تشویق به نماز ضحی

تشویق به نماز ضحی

962-664- (1) (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: أَوْصَانِی خَلِیلِی ج بِصِیَامِ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ مِنْ کُلِّ شَهْرٍ^([1])، وَرَکْعَتَیِ الضُّحَى، وَأَنْ أُوتِرَ قَبْلَ أَنْ أَرْقُدَ».

رواه البخاری ومسلم وأبو داود، ورواه الترمذی والنسائی نحوه.

از ابوهریره س روایت است که دوستم ج مرا به سه چیز توصیه نمود: روزه سه روز از هر ماه و دو رکعت سنت چاشت و اینکه نماز وتر را قبل از خواب بخوانم.

(صحیح) وابن خزیمة ولفظه قال: «أَوْصَانِی خَلِیلِی ج بِثَلَاثٍ لَسْتُ بِتَارِکِهِنَّ: أَنْ لَا أَنَامُ إِلَّا عَلَى وِتْرٍ، وَأَنْ لَا أَدَعَ رَکْعَتَیِ الضُّحَى، فَإِنَّهَا صَلَاةٌ الْأَوَّابِینَ^([2])، وَصِیَامِ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ مِنْ کُلِّ شَهْرٍ».

و در روایت ابن خزیمه چنین آمده است: «دوستم ج مرا به سه چیز توصیه نمود که آنها را رها نخواهم کرد: قبل از اینکه بخوابم نماز وتر بخوانم؛ دو رکعت نماز ضحی (چاشت) را رها نکنم زیرا نمازِ توبه‌کنندگان است و روزه گرفتن سه روز از هر ماه».

963-665- (2) (صحیح) وَعَنْ أَبِی ذَرٍّ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «یُصْبِحُ عَلَى کُلِّ سُلَامَى مِنْ أَحَدِکُمْ صَدَقَةٌ، فَکُلُّ تَسْبِیحَةٍ صَدَقَةٌ، وَکُلُّ تَحْمِیدَةٍ صَدَقَةٌ، وَکُلُّ تَهْلِیلَةٍ صَدَقَةٌ، وَکُلُّ تَکْبِیرَةٍ صَدَقَةٌ، وَأَمْرٌ بِالْمَعْرُوفِ صَدَقَةٌ، وَنَهْیٌ عَنِ الْمُنْکَرِ صَدَقَةٌ، وَیُجْزِئُ مِنْ ذَلِکَ رَکْعَتَانِ یَرْکَعُهُمَا مِنَ الضُّحَى».

رواه مسلم.

از ابوذر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «در هر روز بر هر بند و مفصلی از شما صدقه لازم است، پس هر سبحان الله و هر الحمد لله و هر لا اله الا الله و هر الله اکبر صدقه است و همچنین امر به معروف و نهی از منکر صدقه به حساب می‌آید؛ و در برابر همه‌ی آنها، خواندن دو رکعت نماز ضحی کفایت می‌کند».

964-666- (3) (صحیح) وَعَن بُرَیْدَةَ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج  یَقُولُ: «فِی الْإِنْسَانِ سِتُّونَ وَثَلَاثُ مِائَةِ مَفْصِلٍ، فَعَلَیْهِ أَنْ یَتَصَدَّقَ عَنْ کُلِّ مَفْصِلٍ صَدَقَةً». قَالُوا: فَمَن یُطِیقُ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «النُّخَاعَةُ فِی الْمَسْجِدِ تَدْفِنُهَا، وَالشَّیْءُ تُنَحِّیهِ عَنِ الطَّرِیقِ، فَإِنْ لَمْ تَقْدِرْ، فَرَکْعَتَا الضُّحَى تُجْزِئُ عَنْکَ».

رواه أحمد - واللفظ له - وأبو داود، وابن خزیمة وابن حبان فی "صحیحیهما".

از بریده س روایت است از رسول الله ج شنیدم که ‌فرمودند: «در انسان سیصد و شصت مفصل وجود دارد و و بر او لازم است که در مقابل هر مفصل صدقه بدهد». گفتند: ای رسول الله ج! چه کسی توانایی انجام این کار را دارد؟ فرمود: «آب دهانی از مسجد پاک شود و چیزی را از مسیر راه برداشته شود (این مقدار صدقه را کفایت می‌کند) و اگر نتوانست، دو رکعت نماز ضحی جای همه‌ی آنها را می‌گیرد».

