ترغیب به خواندن سوره‌ی فاتحه و آنچه در فضل آن آمده است

ترغیب به خواندن سوره‌ی فاتحه و آنچه در فضل آن آمده است

2109-1452- (1) (صحیح) عَنْ أَبِی سَعِیدِ بْنِ المُعَلَّى س قَالَ: کُنْتُ أُصَلِّی بِالمَسْجِدِ، فَدَعَانِی رَسُولُ اللَّهِ ج فَلَمْ أُجِبْهُ، ثُمَّ أَتَیتُهُ، فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! إِنِّی کُنْتُ أُصَلِّی. فَقَالَ: «أَلَمْ یَقُلِ اللَّهُ: ﴿اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ﴾؟»، ثُمَّ قَالَ: «لَأُعَلِّمَنَّکَ سُورَةً هِیَ أَعْظَمُ سُورةً فِی القُرْآنِ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ مِنَ المَسْجِدِ». فَأَخَذَ بِیَدِی، فَلَمَّا أَرَدنا أَنْ نخْرج قُلْتُ: یَا رَسُولَ الله! إِنَّکَ قُلتَ: «لَأُعَلِّمَنَّکَ أَعْظَمُ سُورَةٍ فِی القُرْآنِ». قَالَ: ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ٢﴾، هِیَ السَّبْعُ المَثَانِی، وَالقُرْآنُ العَظِیمُ الَّذِی أُوتِیتُهُ».

رواه البخاری وأبو داود والنسائی وابن ماجه.

ابوسعید بن مُعَلَّی س می‌گوید: در مسجد [نبوی] نماز می‌خواندم که رسول الله ج مرا صدا زد. پس جواب ندادم. سپس نزدش رفته و گفتم: ای رسول الله ج! من مشغول نماز خواندن بودم. رسول الله ج فرمود: «مگر خداوند نفرموده است: ﴿ٱسۡتَجِیبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمۡ﴾؟»: «(دعوت) الله و پیامبر (او) را اجابت کنید، هنگامی‌که شما را به سوی چیزی فرا می‌خواند». سپس فرمود: «قبل از اینکه از مسجد خارج شوی، بزرگ‌ترین سوره‌ی قرآن را به تو می‌آموزم». پس دستم را گرفت و هنگامی‌که خواستیم از مسجد خارج شویم گفتم: ای رسول الله ج! فرمودی بزرگ‌ترین سوره‌ی قرآن را به تو می‌آموزم؟ فرمود: «آن سوره‌ی حمد است که دارای هفت آیه می‌باشد و در هر رکعت نماز، تکرار می‌شود و آن همان قرآن بزرگی است که به من عنایت شده است».

 (قال الحافظ): "أبو سعید هذا لا یعرف اسمه، وقیل اسمه: رافع بن أوس. وقیل: الحارث بن نفیع بن المعلى، ورجحه أبو عمر النمری، وقیل غیر ذلک. والله أعلم".

2110-1453- (2) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج خَرَجَ عَلَى أُبَیِّ بْنِ کَعْبٍ فَقَالَ: «یَا أُبَیُّ!». وَهُوَ یُصَلِّی، فَالتَفَتَ أُبَیٌّ وَلَمْ یُجِبْهُ، وَصَلَّى أُبَیٌّ فَخَفَّفَ، ثُمَّ انْصَرَفَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج، فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ! فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «وَعَلَیْکَ السَّلَامُ، مَا مَنَعَکَ یَا أُبَیُّ أَنْ تُجِیبَنِی إِذْ دَعَوْتُکَ». فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! إِنِّی کُنْتُ فِی الصَّلَاةِ. قَالَ: «فَلَمْ تَجِدْ فِیمَا أُوحِی اللهُ إِلَیَّ أَنْ ﴿ٱسۡتَجِیبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمۡ لِمَا یُحۡیِیکُمۡ﴾؟». قَالَ: بَلَى، وَلَا أَعُودُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ. قَالَ: «أَتُحِبُّ أَنْ أُعَلِّمَکَ سُورَةً لَمْ یَنْزِلْ فِی التَّوْرَاةِ وَلَا فِی الإِنْجِیلِ وَلَا فِی الزَّبُورِ وَلَا فِی الفُرْقَانِ مِثْلُهَا». قَالَ: نَعَمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ! فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «کَیْفَ تَقْرَأُ فِی الصَّلَاةِ؟». قَالَ: فَقَرَأَ (أُمَّ القُرْآنِ) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ، مَا أَنْزَلَ الله فِی التَّوْرَاةِ وَلَا فِی الْإِنْجِیلِ وَلَا فِی الزَّبُورِ وَلَا فِی الفُرْقَانِ مِثْلُهَا، وَإِنَّهَا سَبْعٌ مِنَ المَثَانِی وَالقُرْآنُ الْعَظِیمُ الَّذِی أُعْطِیتُهُ».

