ترغیب به خواندن دعایی که برای حفظ قرآن خوانده می‌شود([1])

ترغیب به خواندن دعایی که برای حفظ قرآن خوانده می‌شود⁽[1]⁾

2099-874- (1) (موضوع) عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: بَیْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ ج إِذْ جَاءَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ س فَقَالَ: بِأَبِی أَنْتَ! تَفَلَّتَ هَذَا القُرْآنُ مِنْ صَدْرِی فَمَا أَجِدُنِی أَقْدِرُ عَلَیْهِ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ج: «یَا أَبَا الحَسَنِ! أَفَلَا أُعَلِّمُکَ کَلِمَاتٍ یَنْفَعُکَ اللَّهُ بِهِنَّ، وَیَنْفَعُ بِهِنَّ مَنْ عَلَّمْتَهُ، وَیُثَبِّتُ مَا تَعَلَّمْتَ فِی صَدْرِکَ؟». قَالَ: أَجَلْ یَا رَسُولَ اللَّهِ! فَعَلِّمْنِی. قَالَ: «إِذَا کَانَ لَیْلَةُ الجُمُعَةِ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَقُومَ فِی ثُلُثِ اللَّیْلِ الآخِرِ فَإِنَّهَا سَاعَةٌ مَشْهُودَةٌ، وَالدُّعَاءُ فِیهَا مُسْتَجَابٌ، وَقَدْ قَالَ أَخِی یَعْقُوبُ لِبَنِیهِ ﴿سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی﴾ یَقُولُ: حَتَّى تَأْتِیَ لَیْلَةُ الجُمْعَةِ، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَقُمْ فِی وَسْطِهَا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَقُمْ فِی أَوَّلِهَا، فَصَلِّ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ، تَقْرَأُ فِی الرَّکْعَةِ الأُولَى بِـ (فَاتِحَةِ الکِتَابِ) وَسُورَةِ (یس)، وَفِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةِ (بِفَاتِحَةِ الکِتَابِ) وَ(حم الدُّخَانِ)، وَفِی الرَّکْعَةِ الثَّالِثَةِ بِـ (فَاتِحَةِ الکِتَابِ) وَ (الم تَنْزِیلُ السَّجْدَةِ)، وَفِی الرَّکْعَةِ الرَّابِعَةِ بِـ (فَاتِحَةِ الکِتَابِ) وَ(تَبَارَکَ المُفَصَّلِ)، فَإِذَا فَرَغْتَ مِنَ التَّشَهُّدِ فَاحْمَدِ اللَّهَ، وَأَحْسِنْ الثَّنَاءَ عَلَى اللَّهِ، وَصَلِّ عَلَیَّ وَأَحْسِنْ، وَعَلَى سَائِرِ النَّبِیِّینَ، وَاسْتَغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَالمُؤْمِنَاتِ، وَلِإِخْوَانِکَ الَّذِینَ سَبَقُوکَ بِالإِیمَانِ، ثُمَّ قُلْ فِی آخِرِ ذَلِکَ: (اللَّهُمَّ ارْحَمْنِی بِتَرْکِ المَعَاصِی