965-402- (1) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ حَافَظَ عَلَى شُفْعَةِ الضُّحَى، غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُهُ وَإِنْ کَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ».

رواه ابن ماجه، والترمذی وقال: «وقد رَوى غیرُ واحد من الأئمة هذا الحدیث عن نهاس بن قَهم» انتهى. وأشار إلیه ابن خزیمة فی "صحیحه" بغیر إسناد.

(شُفعة الضحى) بضم الشین المعجمة، وقد تفتح أی: رکعتا الضحى.

از ابوهریره س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «هرکس بر دو رکعت نماز ضحی مراقبت کند گناهان وی را می‌بخشم، هرچند به اندازه کف روی دریا باشد».

966-667- (4) (صحیح) وَعَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ س قَالَ: أَوْصَانِی حَبِیبِی ج بِثَلَاثٍ، لَنْ^([3]) أَدَعَهُنَّ مَا عِشْتُ: «بِصِیَامِ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ مِنْ کُلِّ شَهْرٍ، وَصَلَاةِ الضُّحَى، وَبِأَنْ لَا أَنَامَ إِلَّا عَلَى وِترٍ».

رواه مسلم وأبو داود^([4]) والنسائی.

از ابودرداء س روایت است که محبوبم ج مرا به سه چیز امر نمود و تا زمانی که زنده‌ام آنها را رها نخواهم کرد: روزه سه روز از هر ماه، دو رکعت سنت چاشت و خواندن نماز وتر قبل از خواب».

967-403- (2) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُول اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَنْ صَلَّى الضُّحَى ثِنْتَیْ عَشْرَةَ رَکْعَةً، بَنَى اللَّهُ لَهُ قَصْرًا فِی الْجَنَّةِ مِنْ ذَهَبٍ».

رواه ابن ماجه والترمذی بإسناد واحد عن شیخ واحد. وقال الترمذی: "حدیث غریب".

و از انس بن مالک س روایت شده که از رسول خدا ج شنیدم که فرمودند: «هرکس نماز ضحی را دوازده رکعت بخواند، خداوند متعال قصری از طلا در بهشت برای وی می‌سازد».

968-668- (5) (حسن صحیح) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ ب قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ ج سَرِیَّةً فَغَنِمُوا، وَأَسْرَعُوا الرَّجْعَةَ، فَتَحَدَّثَ النَّاسُ بِقُرْبِ مَغْزَاهُمْ، وَکَثْرَةِ غَنِیمَتِهِمْ، وَسُرْعَةِ رَجْعَتِهِمْ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَلَا أَدُلُّکُمْ عَلَى أَقْرَبَ مِنْهُم مَغْزًى، وَأَکْثَرَ غَنِیمَةً، وَأَوْشَکَ رَجْعَةً؟ مَنْ تَوَضَّأَ ثُمَّ غَدَا إِلَى الْمَسْجِدِ لِسُبْحَةِ الضُّحَى^([5])، فَهُوَ أَقْرَبُ مِنْهُم مَغْزًى، وَأَکْثَرُ غَنِیمَةً، وَأَوْشَکُ رَجْعَةً».

رواه أحمد من روایة ابن لهیعة، والطبرانی بإسناد جید.

از عبد الله بن عمرو بن العاص ب روایت است که رسول الله ج لشکری‌ را فرستاد، آنها غنیمت گرفته و خیلی سریع برگشتند. پس مردم به صحبت در مورد نزدیک بودن محل جنگ آنها و زیادی غنیمت‌‌های‌شان و سرعت برگشتن آنها پرداختند. رسول الله ج فرمود: «آیا شما را به محل جنگی نزدیک‌تر و غنیمتی بیشتر و برگشتنی سریع‌تر راهنمایی نکنم؟ کسی که وضو بگیرد و صبح برای نماز ضحی به مسجد برود، محل جهادش نزدیک‌تر، مقدار غنیمتش بیشتر و برگشتن او سریع‌تر خواهد بود».

