تشویق به روزه‌ی رمضان به امید پاداش الهی و به پا داشتن شبش و به خصوص شب‌قدر و بیان آنچه در مورد فضل آن آمده است

تشویق به روزه‌ی رمضان به امید پاداش الهی و به پا داشتن شبش و به خصوص شب‌قدر و بیان آنچه در مورد فضل آن آمده است

1420-992- (1) (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَنْ قَامَ لَیْلَةَ القَدْرِ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ، وَمَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».

رواه البخاری ومسلم، وأبو داود والنسائی، وابن ماجه مختصراً.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس شب قدر را از روی ایمان و امید پاداش الهی به پا دارد، گناهان گذشته‌اش آمرزیده‌ می‌شود و هرکس ماه رمضان را از روی ایمان و امید به پاداش الهی روزه‌ بگیرد، گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود».

وفی روایة للنسائی؛ أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ، وَمَنْ صَامَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»^([1]).

و در روایت نسائی آمده که رسول الله ج فرمودند: «هرکس روزه‌ی ماه رمضان را از روی ایمان و امید به پاداش الهی بگیرد، گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود و هرکس شب قدر را از روی ایمان و امید پاداش الهی بگیرد به پا دارد، گناهان گذشته‌اش آمرزیده‌ می‌شود».

 خطابی می‌گوید: «إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا یعنی: با نیت و تصمیم قطعی. اینکه با تصدیق و امید به پاداش آن، رمضان را روزه بگیرد؛ با رضایت کامل و بدون هرگونه کراهت و نارضایتی و سستی و تنبلی در روزه گرفتن؛ اینکه روزهای رمضان را طولانی نپندارد اما روزهای آن را به دلیل ثواب و پاداش بزرگ آن غنیمت شمارد». و بغوی می‌گوید: «(احتساباً) یعنی: به خاطر کسب و طلب رضایت خداوند و ثواب و پاداش او تعالی. گفته می‌شوند: «فلان محتسب الأخبار، ویتحسبها» یعنی در طلب اخبار، آنها را پیاپی دنبال می‌کند».

1421-993- (2) (صحیح) وَعَنهُ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللهِ ج یُرَغِّبُ فِی قِیَامِ رَمَضَانَ، مِنْ غَیْرِ أَنْ یَأْمُرَهُمْ فِیهِ بِعَزِیمَةٍ، ثُمَّ یَقُولُ: «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»^([2]).

رواه البخاری^([3]) ومسلم، وأبو داود والترمذی والنسائی.

و از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج به بپا داشتن قیام رمضان تشویق می‌کرد، اما آن را برا آنها واجب نمی‌کرد؛ سپس می‌فرمود: «هرکس قیام ماه رمضان را از روی ایمان و امید به پاداش الهی بر پا دارد، گناهان گذشته‌ی او آمرزیده می‌شود».

1422-584- (1) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س عَنِ النَّبِیّ ج قَالَ: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ، وَعَرَفَ حُدُودَهُ، وَتَحَفَّظَ مَا یَنْبَغِی أَنْ یَتَحَفَّظَ، کَفَّرَ مَا قَبْلَهُ».

رواه ابن حبان فی "صحیحه"، والبیهقی^([4]).

از ابوسعید خدری س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «هرکس رمضان را روزه بگیرد و حدود آن‌ را بداند و آنچه را حفظ و مراقبت از آن لازم است حفظ کند، [روزه‌اش] کفاره‌ی گناهان پیشین وی خواهد بود».

1423-585- (2) (موضوع) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب عَنِ النَّبِیّ ج قَالَ: «مَنْ أَدْرَکَ شَهْر رَمَضَانَ بِمَکَّةَ فَصَامَهُ، وَقَامَ مِنْهُ مَا تَیَسَّرَ، کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِائَةَ أَلْفِ شَهْرِ رَمَضَانَ فِیمَا سِوَاه، وَکَتَبَ لَهُ بِکُلِّ یَوْمٍ عِتْقَ رَقَبَةٍ، وَبِکُلِّ لَیْلَةٍ عِتْقَ رَقَبَةٍ، وَکُلِّ یَوْمٍ حُمْلَانِ فَرَسٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، وَفِی کُلِّ یَوْمٍ حَسَنَةً، وَفِی کُلِّ لَیْلَةٍ حَسَنَةً».

رواه ابن ماجه، ولا یحضرنی الآن سنده^([5]).

از ابن عباس ب روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «هرکس ماه رمضان را در مکه دریابد و آن‌ را روزه بگیرد و در آن به اندازه‌ای که میسر است نماز بخواند، خداوند متعال پاداش صد هزار ماه رمضان جز آن‌ را برای وی می‌نویسد و برای او در برابر هر روز، آزادی یک برده را می‌نویسد. و در برابر هر شب برای وی آزادی یک برده را می‌نویسد. و برای او در هر روزی کره اسبی در راه خدا می‌باشد و در هر روزی یک نیکی و در هر شبی یک نیکی برای وی خواهد بود».

1424-586- (3) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «أُعْطِیَتْ أُمَّتِی خَمْسَ خِصَالٍ فِی رَمَضَانَ لَمْ تُعْطَهنَّ أُمَّةٌ قَبْلَهُمْ: خُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أُطَیِّبُ عِنْدَ اللهِ مِنْ رِیحِ الْمِسْکِ. وَتَسْتَغْفِرُ لَهُم الحَیَتَان حَتَّى یُفْطِرُوا. وَیُزَیِّنُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ کُلَّ یَوْمٍ جَنَّتَهُ؛ ثُمَّ یَقُولُ: «یُوشِکُ عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ أَنْ یُلْقُوا عَنْهُمُ الْمُؤْنَةَ، وَیَصِیروا إِلَیْکَ. وَتُصَفَّدُ فِیهِ مَرَدة الشَّیَاطِینُ فَلَا یَخْلُصُوا فِیهِ إِلَى مَا کَانُوا یَخْلُصُونَ فِی غَیْرِهِ. وَیَغْفِرُ لَهُمْ آخِرَ لَیْلَةٍ». قِیلَ: یَا رَسُولَ اللهِ! أَهِیَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ؟ قَالَ: «لَا، وَلَکِنَّ الْعَامِلَ إِنَّمَا یُوفَّى أَجْرُهُ إِذَا قَضَى عَمَلَهُ».

رواه أحمد والبزار والبیهقی، ورواه أبو الشیخ ابن حیان فی "کتاب الثواب"؛ إلا أن عنده: "وَتَسْتَغْفِرُ لَهُ الْمَلَائِکَةُ" بدل "الحیتان".

از ابوهریره س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «در رمضان پنج خصلت به امت من داده شده که به هیچیک از امت‌های قبل از آنها داده نشده است: بوی بد دهان روزه‌دار نزد خداوند از بوی مشک خوشبوتر است. به هنگام افطار ماهی‌ها برای آنها طلب مغفرت می‌کنند. و هر روز خداوند متعال بهشت را مزین نموده و می‌فرماید: نزدیک است که مشقت بندگان صالحم به پایان رسیده و به سوی تو بازگردند. و در رمضان شیاطین سرکش به بند کشیده می‌شود و در رمضان رها نمی‌شوند چنانکه در ماه‌های دیگر آزاد و رها بودند. و در آخر شب مورد بخشش قرار می‌گیرند». گفته شد: ای رسول خدا، آیا آن شب قدر است؟ فرمود: «نه، اما کسی که عمل کند چون عملش به پایان رسد، پاداش خود را به طور کامل دریافت می‌کند».

‌1425-587- (4) (ضعیف) وَعَنْ جَابِر بْنَ عَبْدِاللهِ ب؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج: «أُعْطِیَتْ أُمَّتِی فِی شَهْرِ رَمَضَانَ خَمْسًا لَمْ یُعْطَهُنَّ نَبِیٌّ قَبْلِی. أَمَّا وَاحِدَةٌ: فَإِنَّهُ إِذَا کَانَ أَوَّلُ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ یَنظُرُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَیْهِمْ، وَمَنْ نَظَرَ اللهُ إِلَیْهِ لَمْ یُعَذِّبْهُ أَبَدًا. وَأَمَّا الثَّانِیَةُ: فَإِنَّ خُلُوفَ أَفْوَاهِهِمْ حِینَ یُمْسُونَ أُطَیِّبُ عِنْدَ اللهِ مِنْ رِیحِ الْمِسْکِ. وَأَمَّا الثَّالِثَةُ: فَإِنَّ الْمَلَائِکَةَ تَسْتَغْفِرُ لَهُمْ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَلَیْلَةٍ. وَأَمَّا الرَّابِعَةُ: فَإِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ یَأْمُرُ جَنَّتَهُ فَیَقُولُ لَهَا: اسْتَعِدِّی وَتَزَیَّنِی لِعِبَادِی، أَوْشَکَ أَنْ یَسْتَرِیحُوا مِنْ تَعَبِ الدُّنْیَا إِلَى دَارِی وَکَرَامَتِی. وَأَمَّا الْخَامِسَةُ: فَإِنَّهُ إِذَا کَانَ آخِرُ لَیْلَةٍ غَفَرَ لَهُمْ جَمِیعًا». فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ: أَهِیَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ؟ فَقَالَ: «لَا، أَلَمْ تَرَ إِلَى الْعُمَّالِ یَعْمَلُونَ، فَإِذَا فَرَغُوا مِنْ أَعْمَالِهِمْ وُفُّوا أُجُورَهُمْ».

رواه البیهقی وإسناده مقارب، أصلح مما قبله^([6]).

از جابر بن عبدالله ب روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «در رمضان پنج چیز به من داده شده که به هیچ پیامبری قبل از من داده نشده است. 1- چون اولین شب از ماه رمضان فرا رسد خداوند متعال به آنها می‌نگرد و هرکس خداوند متعال به وی بنگرد هرگز او را عذاب نمی‌کند. 2- بوی بد دهان آنها به هنگام شب نزد خداوند خوشبوتر از بوی مشک است. 3- در هر شبانه روز فرشتگان برای آنها طلب مغفرت می‌کنند. 4- خداوند متعال بهشت را امر نموده و به آن می‌گوید: آماده شو و مزین باش برای بندگانم. نزدیک است که از مشقت دنیا راحت شوند و روانه سرای من و کرامت من شوند. 5- چون پایان شب فرارسد خداوند همه آنان را می‌بخشد». مردی از میان قوم گفت: آیا آن شب قدر است؟ رسول خدا ج فرمود: «نه، آیا ندیدی کارگرانی که کار می‌کنند، چون از کار خود فارغ می‌شوند، اجر و مزدشان را دریافت می‌کنند».

1426-994- (3) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنْ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ، وَالْجُمْعَةُ إِلَى الْجُمْعَةِ، وَرَمَضَانُ إِلَى رَمَضَانَ، مُکَفِّرَاتٌ مَا بَیْنَهُنَّ إِذَا اجْتُنِبَتِ الْکَبَائِرَ».

