتۡنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوۡجِۢ بَهِیجٖ ٧﴾ [ق: 7]
«و زمین را گسترانیده‌ایم، و در آن کوههای محکم و پابرجائی را فرو افکنده‌ایم، و از هر نوع گیاه بهجت‌انگیز و مسرّت‌بخش در آن رویانده‌ایم».
﴿حَدَآئِقَ ذَاتَ بَهۡجَةٖ...﴾ [النمل: ٦٠]
«... باغهای زیبا و فراح‌افزا...».
آموزههای دینی فرد مسلمان را تشویق می‌کند تا در شکل و قیافه و ژستش زیبا و چشم گیر باشد.
خداوند منان میفرماید: ﴿۞یَٰبَنِیٓ ءَادَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمۡ عِندَ کُلِّ مَسۡجِدٖ...﴾ [الأعراف: 31]
«ای فرزندان آدم، زیورهای خود را در مقام هر عبادت به خود برگیرید».
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم میفرماید: «لا یَغْتَسِلُ رَجُلٌ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَیَتَطَهَّرُ مَا اسْتَطَاعَ مِنْ طُهْرٍ، وَیَدَّهِنُ مِنْ دُهْنِهِ، أَوْ یَمَسُّ مِنْ طِیبِ بَیْتِهِ، ثُمَّ یَخْرُجُ، فَلا یُفَرِّقُ بَیْنَ اثْنَیْنِ، ثُمَّ یُصَلِّی مَا کُتِبَ لَهُ، ثُمَّ یُنْصِتُ إِذَا تَکَلَّمَ الإِمَامُ، إِلا غُفِرَ لَهُ مَا بَیْنَهُ، وَبَیْنَ الْجُمُعَةِ الأُخْرَى» (روایت امام بخاری).
«هرکس روز جمعه غسل کرده، تا جایی که میتواند خود را پاکیزه گرداند کرم و روغن خوش بو به موهایش بمالد، مسک و عطر استفاده کند، سپس بسوی نماز برود و هیچ دو شخصی را از همدیگر جدا نگرداند، و آنچه میتواند نماز بخواند، سپس چون امام شروع به خطبه نمود ساکت نشسته با دقت گوش فرا دهد. خداوند هر آنچه از آن جمعه تا جمعه دیگر از او سر بزند را میبخشد».
خوشبویی باعث سعادت و راحت نفس و شادی در فرد میشود. و پیامبر از بوی خوش و عطر و مسک بسیار خوششان میآمد، و اگر از جایی میگذشتند مردم از بوی خوش ایشان متوجه میشدند که پیامبر از آنجا رد شده است. و اگر با کسی مصافحه کرده دست میدادند تا مدتها بوی خوش دست رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بر کف آن شخص میماند. و میفرمودند: «إن الله جمیل یحب الجمال» (متفق علیه) «خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد».
غذا هر آنچه باشد؛ چه از فراوردههای گیاهی یا حیوانی، مفید و خوب و لذیذش حلال، و فاسد و خبیث و مضر آن حرام است.
خداوند منان میفرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُلُواْ مِن طَیِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰکُمۡ وَٱشۡکُرُواْ لِلَّهِ إِن کُنتُمۡ إِیَّاهُ تَعۡبُدُونَ ١٧٢ إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیۡکُمُ ٱلۡمَیۡتَةَ وَٱلدَّمَ وَلَحۡمَ ٱلۡخِنزِیرِ وَمَآ أُهِلَّ بِهِۦ لِغَیۡرِ ٱللَّهِۖ فَمَنِ ٱضۡطُرَّ غَیۡرَ بَاغٖ وَلَا عَادٖ فَلَآ إِثۡمَ عَلَیۡهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِیمٌ ١٧٣﴾ [البقرة: 172-173] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از چیزهای پاکیزه‌ای بخورید که روزی شما ساخته‌ایم، و سپاس خدای را بجا آورید، اگر او را پرستش می‌کنید. (۱۷۲) (آنچه را که مشرکان و یهودیان و دیگران حرام می‌دانند، حرام نیست، بلکه خداوند) تنها مردار و خون و گوشت خوک و آنچه نام غیرخدا (به هنگام ذبح) بر آن گفته شده باشد (و به نام بتان و شبیه آنها سر بریده شود) بر شما حرام کرده است. ولی آن کس که مجبور شود (به خاطر حفظ جان از آن اشیاء حرام بخورد) در صورتی که علاقه‌مند (به خوردن و لذّت بردن از چنین چیزهائی نبوده) و متجاوز (از حدّ سدّجوع هم) نباشد، گناهی بر او نیست. بی‌گمان خداوند بخشنده و مهربان است».
افراد سودجو برای بالا بردن فراوردههای خود از برخی هرمونات استفاده می‌کنند که باعث بیماریهای بسیار خطرناکی میشود، و یا با فروش غذاهای فاسد، و تاریخ مصرف گذشته، سبب مسمومیت و احیانا مرگ و میر میشوند.
هر آنچه پیامدش حرام و بد باشد بنا به قاعده اصولی «ما أدی إلى حرام فهو حرام» گناه و حرام است.
خداوند متعال میفرماید: ﴿... مَن قَتَلَ نَفۡسَۢا بِغَیۡرِ نَفۡسٍ أَوۡ فَسَادٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ ٱلنَّاسَ جَمِیعٗا ...﴾ [المائدة: 32] «... هرکس انسانی را بدون ارتکاب قتل، یا فساد در زمین بکشد، چنان است که گوئی همه‌ی انسانها را کشته است...».
و همیشه در طول تاریخ اسلامی از سوی خلیفه افرادی مسئولیت داشتند بازارها را کنترل کرده، در کنار مراقبت قیمتها، نظافت و بهداشت، سلامت غذاها و شیوه تهیه آن، را بر عهده داشتند، که نام خانم «الشفاء بنت عبدالله» که مسئولیت مراقبت بازار در زمان حضرت عمر رضی الله عنه را بر عهده داشتند بر صفحات تاریخ اسلامی از درخشش ویژهای برخوردار است.
و پیش از این به برخی از آموزههای رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم درباره بهداشت غذا و آب اشاره شد؛
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند: «اطفئوا المصابیح إذا رقدتم، وغلقوا الأبواب وأوکوا الأسقیة وخمروا الطعام والشراب». (رواه البخاری) «در هنگام خواب فانوسها - و آتش- را در خانه خاموش کنید، درها را محکم ببندید، سر ظرفهای آب را ببندید، غذاها و نوشیدنیها را بپوشانید».