رواه الترمذی وقال: "حدیث حسن صحیح". ورواه ابن خزیمة وابن حبان فی "صحیحیهما"، والحاکم باختصار عن أبی هریرة عن أبیّ. وقال الحاکم: "صحیح على شرط مسلم"^([1]).

از ابوهریره س روایت است: درحالی‌که اُبَی س نماز می‌خواند، رسول الله ج نزد وی آمده و فرمود: «ای اُبَی!». اُبَی نگاهی کرد اما جواب رسول الله ج را نداده و نمازش را ادامه داد و آن را کوتاه کرد. سپس نزد رسول الله ج آمد و گفت: السلام علیک یا رسول الله ج! رسول الله ج فرمود: «و علیک السلام؛ ای اُبَی، هنگامی که صدایت نمودم، چه چیزی تو را از پاسخ دادن به من بازداشت؟». گفت: ای رسول الله ج! من در نماز بودم. رسول الله ج فرمود: «مگر این آیه که خداوند متعال بر من وحی کرده نمی‌دانی: «(دعوت) الله و پیامبر (او) را اجابت کنید، هنگامی‌که شما را به سوی چیزی فرا می‌خواند که شما را حیات (و زندگی) می‌بخشد». وی گفت: بله؛ و اگر خدا بخواهد این کار را دیگر تکرار نمی‌کنم. رسول الله ج فرمود: «آیا دوست داری سوره‌ای به تو بیاموزم که مثل آن در تورات و انجیل و زبور و قرآن نازل نشده؟» گفت: بله، ای رسول الله ج! پس رسول الله ج فرمود: «چه [سوره‌ای] در نماز می‌خوانی؟» پس سوره‌ی حمد (ام القرآن) را خواند. رسول الله ج فرمود: «قسم به کسی‌که جانم در دست اوست! خداوند به مانند آن سوره‌ای در تورات و انجیل و زبور و قرآن نازل نکرده است؛ و آن همان [سبع من المثانی و القرآن العظیم] است که به من بخشیده شده است».

2111-1454- (3) (صحیح) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ ج فِی مَسِیرٍ فَنَزَلَ، وَنَزَلَ رَجُلٌ إِلَى جَانِبِهِ، قَالَ: فَالْتَفَتَ النَّبِیُّ ج فَقَالَ: «أَلَا أُخْبِرُکَ بِأَفْضَلِ الْقُرْآنِ؟». قَالَ: بلی. فَتَلَا ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ﴾.

رواه ابن حبان فی "صحیحه"، والحاکم وقال: "صحیح على شرط مسلم".

از انس س روایت است که رسول الله ج در مسیری بود که از مرکبش پیاده شد و مردی هم در کنار رسول الله ج پیاده شد. رسول الله ج نگاهی به او انداخت و فرمود: «آیا تو را از برترین [سوره‌های] قرآن آگاه نسازم؟» گفت: بله! پس رسول الله ج سوره‌ی حمد را تلاوت نمود.