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «نمازهای پنجگانه، جمعه تا جمعه، رمضان تا رمضان سبب بخشش و کفاره گناهانی می‌گردند که در میان آنها واقع می‌شوند به شرطی که از گناهان کبیره اجتناب شود».

رواه مسلم. [مضى 7- الجمعة/1]. قال الحافظ: "وتقدم أحادیث کثیرة فی "کتاب الصلاة" و"کتاب الزکاة" تدل على فضل صوم رمضان؛ فلم نعدها لکثرتها، فمن أراد شیئاً من ذلک فلیراجع مظانه".

1427-995- (4) (صحیح لغیره) وَعَنْ کَعْبِ بْنِ عُجْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «احْضَرُوا الْمِنْبَرَ». فَحَضَرْنَا، فَلَمَّا ارْتَقَى دَرَجَةً قَالَ: «آمِینَ». فَلَمَّا ارْتَقَى الدَّرَجَةَ الثَّانِیَةَ قَالَ: «آمِینَ». فَلَمَّا ارْتَقَى الدَّرَجَةَ الثَّالِثَةَ قَالَ: «آمِینَ». فَلَمَّا نَزَلَ قُلْنَا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! لَقَدْ سَمِعْنَا مِنْکَ الْیَوْمَ شَیْئًا مَا کُنَّا نَسْمَعُهُ. قَالَ: «إِنَّ جِبْرِیلَ عَرَضَ لِی فَقَالَ: بَعُدَ مَنْ أَدْرَکَ رَمَضَانَ، فَلَمْ یُغْفَرْ لَهُ. قُلْتُ: (آمِینَ)، فَلَمَّا رَقِیتُ الثَّانِیَةَ قَالَ: بَعُدَ مَنْ ذُکِرْتَ عِنْدَهُ، فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیْکَ. فَقُلْتُ: (آمِینَ)، فَلَمَّا رَقِیتُ الثَّالِثَةَ قَالَ: بَعُدَ مَنْ أَدْرَکَ أَبَوَیه الْکِبَرُ عِنْدَهُ أَوْ أَحَدَهُمَا، فَلَمْ یُدْخِلَاهُ الْجَنَّةَ. قُلْتُ: (آمِینَ)».

رواه الحاکم وقال: "صحیح الإسناد".

از کعب بن عُجره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «کنار منبر حاضر شوید». پس حضور یافتیم. هنگامی که رسول الله ج از پله‌ی اول بالا رفتند، فرمود: آمین. و هنگامی که از پله‌ی دوم بالا رفتند فرمود: آمین. و هنگامی که از پله‌ی سوم بالا رفتند فرمود: آمین. زمانی که رسول الله ج از منبر پایین آمدند به او گفتیم: امروز از شما کلماتی شنیدیم که قبلا آن را نشنیده بودیم. فرمود: «جبرئیل نزدم آمد و گفت: از رحمت خدا دور شود کسی که رمضان را دریابد اما بخشیده نشود؛ من گفتم: آمین. هنگامی که از پله‌ی دوم بالا رفتم جبرئیل گفت: از رحمت خدا دور شود کسی که نام تو نزد او برده شود اما بر تو درود نفرستد. من گفتم: آمین؛ هنگامی که از پله‌ی سوم بالا رفتم جبرئیل گفت: از رحمت خدا دور شود کسی که پدر و مادرش یا یکی از آنها را در سن پیری دریابد اما به سبب [خدمت به] آنها وارد بهشت نشود. من گفتم: آمین».

1428-996- (5) (صحیح لغیره) وَعَنْ [مَالِکُ بْنُ] الْحَسَنِ بْنِ مَالِکِ بْنِ الْحُوَیْرِثِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: صَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ ج الْمِنْبَرَ فَلَمَّا رَقِیَ عَتَبَةً قَالَ: «آمِینَ»، ثُمَّ رَقِیَ أُخْرَى فقَالَ: «آمِینَ»، ثُمَّ رَقِیَ عَتَبَةً ثَالِثَةً فقَالَ: «آمِینَ». ثُمَّ قَالَ: «أَتَانِی جِبْرِیلُ فقَالَ: یَا مُحَمَّدُ! مَنْ أَدْرَکَ رَمَضَانَ فَلَمْ یُغْفَرْ لَهُ، فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ. قُلْتُ: (آمِینَ). قَالَ: وَمَنْ أَدْرَکَ وَالِدَیْهِ أَوْ أَحَدَهُمَا فَدَخَلَ النَّارَ، فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ. فَقُلْتُ: (آمِینَ). قَالَ: وَمَنْ ذُکِرْتَ عِنْدَهُ فَلَمْ یُصَلِّ عَلَیْکَ، فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ. فَقُلْتُ: (آمِینَ)».

رواه ابن حبان فی "صحیحه".

مالک بن حسن بن مالک بن حویرث از پدرش از جدش س روایت می‌کند که رسول الله ج از منبر بالا رفت، هنگامی که از پله‌ی اول بالا ‌رفت فرمود: آمین؛ و پس از بالا رفتن از پله‌ی دوم فرمود: آمین؛ و پس از بالا رفتن از پله‌ی سوم فرمود: آمین. سپس فرمود: جبرئیل نزد من آمده و گفت: ای محمد! کسی که رمضان را دریابد اما بخشیده نشود، پس خداوند او را از رحمتش دور سازد؛ من گفتم: آمین. و گفت: کسی که پدر و مادرش و یا یکی از آنها را دریابد اما وارد جهنم شود، خداوند او را از رحمتش دور سازد؛ من گفتم: آمین. و گفت: کسی که نام تو نزد او برده شود اما بر تو درود نفرستد، پس خداوند او را از رحمتش دور گرداند، من گفتم: آمین».

1429-997- (6) (حسن صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س أَنَّ النَّبِیَّ ج صَعِدَ الْمِنْبَرَ فَقَالَ: «(آمِینَ آمِینَ آمِینَ)». قِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! إِنَّکَ صَعِدْتَ الْمِنْبَرَ قُلْتَ: (آمِینَ آمِینَ آمِینَ). فَقَالَ: «إِنَّ جِبْرائیلَ عَلَیه السَّلَامَ أَتَانِی فَقَالَ: مَنْ أَدْرَکَ شَهْرَ رَمَضَانَ وَلَمْ یُغْفَرْ لَهُ فَدَخَلَ النَّارَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ، قُلْ: (آمِینَ)، فَقُلْتُ: (آمِینَ)» الحدیث.

 رواه ابن خزیمة، وابن حبان فی "صحیحه"، واللفظ له.

از ابوهریره‌ س روایت است که رسول الله ج از منبر بالا رفت و فرمود: آمین، آمین، آمین. گفته شد: ای رسول الله ج! بالای منبر رفتی و گفتی: آمین، آمین، آمین. رسول الله ج فرمود: «جبرائیل ÷ نزد من آمد و فرمود: کسی که ماه رمضان را دریابد اما بخشیده نشود و وارد جهنم گردد، پس خداوند او را از رحمتش دور سازد، پس بگو آمین، من هم گفتم: آمین».

1430-588- (5) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «إِذَا کَانَ أَوَّلُ لَیْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ، فُتِحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ فَلَا یُغْلَقُ مِنْهَا بَابٌ، حَتَّى یَکُونَ آخِرُ لَیْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ، وَلَیْسَ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ یُصَلِّی فِی لَیْلَةٍ فِیهَا^([7]) إِلَّا کَتَبَ اللهُ لَهُ أَلْفًا وَخَمْسَ مِائَةِ حَسَنَةٍ بِکُلِّ سَجْدَةٍ، وَبَنَى لَهُ بَیْتًا فِی الْجَنَّةِ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ، لَهَا سِتُّونَ أَلْفَ بَابٍ، لِکُلٍّ بَابٍ مِنْهَا قَصْرٌ مِنْ ذَهَبٍ، مُوَشَّحٍ بِیَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ، فَإِذَا صَامَ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْ رَمَضَانَ غَفَرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ، إِلَى ذَلِکَ الْیَوْمِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، وَاسْتَغْفَرَ لَهُ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ، مِنْ صَلَاةِ الْغَدَاةِ، إِلَى أَنْ تُوَارَى بِالْحِجَابِ، وَکَانَ لَهُ بِکُلِّ سَجْدَةٍ یَسْجُدُها فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بِلَیْلٍ أَوْ نَهَارٍ شَجَرَةٌ یَسِیرُ الرَّاکِبُ فِی ظِلِّهَا خَمْسَ مِائَةَ عَامٍ».

رواه البیهقی وقال: "قد روینا فی الأحادیث المشهورة ما یدل على هذا، أو لبعض معناه"! کذا قال /^([8]).

از ابوسعید خدری س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «چون اولین شب رمضان فرارسد همه درهای آسمان باز می‌شود و تا آخرین شب رمضان هیچیک از آنها بسته نمی‌شود. و هیچ بنده‌ی مومنی نیست که در شبی از شب‌های رمضان نماز بخواند مگر اینکه خداوند متعال در برابر هر سجده برای او هزار و پانصد نیکی می‌نویسد. و برای او در بهشت خانه‌ای از یاقوت قرمز می‌سازد که شصت هزار در دارد و هر در آن قصری از طلا است که با یاقوت قرمز پوشانده شده است. پس چون اولین روز رمضان را روزه بگیرد، گناهان گذشته وی تا اولین روز از ماه رمضان بخشیده می‌شود. و هر روز هفتاد هزار فرشته از نماز صبح تا غروب خورشید برای وی طلب مغفرت می‌کنند و در برابر هر سجده‌ در ماه رمضان، در شب یا روز، درختی پاداش وی خواهد بود که اندازه سایه آن برابر است با پانصد سال مسیر سوارکار».