969-669- (6) (حسن صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ ج بَعْثًا، فَأَعْظَمُوا الْغَنِیمَةَ، وَأَسْرَعُوا الْکَرَّةَ: فَقَالَ رَجُلٌ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا رَأَیْنَا بَعْثًا قَطُّ أَسْرَعَ کَرَّةً، وَلَا أَعْظَمَ غَنِیمَةً مِنْ هَذَا الْبَعْثِ. فَقَالَ: «أَلَا أُخْبِرُکُمْ بِأَسْرَعَ کَرَّةً مِنْهُم، وَأَعْظَمَ غَنِیمَةً؟ رَجُلٌ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الوُضُوءَ، ثُمَّ عَمَدَ إِلَى الْمَسْجِدِ فَصَلَّى فِیهِ الْغَدَاةَ، ثُمَّ عَقَّبَ بِصَلَاةِ الضَّحْوَةِ، فَقَدْ أَسْرَعَ الْکَرَّةَ، وَأَعْظَمَ الْغَنِیمَةَ».

رواه أبو یعلى، ورجال إسناده رجال الصحیح، والبزَّار وابن حبان فی "صحیحه" وبیَّن البزّار فی روایته أنّ الرجل أبو بکر س.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج لشکری را برای جهاد فرستاد، آنها غنیمت زیادی به دست آورده و سریع برگشتند. مردی گفت: ای ‌رسول الله ج! ما لشکری همانند این لشکر که چنین سریع برگردد و غنیمت زیادی به دست آورده باشد ندیده‌ایم؛ فرمود: آیا شما را به برگشتی سریع‌تر و غنیمتی بیشتر خبر ندهم؟ مردی که وضوی کامل گرفته، سپس به مسجد می‌رود و نماز صبح را می‌خواند، سپس نماز چاشت را بعد از آن به جا می‌آورد، یقیناً برگشتی سریع‌تر و غنیمت بیشتری را به دست آورده است».

0-670- (7) (صحیح لغیره) وقد روى هذا الحدیث الترمذی فی "الدعوات" من "جامعه" من حدیث عمر بن الخطاب س، وتقدم^([6]).

970-671- (8) (صحیح) وَعَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ الْجُهَنِیِّ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ ﻷ یَقُولُ: یَا ابْنَ آدَمَ! اکْفِنِی أَوَّلَ النَّهَارِ بِأَرْبَعِ رَکَعَاتٍ، أَکْفِکَ بِهِنَّ آخِرَ یَوْمِکَ».

رواه أحمد وأبو یعلى، ورجال أحدهما رجال "الصحیح".

از عُقبه بن عامر جُهَنی س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خداوند ﻷ می‌فرماید: ای فرزند آدم! خواندن چهار رکعت نماز در ابتدای روز برای من را رها نکن که به سبب این چهار رکعت در پایان روز تو را (از هر بلا و مصیبت و نگرانی) محافظت می‌کنم».

971-672- (9) (حسن) وَعَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ وَأَبِی ذَرٍّ ب عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ج عَنِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَتَعَالَى أَنَّهُ قَالَ: «یَا ابْنَ آدَمَ! لَا تُعجِزْنی مِن أَرْبَعِ رَکَعَاتٍ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ، أَکْفِکَ آخِرَهُ».

رواه الترمذی وقال: "حدیث حسن غریب". (قال الحافظ): "فی إسناده إسماعیل بن عیَّاش، ولکنّه إسناد شامی".

از ابو درداء و ابوذر ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: «ای فرزند آدم! چهار رکعت اول روز را برایم کم مشمار که در پایان روز تو را کفایت می‌کنم»^([7]).

(صحیح لغیره) ورواه أحمد عن أبی الدرداء وحده، ورواته کلهم ثقات.

0-673- (10) (صحیح) ورواه أبو داود من حدیث نُعیم بن همَّار^([8]).

972-674- (11) (صحیح لغیره) وَعَنِ أَبِی مُرَّةَ الطَّائِفِیِّ^([9]) س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: ابْنَ آدَمَ! صَلِّ لِی أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ، أَکْفِکَ آخِرَهُ».

رواه أحمد، ورواته محتج بهم فی "الصحیح".

از ابو مُرَّه طائفی س روایت است از رسول الله ج شنیدم که الله ﻷ فرموده است: «ای فرزند آدم! در ابتدای روز چهار رکعت نماز برای من بخوان، در پایان روز تو را کفایت می‌کنم».

