ترهیب از فرار از میدان جنگ

ترهیب از فرار از میدان جنگ

1961-1338- (1) (صحیح) عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «اجْتَنِبُوا السَّبْعَ المُوبِقَاتِ». قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! وَمَا هُنَّ؟ قَالَ: «الشِّرْکُ بِاللَّهِ، وَالسِّحْرُ، وَقَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالحَقِّ، وَأَکْلُ الرِّبَا، وَأَکْلُ مَالِ الیَتِیمِ، وَالتَّوَلِّی یَوْمَ الزَّحْفِ، وَقَذْفُ المُحْصَنَاتِ الغَافِلاَتِ المُؤْمِنَاتِ».

رواه البخاری ومسلم وأبو داود والنسائی.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «از هفت گناه مهلک بپرهیزید». گفتند: ای رسول الله ج! آنها کدامند؟ فرمود: «شرک به الله و سحر و کشتن نفسی که خداوند حرام نموده مگر به حق و خوردن ربا و خوردن مال یتیم و فرار از میدان جنگ هنگام مواجهه با دشمن و متهم نمودن زنان پاکدامن مؤمن بی‌خبر به زنا».

 (حسن لغیره) والبزار ولفظه: قَالَ رَسُولُ الله ج: «الکبائرُ سبعٌ: أوَّلُهن الإشراکُ باللهِ، وقتلُ النفسِ بغیرِ حقِّها، وأکلُ الربا، وأکلُ مالِ الیتیمِ، وفرارٌ یومَ الزحفِ، وقذفُ المحصناتِ، والانتقالُ إلى الأعرابِ بعد هجرتِه».

و در روایت بزار آمده است: «گناهان کبیره هفت عدد است: اولین آنها شرک ورزیدن به خداوند است و کشتن نفسی به ناحق و خوردن ربا و خوردن مال یتیم و فرار از میدان جنگ هنگام مواجهه با دشمن و متهم نمودن زنان پاکدامن به زنا و بازگشت به بادیه‌نشینی بعد از هجرت».

1962-837- (1) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ ثَوْبَانَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «ثَلَاثَةٌ لَا یَنْفَعُ مَعَهُنَّ عَمَلٌ: الشِّرْکُ بِاللهِ، وَعُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ، وَالْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ».

رواه الطبرانی فی "الکبیر"^([1]).

از ثوبان س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «سه عمل هستند که همراه آنها هیچ عملی سودی نخواهد داشت: شرک ورزیدن به الله، نافرمانی پدر و مادر و فرار به هنگام رویارویی با دشمن».

1963-1339- (2) (حسن لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ لَقِیَ اللَّهَ ﻷ لَا یُشْرِکُ بِهِ شَیْئًا، وَأَدَّى زَکَاةَ مَالِهِ طَیِّبة بِهَا نَفْسُهُ مُحْتَسِبًا، وَسَمِعَ وَأَطَاعَ، فَلَهُ الْجَنَّةُ - أَوْ دَخَلَ الْجَنَّةَ -. وَخَمْسٌ لَیْسَ لَهُنَّ کَفَّارَةٌ: الشِّرْکُ بِاللَّهِ، وَقَتْلُ النَّفْسِ بِغَیْرِ حَقٍّ، وَبَهْتُ مُؤْمِنٍ، وَالْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ، وَیَمِینٌ صَابِرَةٌ یَقْتَطِعُ بِهَا مَالًا بِغَیْرِ حَقٍّ».

رواه أحمد، وفیه بقیة بن الولید^([2]).

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس خداوند متعال را درحالی ملاقات کند ‌که به او شرک نورزیده و زکات مالش را با رضایت نفس و به امید پاداش پرداخت کند و بشنود و اطاعت کند، برای او بهشت خواهد بود - یا وارد بهشت خواهد شد-. و پنج گناه است که هیچ کفاره‌ای ندارند: شریک قرار دادن برای خدا، کشتن کسی به ناحق، غارت کردن مؤمن، فرار از میدان جنگ و سوگند دروغی که با آن مالی به ناحق گرفته شود»^([3]).

1964-1340- (3) (حسن) وَعَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ عَمْرٍو ب قَالَ: صَعِدَ رَسُولُ اللهِ ج الْمِنْبَرَ فَقَالَ: «لَا أُقْسِمُ، لَا أُقْسِمُ»، ثُمَّ نَزَلَ فَقَالَ: «أَبْشِرُوا أَبْشِرُوا! إِنَّهُ مَنْ صَلَّى الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ، وَاَجْتَنَبَ الْکَبَائِرَ؛ دَخَلَ مِنْ أَیِّ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ شَاءَ». قَالَ الْمُطَّلِبُ: سَمِعْتُ رَجُلًا یَسْأَلُ عَبْدَاللهِ بْنَ عَمْرٍو: أَسَمِعْتَ رَسُولَ اللهِ ج یَذْکُرُهُنَّ؟ قَالَ: نَعَمْ: «عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ، وَالشِّرْکُ بِاللهِ، وَقَتْلُ النَّفْسِ، وَقَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ، وَأَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ، وَالْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ، وَأَکْلُ الرِّبَا».