أَبَدًا مَا أَبْقَیْتَنِی، وَارْحَمْنِی أَنْ أَتَکَلَّفَ مَا لَا یَعْنِینِی، وَارْزُقْنِی حُسْنَ النَّظَرِ فِیمَا یُرْضِیکَ عَنِّی، اللَّهُمَّ بَدِیعَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ! ذَا الجَلَالِ وَالإِکْرَامِ، وَالعِزَّةِ الَّتِی لَا تُرَامُ، أَسْأَلُکَ یَا أَللَّهُ یَا رَحْمَنُ بِجَلَالِکَ وَنُورِ وَجْهِکَ أَنْ تُلْزِمَ قَلْبِی حِفْظَ کِتَابِکَ کَمَا عَلَّمْتَنِی، وَارْزُقْنِی أَنْ أَتْلُوَهُ عَلَى النَّحْوِ الَّذِی یُرْضِیکَ عَنِّیَ، اللَّهُمَّ بَدِیعَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ! ذَا الجَلَالِ وَالإِکْرَامِ، وَالعِزَّةِ الَّتِی لَا تُرَامُ، أَسْأَلُکَ یَا أَللَّهُ یَا رَحْمَنُ! بِجَلَالِکَ وَنُورِ وَجْهِکَ، أَنْ تُنَوِّرَ بِکِتَابِکَ بَصَرِی، وَأَنْ تُطْلِقَ بِهِ لِسَانِی، وَأَنْ تُفَرِّجَ بِهِ عَنْ قَلْبِی، وَأَنْ تَشْرَحَ بِهِ صَدْرِی، وَأَنْ تَغْسِلَ بِهِ بَدَنِی، فَإِنَّهُ لَا یُعِینُنِی عَلَى الحَقِّ غَیْرُکَ، وَلَا یُؤْتِینیهِ إِلَّا أَنْتَ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ العَلِیِّ العَظِیمِ). یَا أَبَا الحَسَنِ! تَفْعَلْ ذَلِکَ ثَلَاثَ جُمَعٍ، أَوْ خَمْسًا، أَوْ سَبْعًا؛ تُجَابُ بِإِذْنِ اللَّهِ، وَالَّذِی بَعَثَنِی بِالحَقِّ مَا أَخْطَأَ مُؤْمِنًا قَطُّ». قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَوَاللَّهِ مَا لَبِثَ عَلِیٌّ إِلَّا خَمْسًا أَوْ سَبْعًا؛ حَتَّى جَاءَ رَسُولَ اللَّهِ ج فِی مِثْلِ ذَلِکَ المَجْلِسِ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! إِنِّی کُنْتُ فِیمَا خَلَا لَا آخُذُ إِلَّا أَرْبَعَ آیَاتٍ وَنَحْوَهُنَّ، فَإِذَا قَرَأْتُهُنَّ عَلَى نَفْسِی تَفَلَّتْنَ، وَأَنَا أَتَعَلَّمُ الیَوْمَ أَرْبَعِینَ آیَةً وَنَحْوَهَا فَإِذَا قَرَأْتُهَا عَلَى نَفْسِی فَکَأَنَّمَا کِتَابُ اللَّهِ بَیْنَ عَیْنَیَّ، وَلَقَدْ کُنْتُ أَسْمَعُ الحَدِیثَ فَإِذَا رَدَّدْتُهُ تَفَلَّتَ، وَأَنَا الیَوْمَ أَسْمَعُ الأَحَادِیثَ، فَإِذَا تَحَدَّثْتُ بِهَا لَمْ أَخْرِجْ مِنْهَا حَرْفًا. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج عِنْدَ ذَلِکَ: «مُؤْمِنٌ وَرَبِّ الکَعْبَةِ أَبَا الحَسَنِ».