973-404- (3) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ عُقْبَةَ بْنَ عَامِرٍ س: أَنَّهُ خَرَجَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج فِی غَزْوَةِ (تَبُوکَ)، فَجَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ ج یَوْمًا یُحَدِّثُ أَصْحَابَهُ، فَقَالَ: «مَنْ قَامَ إِذَا استَقْبَلَتْهُ الشَّمْسُ فَتَوَضَّأَ، فَأَحْسَنَ وُضُوءَهُ، ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى رَکْعَتَیْنِ، غُفِرَ لَهُ خَطَایَاهُ، وَکَانَ کَمَا وَلَدَتْهُ أُمُّهُ».

رواه أبو یعلى.

از عقبه بن عامر س روایت است که همراه رسول خدا ج در غزوه‌ی تبوک بوده که روزی رسول خدا ج با اصحابش هم صحبت شده و فرمود: «هرکس پس از طلوع خورشید برخاسته و وضویی کامل بگیرد و پس از آن دو رکعت نماز بخواند، گناهان وی بخشیده می‌شود و چون فرزندی خواهد بود که از مادر متولد شده (و پاک از هر گناه) است».

974-675- (12) (حسن) وَعَنْ أَبِی أُمَامَةَ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَنْ خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ مُتَطَهِّرًا إِلَى صَلَاةٍ مَکْتُوبَةٍ، فَأَجْرُهُ کَأَجْرِ الْحَاجِّ الْمُحْرِمِ، وَمَنْ خَرَجَ إِلَى تَسْبِیحِ الضُّحَى، لَا یُنْصِبُهُ إِلَّا إِیَّاهُ، فَأَجْرُهُ کَأَجْرِ الْمُعْتَمِرِ، وَصَلَاةٌ عَلَى أَثَرِ صَلَاةٍ لَا لَغْوَ بَیْنَهُمَا، کِتَابٌ فِی عِلِّیِّینَ».

رواه أبو داود وتقدم. [5/ 9]

از ابوامامه س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «کسی که وضو گرفته و برای نماز فرض از منزلش خارج می‌گردد، اجر او به مانند اجر فردی است که احرام حج بسته است؛ و کسی که برای نماز ضحی خارج شود و هیچ امری جز آن سبب خستگی وی نگردد، اجر او مانند اجر عمره‌گزار است و نماز به دنبال نماز بعدی درحالی‌که بین آنها کار بیهوده‌ای انجام نشود، نوشته‌ای در علیین خواهد بود».

975-405- (4) (ضعیف) وَعَن أَبِی الدَّردَاء س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَن صَلَّى الضحى رَکعَتین؛ لَم یُکتَب مِنَ الغَافِلِین، وَمَن صَلَّى أَربَعاً؛ کُتِبَ مِنَ العَابِدین، وَمَن صَلَّى سِتاً؛ کُفِیَ ذَلِکَ الیَوم، وَمَن صَلَّى ثَمَانِیاً؛ کَتَبَهُ الله مِنَ القَانِتِین، وَمَن صَلَّى ثنتی عَشرةَ رکعةً؛ بُنِیَ الله لَهُ بَیتاً فِی الجَنَّةِ، وَمَا مِن یَومٍ وَلَا لَیلةٍ إِلَّا لله مَنٌّ یَمُنُّ بِهِ عَلَى عِبَاده صَدَقة، وَمَا مَنَّ الله عَلَى أَحَدٍ مِن عِبَادهِ أفضَلَ مِنْ أَن یُلهمه ذِکرَه».

رواه الطبرانی فی "الکبیر" ورواته ثقات، وفی موسى بن یعقوب الزمعی خلاف، وقد رُوی عن جماعة من الصحابة، ومن طرق، وهذا أحسن أسانیده فیما أعلم^([10]).

از ابودرداء س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «هرکس دو رکعت نماز ضحی بخواند از غافلان نوشته نمی‌شود و هرکس چهار رکعت بخواند از عابدان نوشته می‌شود و هرکس شش رکعت بخواند آن‌ روز را کفایت می‌کند. و هرکس هشت رکعت بخواند، خداوند او را جزو قانتین بشمار می‌آورد و هرکس دوازده رکعت بخواند، خداوند برای او خانه‌ای در بهشت می‌سازد؛ و هیچ شب و روزی نیست مگر اینکه خداوند متعال در آن بر بندگانش صدقه‌ای منت می‌نهد و آنچه الله متعال بر یکی از بندگانش منت نهد بهتر و برتر است از اینکه ذکر خود را به وی الهام کند».