1431-589- (6) (منکر) وَعَنْ سَلْمَانَ س قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ ج فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ فَقَالَ: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ! قَدْ أَظَلَّکُمْ شَهْرٌ عَظِیمٌ مُبَارَکٌ، شَهْرٌ فِیهِ لَیْلَةٌ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، شَهْرٌ جَعَلَ اللَّهُ صِیَامَهُ فَرِیضَةً، وَقِیَامَ لَیْلِهِ تَطَوُّعًا، مَنْ تَقَرَّبَ فِیهِ بِخَصْلَةٍ، کَانَ کَمَنْ أَدَّى فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ، وَمَنْ أَدَّى فِیهِ فَرِیضَةً کَانَ کَمَنْ أَدَّى سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ، وَهُوَ شَهْرُ الصَّبْرِ، وَالصَّبْرُ ثَوَابُهُ الْجَنَّةُ، وَشَهْرُ الْمُوَاسَاةِ، وَشَهْرٌ یَزْدَادُ فِیهِ رِزْقِ الْمُؤْمِنِ، وَمَنْ فَطَّرَ فِیهِ صَائِمًا کَانَ مَغْفِرَةً لِذُنُوبِهِ، وَعِتْقَ رَقَبَتِهِ مِنَ النَّارِ، وَکَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْتَقِصَ مِنْ أَجْرِهِ شَیْءٌ». قَالُوا: یَا رَسُولَ الله! لَیْسَ کُلُّنَا نَجِدُ مَا یُفَطِّرُ الصَّائِمَ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «یُعْطِی اللَّهُ هَذَا الثَّوَابَ مَنْ فَطَّرَ صَائِمًا عَلَى تَمْرَةٍ، أَوْ شَرْبَةِ مَاءٍ، أَوْ مَذْقَةِ لَبَنٍ^([9])، وَهُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَةٌ، وَأَوْسَطُهُ مَغْفِرَةٌ، وَآخِرُهُ عِتْقٌ مِنَ النَّارِ، مَنْ خَفَّفَ عَنْ مَمْلُوکِهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ، وَأَعْتَقَهُ مِنَ النَّارِ، فَاسْتَکْثِرُوا فِیهِ مِنْ أَرْبَعِ خِصَالٍ: خَصْلَتَیْنِ تُرْضُونَ بِهِمَا رَبَّکُمْ، وَخَصْلَتَیْنِ لَا غِنَاءَ بِکُمْ عَنْهُمَا. فَأَمَّا الْخَصْلَتَانِ اللَّتَانِ تُرْضُونَ بِهِمَا رَبَّکُمْ، فَشَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَتَسْتَغْفِرُونَهُ. وَأَمَّا الْخَصْلَتَانِ اللَّتَانِ لَا غِنَاءَ بِکُمْ عَنْهمَا، فَتُسْأَلُونَ اللَّهَ الْجَنَّةَ، وَتَعُوذُونَ بِهِ مِنَ النَّارِ، وَمَنْ سَقَی^([10]) صَائِمًا سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ حَوْضِی شَرْبَةً لَا یَظْمَأُ^([11]) حَتَّى یَدْخُلَ الْجَنَّةَ».

رواه ابن خزیمة فی "صحیحه" ثم قال: "إن صح الخبر". ورواه من طریق البیهقی. ورواه أبو الشیخ ابن حیان فی "الثواب" باختصار عنهما.

از سلمان س روایت است که می‌گوید: رسول خدا ج در آخرین روز شعبان به ایراد خطبه پرداخت و فرمود: «ای مردم، ماه بزرگ و مبارکی شما را فراگرفته است. ماهی که در آن شبی است که از هزار ماه بهتر است. ماهی که خداوند روزه گرفتن آن‌را فرض و قیام شب آن‌را نافله قرار داده است. و هرکس در این ماه با عملی تقرب جوید، چون کسی است که فریضه‌ای را در دیگر ماه‌ها انجام داده است. و هرکس در این ماه فریضه‌ای را انجام دهد، مانند کسی است که در غیر این ماه هفتاد فرض را انجام می‌دهد. این ماه، ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است. و ماه تسلی و کمک و یاری است. ماهی است که در آن رزق مومن افزون می‌گردد. کسی که در این ماه روزه‌داری را افطاری دهد، گناهان وی بخشیده می‌شود. و از آتش دوزخ نجات می‌یابد. و اجر و پاداش وی را نیز دارد بدون اینکه از اجر و پاداش او کاسته شود». گفتند: ای رسول خدا، همه ما نمی‌توانیم روزه‌داری را افطاری دهیم؟ پس رسول خدا ج فرمودند: «خداوند متعال این پاداش را به کسی می‌دهد که روزه‌داری را با خرمایی یا جرعه‌ای آب یا شیر مخلوط شده به آب افطاری دهد. و این ماهی است که ابتدای آن رحمت و وسط آن مغفرت و پایان آن آزادی از دوزخ می‌باشد. هرکس در این ماه بر زیردستانش سخت نگیرد خداوند او را می‌بخشد و او را از آتش آزاد می‌کند. پس در این ماه چهار عمل را زیاد انجام دهید: دو عمل که رضایت پروردگارتان را به دنبال دارد و دو عمل که از انجام آنها ‌بی‌نیاز نیستید. اما دو عملی که رضایت پروردگارتان را به دنبال دارد: گواهی دادن به اینکه معبود بر حقی جز الله نیست و اینکه طلب مغفرت و بخشش کنید. اما دو عملی که از آنها ‌بی‌نیاز نیستید، اینکه از خداوند بهشت را بخواهید و از آتش دوزخ به او پناه ببرید. و هرکس روزه‌داری را آب بنوشاند خداوند متعال او را از حوض من جرعه‌ای می‌نوشاند که هرگز تشنه نمی‌شود تا اینکه به بهشت وارد می‌شود».

(ضعیف جداً) وفی روایة لابی الشیخ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَنْ فَطَّرَ صَائِمًا فِی شَهر رَمَضَان مِنْ کَسبٍ حَلَالٍ، صَلَّتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَةُ لَیَالِی رَمَضَانَ کُلَّهَا، وَصَافَحَهُ جِبْرائیلُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ، وَمَنْ صَافَحَهُ جِبْرائیلُ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَرِقُّ قَلْبُهُ، وَتَکْثُرُ دُمُوعُه». قَالَ: فَقُلتُ: یَا رَسُولَ اللهِ! أَفَرَأَیْتَ مَنْ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ؟ قَالَ: «فَقَبْصَةٌ^([12]) مِنْ طَعَامٍ». أَفَرَأَیْتَ إِنْ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ لُقْمَةُ خُبْزٍ؟ قَالَ: «فَمَذْقَةٌ مِنْ لَبَنٍ». قَالَ: أَفَرَأَیْتَ إِنْ لَمْ تَکُنْ عِنْدَهُ؟ قَالَ: «فَشَرِبَةٌ مِنْ مَاءٍ».

(قال الحافظ): "وفی أسانیدهم علی بن زید بن جدعان"^([13]).

و در روایت ابوالشیخ آمده که رسول خدا ج فرمودند: «هرکس از کسب حلال روزه‌داری را در ماه رمضان افطاری دهد، فرشتگان در تمام شب‌های رمضان بر او درود می‌فرستند و جبرائیل در شب قدر با او مصافحه می‌کند و هرکس جبرائیل ÷ با وی مصافحه کند، قلبش نرم و اشکش زیاد می‌شود». راوی می‌گوید: گفتم: ای رسول خدا، کسی که چیزی برای افطاری دادن نداشته باشد چه کند؟ فرمود: «غذایی اندک (برای این کار) کافی است». گفتم: اگر لقمه نانی هم نزد وی نبود چه؟ فرمود: «با شیری که با آب مخلوط شده افطاری دهد». گفت: اگر این هم نزد وی نبود؟ فرمود: «با جرعه‌ای آب».

 (ضعیف) ورواه ابن خزیمة أیضاً، والبیهقی باختصار عنه من حدیث أبی هریرة^([14])، وفی إسناده کثیر بن زید.

1432-590- (7) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَظَلَّکُمْ شَهْرُکُمْ هَذَا، بِمَحْلُوفِ رَسُولِ اللَّهِ ج، مَا مَرَّ بِالْمُسْلِمِینَ شَهْرٌ خَیْرٌ لَهُمْ مِنْهُ، وَلَا مَرَّ بِالْمُنَافِقِینَ شَهْرٌ شَرٌّ لَهُمْ مِنْهُ، بِمَحْلُوفِ رَسُولِ اللَّهِ ج، إِنَّ اللهَ لَیَکْتُبُ أَجْرَهُ وَنَوَافِلَهُ قَبْلَ أَنْ یُدْخِلَهُ، وَیَکْتُبُ إِصْرَهُ وَشَقَاءَهُ قَبْلَ أَنْ یُدْخِلَهُ، وَذَلِکَ أَنَّ الْمُؤْمِنَ یُعِدُّ فِیهِ الْقُوَّةَ مِنَ النَّفَقَةِ لِلْعِبَادَةِ^([15])، وَیَعُدُّ فِیهِ الْمُنَافِقُ اتِّبَاعَ غَفَلَاتِ الْمُؤْمِنِینَ، وَاتِّبَاعَ عَوْرَاتِهِمْ، فَغنْمٌ یَغْنَمُهُ الْمُؤْمِنُ».

وَقَالَ بُنْدَارٌ فِی حَدِیثه: «فَهُوَ غَنْمٌ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغْتَنِمُهُ الْفَاجِرُ»^([16]).

رواه ابن خزیمة فی "صحیحه" وغیره.

از ابوهریره س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «ماه رمضان شما را فراگرفته است. ماهی بر مسلمانان نگذشته که برای آنها بهتر از رمضان باشد. و برای منافقین ماهی بدتر از رمضان نگذشته است. خداوند متعال اجر و پاداش و نوافل مسلمان را قبل از اینکه وارد رمضان شود، می‌نویسد و نیز گناه و شقاوت منافق را قبل از اینکه وارد رمضان شود می‌نویسد. و دلیل آن این است که مومن برای این ماه قوت لازم را مهیا می‌کند تا در این ماه به عبادت بپردازد و منافق آمادگی کسب می‌کند تا در این ماه غفلت‌های مومنان را جستجو کند. و این غنیمتی است که مومن به آن دست می‌یابد».

و بُندار در حدیثش می‌گوید: «آن غنیمتی برای مومنان است که فاجر آن‌را غنیمت می‌شمارد».

1433-998- (7) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «إِذَا جَاءَ رَمَضَانُ، فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ، وَصُفِّدَتِ الشَّیَاطِینُ».

رواه البخاری ومسلم.

از ابوهریره‌ س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هنگامی که رمضان فرا می‌رسد درهای بهشت باز شده و درهای جهنم بسته می‌شود و شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند».

وفی روایة لمسلم: «فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الرَّحْمَةِ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ جَهَنَّمَ، وَسُلْسِلَتِ الشَّیَاطِینُ».

و در روایت مسلم آمده است: «و درهای رحمت باز می‌شود و درهای جهنم بسته می‌شود و شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند».

(حسن) رواه الترمذی وابن ماجه، وابن خزیمة فی "صحیحه"، والبیهقی؛ کلهم من روایة أبی بکر بن عیّاش عن الأعمش عن أبی صالح عن أبی هریرة، ولفظهم: قَالَ: «إِذَا کَانَ أَوَّلُ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ صُفِّدَتِ الشَّیَاطِینُ وَمَرَدَةُ الجِنِّ، - وقال ابن خزیمة: "الشیاطین: مردة الجن" بغیر واو - وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ، فَلَمْ یُفْتَحْ مِنْهَا بَابٌ، وَفُتِّحَتْ أَبْوَابُ الجَنَّةِ فَلَمْ یُغْلَقْ مِنْهَا بَابٌ، وَیُنَادِی مُنَادٍ: یَا بَاغِیَ الخَیْرِ أَقْبِلْ، وَیَا بَاغِیَ الشَّرِّ أَقْصِرْ، وَلِلَّهِ عُتَقَاءُ مِنَ النَّارِ، وَذَلکَ کُلُّ لَیْلَةٍ».

قال الترمذی: "حدیث غریب". ورواه النسائی والحاکم بنحو هذا اللفظ، وقال الحاکم: "صحیح على شرطهما".

