ترغیب به حضور در نماز جمعه و شتابیدن بسوی آن و آنچه در فضل روز و ساعت اجابتش وارد شده است

ترغیب به حضور در نماز جمعه و شتابیدن بسوی آن و آنچه در فضل روز و ساعت اجابتش وارد شده است

994-683- (1) (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ، ثُمَّ أَتَى الْجُمُعَةَ^([1]) فَاسْتَمَعَ وَأَنْصَتَ، غُفِرَ لَهُ مَا بَیْنَهُ وَبَیْنَ الْجُمُعَةِ الأُخرى، وَزِیَادَةُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ، وَمَنْ مَسَّ الْحَصَا فَقَدْ لَغَا».

رواه مسلم وأبو داود والترمذی وابن ماجه^([2]).

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس وضوی کامل بگیرد، سپس به نماز جمعه برود و گوش دهد و ساکت باشد، گناهان بین این جمعه و جمعه دیگرش و سه روز اضافه بر آن بخشوده می‌شود. و کسی که (در هنگام خطبه) مشغول سنگریزه‌ها شود، دچار لغو شده است».

(لغا) در معنای آن گفته شده: در اجر و پاداش زیان کرده است. و گفته شده: دچار خطا شده است. و گفته شده: نماز جمعه‌اش را به ظهر تبدیل کرده است. و معانی دیگری برای آن گفته شده است^([3]).

995-684- (2) (صحیح) وَعنه س عَن رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ، وَالْجُمْعَةُ إِلَى الْجُمْعَةِ، وَرَمَضَانُ إِلَى رَمَضَانَ، مُکَفِّرَاتٌ لِمَا بَیْنَهُنَّ إِذَا اجْتُنِبَتِ الْکَبَائِرُ».

رواه مسلم وغیره.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «نمازهای پنجگانه، جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان سبب بخشش و کفاره گناهانی می‌شوند که در میان آنها رخ می‌دهند به شرطی که از گناهان کبیره اجتناب شود».

996-685- (3) (صحیح لغیره) وروى الطبرانی فی "الکبیر" مِن حدیث أبی مالک الأشعری قال: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «الْجُمُعَةُ کَفَّارَةٌ لِمَا بَیْنَهَا وَبَیْنَ الْجُمُعَةِ الَّتِی تَلِیهَا، وَزِیَادَةِ لِثَلَاثَةِ أَیَّامٍ، وَذَلِکَ بِأَنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ قَالَ: ﴿مَن جَآءَ بِٱلۡحَسَنَةِ فَلَهُۥ عَشۡرُ أَمۡثَالِهَا﴾.

از ابو مالک اشعری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «جمعه، کفاره‌ گناهانی است که در فاصله بین آن تا جمعه‌ بعدی و سه روز افزون بر آن می‌باشد. زیرا خداوند متعال می‌فرماید: «(روز قیامت) هرکس (کار) نیکی آورد، پس ده برابر آن پاداش دارد».

997-686- (4) (صحیح) وَعَن أَبِی سَعِیدٍ، أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ:  «خَمْسٌ مَنْ عَمِلَهُنَّ فِی یَوْمٍ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ؛ مَنْ عَادَ مَرِیضًا، وَشَهِدَ جَنَازَةً، وَصَامَ یَوْمًا، وَرَاحَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَأَعْتَقَ رَقَبَةً».

رواه ابن حبان فی "صحیحه".

از ابو سعید س روایت است که از رسول الله ج شنیده که ‌فرمودند: «پنج عمل هستند که هرکس آنها را در یک روز (جمعه) انجام دهد، خداوند او را از اهل بهشت قرار می‌دهد: هرکس مریضی را عیادت کند و در تشییع جنازه شرکت کند و این روز (جمعه) را (به همراه روزی قبل یا بعد از آن)^([4]) روزه بگیرد و به نماز جمعه رفته و برده‌ای را آزاد کند».

998-687- (5) (صحیح) وَعَنْ یَزِیدَ بْنِ أَبِی مَرْیَمَ قَالَ: لَحِقَنِی عَبَایَةُ بْنُ رِفَاعَةَ بْنِ رَافِعٍ وَأَنَا أَمشی إِلَى الجُمُعَةِ، فَقَالَ أَبْشِرْ؛ فَإِنَّ خُطَاکَ هَذِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، سَمِعْتُ أَبَا عَبْسٍ یَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ اغْبَرَّتْ قَدَمَاهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، فَهُمَا حَرَامٌ عَلَى النَّارِ».

رواه الترمذی وقال: "حدیث حسن صحیح".

یزید بن ابی مریم می‌گوید: به نماز جمعه می‌رفتم که با عبایه بن رفاعه بن رافع روبرو شدم، عبایه گفت: مژده بده! زیرا این گام‌های تو در راه خدا محسوب می‌شود. از ابوعَبس شنیدم که می‌گفت: رسول الله ج فرمود: «کسی که قدم‌هایش در راه خدا گرد‌آلود شود، بر آتش حرام می‌شوند».

 ورواه البخاری، وعنده: قَالَ عَبایة: أَدْرَکَنِی أَبُو عَبْسٍ وَأَنَا ذَاهِبٌ إِلَى الجُمُعَةِ، فَقَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «مَنِ اغْبَرَّتْ قَدَمَاهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ حَرَّمَهُ اللَّهُ عَلَى النَّارِ».

و در روایت بخاری آمده است: عَبایه می‌گوید: درحالی‌که به نماز جمعه می‌رفتم با ابوعبس س روبرو شدم؛ وی گفت: من از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «هرکس قدم‌هایش در راه خدا گرد‌آلود شود، خداوند او را بر آتش حرام نموده است».

وفی روایة: «مَا اغْبَرَّتْ قَدَمَا عَبْدٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَتَمَسَّهُ النَّارُ».

ولیس عنده قول عبایة لیزید.

و در ورایت دیگری از بخاری آمده است: «آتش قدم‌های کسی را که در راه خدا گرد‌آلود شده باشد، لمس نمی‌کند».

999-688- (6) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَنِ اغْتَسَلَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَمَسَّ مِنْ طِیبٍ إِنْ کَانَ عِنْدَهُ، وَلَبِسَ مِنْ أَحْسَنِ ثِیَابِهِ، ثُمَّ خَرَجَ حَتَّی یَأتِیَ الْمَسْجِدَ، فَیَرْکَعُ مَا بَدَا لَهُ، وَلَمْ یُؤْذِ أَحَدًا، ثُمَّ أَنْصَتَ حَتَّى یُصَلِّیَ، کَانَ کَفَّارَةً لِمَا بَیْنَهَا وَبَیْنَ الْجُمُعَةِ الْأُخْرَى».

رواه أحمد والطبرانی، ابن خزیمة فی "صحیحه" ورواة أحمد ثقات.

از ابو ایوب انصاری س روایت است از رسول الله ج شنیدم که ‌فرمودند: «هرکس روز جمعه غسل کند و اگر میسر است از بوی خوش استفاده کند و بهترین لباسش را بپوشد، سپس خارج شده به مسجد بیاید و به اندازه‌ای که برای او میسر است نماز بخواند و آزار و اذیت وی به کسی نرسد و ساکت بنشیند تا اینکه نماز بگزارد، موجب بخشش گناهانی می‌شود که در بین جمعه قبل تا این جمعه انجام داده است».

1000-421- (1) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ اغْتَسَلَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، ثُمَّ لَبِسَ مِن أَحسَنِ ثِیَابِهِ، وَمَسَّ طِیبًا إِنْ کَانَ عِنْدَهُ، ثُمَّ مَشَى إِلَى الْجُمُعَةِ، وَعَلَیْهِ السَّکِینَةُ، وَلَمْ یَتَخَطَّ أَحَدًا، وَلَمْ یُؤْذِهِ، وَرَکَعَ مَا قُضِیَ لَهُ، ثُمَّ انْتَظَرَ حَتَّى یَنْصَرِفَ الْإِمَامُ، غُفِرَ لَهُ مَا بَیْنَ الْجُمُعَتَیْنِ»^([5]).

رواه أحمد والطبرانی من روایة حرب عن أبی الدرداء، ولم یسمع منه.