0-406- (5) (ضعیف جداً) ورواه البزار من طریق حُسَیْنُ بْنُ عَطَاءٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی ذَرٍّ: یَا عَمَّاهُ! أَوْصِنِی، قَالَ: سَأَلْتَنِی کَمَا سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج فَقَالَ: «إِنْ صَلَّیْتَ الضُّحَى رَکْعَتَیْنِ، لَمْ تُکْتَبْ مِنَ الْغَافِلِینَ» فَذَکَرَ الحَدِیث ثُمَّ قَالَ: لَا نَعْلَمُهُ یُرْوَى عَنِ النَّبِیِّ ج إِلَّا مِنْ هَذَا الْوَجْهِ». کَذَا قَالَ رحمه الله تعالى.

بزار از طریق حسین بن عطا از زید بن اسلم از ابن عمر ب روایت می‌کند که می‌گوید: به ابوذر گفتم: ای عمو، مرا سفارشی کن؛ گفت: سوالی چون سوال تو از رسول خدا ج نمودم که فرمود: «اگر نماز ضحی را دو رکعت بخوانی جزو غافلان نوشته نخواهی شد». و ادامه حدیث را ذکر نموده، سپس بزار می‌گوید: اینکه این روایت جز از این طریق، از رسول روایت شده باشد سراغ نداریم.

976-407- (6) (ضعیف) وَعَن أَبِی أمَامَة س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «إِذَا طَلَعَتِ الشمسُ مِن مَطلعِها کَهَیئَتِهَا لِصَلَاةِ العَصرِ حین تغربُ مِن مَغربهَا، فَصَلَّى رَجلٌ رَکعتین وَأَربعَ سَجَداتٍ؛ فَإِن لَهُ أَجرَ ذَلِکَ الیَومِ، - وحسِبتُه قَالَ: - وکُفِّرَ عَنهُ خَطیئتُهُ وَإثمُه، -وَأَحسَبه قَالَ:- وَإِن مَاتَ مِن یَومه دَخَلَ الَجنَّة».

رواه الطبرانی وإسناده مقارب، ولیس فی رواته من تُرک حدیثُه، ولا أُجمع على ضعفه.

و از ابوامامه س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «چون خورشید از مطلع خود طلوع کند همچون نماز عصر که پس از آن، از مغرب غروب می‌کند و کسی دو رکعت نماز با چهار سجده بخواند، اجر و پاداش آن روز برای وی خواهد بود – و گمان می‌کنم فرمود- و گناهان وی بخشیده می‌شود – و گمان می‌کنم گفت:- و اگر آن روز بمیرد وارد بهشت می‌شود».

977-676- (13) (حسن) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَا یُحَافِظُ عَلَى صَلَاةِ الضُّحَى إِلَّا أَوَّابٌ، - قَالَ -: «وَهِیَ صَلَاةُ الْأَوَّابِینَ»^([11]).

رواه الطبرانی، وابن خزیمة فی "صحیحه" وقال: "لم یتابَع إسماعیلُ بنُ عبدِالله - یعنی ابن زُرارة الرَّقیِّ- على اتصال هذا الخبر^([12]). ورواه الدَّراوَرْدیُّ عن محمد بن عَمرو عن أبی سلمة مرسَلاً، ورواه حماد بن سلمة عن محمد بن عَمرو عن أبی سلمة قوله".

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «جز اواب (کسی که بسیار با توبه به سوی خداوند متعال رجوع می‌کند)، بر نماز ضحی مراقبت نمی‌کند. – فرمود- : و آن نماز اوابین (توبه کنندگان) است».

978-408- (7) (ضعیف جداًً) وَرُوِیَ عَنهُ أَیضاً عَنِ النَّبِیَّ ج قَالَ: «إِنَّ فِی الْجَنَّةِ بَابًا یُقَالُ لَهُ: الضُّحَى، فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَى مُنَادٍ: أَیْنَ الَّذِینَ کَانُوا یُدِیمُونَ صَلَاةِ الضُّحَى؟ هَذَا بَابُکُمْ فَادْخُلُوهُ بِرَحْمَةِ اللَّهِ».