از ابوهریره‌ س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «در شب اول رمضان شیاطین و جن‌های سرکش به زنجیر کشیده می‌شوند - ابن خزیمه می‌گوید: منظور از شیاطین جن‌های سرکش و طغیان‌گر می‌باشند - و درهای جهنم بسته شده و هیچ دری از آن باز نمی‌شود و درهای بهشت باز شده و هیچ دری از آن بسته نمی‌شود و منادیی ندا می‌دهد: ای جوینده‌ی خیر روی بیاور و ای جوینده‌ی شر دست نگه‌دار و برای خدا آزاد شوندگانی از آتش وجود دارد و این در هر شب است».

(صُفِّدت) به ضم صاد و تشدید فاء یعنی: با غل و زنجیر بسته می‌شوند.

1434-591- (8) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیرَة أَیضاً س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: "إِذَا کَانَ أَوَّلُ لَیلَةٍ مِن شَهر رمضانَ نَظَرَ اللهُ إلى خلقِهِ، وَإِذَا نَظَرَ الله إلى عبدٍ لم یُعَذِّبهُ أَبَداً، وَلله فِی کُل یَوم ألفُ ألفِ عَتیقٍ مِنَ النَّار، فَإِذَا کَانَت لَیلَةُ تِسعَ وَعِشرِینَ، أَعتَقَ اللهُ فِیهَا مِثل جَمیع مَا أَعتَقَ فِی الشَّهرِ کله، فَإِذَا کَانَت لَیلَةُ الفطر ارتَجت الملائکة! - یُوحَى إِلَیهِم- مَا جَزَاءُ الأجیرِ إِذَا وُفّی عمله؟ تقول الملائکة: یُوفَّى أجرَه. فیقول الله تعالى؛ أُشهِدُکُم أَنِّی قَد غَفَرتُ لَهُم».

 رواه الأصبهانی.

از ابوهریره س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «چون اولین روز از ماه رمضان فرارسد خداوند متعال به مخلوقاتش نگاه می‌کند و چون خداوند به بنده‌ای توجه کند هرگز او را عذاب نمی‌کند. خداوند متعال در هر روز رمضان یک میلیون نفر را از آتش دوزخ آزاد می‌کند. و چون شب بیست و نهم فرارسد به تعدادی که در کل ماه رمضان آزاد کرده، آزاد می‌کند. و چون شب عید فرارسد، فرشتگان به خود لرزیده و خداوند متعال با نور خود تجلی می‌کند. با اینکه توصیف کنندگان نمی‌توانند او را توصیف کنند. پس فرشتگان درحالی‌که در عید فردا هستند می‌گویند: ای گروه فرشتگان، -به آنها وحی می‌شود- مزد کارگر چیست زمانی که کارش را تمام کند؟ فرشتگان می‌گویند: مزد وی به تمام و کمال داده شود. پس خداوند متعال می‌فرماید: شما را گواه می‌گیرم که آنها را بخشیدم».

1435-999- (8) (صحیح لغیره) وَعَنهُ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «أَتَاکُمْ شَهْرُ رَمَضَانَ، شَهْرٌ مُبَارَکٌ، فَرَضَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ صِیَامَهُ، تُفْتَحُ فِیهِ أَبْوَابُ السَّمَاءِ، وَتُغْلَقُ فِیهِ أَبْوَابُ الْجَحِیمِ، وَتُغَلُّ فِیهِ مَرَدَةُ الشَّیَاطِینِ، لِلَّهِ فِیهِ لَیْلَةٌ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، مَنْ حُرِمَ خَیْرَهَا، فَقَدْ حُرِمَ».

از ابوهریره‌ س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ماه رمضان، ماه مبارکی است که بر شما وارد می‌شود، خداوند روزه‌ی آن را بر شما فرض نموده است. در این ماه درهای آسمان باز شده و درهای جهنم بسته شده و شیاطین سرکش به غل و زنجیر کشیده می‌شوند. و برای خدا در این ماه شبی است که از هزار ماه بهتر است و کسی که از خیر آن محروم گردد، پس یقینا محروم است».

رواه النسائی والبیهقی؛ کلاهما عن أبی قلابة عن أبی هریرة، ولم یسمع منه فیما أعلم.

(حلیمی می‌گوید):  احتمال دارد منظور از به غل و زنجیر شدن شیاطین در ماه رمضان، تنها همین ایام باشد و مراد شیاطینی باشد که استراق سمع می‌کنند. چراکه در حدیث آمده است: «مردة الشیاطین»؛ چون ماه رمضان وقت نزول قرآن به آسمان دنیا بوده است و حراست از آن به وسیله‌ی شهاب بوده است. چنانکه الله متعال می‌فرماید: ﴿وَحِفۡظٗا مِّن کُلِّ شَیۡطَٰنٖ مَّارِدٖ٧﴾ [الصافات: 7] «و از هر شیطان سرکشی حفظ کردیم». و از بابت مبالغه در حفظ و حراست از آسمان دنیا، غل و زنجیر شدن شیاطین در ماه رمضان، به حفظ آن با شهاب، افزوده شده است. والله اعلم.. و نیز این احتمال وجود دارد که مدت به غل و زنجیر شدن شیاطین مربوط به ایام رمضان و بعد از آن باشد که در این‌صورت معنای آن به این ترتیب می‌باشد: در این ایام شیاطین برای به فساد کشاندن مردم همچون ماه‌های دیگر آزاد نیستند چراکه مسلمانان مشغول روزه‌ و قرائت قرآن و عباداتی هستند که شهوات را از بین می‌برند».

1436-592- (9) (موضوع) وَعَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ یَوْمًا وَحَضَرَ رَمَضَانُ: «أَتَاکُمْ رَمَضَانُ، شَهْرُ بَرَکَةٍ، یغشاکُمُ اللَّهُ فِیهِ، فَتَنْزِلُ الرَّحْمَةَ، وَیُحَطُّ الْخَطَایَا، وَیسْتجیبُ فِیهِ الدُّعَاءُ، یَنْظُرُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَى تَنَافُسِکُمْ فِیهِ، وَیُبَاهِی بِکُمْ مَلَائِکَتَهُ، فَأَرُوا اللَّهَ مِنْ أَنْفُسِکُمْ خَیْرًا، فَإِنَّ الشَّقِیَّ منْ حُرِمَ فِیهِ رَحْمَةَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ».

رواه الطبرانی، ورواته ثقات؛ إلا أن محمد بن قیس لا یحضرنی فیه جرح ولا تعدیل^([17]).

از عُباده بن صامت س روایت است که: رسول خدا ج در روزی نزدیک رمضان فرمود: «رمضان فرارسید، ماه برکت، خداوند شما را در رمضان دربرمی‌گیرد، پس رحمت را نازل کرده و گناهان را می‌بخشد و دعا در آن را اجابت می‌شود. خداوند متعال به مسابقه شما در رمضان می‌نگرد و در این مورد به فرشتگان مباهات می‌ورزد. پس خیر و خوبی خود را به خداوند نشان دهید. براستی بدبخت کسی است که در این ماه از رحمت خداوند محروم باشد».

1437-1000- (9) (حسن صحیح) وَعَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: دَخَلَ رَمَضَانُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ هَذَا الشَّهْرَ قَدْ حَضَرَکُمْ، وَفِیهِ لَیْلَةٌ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، مَنْ حُرِمَهَا فَقَدْ حُرِمَ الْخَیْرَ کُلَّهُ، وَلَا یُحْرَمُ خَیْرَهَا إِلَّا مَحْرُومٌ».

رواه ابن ماجه، وإسناده حسن إن شاء الله تعالى.

از انس بن مالک س روایت است که رمضان شروع شد و رسول الله ج فرمود: «ماه رمضان فرا رسیده و در آن شبی است که از هزار ماه بهتر است؛ کسی که از آن محروم ماند از تمام خیرها محروم مانده است و فقط فرد محروم از خیرات آن محروم می‌ماند».

1438-593- (10) (ضعیف) وروى الطبرانی فی "الأوسط" عنه قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «هَذَا رَمَضَانُ قَدْ جَاءَ، تُفْتَحُ فِیهِ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ، وَتُغْلَقُ فِیهِ أَبْوَابُ النَّارِ، وَتُغَلُّ فِیهِ الشَّیَاطِینُ، بُعْدًا لِمَنْ أَدْرَکَ رَمَضَانَ فَلَمْ یُغْفَرْ لَهُ، إِذَا لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فَمَتَى؟!».

طبرانی در «الأوسط» از انس س روایت می‌کند که: از رسول خدا ج شنیدم فرمودند: «این رمضان است که آمده و در آن درهای بهشت باز می‌شود و درهای دوزخ بسته می‌شود. و شیاطین به غل و زنجیر بسته می‌شوند. دور باد کسی که رمضان را دریابد و مورد مغفرت قرار نگیرد. اگر در رمضان مورد مغفرت و بخشش قرار نگیرد پس چه زمانی مورد بخشش قرار می‌گیرد».