از ابودرداء س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «هرکس روز جمعه غسل کند سپس بهترین لباسش را بپوشد و اگر میسر باشد خوشبویی استفاده کند، سپس قدم زنان و با آرامش برای نماز جمعه خارج شود و باعث اذیت و آزار کسی نشود و به اندازه‌ای که برای وی میسر باشد نماز بخواند، سپس منتظر بماند تا امام نماز را تمام کند، گناهان بین دو جمعه وی بخشیده می‌شود».

1001-422- (2) (ضعیف) وَعَنْ عَطَاءٍ الْخُرَاسَانِیِّ قَالَ: کَانَ نُبَیْشَةُ الْهُذَلِیُّ س یُحَدِّثُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ج: «أَنَّ الْمُسْلِمَ إِذَا اغْتَسَلَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، ثُمَّ أَقْبَلَ إِلَى الْمَسْجِدِ، لَا یُؤْذِی أَحَدًا، فَإِنْ لَمْ یَجِدِ الْإِمَامَ خَرَجَ، صَلَّى مَا بَدَا لَهُ، وَإِنْ وَجَدَ الْإِمَامَ قَدْ خَرَجَ، جَلَسَ فَاسْتَمَعَ وَأَنْصَتَ، حَتَّى یَقْضِیَ الْإِمَامُ جُمُعَتَهُ وَکَلَامَهُ، إِنْ لَمْ تُغْفَرْ لَهُ فِی جُمُعَتِهِ تِلْکَ ذُنُوبُهُ کُلُّهَا أَنْ یَکُونَ کَفَّارَةٌ لِلْجُمُعَةِ^([6]) الَّتِی تَلِیهَا».

رواه أحمد، وعطاء لم یسمع من نُبیشة فیما أعلم.

از عطا خراسانی روایت است که می‌گوید: نُبیشه هُذَلی س از رسول خدا ج روایت نموده که فرمودند: «چون مسلمان روز جمعه غسل کند سپس به مسجد روی آورد و کسی را اذیت نکند، اگر امام را نیافت نماز بخواند و چون امام را دید برای نماز خارج شده، بنشیند و گوش دهد تا اینکه امام نماز و سخنش را به پایان برد، اگر در این صورت همه گناهان وی در هفته‌ای که گذشته بخشیده نشود، این جمعه کفاره گناهانی است که در هفته جدید مرتکب می‌شود».

1002-689-(7) (صحیح) وَعَنْ سَلْمَانَ الفَارِسِیِّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «لاَ یَغْتَسِلُ رَجُلٌ یَوْمَ الجُمُعَةِ، وَیَتَطَهَّرُ مَا اسْتَطَاعَ مِنْ طُهْرٍ^([7])، وَیَدَّهِنُ دَهْنِهِ، وَیَمَسُّ مِنْ طِیبِ بَیْتِهِ، ثُمَّ یَخْرُجُ فَلاَ یُفَرِّقُ بَیْنَ اثْنَیْنِ، ثُمَّ یُصَلِّی مَا کُتِبَ لَهُ، ثُمَّ یُنْصِتُ إِذَا تَکَلَّمَ الإِمَامُ، إِلَّا غُفِرَ لَهُ مَا بَیْنَهُ وَبَیْنَ الجُمُعَةِ الأُخْرَى».

رواه البخاری والنسائی.

از سلمان فارسی س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «کسی نیست که روز جمعه غسل کرده و تا می‌تواند خودش را تمیز کند و سرش را با روغن چرب نماید و از بوی خوش خانه‌اش استفاده کند، سپس برای نماز جمعه خارج شود و بین دو نفر جدایی نیندازد و به اندازه‌ای که برایش مقدر شده، نماز بخواند و وقتی امام شروع به خواندن خطبه کرد، ساکت شود مگر اینکه تمام گناهان او از جمعه قبل تا این جمعه بخشیده می‌شوند».

(حسن صحیح) وفی روایة للنسائی^([8]): «مَا مِنْ رَجُلٍ یَتَطَهَّرُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ کَمَا أُمِرَ، ثُمَّ یَخْرُجُ مِنْ بَیْتِهِ حَتَّى یَأْتِیَ الْجُمُعَةَ، وَیُنْصِتُ حَتَّى یَقْضِیَ صَلَاتَهُ، إِلَّا کَانَ کَفَّارَةً لِمَا قَبْلَهُ مِنَ الْجُمُعَةِ».

و در روایت نسائی آمده است: «کسی نیست که روز جمعه خود را چنانکه امر شده، پاکیزه گرداند سپس از خانه‌اش برای نماز جماعت خارج شود و ساکت بنشیند تا نمازش تمام شود، مگر اینکه موجب بخشش گناهانش تا جمعه‌‌ی قبل می‌شود».

ورواه الطبرانی فی "الکبیر" بإسناد حسن نحو روایة النِّسائی، وقال فی آخره: «إِلَّا کَانَ کَفَّارَةً لِمَا بَیْنَه وَبَیْنَ الْجُمُعَةِ الأُخرى، مَا اجْتُنِبَتِ الْمَقْتَلَة...»^([9]).

و در روایت طبرانی آمده است: «مگر اینکه کفاره‌ی گناهان بین این جمعه و جمعه دیگر (قبلی) می‌شود زمانی که از امور مهلک دوری کند».

1003-423- (3) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ عَتِیقِ أَبِی بَکْرٍ الصِّدِّیقِ وَعَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَیْنٍ ب قَالَا: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَنِ اغْتَسَلَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، کُفِّرَتْ ذُنُوبُهُ وَخَطَایَاهُ، فَإِذَا أَخَذَ فِی الْمَشْی، کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ عِشْرُونَ حَسَنَةً، فَإِذَا انْصَرَفَ مِنَ الصَّلَاةِ أُخِیزَ بِعَمَلِ مِائَتَیْ سَنَةٍ».

رواه الطبرانی فی "الکبیر" و"الأوسط" وفی "الأوسط" أیضاً عن أبی بکر س وحده، وقال فیه: «کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ عَمَلُ عِشْرِینَ سَنَةً».

از ابوبکر صدیق و عمران بن حصین ب روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «هرکس روز جمعه غسل کند، گناهان و اشتباهات وی بخشیده می‌شود و چون قدم زنان به مسجد رود در برابر هر گامی که بر می‌دارد بیست نیکی برای او نوشته می‌شود. و چون از نماز بازگردد به اندازه عمل دویست سال پاداش داده می‌شود».

و در «الأوسط» از ابوبکر صدیق س روایت است که در آن می‌گوید: ،در برابر هر گام پاداش عمل بیست سال برای وی نوشته می‌شود/.

1004-690- (8) (صحیح) وَعَنْ أَوْسِ بْنِ أَوْسٍ الثَّقَفِیِّ س قَالَ: سمعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَنْ غَسَّلَ^([10]) یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَاغْتَسَلَ، وَبَکَّرَ وَابْتَکَرَ، وَمَشَى وَلَمْ یَرْکَبْ، وَدَنَا مِنَ الْإِمَامِ فَاسْتَمَعَ، وَلَمْ یَلْغُ، کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ عَمَلُ سَنَةٍ، أَجْرُ صِیَامِهَا وَقِیَامِهَا».

رواه أحمد وأبو داود والترمذی وقال: "حدیث حسن" والنسائی وابن ماجه، وابن خزیمة وابن حبان فی "صحیحیهما" والحاکم وصححه.

از اوس بن اوس ثقفی س روایت است از رسول الله ج شنیدم که ‌فرمودند: «هرکس روز جمعه سرش را شسته و غسل کند و اول وقت از خانه خارج شود و به اول خطبه‌ برسد، پیاده رفته و سواره نرود و به امام نزدیک شده، گوش داده و کارهای بیهوده انجام ندهد، برای هر قدمی که برمی‌دارد ثواب یک‌سال روزه و نماز به او داده می‌شود».