رواه الطبرانی. وفی إسناده مسلم بن الولید بن رباح^([4])، لا یحضرنی فیه جرح ولا عدالة^([5]).

از عبدالله بن عمرو ب روایت است که رسول الله ج از منبر بالا رفت و فرمود: «قسم نمی‌خورم، قسم نمی‌خورم». سپس پایین آمده و فرمود: «مژده دهید، مژده دهید؛ هرکس نمازهای پنجگانه را به‌جا آورد و از گناهان کبیره دوری کند، از هر دری که بخواهد وارد بهشت گردد». مطلب می‌گوید: از مردی شنیدم که از عبدالله بن عمرو ب سؤال نمود: از رسول الله ج شنیدی که آنها [گناهان کبیره] را ذکر نمود؟ گفت: بله! بی‌احترامی به پدر و مادر و شرک ورزیدن به خداوند و کشتن کسی [به ناحق] و تهمت زدن به زنان پاکدامن و خوردن مال یتیم و فرار از میدان جنگ و خوردن ربا».

1965-1341- (4) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ حَزْمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج کَتَبَ إِلَى أَهْلِ الْیَمَنِ بِکِتَابٍ فِیهِ الْفَرَائِضُ، وَالسُّنَنُ، وَالدِّیَاتُ، فذکر فیه: «وَإِنَّ أَکْبَرَ الْکَبَائِرِ عِنْدَ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ: الْإِشْرَاکُ بِاللَّهِ، وَقَتْلُ النَّفْسِ الْمُؤْمِنَةِ بِغَیْرِ الْحَقِّ، وَالْفِرَارُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یَوْمَ الزَّحْفِ، وَعُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ، وَرَمْیُ الْمُحْصَنَةِ، وَتَعَلُّمُ السَّحَرِ، وَأَکَلُ الرِّبَا، وَأَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ» الحدیث.

 رواه ابن حبان فی "صحیحه".

از ابی بکر بن محمد بن عمرو بن حزم از پدرش از جدش روایت است که رسول الله ج نامه‌ای به اهل یمن نوشت که در آن به فرائض و سنت‌ها و خون‌بها پرداخته بود». همچنین در آن آمده است: «در روز قیامت بزرگ‌ترین گناهان نزد خداوند عبارتند از؛ شرک به خداوند و کشتن نفس مؤمنی به ناحق و فرار از میدان جهاد به هنگام رویارویی با دشمن و نافرمانی از پدر و مادر و تهمت زدن به زن پاکدامن و یاد گرفتن سحر و جادو و ربا خوردن و خوردن مال یتیم».

1966-838- (2) (ضعیف) وَعَنْ عُبَیْد بْن عُمَیْرٍ اللَّیْثِیُّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج فِی حَجَّةِ الْوَدَاعِ: «إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللهِ الْمُصَلُّونَ، وَمَنْ یُقِیمُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ الَّتِی کَتَبَهُنَّ اللهُ عَلَیهِ، وَیَصُومُ رَمَضَانَ، وَیَحْتَسِبُ صَوْمَهُ، وَیُؤْتِی الزَّکَاةَ مُحْتَسِبًا، طَیِّبَةً بِهَا نَفْسُهُ، وَیَجْتَنِبُ الْکَبَائِرَ الَّتِی نَهَى الله عَنْهَا». فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ: یَا رَسُولَ اللهِ! وَکَمِ الْکَبَائِرُ؟ قَالَ: «تِسْعٌ: أَعْظَمُهُنَّ الْإِشْرَاکُ بِاللهِ، وَقَتْلُ الْمُؤْمِنِ بِغَیْرِ حَقٍّ، وَالْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ، وَقَذْفُ الْمُحْصَنَةِ، وَالسِّحْرُ، وَأَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ، وَأَکْلُ الرِّبَا، وَعُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ الْمُسْلِمَیْنِ، وَإِستحَلَالُ الْبَیْتِ الْحَرَامِ؛ قِبْلَتِکُمْ أَحْیَاءً وأمْوَاتًا، لَا یَمُوتُ رَجُلٌ لَمْ یَعْمَلْ هَولاء الْکَبَائِرَ، وَیُقِیمُ الصَّلَاةَ، وَیُؤْتِی الزَّکَاةَ؛ إِلَّا رَافَقَ مُحَمَّدًا ج فِی بُحْبُوحَةِ جَنَّةٍ أَبْوَابُهَا مَصَارِیعُ الذَّهَبِ».

رواه الطبرانی فی "الکبیر" بإسناد حسن. [مضی8- الصدقات/1].

(بُحبوحة المکان) بحاءین مهملتین ویاءین موحدتین مضمومتین: عبارت است از وسط آن.