1439-594- (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ ب أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ ج یَقُولُ: «إِنَّ الْجَنَّةَ لتبخَّر^([18]) وَتُزَیَّنُ مِنَ الْحَوْلِ إِلَى الْحَوْلِ لِدُخُولِ شَهْرِ رَمَضَانَ، فَإِذَا کَانَتْ أَوَّلُ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ هَبَّتْ رِیحٌ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ یُقَالُ لَهَا: الْمُثِیرَةُ، فَتَصفِقُ وَرَقَ أَشْجَارِ الْجِنَانِ، وَحَلَقَ الْمَصَارِیعِ، فَیُسْمَعُ لِذَلِکَ طَنِینٌ لَمْ یَسْمَعِ السَّامِعُونَ أَحْسَنَ مِنْهُ، فَتبرزُ الْحُورُ الْعِینُ حَتَّى یَقِفْنَ بَینَ شُرَفِ الْجَنَّةِ، فَیُنادِینَ: هَلْ مِنْ خَاطَبٍ إِلَى اللهِ فَیُزَوِّجَهُ؟ ثُمَّ یَقُلْنَ الْحُورُ الْعِینُ: یَا رَضْوَانَ الْجَنَّةِ! مَا هَذِهِ اللَّیْلَةُ؟ فَیُجِیبُهُنَّ بِالتَّلْبِیَةِ، ثُمَّ یَقُولُ: هَذِهِ أَوَّلُ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، فُتِحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ للصَّائِمِینَ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ ج. قَالَ: وَیَقُولُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: یَا رَضْوَانُ! افْتَحْ أَبْوَابَ الْجِنانِ، وَیَا مَالِکُ! أَغْلِقْ أَبْوَابَ الْجَحِیمِ عَن الصَّائِمِینَ مِنْ أُمَّةِ أحَمد ج، وَیَا جِبْرِائیلُ اهْبِطْ إِلَى الْأَرْضِ، فاصْفِدْ مَرَدَةَ الشَّیَاطِینِ وَغُلَّهُمْ بالْأَغْلَالِ، ثُمَّ اقْذِفْهُمْ فِی الْبِحَارِ، حَتَّى لَا یُفْسِدُوا عَلَى أُمَّةِ مُحَمَّدٍ حَبِیبِی ج صِیَامَهُمْ. قَالَ: وَیَقُولُ عَزَّ وَجَلَّ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ لَمُنادٍ یُنَادِی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ: هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأُعْطِیَهُ سُؤْلَهُ؟ هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأَتُوبَ عَلَیْهِ؟ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَهُ؟ مَنْ یُقْرِضُ الْمَلِیءَ غَیْرَ الْمعْدومِ؟ وَالْوَفِیَّ غَیْرَ الظَّلُومِ؟ قَالَ: وَلِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عِنْدَ الْإِفْطَارِ أَلْفُ أَلْفِ عَتِیقٍ مِنَ النَّارِ، کُلُّهُمْ قَدِ اسْتَوْجَبُوا النَّارَ^([19])، فَإِذَا کَانَ آخِرُ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَعْتَقَ اللهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ بِقَدْرِ مَا أَعْتَقَ مِنْ أَوَّلِ الشَّهْرِ إِلَى آخِرِهِ، وَإِذَا کَانَتْ لَیْلَةُ الْقَدْرِ، یَأْمُرُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ جِبْرِیلَ عَلَیْهِ السَّلَامُ فَیَهْبِطُ فِی کَبْکَبَةٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ، وَمَعَهُمْ لِوَاءٌ أَخْضَرُ، فَیُرْکِزُوا اللِّوَاءَ عَلَى ظَهْرِ الْکَعْبَةِ، وَلَهُ مِائَةُ جَنَاحٍ، مِنْهَا جَنَاحَانِ لَا یَنْشُرُهُما إِلَّا فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ، فَیَنْشُرُهُا فِی تِلْکَ اللَّیْلَةِ، فَیُجَاوِزُ الْمَشْرِقَ إِلَى الْمَغْرِبِ، فَیَحُثُُّ جِبْرِائیلُ عَلَیْهِ السَّلَامُ الْمَلَائِکَةَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ، فَیُسَلِّمُونَ عَلَى کُلِّ قَائِمٍ، وَقَاعِدٍ، وَمُصَلٍّ، وَذَاکِرٍ، وَیُصَافِحُونَهُمْ، وَیُؤَمِّنُونَ عَلَى دُعَائِهِمْ حَتَّى یَطْلُعَ الْفَجْرُ، فَإِذْا طَلَعَ الْفَجْرُ یُنَادِی جِبْرِائیلُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَعَاشِرَ الْمَلَائِکَةِ! الرَّحِیلَ الرَّحِیلَ، فَیَقُولُونَ: یَا جِبْرِائیلُ! فَمَا صَنَعَ اللهُ فِی حَوَائِجِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ أُمَّةِ أحْمَد ج؟ فَیَقُولُ: نَظَرَ اللهُ إِلَیْهِمْ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ، فَعَفَا عَنْهُمْ، إِلَّا أَرْبَعَةً». فَقُلْنَا: یَا رَسُولَ اللهِ! مَنْ هُمْ؟ قَالَ: «رَجُلٌ مُدْمِنُ خَمْرٍ، وَعَاقٌّ لِوَالِدَیْهِ، وَقَاطِعُ رَحِمٍ، وَمُشَاحِنٌ». قُلْنَا: یَا رَسُولَ اللهِ! مَا الْمُشَاحِنُ؟ قَالَ: «هُوَ الْمُصَارِمُ. فَإِذَا کَانَتْ لَیْلَةُ الْفِطْرِ، سُمِّیَتْ تِلْکَ اللَّیْلَةُ لَیْلَةَ الْجَائِزَةِ، فَإِذَا کَانَتْ غَدَاةَ الْفِطْرِ، بَعَثَ اللهُ عَزَّ وَجَل الْمَلَائِکَةَ فِی کُلِّ بَلَدٍ، فَیَهْبِطُونَ إِلَى الْأَرْضِ، فَیَقُومُونَ عَلَى أَفْوَاهِ السِّکَکِ، فَیُنَادُونَ بِصَوْتٍ یُسْمِعُ مَنْ خَلَقَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَّا الْجِنَّ وَالْإِنْسَ، فَیَقُولُونَ: یَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ! اخْرُجُوا إِلَى رَبٍّ کَرِیمٍ یُعْطِی الْجَزِیلَ، وَیَعْفُو عَنِ الْعَظِیمِ، فَإِذَا بَرَزُوا إلى مُصَلَّاهُمْ، یَقُولُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ لِلْمَلَائِکَةِ: مَا جَزَاءُ الْأَجِیرِ إِذَا عَمِلَ عَمَلَهُ؟ فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ: إِلَهَنَا وَسَیِّدَنَا! جَزَاؤُهُ أَنْ تُوَفِّیَهُ أَجْرَهُ. قَالَ: فَیَقُولُ: فَإِنِّی أُشْهِدُکُمْ یَا مَلَائِکَتِی أَنِّی قَدْ جَعَلْتُ ثَوَابَهُمْ مِنْ صِیَامِهِمْ شَهْرَ رَمَضَانَ وَقِیَامهم^([20]) رِضَایَ وَمَغْفِرَتِی، وَیَقُولُ: یَا عِبَادِی! سَلُونِی، فَوَعِزَّتِی وَجَلَالِی لَا تَسْأَلُونِی الْیَوْمَ شَیْئًا فِی جَمْعِکُمْ لِآخِرَتِکُمْ إِلَّا أَعْطَیْتُکُمْ، وَلَا لِدُنْیَاکُمْ إِلَّا نَظَرْتُ لَکُمْ، فَوَعِزَّتِی لَأَسْتُرَنَّ عَلَیْکُمْ عَثَرَاتِکُمْ مَا رَاقَبْتُمُونِی، وَعِزَّتِی وجلالی لَا أَخْزِیکُمْ وَلَا أَفْضَحُکُمْ بَیْنَ أَصْحَابِ الْحُدُودِ، انْصَرِفُوا مَغْفُورًا لَکُمْ، قَدْ أَرْضَیْتُمُونِی وَرَضِیتُ عَنْکُمْ، فَتَفَرَحُ الْمَلَائِکَةُ وَتسْتَبْشِرُ بِمَا یُعْطِی اللهُ عَزَّ وَجَلَّ هَذِهِ الْأُمَّةَ إِذَا أَفْطَرُوا مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ».

رواه أبو الشیخ ابن حیان فی "کتاب الثواب"، والبیهقی واللفظ له، ولیس فی إسناده من أجمع على ضعفه^([21]).

از ابن عباس ب روایت است که وی از رسول خدا ج شنیده که فرمودند: «بهشت هر سال با دخول ماه رمضان مزین شده و دگرگون می‌شود. چون اولین شب رمضان فرارسد بادی از زیر عرش می‌وزد که به آن مُثیره گفته می‌شود. پس برگ درختان را به حرکت درآورده و پاشنه‌های در را از جای می‌کند. در آن هنگام صدایی طنین انداز می‌شود که پیش از آن هیچ گوش شنوایی زیباتر از آن‌را نشنیده. در این هنگام حور عین جلوه‌گر می‌شود تا اینکه بر درب بهشت حاضر شده و ندا می‌دهد آیا کسی هست که مرا از خداوند خواستگاری کند؟ سپس حور عین می‌گوید: ای رضوان بهشت، امشب چه شبی است؟ با لبیک جواب می‌دهد: این اولین شب از ماه رمضان است. درهای بهشت برای روزه‌داران امت محمد باز شده است. راوی می‌گوید: و الله ﻷ می‌فرماید: ای رضوان، درهای بهشت را باز کن؛ و ای مالک، درهای دوزخ را به روی روزه‌داران امت احمد ببند. و ای جبرائیل به سوی زمین برو و شیطان‌های سرکش را در بند کن و به غل و زنجیر بکش؛ سپس آنها را به دریا بینداز تا اینکه روزه امت محمد، حبیبم ج را فاسد نکنند. و خداوند ﻷ در هریک از شب‌های رمضان به منادی می‌گوید که سه بار ندا سر دهد: آیا کسی هست که چیزی بخواهد تا به او داده شود؟ آیا توبه کننده‌ای هست تا توبه کند و توبه وی پذیرفته شود؟ آیا کسی هست که طلب مغفرت کند تا او را ببخشم؟ آیا کسی هست که به ثروتمند و نه فقیر قرض دهد؟ راوی می‌گوید: خداوند متعال در هر روز رمضان به هنگام یک میلیون نفر را از آتش دوزخ نجات می‌دهد که دوزخ بر همه‌ی آنها واجب شده است. چون آخرین روز رمضان فرارسد، خداوند متعال در این روز به تعدادی که از اولین روز رمضان تا آخرین روز آن از دوزخ آزاد کرده، آزاد می‌کند. و چون شب قدر فرارسد، خداوند متعال به جبرائیل امر می‌کند تا همراه فرشتگانی نزول کند که پرچمی سبز به همراه دارند و این پرچم را بر پشت کعبه قرار می‌دهند. جبرائیل صد بال دارد که دو بال از آنها جز در این شب باز نمی‌شوند. و در این شب آنها را باز می‌کند که مشرق تا مغرب را دربرمی‌گیرد. جبرائیل در این شب فرشتگان را تشویق می‌کند پس بر هر ایستاده و نشسته و نمازگزار و ذاکری سلام می‌کنند و با آنها مصافحه می‌کنند و تا طلوع فجر به دعای آنها آمین می‌گویند. چون فجر طلوع کند جبرائیل علیه السلام ندا می‌دهد: ای گروه فرشتگان، وقت رفتن است وقت رفتن است. آنها می‌گویند: ای جبرائیل، خداوند متعال چه پاسخی به نیازهای امت احمد ج داده است؟ وی در پاسخ می‌گوید: خداوند متعال در این شب به آنها توجه کرده و آنها را بخشیده است مگر چهار نفر را»؛ گفتیم: ای رسول خدا، آنها چه کسانی هستند؟ فرمودند: «کسی که معتاد به شراب‌خواری باشد. آنکه نافرمانی پدر و مادرش می‌کند. کسی که پیوند خویشاوندی را قطع می‌کند. و مُشاحن»؛ گفتیم: ای رسول خدا، مشاحن کیست؟ فرمود: «سختگیر. پس چون شب عید فرارسد این شب، شب پاداش نامیده شده است. چون صبح عید فرارسد خداوند متعال فرشتگان را به تمام سرزمین‌ها می‌فرستد و به زمین نزول می‌کنند و روانه کوچه‌ها می‌شوند. و با صدایی که مخلوقات خداوند جز جن و انسان‌ می‌شنوند، ندا سر داده و می‌گویند: ای امت محمد، به سوی پروردگار بخشنده‌ای خارج شوید که بهترین پاداش‌ها را می‌دهد و از بزرگ‌ترین خطاها می‌گذرد. پس چون به مصلی در آیند خداوند متعال به فرشتگان می‌فرماید: مزد کارگر چون کارش تمام شود چیست؟ پس فرشتگان می‌گویند: معبود و سرور ما، پاداش وی آن است که مزد او را بدهی. پس خداوند متعال می‌فرماید: ای فرشتگان، من شما را گواه می‌گیرم که ثواب و پاداش آنها در برابر روزه در ماه رمضان و برپاداشتن نماز این ماه، رضایت و بخشش من است. و می‌فرماید: ای بندگانم، از من بخواهید، به عزت و جلالم سوگند، امروز در میان جمعتان از من چیزی برای آخرت‌تان نمی‌خواهید مگر اینکه آن‌را به شما می‌دهم و نیز چیزی برای دنیای خود نمی‌خواهید مگر اینکه به آن توجه می‌کنم. به عزتم سوگند، مادامی که از من بترسید و مرا در نظر داشته باشید، لغزش‌های‌تان را می‌پوشانم و به عزت و جلالم سوگند، شما را در برابر مجریان حدود شرعی رسوا نمی‌کنم. بازگردید درحالی‌که شما را بخشیدم. مرا راضی کردید و از شما راضی شدم. پس فرشتگان خوشحال شده و برای آنچه خداوند متعال در هنگام افطار رمضان به این امت عطا کرده است، شادمان می‌گردند».