0-691- (9) (صحیح لغیره) ورواه الطبرانی فی "الأوسط" من حدیث ابن عباس س. قال الخطابی^([11]): "قوله علیه الصلاة والسلام: "غَسَّلَ وَاغتَسَلَ، وَبَکَّرَ وَابتَکَرَ". اخْتَلَفَ النَّاسُ فِی مَعْنَاهُ، فَمِنْهُمْ مَنْ ذَهَبَ إِلَى أَنَّهُ مِنَ الْکَلَامِ الْمُتَظَاهِرِ الَّذِی یُرَادُ بِهِ التَّوْکِیدُ وَلَمْ تَقَعِ الْمُخَالَفَةُ بَیْنَ الْمَعْنَیَیْنِ لِاخْتِلَافِ اللَّفْظَیْنِ، وَقَالَ: أَلَا تَرَاهُ یَقُولُ فِی هَذَا الْحَدِیثِ: «وَمَشَى وَلَمْ یَرْکَبْ»، وَمَعْنَاهُمَا وَاحِدٌ؟ وَإِلَى هَذَا ذَهَبَ الْأَثْرَمُ صَاحِبُ أَحْمَدَ. وَقَالَ بَعْضُهُمْ قَوله: «غَسَّلَ» مَعْنَاهُ غَسَلَ الرَّأْسَ خَاصَّةً، وَذَلِکَ لِأَنَّ الْعَرَبَ لَهُمْ لِمَمٌ وَشُعُورٌ، وَفِی غَسْلِهَا مُؤْنَةٌ، فَأَفْرَدَ^([12]) غَسْلِ الرَّأْسِ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ. وَإِلَى هَذَا ذَهَبَ مَکْحُولٌ. وَقَوْلُهُ «اغْتَسَلَ» مَعْنَاهُ غسل سَائِرُ الْجَسَدِ. وَزَعَمَ بَعْضُهُمْ أَنَّ قَوْلَهُ: «غَسَّلَ» مَعْنَاهُ: أَصَابَ أَهْلُهُ قَبْلَ خُرُوجِهِ إِلَى الْجُمُعَةِ، لِیَکُونَ أَمْلَکَ لِنَفْسِهِ، وَأَحْفَظَ فِی طَرِیقِهِ لِبَصَرِهِ. وقوله: "وبکَّر وابتکر" زعم بعضهم أن معنى "بکَّر": أدرک باکورة الخطبة وهی أولها، ومعنى "ابتکر": قدم فی الوقت. وقال ابن الأنباری: معنى (بکَّر): تصدق قبل خروجه، وتأوَّل فی ذلک ما روی فی الحدیث من قوله ج: (باکروا بالصدقة، فإن البلاءَ لا یتخطاها)^([13])". و(قال الحافظ) أبو بکر ابن خزیمة^([14]): "مَن قال فی الخبر: "غَسَّلَ واغتَسَلَ" (یعنی بالتشدید) معناه: جامع فأوجب الغسل على زوجته أو أمته واغتسل، ومن قال: "غَسَّلَ واغتسل" (یعنی بالتخفیف) أراد غسل رأسه، واغتسل: فضل سائر الجسد، لخبر طاوس عن ابن عباس".

خطابی در این مورد که رسول الله ج فرمودند: «غَسَّلَ وَاغتَسَلَ، وَبَکَّرَ وَابتَکَرَ» می‌گوید: «علما در معنای آن اختلاف دارند، برخی از آنها بر این باورند که این تعبیر از باب کلام متظاهر است که مراد از آن تأکید می‌باشد و به دلیل اختلافی که در الفاظ این دو کلمه وجود دارد، تفاوتی در معنای آنها نمی‌باشد. و می‌گوید: آیا در این حدیث چنین نیامده: «وَمَشَى وَلَمْ یَرْکَبْ» حال آنکه هر دو [«مشی» و «لم یرکب»] به یک معنا هستند. و أثرم صاحب احمد همین دیدگاه را دارد. و برخی می‌گویند: اینکه رسول الله ج فرمودند: «غَسَّلَ» مراد از آن شستن سر به طور خاص می‌باشد چون عرب موی دراز و پیچیده دارد که در شستن آن پاکی و نظافت است. به همین دلیل به شستن سر به صورت جداگانه اشاره شده است. و این دیدگاه مکحول است. و اینکه رسول الله ج فرمودند: «اغتَسل» به معنای شستن سایر بدن می‌باشد. و برخی بر این باورند که «غَسَّلَ» به معنای همبستری با همسر قبل از خارج شدن از خانه برای نماز جمعه می‌باشد. تا به این ترتیب بر نفس خویش غالب باشد و در مسیر راه چشمانش را حفظ کند. و اینکه رسول الله ج فرمودند: «وَبَکَّرَ وَابتَکَرَ»؛ برخی بر این باورند که «بَکَّرَ» به این معناست که ابتدای خطبه را دریابد و «ابتکر» به معنای آمدن به موقع می‌باشد. و ابن انباری می‌گوید: معنای «بَکَّرَ» این است که قبل از خارج شدنش صدقه بدهد. و این استدلال وی بر مبنای تاویل حدیث دیگری از رسول خدا ج می‌باشد که فرمودند: «باکروا بالصدقة، فإن البلاءَ لا یتخطاها»: «در صدقه دادن شتاب کنید که بلا و مصیبت از آن سبقت نمی‌گیرند». و (حافظ) ابوبکر بن خزیمه می‌گوید: هرکس در مورد این روایت بگوید که در آن «غَسَّل واغتَسل» با تشدید سین وارد شده، معنای آن جامع است، پس بر همسرش یا کنیزش غسل را واجب نموده و خود باید غسل نماید. و هرکس بگوید: «غَسَل واغتَسل» با تخفیف سین وارد شده، مراد از آن شستن سر می‌باشد و مراد از «اغتسل» شستن سایر بدن می‌باشد به دلیل خبر طاوس از ابن عباس».

0-692- (10) (صحیح) ثم روى بإسناده الصحیح إلى طاوس قال: قُلْتُ لِابْنِ عَبَّاسٍ: ذَکَرُوا أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «اغْتَسِلُوا یَوْمَ الجُمُعَةِ، وَاغْسِلُوا رُءُوسَکُمْ، وَإِنْ لَمْ تَکُونُوا جُنُبًا، وَمَسّوا مِنَ الطِّیبِ». قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: أَمَّا الطِّیبُ فَلاَ أَدْرِی، أَمَّا الغُسْلُ فَنَعَمْ^([15]).

طاووس می‌گوید به ابن عباس ب گفتم: گمان می‌کنند که رسول الله ج فرموده: «روز جمعه غسل کنید و سرهای‌تان را بشویید اگرچه جنب نباشید و همچنین از مواد خوشبوکننده استفاده کنید». ابن عباس ب گفت: در مورد استفاده از مواد خوشبو کننده به یاد ندارم، اما در مورد دستور به غسل، بله چنین است.

1005-693- (11) (صحیح) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ ب عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَنْ غَسَّلَ وَاغْتَسَلَ، وَدَنا وَابْتَکَرَ، وَاقْتَرَبَ وَاسْتَمَعَ، کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ یَخْطُوهَا قِیَامُ سَنَةٍ وَصِیَامُهَا».

رواه أحمد، ورجاله رجال الصحیح^([16]).

از عبد الله بن عمرو بن العاص ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس سرش را شسته و غسل کند و اول وقت از خانه خارج شود و به اول خطبه‌ برسد، نزدیک نشسته و گوش بدهد، برای هر قدمی که برمی‌دارد ثواب یک سال روزه و نماز به او داده می‌شود».

1006-694- (12) (حسن صحیح) وَعَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: عُرِضَتِ الْجُمُعَةُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ج؛ جَاءَه بِهَا جِبْرائیلُ عَلَیهِ السَّلَام فِی کَفِّهِ کَالْمِرَآةِ الْبَیْضَاءِ، فِی وَسَطِهَا کَالنُّکْتَةِ السَّوْدَاءِ، فَقَالَ: «مَا هَذِهِ یَا جِبْرائیلُ! قَالَ: هَذِهِ الْجُمُعَةُ، یَعْرِضُهَا عَلَیْکَ رَبُّکَ، لِتَکُونَ لَکَ عِیدًا، وَلِقَوْمِکَ مِنْ بَعْدِکَ، وَلَکُمْ فِیهَا خَیْرٌ، تَکُونُ أَنْتَ الْأَوَّلُ، وَتَکُونُ الْیَهُودُ وَالنَّصَارَى مِنْ بَعْدِکَ، وَفِیهَا سَاعَةٌ لَا یَدْعُو أَحَدٌ رَبَّهُ فِیهَا بِخَیْرٍ هُوَ لَهُ قُسِمَ؛ إِلَّا أَعْطَاهُ، أَوْ یَتَعَوَّذُ مِنْ شَرٍّ؛ إِلَّا دُفِعَ عَنْهُ مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْهُ، وَنَحْنُ نَدْعُوهُ فِی الْآخِرَةِ یَوْمَ الْمَزِیدِ..» الحدیث^([17]).