رواه الطبرانی فی "الأوسط".

و از ابوهریره س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «در بهشت دروازه‌ای است که به آن ضحی گفته می‌شود. چون روز قیامت فرا رسد، منادی ندا می‌دهد: کجایند کسانی که بر نماز ضحی مداومت داشتند؛ این دروازه شماست پس با رحمت خدا وارد آن شوید».

17- (الترغیب فی صلاة التسبیح)

---

^([1]) زاد أبو داود: "لا أدَعهنّ فی سفر ولا حضر". لکن فی سندها مجهول کما بیَّنته فی "صحیح أبی داود" (1286). لکن یشهد له حدیث أبی الدرداء کما یأتی هنا قریباً رقم (4).

^([2]) جملة (الأوابین) لها شاهد من حدیث زید بن أرقم، رواه مسلم وغیره، وهو مخرّج فی "الصحیحة" (1164). ولها طریق أخرى عن أبی هریرة، یأتی لفظه هنا قریباً (13). وتفسیر (الأوابین) یأتی فی التعلیق على الحدیث (676).

^([3]) فی الأصل والمخطوطة: "لم"، والتصحیح من "مسلم" وغیره، وسیأتی فی (9- الصوم / 8) على الصواب.

^([4]) قلت: وزاد: "فی السفر والحضر". وفیه مجهول أیضاً، کما بینته فی "صحیح أبو داود" (1287).

^([5]) فیه اختصار یدل علیه الحدیث الآتی عن أبی هریرة، فتنبّهْ. ثم إن ابن لهیعة قد تابعه ابن وهب عند الطبرانی (13/ 42/ 100) ولذلک جوّد إسناده المؤلف، لکن شیخ الطبرانی (إسماعیل) -وهو ابن الحسن الخفاف- لم أجد من ترجمه.

^([6]) قلت: هو فی "الضعیف"، وفی أوله زیادة لم ترد فی الحدیثین قبله، ومِن أجلها أوردتُه هناک.

^([7]) طیبی می‌گوید: این حدیث به این معناست که خود را برای عبادت من در ابتدای روز فارغ کن، با برآورده کردن نیازهایت در پایان روز، تو را (از هر نگرانی و مصیبتی) فارغ خواهم کرد». تحفة الأحوذی (2/ 478). مصحح

^([8]) بتشدید المیم ثم راء مهملة، کما فی "السنن" وغیره، وقد قیل فیه أقوال أخرى هذا أرجحها، ووقع فی الأصل (همَّان) وهو خطأ.

^([9]) کذا وقع فی هذه الروایة، وهی وهمْ، والمحفوظ روایة کثیر بن مرة عن نُعیم بن همَّار المذکور آنفاً. وکذا رواه النسائی فی "السنن الکبرى" (1/ 177/ 466-468).

^([10]) قلت: کلا، فإن (الزْمعی) مع ضعف فیه یرویه عن شیخه (الصلت بن سالم)، قال أبو حاتم: "منکر الحدیث، لیس بشیء"، وهو مخرج فی "الضعیفة" (6435). وقد خالفه فی إسناده (حسین بن عطاء)، وهو منکر الحدیث، وقال ابن حبان: "یروی عن زید بن أسلم المناکیر التی لیست تشبه حدیث الإثبات، ثم ساق له هذا الحدیث وقال: "لا أصل له". وهو مخرج هنا.

^([11]) (الأوَّابین): جمع أواب؛ عبارت است از کسی که بسیار با توبه به سوی خداوند متعال رجوع می‌کند. می‌گویم: این حدیث رد دیدگاه کسانی است شش رکعت بعد از نماز فرض مغرب را «نماز اوابین» می‌نامند. این تمسیه اصل و اساسی ندارد و بلکه نمازی به نام اوابین ثابت نیست چنانکه در کتاب دیگری (6/ 5/ 1 - 5) گذشت.

^([12]) قلت: بل قد توبع عند ابن شاهین فی "الترغیب" وغیره کما بینته فی "الصحیحة" (1994)، وأشرتُ إلى ذلک فی تعلیقی على "صحیح ابن خزیمة" (1224).