1440-595- (12) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عن أبی سعید الخدری س قال: قال رسول الله ج: «إنَّ شهرَ رمضان شهرُ أُمَّتی، یمرض مریضُهم فیعودونه، فإذا صامَ مسلمٌ لم یکذبْ ولم یغتبْ، وفِطرُه طیبٌ، سعى إلى العَتَمات محافظاً على فرائضه، خرج من ذنوبِهِ کما تخرجُ الحیة من سِلْخها^([22])".

رواه أبو الشیخ أیضاً^([23]).

از ابوسعید خدری س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «ماه رمضان، ماه امت من است. چون یکی از آنها بیمار گردد، عیادت می‌شود. چون مسلمانی روزه بگیرد و دروغ نگوید و غیبت نکند و افطاری‌اش پاک باشد و برای مراقبت از فرائض در تاریکی‌ها تلاش کند، گناهانش چنان از وجود وی رخت می‌بندد که مار از پوستش خارج می‌شود».

1441-596- (13) (موضوع) وَعَنْ أَبِی مَسْعُودٍ الْغِفَارِیُّ س: قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج ذَاتَ یَوْمٍ وَأَهَلَّ رَمَضَانُ فَقَالَ: «لَوْ یَعْلَمُ الْعِبَادُ مَا رَمَضَانُ لَتَمَنَّتْ أُمَّتِی أَنْ تَکُونَ السَّنَةُ کُلُّهَا رمضانَ». فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ خُزَاعَةَ: یَا نَبِیَّ اللَّهِ! حَدِّثْنَا، فَقَالَ: «إِنَّ الْجَنَّةَ لَتَزَیَّنُ لِرَمَضَانَ مِنْ رَأْسِ الْحَوْلِ إِلَى الْحَوْلِ، فَإِذَا کَانَ أَوَّلُ یَوْمٍ مِنْ رَمَضَانَ هَبَّتْ رِیحٌ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ، فَصَفَقَتْ وَرَقَ أشجارِ الْجَنَّةِ، فَتَنْظُرُ الْحُورُ الْعِینُ إِلَى ذَلِکَ، فَیَقُلْنَ: یَا رَبِّنا! اجْعَلْ لَنَا مِنْ عِبَادِکَ فِی هَذَا الشَّهْرِ أَزْوَاجًا تَقِرُّ أَعْیُنَنَا بِهِمْ، وَتَقِرُّ أَعْیُنَهُمْ بِنَا. قَالَ: فَمَا مِنْ عَبْدٍ یَصُومُ یَوْمًا مِنْ رَمَضَانَ إِلَّا زُوِّجَ زَوْجَةً مِنَ الْحُورِ الْعِینِ، فِی خَیْمَةٍ مِنْ دُرَّةٍ، کما نَعَتَ اللَّهُ عزوجل: ﴿حُورٞ مَّقۡصُورَٰتٞ فِی ٱلۡخِیَامِ﴾ عَلَى کُلِّ امْرَأَةٍ سَبْعُونَ حُلَّةً، لَیْسَ مِنْهَا حُلَّةٌ عَلَى لَوْنِ الْأُخْرَى، وَیُعْطَى سَبْعُونَ لَوْنًا مِنَ الطِّیبِ، لَیْسَ مِنْهُ لَوْنٌ عَلَى رِیحِ الْآخَرِ، لِکُلِّ امْرَأَةٍ مِنْهُنَّ سَبْعُونَ أَلْفَ وَصِیفَةٍ لِحَاجَتِهَا، وَسَبْعُونَ أَلْفَ وَصِیفٍ، مَعَ کُلِّ وَصِیفٍ صَفحَةٌ مِنْ ذَهَبٍ، فِیهَا لَوْنُ طَعَامٍ، یَجِدُ لَآخِرِ لُقْمَةٍ مِنْهُ لَذَّةً لَا یَجِدُه لِأَوَّلِهِ، وَلِکُلِّ امْرَأَةٍ مِنْهُنَّ سَبْعُونَ سَرِیرًا مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ، عَلَى کُلِّ سَرِیرٍ سَبْعُونَ فِرَاشًا بَطَائِنُهَا مِنْ إِسْتَبْرَقٍ، فَوْقَ کُلِّ فِرَاشٍ سَبْعُونَ أَرِیکَةً، وَیُعْطَى زَوْجُهَا مِثْلَ ذَلِکَ، عَلَى سَرِیرٍ مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ، مُوَشَّحاً بِالدُّرِّ، عَلَیْهِ سِوَارَانِ مِنْ ذَهَبٍ، هَذَا بِکُلِّ یَوْمٍ صَامَهُ مِنْ رَمَضَانَ، سِوَى مَا عَمِلَ مِنَ الْحَسَنَاتِ».

رواه ابن خزیمة فی "صحیحه"، والبیهقی من طریقه، وأبو الشیخ فی "الثواب" وقال ابن خزیمة: "وفی القلب من جریر بن أیوب شیء". (قال الحافظ): "جریر بن أیوب البجلی واهٍ، ولوائح الوضع علیه^([24]) والله أعلم".

(الأریکة): اسم تختی است که فرش و پیشخانه بر آن است. و ابواسحاق می‌گوید:  (الأرائک): به فرشی می‌گویند که در حجله [عروس] پهن می‌شود. و از سیاق حدیث فهمیده می‌شود که اریکه اسم پیشخانه‌هایی است که بر روی فرش‌ها و تخت‌ها قرار می‌دادند. والله اعلم 

و از ابومسعود غِفاری س روایت است که می‌گوید: روزی در ماه رمضان از رسول خدا ج شنیدم که فرمودند: «اگر بندگان می‌دانستند که رمضان چه جایگاهی دارد آروز می‌کردند تمام سال رمضان باشد». پس مردی از خزاعه گفت: ای پیامبر خدا، حدیثی به ما بگو؛ رسول خدا ج فرمودند: «هرسال بهشت خود را برای رمضان آراسته و مزین می‌کند. پس چون اولین روز رمضان فرارسد بادی از زیر عرش می‌وزد که در اثر آن برگ درختان به هم خورده و حور عین به این تغییرات نگاه کرده و می‌گوید: پروردگارا، ما را در این ماه همسران کسانی از بندگانت قرار ده که چشممان با آنها روشن گردد و نیز چشم آنها با ما روشن گردد. راوی می‌گوید: هیچ بنده‌ای نیست که روزی را در رمضان روزه می‌گیرد مگر اینکه در خیمه‌ای از دُر، به ازدواج همسری از نوع حور عین درمی‌آید. چنانکه خداوند متعال آنها را توصیف کرده است: «سیاه چشمانی که هرگز از خیمه‌ها بیرون نمی‌روند». بر هر زنی از آنها هفتاد پارچه قرار دارد که رنگ‌های هیچیک شبیه دیگری نیست. و هفتاد نوع خوشبویی به آنها داده می‌شود که بوی هیچیک از آنها شبیه دیگری نیست. برای هریک از این زنان هفتاد هزار کنیز و هفتاد هزار خدمتکار وجود دارد تا نیاز آنها را برطرف کند. و با هریک از این خدمتکاران سینی از طلا وجود دارد که در آن نوعی غذا می‌باشد که هر لقمه آن طعم و لذتی متفاوت با دیگری دارد. و برای هریک از این زنان هفتاد تخت از یاقوت قرمز وجود دارد و بر هر تختی هفتاد فرش ابریشمی وجود دارد. بالای هر فرش هفتاد تخت وجود دارد و به همسر وی مانند این داده می‌شود. تختی از یاقوت قرمز و پوشیده از دُرّ که بر آن دو دستبند از طلا می‌باشد. و این در برابر هر روز روزه رمضان می‌باشد سوای از اعمال نیکی که انجام می‌دهد». 

1442-1001- (10) (حسن صحیح) وَعَنْ أَبِی أُمَامَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «لِلَّهِ عِنْدَ کُلِّ فِطْرٍ عُتَقَاءُ».

رواه أحمد بإسناد لا بأس به، والطبرانی والبیهقی، وقال: "هذا حدیث غریب، من روایة الأکابر عن الأصاغر، وهو روایة الأعمش عن الحسین بن واقد".

از ابو امامه س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «برای خداوند به هنگام هر افطاری، آزاد شدگانی [از آتش] وجود دارد».

1443-1002- (11) (صحیح لغیره) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الخدری س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَتَعَالَى عُتَقَاءَ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَلَیْلَةٍ – یعنی فی رمضان-، وَإِنَّ لِکُلِّ مُسلِمٍ فِی کُلِّ یَومٍ وَلَیلَةٍ دَعْوَةً مُسْتَجَابَةً».

رواه البزار.

از ابوسعید خدری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «برای خداوند آزاد‌شدگانی در هر شب و روز وجود دارد - یعنی در رمضان – و برای هر مسلمان در هر روز و شب دعای مستجابی است».

1444-597- (14) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «ثَلَاثَةٌ لَا تُرَدُّ دَعْوَتُهُمْ: الصَّائِمُ حَتَّى یُفْطِرَ، وَالإِمَامُ العَادِلُ، وَدَعْوَةُ المَظْلُومِ، یَرْفَعُهَا اللَّهُ فَوْقَ الغَمَامِ، وَیَفْتَحُ لَهَا أَبْوَابَ السَّمَاءِ، وَیَقُولُ الرَّبُّ: وَعِزَّتِی لَأَنْصُرَنَّکِ وَلَوْ بَعْدَ حِینٍ».

رواه أحمد فی حدیث، والترمذی وحسنه، وابن خزیمة وابن حبان فی "صحیحیهما"

از ابوهریره س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «سه نفر دعای‌شان رد نمی‌شود: روزه‌دار تا زمانی که افطار کند، امام عادل و دعای مظلوم. خداوند دعای آنها را بالای ابرها برده و درهای آسمان برای آن باز می‌شوند و خداوند متعال می‌فرماید: به عزتم سوگند تو را یاری می‌کنم و لو پس از مدتی باشد».