رواه الطبرانی فی "الأوسط" بإسناد جیّد.

از انس بن مالک س روایت است که جمعه بر رسول الله ج عرضه شد، جبرائیل آن را در کف دستش همانند آینه‌ی سفیدی نزد رسول الله ج آورده بود که در وسط آن نقطه‌ای سیاه بود. فرمود: ای جبرائیل! این چیست؟ گفت: این جمعه است که پروردگارت بر تو عرضه کرده است تا برای تو و قومت که بعد از تو می‌آیند عیدی باشد و برای شما در آن خیر و برکت قرار داده شده است. تو (در روز قیامت)‌ اول و یهود و نصاری بعد از تو خواهند بود. و در آن ساعتی است که فردی در آن از خدایش خیری را طلب نمی‌کند که بهره اوست، مگر اینکه به او داده می‌شود. یا اینکه از شری پناه نمی‌‌خواهد مگر اینکه بلای بدتری از او دفع می‌شود و ما آن را در روز قیامت یوم المزید می‌خوانیم..».

1007-424- (4) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی لُبَابَةَ بْنِ عَبْدِ الْمُنْذِرِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «إِنَّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ سَیِّدُ الْأَیَّامِ، وَأَعْظَمُهَا عِنْدَ اللَّهِ، وَهُوَ أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ یَوْمِ الْأَضْحَى وَیَوْمِ الْفِطْرِ، فِیهِ خَمْسُ خِلَالٍ: خَلَقَ اللَّهُ فِیهِ آدَمَ، وَأَهْبَطَ اللَّهُ فِیهِ آدَمَ إِلَى الْأَرْضِ، وَفِیهِ تَوَفَّى اللَّهُ آدَمَ، وَفِیهِ سَاعَةٌ لَا یَسْأَلُ اللَّهَ فِیهَا الْعَبْدُ شَیْئًا إِلَّا أَعْطَاهُ إِیَّاه، مَا لَمْ یَسْأَلْ حَرَامًا، وَفِیهِ تَقُومُ السَّاعَةُ، مَا مِنْ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ، وَلَا سَمَاءٍ، وَلَا أَرْضٍ، وَلَا رِیَاحٍ، وَلَا جِبَالٍ، وَلَا بَحْرٍ، إِلَّا وَهُنَّ یُشْفِقْنَ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ».

رواه أحمد وابن ماجه بلفظ واحد. وفی إسنادهما عبد الله بن محمد بن عقیل، وهو ممن احتج به أحمد وغیره^([18]).

از ابولبابه بن عبدالمنذر س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «روز جمعه سرور روزهاست و بزرگ‌ترین روزها نزد خداوند است. این روز نزد خداوند از روز عید فطر و قربان بزرگ‌تر است. در این روز پنج اتفاق رخ داده است: خداوند متعال آدم را در این روز آفرید. در این روز او را به زمین فرو فرستاد و در این روز او را میراند. در این روز لحظه‌ای است که در آن بنده چیزی از الله نمی‌خواهد مگر اینکه به او داده می‌شود مادامیکه حرامی نخواهد. در این روز قیامت برپا می‌شود. فرشتگان مقرب و آسمان و زمین و باد و کوه‌ها و دریا از روز جمعه می‌ترسند».

0-425- (5) (ضعیف) ورواه أحمد أیضاً والبزار من طریق عبد الله أیضاً من حدیث سعد بن عبادة، وبقیة رواته ثقات مشهورون.

1008-695- (13) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «خَیْرُ یَوْمٍ طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ یَوْمُ الْجُمُعَةِ، فِیهِ خُلِقَ آدَمُ، وَفِیهِ دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَفِیهِ أُخْرِجَ مِنْهَا».

رواه مسلم وأبو داود والترمذی والنسائی.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بهترین روزی که خورشید بر آن طلوع می‌کند، روز جمعه است؛ در این روز آدم آفریده شد و در این روز وارد بهشت شد و در این روز از آن خارج کرده شد».

(صحیح) وابن خزیمة فی "صحیحه" ولفظه قال: «مَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ وَلَا غَرَبَتْ عَلَى یَوْمٍ خَیْرٍ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ، هَدَانَا اللَّهُ لَهُ، وَضَلَّ النَّاسُ عَنْهُ، فَالنَّاسُ لَنَا فِیهِ تَبَعٌ، فَهُوَ لَنَا، وَللْیَهُودُ یَوْمُ السَّبْتِ، وَللنَّصَارَى یَوْمُ الْأَحَدِ، إِنَّ فِیهِ لَسَاعَةً لَا یُوَافِقُهَا مُؤْمِنٌ یُصَلِّی یَسْأَلُ اللَّهَ شَیْئًا، إِلَّا أَعْطَاهُ» فذکر الحدیث.

و در روایت ابن خزیمه در صحیحش آمده است: «خورشید بر روزی بهتر از روز جمعه طلوع و غروب ننموده است؛ خداوند ما را به آن هدایت نموده و دیگران را از آن دور گردانیده است. پس مردم در مورد جمعه به دنبال ما هستند و جمعه به ما تعلق دارد و برای یهود روز شنبه و برای نصاری روز یکشنبه می‌باشد. و در آن ساعتی است که اگر فرد مؤمنی در حال نماز آن را دریابد و چیزی از خدا درخواست کند، به او داده می‌شود».

1009-696- (14) (صحیح) وَعَنْ أَوْسِ بْنِ أَوْسٍ الثَقَفِی س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ مِنْ أَفْضَلِ أَیَّامِکُمْ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، فِیهِ خُلِقَ آدَمَ، وَفِیهِ قُبِضَ، وَفِیهِ النَّفْخَةُ، وَفِیهِ الصَّعْقَةُ، فَأَکْثِرُوا عَلَیَّ مِنَ الصَّلَاةِ فِیهِ، فَإِنَّ صَلَاتَکُمْ مَعْرُوضَةٌ عَلَیَّ». قَالُوا: وَکَیْفَ تُعْرَضُ صَلَاتُنَا عَلَیْکَ وَقَدْ أَرَمْتَ؟ أَی: بَلَیت. فَقَالَ: «إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَعَلَا حَرَّمَ عَلَى الْأَرْضِ أَنْ تَأْکُلَ أَجْسَامَنَا».

رواه أبو داود والنسائی وابن ماجه، وابن حبان فی "صحیحه" واللفظ له، وهو أتمُّ. وله علّة دقیقة، امتاز إلیها البخاری وغیره، ولیس هذا موضعها^([19])، وقد جمعت طرقه فی جزء.

از اوس بن اوس ثقفی س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «براستی از بهترین روزهای شما روز جمعه است؛ در آن آدم خلق شده و در آن روز قبض روح شده و در آن روز دو بار در صور دمیده می‌شود؛ پس در روز جمعه زیاد بر من صلوات بفرستید که صلوات شما بر من عرضه می‌شود». گفتند: ای رسول الله ج! چگونه صلوات ما بر تو عرضه می‌شود درحالی‌که جسد تو پوسیده است؟ فرمود: «خداوند بر زمین حرام کرده که جسد پیامبران را بخورد».

(أَرَمْتَ) بفتح الراء وسکون المیم، أی: صِرت رمیماً. ورُوی (أُرِمْتَ) بضم الهمزة وسکون الراء^([20]).

1010-697- (15) (حسن) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ:  «لَا تَطْلُعُ الشَّمْسُ وَلَا تَغْرُبُ عَلَى أَفْضَلَ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ، وَمَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا وَهِیَ تَفْزَعُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، إِلَّا هَذَیْنِ الثَّقَلَیْنِ: الْجِنُّ، وَالْإِنْسِ».