2112-1455- (4) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ سَمِعتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «قَالَ اللهُ تَعَالَى: قَسَمْتُ الصَّلَاةَ بَیْنِی وَبَیْنَ عَبْدِی نِصْفَیْنِ، وَلِعَبْدِی مَا سَأَلَ، - وفی روایة: فَنِصْفُهَا لِی وَنِصْفُهَا لِعَبْدِی -. فَإِذَا قَالَ الْعَبْدُ: ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ﴾، قَالَ اللهُ: حَمِدَنِی عَبْدِی. فَإِذَا قَالَ: ﴿الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ﴾، قَالَ: أَثْنَى عَلَیَّ عَبْدِی. فَإِذَا قَالَ: ﴿مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ﴾، قَالَ: مَجَّدَنِی عَبْدِی. وَإِذَا قَالَ: ﴿إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ﴾، قَالَ: هَذَا بَیْنِی وَبَیْنَ عَبْدِی، وَلِعَبْدِی مَا سَأَلَ. فَإِذَا قَالَ: ﴿اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ٦ صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضَّالِّینَ٧﴾، قَالَ: هَذَا لِعَبْدِی، وَلِعَبْدِی مَا سَأَلَ».

رواه مسلم.

از ابوهریره س روایت است: از رسول الله ج شنیدم که فرمود: «خداوند متعال می‌فرماید: نماز [قرائت] را بین خود و بنده‌ام به دو بخش تقسیم کرده‌ام و برای بنده‌ام هست آنچه بخواهد». - و در روایتی آمده: نصفش برای من و نصفش برای بنده‌ان می‌باشد -. پس هرگاه بنده بگوید: ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ﴾ خداوند متعال می‌فرماید: بنده‌ام حمد و ستایش مرا کرد. و چون بگوید: ﴿الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ﴾ می‌فرماید: بنده‌‌ام ثنای مرا گفت. و هرگاه بگوید: ﴿مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ﴾ می‌فرماید: بنده‌ام عظمت مرا بیان کرد. و چون بگوید: ﴿إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ﴾ می‌فرماید: این بین من و بنده‌ام می‌باشد و برای بنده‌ام هست آنچه درخواست کند. و چون بگوید: ﴿اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ٦ صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضَّالِّینَ٧﴾ می‌فرماید: این برای بنده‌ام هست و برای بنده‌ام هست آنچه درخواست کند».

اینکه فرمود: "قسمت الصلاة" یعنی: قرائت؛ به دلیل تفسیر «الصلاة» به آن؛ و گاهی قرائت نماز نامیده می‌شود چون جزئی از اجزای نماز می‌باشد. والله اعلم

2113-1456- (5) (صحیح) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: بَیْنَمَا جِبْرائیلُ ÷ قَاعِدٌ عِنْدَ النَّبِیِّ ج سَمِعَ نَقِیضًا مِنْ فَوْقِهِ، فَرَفَعَ رَأْسَهُ^([2]) فَقَالَ: «هَذَا بَابٌ مِن أَبوَابُ السَّمَاءِ فُتِحَ الْیَوْمَ، لَمْ یُفْتَحْ قَطُّ إِلَّا الْیَوْمَ، فَنَزَلَ مِنْهُ مَلَکٌ فَقَالَ: هَذَا مَلَکٌ نَزَلَ إِلَى الْأَرْضِ، لَمْ یَنْزِلْ قَطُّ إِلَّا الْیَوْمَ، فَسَلَّمَ وَقَالَ: أَبْشِرْ بِنُورَیْنِ أُوتِیتَهُمَا، لَمْ یُؤْتَهُمَا نَبِیٌّ قَبْلَکَ؛ فَاتِحَةُ الْکِتَابِ، وَخَوَاتِیمُ سُورَةِ الْبَقَرَةِ، لَنْ تَقْرَأَ بِحَرْفٍ مِنْهُمَا إِلَّا أُعْطِیتَهُ».

رواه مسلم والنسائی والحاکم، وقال: "صحیح على شرطهما".