والبزار، ولفظه:

(ضعیف جداً) «ثلاثةٌ حقُّ على الله أن لا یردَّ لهم دعوةً: الصائمُ حتى یفطرَ، والمظلومُ حتى ینتصرَ، والمسافرُ حتى یرجعَ». [مضى هنا/1].

و لفظ بزار چنین است: «سه دسته‌اند که این حق بر خداوند است که دعای آنها را را رد نکند: روزه‌دار تا زمانی که افطار کند، مظلوم تا اینکه یاری شود و مسافر تا زمانی که برگردد».

1445-598- (15) (ضعیف) وَعَنِ الْحَسَنِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ سِتَّ مائَةَ أَلْفِ عَتِیقٍ مِنَ النَّارِ، فَإِذَا کَانَ آخِرُ لَیْلَةٍ أَعْتَقَ بِعَدَدِ [کل] مَنْ مَضَى

رواه البیهقی وقال: "هکذا جاء مرسلاً".

از حسن روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «خداوند متعال در هرشب از رمضان ششتصد هزار نفر را از آتش دوزخ آزاد می‌کند. و چون آخرین شب رمضان فرارسد به تعدادی که از اول رمضان آزاد کرده، آزاد می‌کند».

1446-599- (16) (ضعیف) وَعَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ مَسْعُودٍ س عَنْ رَسُولِ اللهِ ج قَالَ: «إِذَا کَانَ أَوَّلُ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فُتِحَتْ أَبْوَابُ الْجِنَانِ، فَلَمْ یُغْلَقْ مِنْهَا بَابٌ وَاحِدٌ، الشَّهْرَ کُلَّهُ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ، فَلَمْ یُفْتَحْ مِنْهَا بَابٌ، الشَّهْرَ کُلَّهُ، وَغُلَّتْ عُتاةُ الْجِنِّ، وَنَادَى مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ کُلَّ لَیْلَةٍ إِلَى انْفِجارِ الصُّبْحِ: یَا بَاغِیَ الْخَیْرِ! یَمِّمْ وَأَبْشِرْ، وَیَا بَاغِیَ الشَّرِّ! أَقْصِرْ وَأَبْصِرْ، هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ یغفر لَهُ؟ هَلْ مِنْ تَائِبٍ یَتُوبُ عَلَیْهِ؟ هَلْ مِنْ دَاعٍ یستجابُ لَهُ؟ هَلْ مِنْ سَائِلٍ نُعْطِی سُؤْلَهُ؟ وَلِلَّهِ عَزَّ وَجَلَّ عِنْدَ کُلِّ فِطْرٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ کُلُّ لَیْلَةٍ عُتَقَاءُ مِنَ النَّارِ، سِتُّونَ أَلْفًا، فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْفِطْرِ أَعْتَقَ اللهُ مِثْلَ مَا أَعْتَقَ فِی جَمِیعِ الشَّهْرِ، ثَلَاثِینَ مَرَّةً، سِتِّینَ أَلْفًا، سِتِّینَ أَلْفًا».

رواه البیهقی، وهو حدیث حسن، لا بأس به فی المتابعات، فی إسناده ناشب بن عمرو الشیبانی؛ وُثِّق^([25])، وتکلم فیه الدارقطنی.

از عبدالله بن مسعود س از رسول خدا ج روایت است که فرمودند: «چون اولین شب رمضان فرارسد درهای بهشت باز می‌شود و هیچ دری بسته نمی‌ماند. و درهای دوزخ بسته می‌شود و در تمام این ماه هیچ دری از درهای آن باز نمی‌شود و جن‌های سرکش به غل و زنجیر کشیده می‌شوند. و هرشب تا صبح منادی از آسمان ندا می‌دهد: ای طالب خیر، تصمیم بگیر و شادباش. و ای طالب شر، کوتاه بیا و بینا شو؛ آیا کسی هست که طلب مغفرت کند و بخشیده شود؟ آیا کسی هست که توبه کند و توبه‌اش پذیرفته شود؟ آیا کسی هست که دعا کند و دعایش اجابت شود؟ آیا کسی هست که خواسته‌ای داشته باشد و خواسته‌اش برآورده شود؟ خداوند متعال در هر شب رمضان به هنگام افطار، کسانی را از آتش دوزخ آزاد می‌کند؛ ششصد هزار؛ و چون روز عید فرا سرد به تعدادی که در تمام ماه از دوزخ آزاد کرده، آزاد می‌کند. سی بار، شصت هزار، شصت‌هزار.

1447-600- (17) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «ذَاکِرُ اللهِ فِی رَمَضَانَ مَغفُورٌ لَهُ، وَسَائِلُ اللهِ فِیهِ لَا یَخِیبُ».

رواه الطبرانی فی "الأوسط"، والبیهقی والأصبهانی.

از عمر بن خطاب س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «کسی که در رمضان ذکر خداوند می‌کند مورد مغفرت قرار می‌گیرد و هرکس در این ماه از خداوند چیزی بخواهد، خواسته‌اش برآورده می‌شود».

1448-601- (18) (منکر) وَعَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَاذَا یَسْتَقْبِلُکُمْ وَتَسْتَقْبِلُونَه؟ -ثَلَاثَ مَرَّاتٍ-». قَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! وَحْیٌ نَزَلَ؟ قَالَ: «لَا». قَالَ: عَدُوٌّ حَضَرَ؟ قَالَ: «لَا». قَالَ: فَمَاذَا؟ قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ لِکُلِّ أَهْلِ هَذِهِ الْقِبْلَةِ». وَأَشَارَ بِیَدِهِ إِلَیْهَا، فَجَعَلَ رَجُلٌ یَهُزُّ رَأْسَهُ وَیَقُولُ: بَخٍ بَخٍ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «یَا فُلَانُ! ضَاقَ بِهِ صَدْرُکَ؟» قَالَ: لَا، وَلَکِنْ ذَکَرْتُ الْمُنَافِقَ. فَقَالَ: «إِنَّ الْمُنَافِقِینَ هُمُ الْکَافِرُونَ، وَلَیْسَ لِکَافِرین فِی ذَلِکِ شَیْءٌ».

رواه ابن خزیمة فی "صحیحه"، والبیهقی، وقال ابن خزیمة: "إن صح الخبر، فإنی لا أعرف خلفاً أبا الربیع بعدالة ولا جرح، ولا عمرو بن حمزة القیسی الذی دونه^([26])". (قال الحافظ): "قد ذکرهما ابن أبی حاتم، ولم یذکر فیهما جرحاً. والله أعلم".

از انس بن مالک س روایت است که رسول خدا ج فرمودند: «چیست که شما به آن روی آورده و آن نیز به شما روی می‌آورد؟» و این را سه بار تکرار کردند. پس عمر بن خطاب گفت: ای رسول خدا، وحی منزل است؟ فرمود: نه؛ گفت: دشمن حاضر در میدان است؟ فرمود: نه؛ گفت: پس چیست؟ فرمود: «خداوند متعال در اولین شب از ماه رمضان تمام اهل این قبله را مورد مغفرت و بخشش خویش قرار می‌دهد». و با دستش به سوی قبله اشاره کرد. پس مردی که نزد رسول خدا ج بود سرش را تکان داد و گفت: به به؛ رسول خدا ج فرمودند: «فلانی، به این خاطر ناراحت شدی؟» وی گفت: خیر، اما منافقی را به یاد آوردم. رسول خدا ج فرمودند: «منافقان همان کافران هستند و برای کافران سهمی در این نیست».

1449-602- (19) (منکر) وَعَنْ عَبْدُالرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ س أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج ذَکَرَ رَمَضَانَ یفضله عَلَى الشُّهُورِ فَقَالَ: «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمِ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ».

رواه النسائی وقال: "هذا خطأ، والصواب أنه عن أبی هریرة"^([27]).

از عبدالرحمن بن عوف س روایت است که رسول خدا ج در مورد فضل رمضان بر دیگر ماه‌ها سخن گفته و فرمودند: «هرکس (نماز) رمضان را با ایمان و امید ثواب برپادارد، گناهانش چون روزی که از مادر متولد شده، بخشیده می‌شود».

(ضعیف) وفی روایة له قال: «إِنَّ اللهَ فَرَضَ صِیَامَ رَمَضَانَ، وَسَنَنْتُ لَکُمْ قِیَامَهُ، فَمَنْ صَامَهُ وَقَامَهُ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا؛ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمِ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ».

و در روایتی آمده است: «خداوند متعال روزه رمضان را فرض کرده است و من نماز رمضان را برای شما سنت قرار دادم؛ پس هرکس این ماه را روزه بگیرد و نمازش را برپادارد، گناهان وی چون روزی که از مادر متولد شده بخشیده می‌شود».

1450-1003- (12) (صحیح) وَ وَعَنْ عَمْرو بْن مُرَّةَ الْجُهَنِیَّ س قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ ج، فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَرَأَیْتَ إِنْ شَهِدْتُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَأَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ، وَصَلَّیْتُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ، وَأَدَّیْتُ الزَّکَاةَ، وَصُمْتُ رَمَضَانَ، وَقُمْتُهُ، فَمِمَّنْ أَنَا؟ قَالَ: «مِنَ الصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاءِ».

رواه البزار، وابن خزیمة وابن حبان فی "صحیحیهما"، واللفظ لابن حبان.

از عمرو بن مُرَّة جُهنی س روایت است که: مردی نزد رسول الله ج آمد و گفت: اگر شهادت دهم که معبودی به حقی جز الله وجود ندارد و تو فرستاده‌ی الله هستی و نماز‌هایم را بخوانم و زکات را بدهم و روزه‌ی رمضان را گرفته و قیامش را به پا دارم، جزو چه گروهی قرار می‌گیرم؟ فرمود: «صدیقین و شهداء».

1451-1004- (13) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَنْ قَامَ لَیْلَةَ القَدْرِ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» الحدیث.

 أخرجاه فی "الصحیحین"، وتقدم [هنا 2/الحدیث الأول].

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس شب قدر را از روی ایمان و امید به پاداش الهی به پا دارد، گناهان گذشته‌ی او آمرزیده می‌شود».

 فی روایة لمسلم قال: «مَنْ یَقُمْ لَیْلَةَ الْقَدْرِ فَیُوَافِقُهَا - وأُرَاهُ قَالَ: إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا-؛ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».

و در روایت مسلم آمده است: «هرکس شب قدر را بر پا داشته و آن را دریابد - و به گمانم فرمود: از روی ایمان و امید به پاداش الهی- گناهان گذشته‌ی او آمرزیده می‌شود».