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خورشید بر روزی بهتر از روز جمعه طلوع و غروب ننموده است و حیوانی نیست مگر اینکه در روز جمعه به وحشت می‌افتد جز ثقلین، یعنی انسان‌ها و جنیان».

رواه ابن خزیمة وابن حبان فی "صحیحهما"، ورواه أبو داود وغیره أطول من هذا، وقال فی آخره: «وَمَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا وَهِیَ مُصِیخَةٌ یَوْمَ الْجُمُعَةِ مِنْ حِینَ تُصْبِحُ، حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، شَفَقًا مِنَ السَّاعَةِ، إِلَّا الْإِنْسَ وَالْجِنَّ».

و در روات ابوداود آمده است: «در روز جمعه جنبنده‌ای نیست مگر اینکه از صبح تا طلوع خورشید، به خاطر ترس از قیامت (و انتظار وقوع آن) گوش فرا می‌دهد، جز انسان‌ها و جنیان».

(مصیخة) معناه: مستمعة مصغیة تتوقع قیام الساعة.

1011-698- (16) (حسن) وَ

عَنْ أَبِی مُوسَى الْأَشْعَرِیِّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «تُحشَرُ الْأَیَّامَ عَلَى هَیْئَتِهَا، وَیَحشُرُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ زَهْرَاءَ مُنِیرَةً، أَهْلُهَا یَحُفُّونَ بِهَا کَالْعَرُوسِ تُهْدَى إِلَى خِدرِهَا، تُضِیءُ لَهُمْ، یَمْشُونَ فِی ضَوْئِهَا، أَلْوَانُهُمْ کَالثَّلْجِ بَیَاضًا، وَرِیحُهُمْ کَالْمِسْکِ، یَخُوضُونَ فِی جِبَالِ الْکَافُورِ، یَنْظُرُ إِلَیْهِمُ الثَّقَلَانِ، لَا یُطْرِقُونَ تَعَجُّبًا، حَتَّى یَدْخُلُون^([21]) الْجَنَّةَ، لَا یُخَالِطُهُمُ أَحَدٌ إِلَّا الْمُؤَذِّنُونَ الْمُحْتَسِبُونَ».

رواه الطبرانی، وابن خزیمة فی "صحیحه" وقال: إن صح هذا الخبر، فإنّ فی النفس من هذا الإسناد شیئاً". (قال الحافظ): "إسناده حسن، وفی متنه غرابة".

از ابوموسی اشعری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «روزها بر هیئت و شکل‌شان حشر می‌شوند و روز جمعه به شکل گُلی نورانی و درخشان حشر می‌گردد که اهل جمعه آن را در برگرفته‌اند، همانند عروسی که به حجله‌اش برده می‌شود، بر آنها می‌درخشد و زیر نور آن حرکت می‌کنند و رنگ آنها به سفیدی برف و بوی آنها به مانند مسک می‌باشد و در کوههایی از کافور فرو می‌روند درحالی‌که ثقلین به آنها نگاه می‌کنند و زیبایی و شگفتی آنها پایان نمی‌یابد تا زمانی که وارد بهشت می‌شوند و هیچ کسی آنها را همراهی نمی‌کند، مگر مؤذنانی که برای کسب ثواب اذان گفته‌اند».

1012-426- (6) (موضوع) وَعَنْ أَنَسٍ بنِ مَالِکٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَتَعَالَى لَیْسَ بِتَارِکٍ أَحَدًا مِنَ الْمُسْلِمِینَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ إِلَّا غَفَرَ لَهُ».

رواه الطبرانی فی "الأوسط" مرفوعاً فیما أرى بإسناد حسن^([22]).

از انس بن مالک س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «خداوند متعال در روز جمعه همه مسلمانان را مورد بخشش و مغفرت خویش قرار می‌دهد».

1013-699- (17) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَحُذَیفَةَ ب قَالَا: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَضَلَّ اللَّهُ تَبَارَکَ وَتَعَالَى عَنِ الْجُمُعَةِ مَنْ کَانَ قَبْلَنَا، کَانَ لِلْیَهُودِ یَوْمُ السَّبْتِ، وَالْأَحَدُ لِلنَّصَارَى، فَهُمْ لَنَا تَبَعٌ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ، نَحْنُ الْآخِرُونَ مِنْ أَهْلِ الدُّنْیَا، وَالْأَوَّلُونَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ، الْمَقْضِیُّ لَهُمْ قَبْلَ الْخَلَائِقِ».

از ابوهریره و حذیفه ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خداوند تبارک و تعالی امت‌های قبل از ما را در مورد روز جمعه گمراه نمود^([23])؛ یهود روز شنبه و نصاری روز یکشنبه را اختیار کرده‌اند و آنها تا روز قیامت بعد از ما می‌باشند. ما آخرین گروه از اهل دنیا و اولین گروهی در قیامت خواهیم بود که قبل از مخلوقات دیگر، در بین آنها قضاوت می‌شود».

رواه ابن ماجه والبزار، ورجالهما رجال "الصحیح"، إلا أن البزار قال: "نَحنُ الآخِرونَ فِی الدُّنیَا، الأَوَّلونَ یَومَ القِیَامَة، المَغفورُ لَهُم قَبلَ الخَلَائِق".

وهو فی مسلم بنحو اللفظ الأول من حدیث حذیفة وحده^([24]).

و در روایت بزار آمده است: «ما آخرین گروه در دنیا و اولین گروه در روز آخرت می‌باشیم که قبل از مخلوقات دیگر بخشوده می‌شوند».

1014-427- (7) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسٍ س قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ یَوْمَ الْجُمُعَةَ وَلَیْلَةَ الْجُمُعَةِ أَرْبَعَةٌ وَعِشْرُونَ سَاعَةً، لَیْسَ فِیهَا سَاعَةٌ إِلَّا وَلِلَّهِ فِیهَا سِتُّ مِائَةِ عَتِیقٍ مِنَ النَّارِ».

قال^([25]): فخرجنا من عنده فدخلنا على الحسن، فذکرنا له حدیث ثابت، فقال: سمعته، وزاد فیه: "کلهم قد استوجبوا النار".

رواه أبو یعلى والبیهقی باختصار، ولفظه: «لله فِی کُل جُمُعَةٍ ستُّ مئةِ ألف عتیقٍ من النار».

از انس س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «روز و شب جمعه بیست و چهار ساعت هستند که خداوند متعال در هر ساعت آن هزار و ششصد نفر را از آتش آزاد می‌کند».

و در روایتی آمده است که: «آتش بر همه آنها واجب شده است».

و در روایت بیهقی به اختصار آمده است: «الله متعال در هر جمعه ششصد هزار نفر را از آتش آزاد می‌کند».

1015-700- (18) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج ذَکَرَ یَوْمَ الجُمُعَةِ فَقَالَ: «فِیهِا^([26]) سَاعَةٌ، لاَ یُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ وَهُوَ قَائِمٌ یُصَلِّی، یَسْأَلُ اللَّهَ شَیْئًا، إِلَّا أَعْطَاهُ [إِیَّاهُ]. وَأَشَارَ بِیَدِهِ یُقَلِّلُهَا».

رواه البخاری ومسلم والنسائی وابن ماجه.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج از روز جمعه یاد کرد و فرمود: «در روز جمعه ساعتی [بازه‌ی زمانی کوتاهی] است که اگر بنده‌ی مسلمان آن را در حال نماز دریابد و از خداوند چیزی مسألت نماید، خداوند متعال حتما نیازش را برآورده می‌کند». و با دستش اشاره نمود که وقت کوتاهی است.

در مورد (تعیین این ساعت) احادیث زیاد و صحیحی وارد شده است و علما در مورد آن اختلاف زیادی کرده‌اند که در کتاب دیگری به شرح و بسط این مساله پرداخته‌ام و در آنجا برخی از احادیث دال بر برخی از اقوال را ذکر نموده‌ام.