(قال الحافظ): کان الشافعی س یقول: "إذا غزا المسلمون فلقوا ضِعفَهم من العدوِّ حَرُمَ علیهم أن یُولُّوا إلا متحَرِّفینَ لقتالٍ أو مُتَحَیِّزین إلى فئةٍ، وإن کان المشرکون أکثر من ضعفِهم، لم أحِبَّ لهم أن یُوَلُّوا، ولا یستوجبون السخَط عندی من الله لو ولوا عنهم على غیر التحرّف للقتال أو التحیّز إلى فئة، وهذا مذهب ابن عباس المشهور عنه"^([6]).

از عبید بن عمیر لیثی از پدرش روایت است که رسول الله ج در حجة الوداع فرمودند: «اولیای خدا نمازگزاران هستند و هرکس که نمازهای پنج گانه‌ای را که خداوند بر او فرض نموده اقامه کند و روزه رمضان را بگیرد و امید پاداش روزه داشته باشد و زکات اموالش را به امید پاداش و با رضایت خاطر بپردازد و از گناهان کبیره‌ای که خداوند از آنها نهی کرده، دوری کند». پس یکی از اصحاب گفت: ای رسول خدا، گناهان کبیره چه تعداد هستند؟ فرمود: «نه تا؛ بزرگ‌ترین آنها شرک به خداوند است. و کشتن مومن به ناحق؛ و فرار از میدان جنگ؛ و تهمت زدن به زنان پاکدامن؛ و سحر؛ و خوردن مال یتیم؛ خوردن ربا؛ نافرمانی از پدر و مادر مسلمان؛ حرمت شکنی بیت الله که قبله مرده و زنده شماست. هیچ‌کس نیست که این گناهان کبیره را انجام ندهد و نماز را برپاداشته و زکات بپردازد مگر اینکه در وسط بهشت که درهای آن از طلاست، همراه رسول الله ج خواهد بود».

(حافظ می‌گوید): شافعی س می‌گوید: «چون مسلمانان برای جهاد خارج شوند و با دو برابر تعدادشان از دشمن مواجه شوند، بر آنان حرام است که بازگردند و به جنگ پشت کنند مگر با دو هدف: جهت تاکتیک یا ملحق شدن به دسته‌ای دیگر؛ و اگر مشرکان بیش از دو برابر مسلمانان بودند، دوست ندارم که میدان را ترک نموده و به دشمن پشت کنند. هرچند اگر چنین کنند یعنی بدون وجود تاکتیکی برای جنگ یا ملحق شدن به دسته‌ای به دشمن پشت کنند، نزد من مستوجب خشم خداوند نخواهند بود و این مذهب ابن عباس می‌باشد که از وی مشهور است».   

12 -(الترغیب فی الغزاة فی البحر، وأنها أفضل من عشر غزوات فی البر)

---

^([1]) قلت: فیه یزید بن ربیعة بن یزید، وهو ضعیف جداً کما قال الهیثمی، ونقله عنه الثلاثة المعلقون، ومع ذلک فإنهم لم یفهموا أن ذلک یعنی أن حدیثه ضعیف جداً فقالوا هم: "ضعیف" فقط!!

^([2]) قلت: لکن صرح بالتحدیث عند ابن أبی عاصم فی "الجهاد" (98/ 1)، وهو مخرج فی "الإرواء" (1202)، وخفی هذا التحدیث على المعلقین الثلاثة -ولا غرابة- فضعفوا الحدیث لعنعنة بقیة فی روایة أحمد. وسرق بعض المعلقین هذا المصدر العزیز ولم یفهم أن الرقم الأول من المخطوط (98) هو رقم الورقة، والرقم الآخر (1) رقم الوجه، فقلبهما وجعله هکذا (1/ 98)! أذکر هذا وأمثاله للعبرة. والله المستعان.

^([3]) یعنی: برای این پنج گناه کبیره کفاره‌ای از اعمال صالح وجود ندارد که سبب پاک شدن آنها گردد. مانند: کفاره‌ی قسم که غذا دادن و روزه گرفتن است بر خلاف سوگند غموس که طبق قول راجح از میان دو دیدگاه علما، برای آن کفاره‌ای وجود ندارد. لیکن این مساله منافاتی با توبه‌ی نصوح که همه‌ی گناهان را پاک می‌کند ندارد. ابن اثیر می‌گوید: «کفاره عبارت است از عمل و خصلتی که شأن آن پاک نمودن و محو کردن گناه است». والله اعلم

^([4]) الأصل: (العباس)، والتصویب من "الطبرانی"، وغفل عنه الثلاثة کالعادة!

^([5]) قلت: فاته -کالهیثمی (1/ 104) - أنه وثقه ابن حبان (7/ 446)، ولذا خرجته فی "الصحیحة" (3451).

^([6]) "الأم" للإِمام الشافعی (4/ 92) مع اختلاف یسیر فی بعض الألفاظ.