1452-603- (20) (منکر) وَرَوَى أَحمَد مِن طَرِیق عَبْدِاللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِیلٍ بنْ عمرو بْنِ عَبْدِالرَّحْمَنِ عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ س قَالَ: أَخْبَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ ج عَنْ لَیْلَةِ الْقَدْرِ قَالَ: «هِیَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ، فِی الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ، لَیْلَةِ إِحْدَى وَعِشْرِینَ، أَوْ ثَلَاثٍ وَعِشْرِینَ، أَوْ خَمْسٍ وَعِشْرِینَ، أَوْ سَبْعٍ وَعِشْرِینَ، أَوْ تِسْعٍ وَعِشْرِینَ، أَوْ آخِرِ لَیْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ، مَنْ قَامَهَا احْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَمَا تَأَخَّر».

وما تقدمت هذه الزیادة^([28]) فی حدیث أبی هریرة فی أول الباب.

امام احمد از طریق عبدالله بن محمد بن عقیل بن عمرو بن عبدالرحمن از عباده بن صامت س روایت می‌کند که: رسول خدا ج از شب قدر به ما خبر داده و فرمودند: «شب قدر در ماه رمضان است. در ده روز آخر، در یکی از شب‌های 21 یا 23 یا 25 یا 27یا 29 یا آخرین شب از رمضان است. هرکس این شب را به امید پاداش برپادارد، گناهان گذشته و آینده‌اش بخشیده می‌شود».

1453-604- (21) (ضعیف معضل) وَعَنْ مَالِکٍ / أَنَّهُ سَمِعَ مَنْ یَثِقُ بِهِ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ یَقُولُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج: «أُرِیَ أَعْمَارَ النَّاسِ قَبْلَهُ، أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ مِنْ ذَلِکَ، فَکَأَنَّهُ تَقَاصَرَ أَعْمَارَ أُمَّتِهِ أَنْ لَا یَبْلُغُوا مِنَ الْعَمَلِ، مِثْلَ الَّذِی بَلَغَ غَیْرُهُمْ، فَأَعْطَاهُ اللَّهُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ خَیْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ».

ذکره فی "الموطأ" هکذا.

از مالک / روایت است که از فرد ثقه‌ای از اهل علم شنیده که می‌گوید: پیامبر ج به اذن خداوند عمر مردمان گذشته را [در رویای خود] دریافت. پس مشاهده کرد که عمر امت او اندک است و در عمل نمی‌توانند به آن جایگاهی که امت‌های پیشین رسیده‌اند، [به دلیل عمر طولانی] برسند. پس خداوند شب قدر را به او عطا فرمود که بهتر از هزار ماه است».

3- (الترهیب من إفطار شیء من رمضان من غیر عذر)

---

^([1]) هنا فی الأصل ما نصه: "قال [یعنی النسائی]: وفی حدیث قتیبة: "وما تأخر". قال الحافظ: انفرد بهذه الزیادة قتیبة بن سعید عن سفیان، هو ثقة ثبت، وإسناده على شرط "الصحیح"، ورواه أحمد بالزیادة بعد ذکر الصوم بإسناد حسن، إلا أن حماداً شک فی وصله أو إرساله". قلت: ولما کانت هذه الزیادة شاذة خالف بها قتیبة الثقات، کما خالفهم شیخ حماد (محمد بن عمرو) فقد حذفتها من هذا "الصحیح"، والبیان فی "التعلیق الرغیب" و"الضعیفة" (5083) بتفصیل لا تراه فی غیره.

^([2]) این ترغیب و تشویق و امثال آن، بیان فضل این عبادات می‌باشد. اینکه اگر انسان گناهانی داشته باشد، به سبب این عبادات بخشیده می‌شود. تردیدی نیست که اسباب مغفرت عمومی گناهان بسیار است؛ سوال این است که اگر این اسباب همگی با هم وجود داشته باشند، از گناهان، برای سبب مغفرت متاخر چه باقی می‌ماند تا منجر به بخشیده شدن آن گردد؟ چراکه مقصود بیان فضیلت این عبادات می‌باشد؛ اینکه این عبادات از قدر و منزلتی نزد خداوند متعال برخوردار هستند. پس اگر انسان گناهی نداشته باشد، این فضل خود را در رفع درجات آشکار می‌کند چنانکه در حق پیامبرانِ معصوم از گناهان چنین است. والله اعلم

^([3]) قال الناجی: "هذا لیس بجید، إذ لیس ذلک عند البخاری، إنما عنده: "من قام رمضان. . " إلخ. ومن طریق آخر أیضاً". وهو فی مختصری للبخاری برقم (949- الطبعة الجدیدة).

^([4]) قلت: أخرجه فی "السنن" (4/ 304)، و"الشعب" (3623)، وابن حبان (879)، وفیه مجهول، وبیانه فی "الضعیفة" (5083).

^([5]) قلت: فیه عبدالرحیم بن زید العمی، قال ابن معین: کذاب.

^([6]) قلت: فیه (زید العَمی) وهو ضعیف. وقد خرجته مع الذی قبله فی "الضعیفة" (5081). ولم یفرق الجهلة بینهما وکذا حدیث أبی سعید الآتی بعدهما، فقالوا فی کل منها "ضعیف" فقط! ذلک مبلغهم من العلم!

^([7]) کذا الأصل. ولعل الصواب "منها" کما وقع فی "کتاب الثواب" لأبی الشیخ؛ فیما نقله الحافظ الناجی.

^([8]) قلت: یشیر المؤلف رحمه الله إلى تساهل البیهقی رحمه الله، لأن فی إسناده (محمد بن مروان) السدی، وهو متهم بالکذب، وهو مخرج فی "الضعیفة" (5469)

^([9]) (المذقة): جرعه‌ای از شیر مخلوط شده با آب.

^([10]) کذا وقع، والصواب "ومن أشبع". انظر "الضعیفة" (871).

^([11]) کذا فی "صحیح ابن خزیمة" (3/ 192)، ومن طریقه البیهقی فی "الشعب" (3/ 306)، وإنما ضعفه ابن خزیمة لأنه من روایة یوسف بن زیاد، وهو أبو عبدالله البصری، منکر الحدیث کما قال البخاری وأبو حاتم. وقال الدارقطنی: "مشهور بالأباطیل". وفوقه علی بن زید بن جدعان، وهو ضعیف. لکن الآفة فی هذا السیاق من الأول.

^([12]) کذا بالصاد المهملة فی الطبعة السابقة، وفی السائر الطبعات المعجمة، وانظر تعلیق المصنف علی حدیث (1356-551-(4)) من «الضعیف». [ش].

^([13]) قلت: نعم، لکن روایة أبی الشیخ، أخرجها أیضاً ابن حبان فی "الضعفاء" (1/ 247) والبیهقی فی "الشعب" (3/ 419/ 3955)، وفیها (حکیم بن حِذام)، وهو متروک، وقال ابن حبان: "لیس له أصل، وعلی بن زید لا شیء فی الحدیث". وذکره ابن الجوزی فی "الموضوعات" (2/ 192-193)، وأما الجهلة فلم یفرقوا بین هذه الروایة والتی قبلها، فقالوا فی کل منهما: "ضعیف"!!

^([14]) قلت: حدیث أبی هریرة هذا هو الآتی لفظه عقبه، فهو تکرار لا فائدة منه.

^([15]) الأصل: "القوت من النفقة للعباد"، والتصحیح من ابن خزیمة (1884). ومثله فی "المسند"، (2/ 524) لکنه قدم وأخر، والبیهقی (3/ 304/ 3607)، رووه عن کثیر بن زید عن عمرو ابن تمیم، و (عمرو) هو العلة قال البخاری: "فیه نظر".

^([16]) قلت: وکذا هو فی روایة أحمد.

^([17]) قلت: هو محمد بن سعید الشامی الکذاب المصلوب فی الزندقة، وبیانه فی الأصل. وجهله المعلقون الثلاثة فقالوا -خبط عشواء- (2/ 28): "حسن. .", مع أنهم نقلوا عن الهیثمی أنه لم یجد من ترجم (محمد بن قیس)!

^([18]) کذا الأصل, وفی "العجالة": "لتنجد".

^([19]) قال الناجی: "هنا عند أبی الشیخ وغیره تتمة، الظاهر أنها سقطت من "الترغیب" وهی: فإذا کان یوم الجمعة ولیلة الجمعة، أعتق فی کل ساعة منها ألف ألف عتیق من النار، کلهم قد استوجبوا العذاب".

^([20]) وفی نسخة: "وقیامه"؛ أی: شهر رمضان.

^([21]) قلت: نعم لکنه منقطع؛ بین الضحاک بن مزاحم وابن عباس، والراوی عنه لین، وآثار الوضع والصنع علیه لائحة، وذکره ابن الجوزی فی "الموضوعات" (2/ 191). وأما الجهلة فقلدوا وقالوا: "ضعیف"!

^([22]) (السِّلْخ): پوست.

^([23]) ذکر الناجی أن عزوه لأبی الشیخ وهم، فإنه لم یرو هذا الحدیث، وإنما هو فی "مسند الفردوس". قلت: وهو بعید عندی لاختلاف لفظه عما هنا، کما بینته فی "الضعیفة" (5400).

^([24]) قلت: ولذلک ذکره ابن الجوزی فی "الموضوعات"، (2/ 188-189)، وقعقع حوله السیوطی بروایات واهیة لا تجدی فی الموضوع متناً کما أفاده الشوکانی، وأراد هذا المعنى المعلق على "مسند أبی یعلى" (9/ 182) فَعَیَّ؛ لأنه قال: "واستدرکه علیه السیوطی فی اللآلی"! وقلده الجهلة الثلاثة سارقین عبارته!! وإن من أخطاء المؤلف تصدیره لهذا الحدیث بقوله: "وعن. ."!

^([25]) قلت: فیه إشارة إلى تلبین توثیقه، وهو کذلک، فإنه لم یوثقه أحد من الحفاظ، ولا ابن حبان! ولا یعرف إلا فی روایة البیهقی لهذا الحدیث من طریق أبی أیوب الدمشقی قال: ثنا ناشب ابن عمرو الشیبانی - قال: وکان ثقة صائماً قائماً-: حدثنا مقاتل بن حیان. . قلت: وأبو أیوب هذا اسمه سلمان بن عبدالرحمن، وهو مع کونه متکلماً فیه من جهة حفظه، فلیس من أئمة الجرح والتعدیل المعروفین، ولا من الحفاظ المشهورین، فلا قیمة لتوثیقه مع مخالفته للدارقطنی، بل ولإمام الأئمة؛ البخاری؛ فإنه قال فیه: "منکر الحدیث". وجهل هذا کله المعلقون الثلاثة -أو تجاهلوه- فقالوا: "حسن، رواه البیهقی فی "شعب الإیمان" (3606) "!

^([26]) قلت: القیسی قد ضعف. انظر تعلیقی على "صحیح ابن خزیمة" (3/ 189).

^([27]) یعنی حدیثه المتقدم أول الباب، وهو صحیح بلفظ آخر.

^([28]) یعنی: "وما تأخر"، وهی زیادة منکرة فی حدیث عبادة، وشاذة فى حدیث أبی هریرة المشار إلیه، وهو بدونها متفق علیه، فانظره فی أول هذا الباب.