1016-428- (8) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی بُرْدَةَ بْنِ أَبِی مُوسَى الْأَشْعَرِیِّ س قَالَ: قَالَ لِی عَبْدُاللهِ بْنُ عُمَرَ ب: أَسَمِعْتَ أَبَاکَ یُحَدِّثُ عَنْ رَسُولِ اللهِ ج فِی شَأْنِ سَاعَةِ الْجُمُعَةِ؟ قَالَ: قُلْتُ: نَعَمْ، سَمِعْتُهُ یَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ ج یَقُولُ: «هِیَ مَا بَیْنَ أَنْ یَجْلِسَ الْإِمَامُ إِلَى أَنْ تُقْضَى الصَّلَاةُ».

رواه مسلم^([27]) وأبو داود وقال: یعنی على المنبر" وإلى هذا القول ذهب طوائف من أهل العلم^([28]).

از ابوبُرده بن ابوموسی اشعری س روایت است که می‌گوید: عبدالله بن عمر ب به من گفت: آیا از پدرت چیزی در مورد ساعت (احابت در) روز جمعه شنیدی که از رسول خدا ج روایت کرده باشد؟ ابوبرده می‌گوید: گفتم: بله، از وی شنیدم که گفت: از رسول خدا ج شنیدم که فرمودند: «[لحظه اجابت] بین نشستن امام (بر منبر) تا اتمام نماز می‌باشد».

ابوداود می‌گوید: «یعنی [از زمانی که امام] بر منبر [می‌نشیند]». و این دیدگاه گروهی از اهل علم می‌باشد.

1017-429- (9) (ضعیف جداً) وَعَن عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ المُزَنِیُّ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «إِنَّ فِی الجُمُعَةِ سَاعَةً لَا یَسْألُ اللَّهَ العَبْدُ فِیهَا شَیْئًا إِلَّا آتَاهُ اللَّهُ إِیَّاهُ». قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَیَّةُ سَاعَةٍ هِیَ؟ قَالَ: «هِیَ حِینَ تُقَامُ الصَّلَاةُ إِلَى انْصِرَافٍ مِنْهَا».

رواه الترمذی وابن ماجه، کلاهما من طریق کثیر بن عبد الله بن عَمرو بنِ عوفٍ عن أبیه عن جده، وقال الترمذی: "حدیث حسن غریب". قال الحافظ: "کثیر بن عبدالله واه بمرَّةٍ، وقد حسَّن له الترمذی هذا وغیره، وصحح له حدیثاً فی "الصلح"، فانتقد علیه^([29]) الحفاظ تصحیحه له، بل وتحسینه له^([30]). والله أعلم".

از عمرو بن عوف مزنی س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «در روز جمعه ساعتی است که بنده در آن چیزی از خداوند نمی‌خواهد مگر اینکه خداوند متعال به وی می‌دهد. گفتند: ای رسول خدا، آن ساعت چه وقت است؟ فرمود: زمانی که نماز (جمعه) اقامه می‌شود تا پایان آن».

1018-701- (19) (حسن لغیره) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «التَمِسُوا السَّاعَةَ الَّتِی تُرْجَى فِی یَوْمِ الجُمُعَةِ بَعْدَ صَلَاةِ العَصْرِ إِلَى غَیْبُوبَةِ الشَّمْسِ».

رواه الترمذی وقال: "حدیث غریب". ورواه الطبرانی من روایة ابن لهیعة، وزاد فی آخره: "یعنی قدر هذا" یعنی قبضة. وإسناده أصلح من إسناد الترمذی.

از انس بن مالک س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «در روز جمعه بعد از نماز عصر تا غروب خورشید، ساعتی را که امید اجابت دعا در آن است، جستجو کنید».

1019-702- (20) (حسن صحیح) وَعنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ سَلَامٍ قَالَ: قُلْتُ وَرَسُولُ اللَّهِ ج جَالِسٌ: إِنَّا لَنَجِدُ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی: «فِی یَوْمِ الْجُمُعَةِ سَاعَةٌ لَا یُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ یُصَلِّی یَسْأَلُ اللَّهَ فِیهَا شَیْئًا إِلَّا قَضَى الله لَهُ حَاجَتَهُ. قَالَ عَبْدُاللَّهِ: فَأَشَارَ إِلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَوْ بَعْضُ سَاعَةٍ». فَقُلْتُ: صَدَقْتَ، أَوْ بَعْضُ سَاعَةٍ. قُلْتُ: أَیُّ سَاعَةٍ هِیَ؟ قَالَ: «هِیَ آخِرُ سَاعَاتِ النَّهَارِ». قُلْتُ: إِنَّهَا لَیْسَتْ سَاعَةَ صَلَاةٍ. قَالَ: «بَلَى؛ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا صَلَّى، ثُمَّ جَلَسَ لَا یُجلِسْهُ إِلَّا الصَّلَاةُ، فَهُوَ فِی الصَّلَاةِ».

رواه ابن ماجه، وإسناده على شرط "الصحیح".

از عبدالله بن سلام س روایت است که رسول الله ج نشسته بود، پس گفتم: ما در کتاب خداوند متعال یافتیم: در روز جمعه ساعتی است که اگر بنده‌ی مسلمان ان را دریابد و بایستد و نماز بخواند و از خداوند چیزی مسألت نماید، خداوند حتما نیازش را برآورده می‌کند. عبدالله س گفت: رسول الله ج به من اشاره نمود: یا قسمتی از ساعت (اشاره به کوتاهی این زمان دارد). گفتم: راست گفتی، یا قسمتی از ساعت. گفتم: این زمان چه وقت است؟ فرمود: «آخرین ساعات روز». گفتم: آن که زمان نماز خواندن نیست. فرمود: «بله؛ بنده زمانی که نماز را به جا آورد، سپس نشسته و هیچ هدفی جز نماز نداشته باشد، درواقع در نماز است».

1020-430- (10) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قِیلَ لِلنَّبِیِّ ج: [لِـ]^([31]) أَیِّ شَیْءٍ [سُمِّیَ]^([32]) یَوْمُ الْجُمُعَةِ؟ قَالَ: «لِأَنَّ فِیهَا طُبِعَتْ طِینَةُ أَبِیکَ آدَمَ، وَفِیهَا الصَّعْقَةُ، وَالْبَعْثَةُ، وَفِیهَا الْبَطْشَةُ، وَفِی آخِرِ ثَلَاثِ سَاعَاتٍ مِنْهَا سَاعَةٌ مَنْ دَعَا اللَّهَ فِیهَا اسْتُجِیبَ لَهُ».

رواه أحمد من روایة علی بن أبی طلحة عن أبی هریرة ولم یسمع منه ورجاله محتج بهم فی "الصحیح".

از ابوهریره س روایت است که می‌گوید: به رسول خدا ج گفته شد: چرا این روز جمعه نامیده شده است؟ فرمود: «چون در این روز گِل پدرت آدم سرشته شد و در آن بیهوشی [بر اثر شنیدن صدای شدید نفخه‌ی اول] و برانگیخته شدن دوباره و گرفت الهی می‌باشد. و در سه ساعت پایانی آن ساعتی است که هرکس دست به دعا بردارد، اجابت می‌شود».

1021-431- (11) (ضعیف) وَرُوِیَ عَن أَبِی سَعید الخدری س أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: السَّاعَةُ الَّتِی یُستَجابُ فِیهَا الدُّعَاءُ یَومَ الجُمُعَة آخرُ سَاعَةٍ مِن یَوم الجُمُعَة، قَبلَ غُروبِ الشَّمسِ، أَغفلَ مَا یَکون النَّاسُ».

رواه الأصبهانی.

از ابوسعید خدری س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «ساعتی که در روز جمعه دعا در آن اجابت می‌شود، آخرین ساعت روز جمعه قبل از غروب خورشید است که مردم بیش از ساعات دیگر غافل‌اند».

1022-703- (21) (صحیح) وَعَنْ جَابِرِ س عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ج قَالَ: «یَوْمُ الْجُمُعَةِ اثْنَتَا عَشْرَةَ سَاعَةً، لَا یُوجَدُ فِیهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ یَسْأَلُ اللَّهَ شَیْئًا إِلَّا آتَاهُ إِیَّاهُ، فَالْتَمِسُوهَا آخِرَ سَاعَةٍ بَعْدَ صَلَاةِ الْعَصْرِ».