رواه الترمذی وقال: "حدیث حسن^([2]) غریب، لا نعرفه إلا من حدیث الولید بن مسلم". ورواه الحاکم وقال: "صحیح على شرطهما"^([3])؛ إلا أنه قال: "یقرأ فی الثانیة بـ(الفاتحة) و(ألم السجدة)، وفی الثالثة بـ(الفاتحة) و(الدخان). عکس ما فی الترمذی، وقال فی الدعاء: وأن تشغل به بدنی" مکان: و"أن تستعمل".

 وهو کذلک فی بعض نسخ الترمذی، ومعناهما واحد، وفی بعضها: "وأن تغسل".

(قال المملی) س: "طریق أسانید هذا الحدیث جیدة، ومتنه غریب جداً. والله أعلم".

از ابن عباس ب روایت است که می‌گوید: یک بار که نزد رسول الله ج بودیم علی بن ابی طالب س نزد ایشان آمده و گفت: پدرم فدایت باد؛ قرآن ناگهان از سینه‌ام بیرون می‌شود. احساس می‌کنم توانایی حفظ آن ‌را ندارم. پس رسول الله ج به او فرمود: «ای ابوالحسن، آیا کلماتی را به تو نیاموزم که خداوند به وسیله آنها تو را بهره‌مند گرداند و کسانی که به آنها بیاموزی از آن بهره‌مند شوند و آنچه فرامی‌گیری در سینه‌ات تثبیت شود». گفت: بله ای رسول خدا؛ به من بیاموز. رسول الله ج فرمود: «چون شب جمعه فرارسید اگر توانستی، در یک سوم آخر شب برخیز که آن لحظه حضور فرشتگان است و دعا در آن اجابت می‌شود. برادرم یعقوب به فرزندش گفت: «از پروردگارم، پیوسته برای‌تان طلب آمرزش (گناهان‌تان را) خواهم کرد». می‌گوید: تا اینکه شب جمعه فرارسد. پس اگر نتوانستی در یک سوم آخر شب برخیزی، در وسط شب بلند شو و اگر نتوانستی در ابتدای شب برخیز؛ پس چهار رکعت نماز بخوان. در رکعت اول سوره «فاتحه» و «یس» را بخوان و در رکعت دوم «فاتحه» و «حم دخان» و در رکعت سوم «فاتحه» و «الم تنزیل السجده» و در رکعت چهارم سوره «فاتحه» و «تبارک» را بخوان. چون از تشهد فارغ شدی حمد و ستایش خداوند را بگو و به خوبی بر من و سایر پیامبران درود بفرست. و برای مردان و زنان مومن و برادرانت که در ایمان از تو پیشی گرفتند، طلب مغفرت کن. سپس در پایان بگو: پروردگارا، با ترک گناهان بر من رحم کن مادامی که مرا زنده داری؛ و بر من رحم کن که از آنچه سودی برای من ندارد روی گردانم؛ و توجه نیک نسبت به آنچه تو را از من راضی می‌کند، روزی‌ام گردان. پروردگارا ای پدید آورنده آسمان‌ها و زمین، صاحب جلال و عظمت و عزت همیشگی؛ یا الله یا رحمن، با توسل به جلال و بزرگی و نور چهره‌ات از تو می‌خواهم که با کتابت نور چشمم را منور کنی و زبان و قلبم را باز کنی و شرح صدر نصیبم کنی و جسمم را به وسیله آن به کار بگیری. براستی در حق، کسی جز تو مرا یاری نمی‌کند و جز تو کسی آن را نمی‌بخشد. و هیچ قدرتی غیر از تو که بتواند توفیق (کار نیک) دهد و از معصیت دور نماید، وجود ندارد». ای ابوالحسن، این عمل را سه جمعه یا پنج یا هفت جمعه انجام بده، به اذن خداوند پاسخ خواهی گرفت. سوگند به کسی‌که مرا به حق مبعوث کرده با این عمل دعای مومن اجابت می‌شود». ابن عباس ب می‌گوید: به خدا سوگند علی پنج یا هفت جمعه درنگ نکرد که در چنین مجلسی نزد رسول الله ج آمد و گفت: ای رسول خدا، من پیش از این جز چهار آیه یا به‌ همین مقدار در خاطرم نمی‌ماند و چون آنها را می‌خواندم از ذهنم پاک می‌شد؛ اما امروز چهل آیه یا به این مقدار فرامی‌گیرم و چون با خود تکرار می‌کنم گویا که کتاب الله در برابر چشمانم قرار دارد. و پیش‌تر چون حدیثی را می‌شنیدم و آن ‌را تکرار می‌کردم از یاد می‌بردم، اما امروز احادیث را می‌شنوم و چون آنها را روایت می‌کنم حرفی از آن جا نمی‌ماند. پس رسول الله ج فرمود: «به پروردگار کعبه سوگند مومنی ای ابوالحسن».

4- (الترغیب فی تعاهد القرآن وتحسین الصوت به)

---

^([1]) حدیث مشهوری از عبدالله بن عباس ب نقل شده که علی نزد رسول الله ج آمده و از سوء حفظ خویش شکایت نمود و رسول الله ج به او دستور داد که در چند شب جمعه چهار رکعت نماز خوانده و در رکعت اول سوره‌ی یس و در رکعت دوم سوره‌ی دخان و در رکعت سوم سوره‌ی سجده و در رکعت چهارم سوره‌ی تبارک را بخواند و بعد از آن دعایی به او یاد داد که با آن دست به دعا بردارد؛ وی بعد از چند هفته برگشت و گفت: اکنون روزی چهل آیه می‌خوانم و آنها را حفظ می‌کنم چنانکه گویا قرآن جلو روی من است.

با توجه به اینکه که مؤلف آن را در قسمت ضعیف ذکر کرده و به موضوع بودن این روایت و اینکه نمی‌توان به آن عمل کرد، اشاره کرده است، باید کسانی که مردم را تشویق به خواندن چنین نمازی می‌کنند، از خدا بترسند و از نسبت دادن گفته‌های دروغ به رسول الله ج جدا خودداری کنند. اما اینکه تجربه شده باید گفت: دین تجربه نیست، هرچند ناقلین تجربه خوب می‌دانند که این نماز دروغین هیچ تأثیری در حافظه نخواهد داشت.

^([2]) فی ثبوت لفظة (حسن) عن الترمذی نظر بینته فی "الضعیفة" (3374).

^([3]) کذا قال، وقد تعقبه الناجی بقوله (144/ 2): "هذا غیر مسلّم، وقد تکلم فیه شیخ الحاکم أبو أحمد والعقیلی وغیرهما، فاعرفه". قلت: وقد حققت القول فی ضعفه بل وضعه، من جمیع طرقه فی المصدر المشار إلیه آنفاً.