از ابن عباس ب روایت شده که جبرائیل ÷ نزد رسول الله ج نشسته بود، صدایی از بالا شنید، سرش را بلند کرد و گفت: این دری از آسمان است که امروز باز شد و جز امروز، هرگز باز نشده است؛ پس فرشته‌ای از آن نازل شد؛ سپس گفت: این فرشته‌ای است که به زمین فرود آمده است و جز امروز، هرگز فرود نیامده است، پس سلام کرد و گفت: مژدگانی بده بر دو نور که به تو داده شده‌اند و پیش از تو به هیچ پیامبری داده نشده‌اند: فاتحة الکتاب و آیات آخر سوره‌ی بقره که هرگز حرفی از آنها را قرائت نمی‌کنی، جز اینکه به تو عطا می‌شود».

(النقیض): عبارت است از صدا.

2114-1457- (6) (حسن) وَعَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الْأَسْقَعِ؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «أُعْطِیتُ مَکَانَ التَّوْرَاةِ السَّبْعَ، وَأُعْطِیتُ مَکَانَ الزَّبُورِ الْمَئِینَ، وَأُعْطِیتُ مَکَانَ الْإِنْجِیلِ الْمَثَانِیَ، وَفُضِّلْتُ بِـ (الْمُفَصَّلِ)».

رواه أحمد، وفی إسناده عمران القطان.

از واثلة بن الاَسقع س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «به ‌جای تورات، هفت سوره‌ی طولانی^([3]) و به ‌جای زبور، سوره‌هایی که در حدود صد آیه می‌باشد^([4]) و به ‌جای انجیل، سوره‌ی فاتحه ^([5]) داده شدم و با سوره‌های مفصل^([6]) (از حجرات تا آخر قر‌آن) برتری داده شده‌ام».

6- (الترغیب فی قراءة سورة (البقرة) وخواتیمها و(آل عمران)، وما جاء فیمن قرأ آخر (آل عمران) فلم یتفکر فیها)

---

^([1]) قلت: هذا یوهم أن المختصَر عن أبی هریرة عن أُبَیٌ لم یخرجه الترمذی، ولیس کذلک، فإنه أخرج الأول (2878) من طریق عبدالعزیز بن محمد -وهو الدراوردی- عن العلاء بن عبدالرحمن عن أبیه عن أبی هریرة. . ثم أخرج الآخر (3124) من طریق عبدالحمید بن جعفر عن العلاء به، إلا أنه قال: "عن أبی هریرة عن أبَیّ بن کعب". ثم ساق إسناده من الوجه الأول وقال: "حدیث عبدالعزیز بن محمد أطول وأتم، وهذا أصح من حدیث عبدالحمید بن جعفر، وهکذا روى غیر واحد عن العلاء بن عبدالرحمن"، قلت: منهم عبدالرحمن بن إبراهیم عند أحمد (2/ 412-413)، وتابعه عنده (2/ 440) المقبری عن أبی هریرة به مختصراً.

^([2]) قلت: فی روایة النسائی (1/ 145): "فرفع جبریل بصره إلى السماء". وکذا رواه ابن نصر فی "قیام اللیل" (ص 65)، وإسناده صحیح، وعلیه فلفظ الحدیث هو لجبریل علیه السلام، ولیس للنبی ج کما هو ظاهر روایة مسلم، ویؤکده قوله: "أبشر بنورین أوتیتهما".

^([3]) یعنی هفت سوره‌ی طولانی‌که عبارتند از: بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و توبه.

^([4]) سوره‌هایی که صد آیه یا بیشتر باشند.

^([5]) یعنی: سبع المثانی که سوره‌ی فاتحه می‌باشد چنانکه پیش‌تر گذشت. و چون در نماز تکرار می‌گردد مثانی نامیده شده است.

^([6]) منظور سوره‌هایی است که با بسمله‌های زیادی میان آنها فاصله افتاده است که طبق قول صحیح از سوره‌ی حجرات تا آخر قرآن می‌باشد، چنان‌که در فتح الباری (9/ 74) آمده است.