از جابر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «روز جمعه دوازده ساعت است (در این میان ساعتی است که) بنده‌ی مسلمانی نیست که از خداوند چیزی بخواهد، مگر اینکه خواسته او را برآورده می‌کند، آن را در آخرین ساعت روز جمعه بعد از نماز عصر جستجو کنید».

رواه أبو داود والنسائی - واللفظ له-، والحاکم وقال: "صحیح على شرط مسلم". وهو کما قال. قال الترمذی: "ورأى بعض أهل العلم من أصحاب النبی ج وغیرهم أن الساعة التی ترجى [فیها]^([33]) [إجابة الدعوة] بعد العصر إلى أن تغرب الشمس، وبه یقول أحمد وإسحاق. وقال أحمد: أکثر الحدیث فی الساعة التی ترجى فیها إجابة الدعوة أنها بعد صلاة العصر. قال: (وتُرجَى بعد الزوال)". ثم روى حدیث عمرو بن عوف المتقدم. وقال الحافظ أبو بکر بن المنذر: "اختلفوا فی وقت الساعة التی یُستجابُ فیها الدعاء من یوم الجمعة، فرُوِّینا عن أبی هریرةَ قال: هی من بعد طلوع الفجر إلى طلوع الشمس، ومن بعد صلاة العصر إلى غروب الشمس^([34]). وقال الحسن البصری وأبو العالیة: هی عند زوال الشمس. وفیه قول ثالث، هو أنه «إذا أذّن المؤذّن لصلاة الجمعة»، رُوی ذلک عن عائشة. ورُوِّینا عن الحسن البصری أنَّه قال: «هی إذا قعد الإمام على المنبر حتى یفرغ». وقال أبو بردة: هی الساعة التی اختار الله فیها الصلاة. وقال أبو السوّار العدوی: کانوا یرون الدعاء مستجاباً ما بین أن تزول الشمس إلى أن یدخل فی الصلاة. وفیه قول سابع، وهو: أنها ما بین أن تزیغ الشمس بشبر إلى ذراع. ورُوِّینا هذا القول عن أبی ذر. وفیه قول ثامن، وهو: أنّها ما بین العصر إلى أن تغرب الشمس. کذا قال أبو هریرة، وبه قال طاوس وعبد الله بن سلام ش والله أعلم"^([35]).

ترمذی می‌گوید: بعضی از علمای صحابه و علمای دیگر بر این باورند که زمان اجابت دعا، بعد از عصر تا غروب خورشید است. دیدگاه احمد و اسحاق همین است. و احمد می‌گوید: در بیشتر احادیث ساعتی که دعا در آن قبول می‌شود، بعد از نماز عصر بیان شده است. و می‌گوید: امید است بعد از زوال باشد... سپس حدیث عمرو بن عوف که گذشت، روایت می‌کند. حافظ ابوبکر بن منذر می‌گوید: در مورد ساعت اجابت دعا در روز جمعه اختلاف است. برای ما روایت شده که ابوهریره س می‌گوید: آن بعد از طلوع فجر تا طلوع خورشید و بعد از نماز عصر تا طلوع خورشید می‌باشد. و حسن بصری و ابوعالیه می‌گویند: هنگام زوال خورشید است. و قول سومی هم در این مورد وجود دارد: وقت آن هنگامی است که مؤذن برای نماز جمعه اذان بگوید. این دیدگاه از عایشه ل روایت شده است. و از حسن بصری برای ما روایت شده‌ که وی گفته است: زمانی است که امام بر منبر می‌نشیند تا آنکه پایین آید. و ابو برده می‌گوید: زمانی است که خداوند برای نماز انتخاب نموده است. ابوسوّار عدوی می‌گوید: دعا بین زوال خورشید تا آغاز نماز اجابت می‌گردد. و قول هفتمی هم وجود دارد: اینکه بین بالا آمدن خورشید از یک وجب تا یک ذراع می‌باشد. و این قول از ابوذر برای ما روایت شده است. و قول هشتمی هم وجود دارد: اینکه بین نماز عصر تا غروب خورشید می‌باشد. این دیدگاه ابوهریره و طاووس و عبدالله بن سلام است. والله اعلم!.

2- (الترغیب فی الغسل یوم الجمعة)

---

^([1]) فی "المصباح": "سمی بذلک لاجتماع الناس به، وضم المیم لغة أهل الحجاز، وفتحها لغة بنی تمیم، وإسکانها لغة عقیل، وقرأ بها الأعمش".

^([2]) قلت: وأخرجه ابن خزیمة فی "صحیحه" (1762) وغیره من حدیث أبی هریرة وأبی سعید مرفوعاً نحوه، وزاد: "یقول أبو هریرة: وثلاثة أیام زیادة، إن الله جعل الحسنة بعشر أمثالها"، وهو مخرج فی "صحیح أبی داود" (370)، وقد جاءت هذه الزیادة مرفوعة من حدیث أبی مالک الأشعری، وهو الآتی بعد حدیث، ومن حدیث ابن عمرو، ویأتی فی آخر (5 - الترهیب من الکلام والإمام یخطب).

^([3]) می‌گویم: و چه بسا دیدگاه اخیر درست باشد. به دلیل حدیث آتی (5- باب/ 6):

«وَمَنْ لَغَا وَتَخَطَّى رِقَابَ النَّاسِ کَانَتْ لَهُ ظُهْرًا»: «و هرکس مرتکب لغو و گام نهادن بر گردن مردم شود، (نماز جمعه‌اش) برای او ظهر خواهد بود». هرچند این معنا با اقوال دیگری که در معنی آن گذشت، منافاتی ندارد چنانکه آشکار است.

^([4]) آنچه در پرانتز آمده توضیح مصحح می‌باشد. چراکه روزه گرفتن روز جمعه جایز نیست مگر برای کسی که روز قبل از آن یا روز بعد از آن را هم روزه بگیرد. یا اینکه عادت وی یک روز در میان روزه گرفتن باشد و روزی که باید روزه بگیرد، مصادف با جمعه باشد که در این صورت اشکالی در روزه گرفتن آن به تنهایی نیست. و دلیل آن حدیثی است که امام بخاری (1985) و مسلم (1144) از ابوهریره س روایت کرده‌اند که رسول خدا ج فرمودند: «لَا یَصُمْ أَحَدُکُمْ یَوْمَ الْجُمُعَةِ، إِلَّا أَنْ یَصُومَ قَبْلَهُ، أَوْ یَصُومَ بَعْدَهُ»: «هرگز یکی از شما روز جمعه روزه نگیرد مگر آنکه یک روز قبل از آن و یا بعد از آن را روزه بگیرد». مصحح

^([5]) فی "الصحیح" أحادیث بمعناه، لکن لیس فیها قوله: "حتى ینصرف الإِمام"، فهو منکر مع انقطاعه؛ ولذلک أوردته هنا، ولو صح لکان یمکن تأویله بـ"حتى ینصرف الإِمام من جمعته".

^([6]) الأصل: "الجمعة"، وما أثبته من "المسند"، ولعله أصح. ثم تیقنت ذلک بموافقته للمخطوطة (81/ 1).

^([7]) الأصل: "الطهور"، والتصحیح من "البخاری" (472 - مختصره).

^([8]) قلت: یعنی فی "السنن الکبرى" (1664 و1724). وهی عند الحاکم أیضاً (1/ 277). وقال: "صحیح الإسناد".

^([10]) زاد أبو داود فی روایة له: "رأسه". وإسنادها صحیح کما فی "صحیحه" (373)، وهذا یؤیِّد ما سیذکره المؤلف عن ابن خزیمة فی تفسیر الحدیث، واستدل له بحدیث آخر عن ابن عباس کما سترى، ویشهد له حدیث آخر له من حدیث أبی هریرة مرفوعاً یأتی فی (2- الترغیب فی الغسل یوم الجمعة).

^([11]) "معالم السنن" (1/ 213-214).

^([12]) فی الأصل ومطبوعة عمارة والمعلقین الثلاثة: "فأراد"، والتصویب من "المعالم".

^([13]) قلت: هذا الحدیث إسناده ضعیف جداً کما هو مبین فی "تخریج المشکاة" (1887)، وسیأتی فی (8- الصدقات/ 9).

^([14]) "صحیح ابن خزیمة" (3/ 129).

^([15]) قلت: وأخرجه البخاری أیضاً (رقم- 474- مختصره). قلت: وغسل الرأس هو الذی ینبغی أنْ یفسَّر به الحدیث؛ لحدیث ابن عباس هذا، ولتصریح روایة أبی داود بذلک کما تقدم فی التعلیق تحت الحدیث (8)، ولحدیث أبی هریرة الآتی (2- باب/ 2- حدیث).

^([16]) قلت: فیه (عثمان الشامی)، وهو (عثمان بن أبی سودة المقدسی)، لم یرو له فی "الصحیح"؛ إلا البخاری فی "الأدب المفرد" خارج "الصحیح"، وهو ثقة.

^([17]) می‌گویم: این حدیث به طور کامل در پایان کتاب خواهد آمد ان شاء الله تعالی.

^([18]) قلت: نعم هو حسن الحدیث، إذا لم یتبین فى حدیثه ما یقدح، وقد أشار البخاری إلى أنه اضطرب فی إسناده، ومتنه، وقد بینت ذلک فی "الضعیفة" (3726). وأما الجهلة فحسنوه!.

^([19]) قلت: وقد تکلم علیها الناجی بتفصیل، (103-105) وأنهى الکلام علیها بقوله: "ولیست هذه بعلة قادحة، فإنّ للحدیث شواهد من حدیث جماعات".

قلت: وقد أصاب رحمه الله فیما قال، وبیّنت العلّة المشار إلیها فی "صحیح أبی داود" (962)، وأوضحت أنها لا تؤثر فی صحة الحدیث، ویکفی فی ردها تتابع المحدّثین على تصحیحه، کابن خزیمة (1733 و1734)، وابن حبان (550)، والحاکم (1/ 278)، والذهبی، وقبله النووی.

^([20]) کذا الأصل، ولعل الصواب: "وسکون المیم"، فقد ذکر ابن الأثیر فی "النهایة" أقوالاً فی ضبط هذه الکلمة وأصلها، وقال فی جملة ذلک: "وقیل: یجوز أن یکون (أرِمتَ) بوزن (أمرتَ) من قولهم: (أرَمَتْ الإبل تأرم)، إذا تناول العلف وقلعته من الأرض". وکذا فی "اللسان". ثم رجعت إلى المخطوطة (ق 82/ 2) فإذا بها "وکسر الراء"، فهو الصواب.

^([21]) کذا الأصل بإثبات النون، وعلیه "المجمع"، والسیاق للطبرانی، ولفظ ابن خزیمة نحوه، وفیه "یدخلوا"، وهو الأصح. وباللفظ الأول رواه الطبرانی فی "مسند الشامیین" أیضاً (2/ 390)، وکذا الحاکم (1/ 277)، وقال: "حدیث شاذ صحیح"! ووافقه الذهبی!

^([22]) کذا قال، وهو وهم، وقع الهیثمی تبعاً له فی نحوه، والتحقیق أنه موضوع، کما بینته فی "الضعیفة" (297)، واحتج الجهلة بقول الهیثمی فحسنوه (550-551)!

^([23]) گمراهی قومی منوط به مخالفت آنها با پیامبرشان می‌باشد. ابن عباس می‌گوید: موسی ÷ به قومش گفت: روزی از ایام هفته را به عبادت الله عزوجل اختصاص دهید؛ پس او را در روز جمعه عبادت کنید. اما آنان گفتند: نه؛ ما فقط روز شنبه را انتخاب می‌کنیم. و گفته شده: سبب انتخاب روز شنبه از سوی آنها این بوده که گمان می‌کردند الله متعال در روز شنبه از امور خلق فارغ شده است. و گفته شده: پس ما در این روز استراحت می‌کنیم و از کار دنیا دست می‌کشیم و مشغول عبادت و شکرگزاری می‌شویم. لذا بر همین اساس، این روز برای آنها مقرر گردید تا (با محروم شدن از جمعه و انتخاب شنبه) مجازات شوند. و نصاری روز یکشنبه را انتخاب کردند و گفتند: یکشنبه اولین روزی است که خداوند خلقت را در آن آغاز کرد. پس سزاوارتر به تعظیم است. اما خداوند متعال ما را به روز جمعه هدایت نمود؛ روزی که آدم ÷ در آن خلق شد و قبل از شنبه و یکشنبه می‌باشد. از این جهت ما در تعبد قبل از آنها می‌باشیم و امت ما – هرچند بعد از همه‌ی امت‌ها بوده – اما در فضل و برتری و وارد شدن به بهشت از همه‌ی امت‌ها جلوتر می‌باشد. و اینکه در حدیث آمده است: «الْمَقْضِیُّ لَهُمْ» یعنی پیش از همه‌ی امت‌ها در میان آنها قضاوت می‌شود؛ چراکه حجت و برهان این امت، پیروی از ایشان را بر کسانی که پیش از آنها بودند واجب نموده است. «کشف المشکل من حدیث الصحیحین (1/ 397)». مصحح

^([24]) قلت: لیس کذلک، بل أخرجه مسلم عنهما معاً. ثم ساقه قریباً منه من حدیث حذیفة وحده. کذا فی "العجالة" (105)، وهو کما قال، وهو فی "مسلم" (3/ 7)، ولفظه فی الجملة الأخیرة منه کلفظ ابن ماجه: "المقضیُّ لهم قبل الخلائق". وفی روایة: "المقضیُّ بینهم".

^([25]) یعنی عبد الواحد بن زید البصری الزاهد، الراوی للحدیث عن ثابت عن أنس س، و (الحسن) هو البصری.

^([26]) قال الناجی: "هذا سبْق قلم، وإنما هو (فیه)، إذِ الضمیر عائد إلى الیوم، وهو مذکّر، وذا واضح غیر خاف". قلت: واللفظ للبخاری (935) والزیادة منه سقطت من قلم المؤلف رحمه الله.

^([27]) انظر التعلیق على (رقم 1022) الآتی.

^([28]) انظر التعلیق على (رقم 1022) الآتی.

^([29]) الأصل: "له"، والتصحیح من المخطوطة.

^([30]) قلت: لکن لحدیث "الصلح" شاهد من حدیث أبی هریرة یتقوى به، وهو مخرج فی "الإرواء" رقم (1291). ولم ینتبه لهذا الجهلة الثلاثة (1/ 553)!

^([31]) سقطت من الأصل، ومن "المجمع" (2/ 164)، واستدرکتهما من "المسند" (2/ 311)، ولم یتنبه لذلک المعلقون الثلاثة -کعادتهم- مع وضوح عدم استقامة الکلام به، ومع إحالتهم إلى "المسند" بالجزء والصفحة!!

^([32]) انظر الحاشیة السابقة.

^([33]) سقطت من الأصل، واستدرکتها من "سنن الترمذی" والمخطوطة، وفیها بعدها زیادة: "إجابة الدعوة". وسقط ذلک کله من مطبوعة الثلاثة!

^([34]) قلت: وهذا قد رُوی عن أبی هریرة مرفوعاً، ولا یصح أیضاً، وقد خرَّجته فى "الضعیفة" (5299).

^([35]) قلت: وهناک أقوال أخرى کثیرة، استقصاها الحافظ فی "الفتح" (2/ 345-351) فبلغت ثلاثاً وأربعین قولاً، ومال هو إلى هذا الذی حکاه المؤلف وغیره عن الإمام أحمد وإسحاق، وتبعهما جمع، وهو الصواب عندی؛ لأن أکثر أحادیث الباب علیه، وما خالفها فلیس فیها شیء صحیح، وأقواها حدیث أبی موسى عند مسلم وغیره، فرجَّحوه على أحادیث الباب بأنّه فی أحد "الصحیحین". قال الحافظ: "وأجاب الأوّلون بأنّ الترجیح بما فی "الصحیحین" أو أحدهما إنما هو حیث لا یکون مما انتقده الحفَّاظ کحدیث أبی موسى هذا. فإنَّه أُعِلَّ بالانقطاع والاضطراب. . "، ثم شرح ذلک، ومن أجل الاضطراب أوردته فی "ضعیف أبی داود" (193)، وقد صح اتفاق الصحابة أنها آخر ساعة من یوم الجمعة، فلا یجوز مخالفتهم. راجع "الفتح".