ترغیب به اذکاری که در شب و روز گفته می‌شود و به صبحگاه و شامگاه اختصاص ندارد

ترغیب به اذکاری که در شب و روز گفته می‌شود و به صبحگاه و شامگاه اختصاص ندارد

2309-1586- (1) (صحیح) عَنْ أَبِی مَسْعُودٍ س قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ج: «مَنْ قَرَأَ بِالْآیَتَیْنِ مِنْ آخِرِ سُورَةِ (البَقَرَةِ) فِی لَیْلَةٍ کَفَتَاهُ».

رواه البخاری ومسلم وأبو داود والترمذی والنسائی وابن ماجه وابن خزیمة.

از ابومسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس دو آیه‌ی آخر سوره‌ی بقره را در شب بخواند، همین دو آیه برای او کافی است».

(کفتاه) یعنی: جای قیام آن شب را خواهد گرفت. و گفته شده: او را از آفات آن شب کفایت می‌کند. و گفته شده: او را از شر هر شیطانی کفایت می‌کند که در آن شب به او نزدیک نشود. و گفته شده: برای او از فضل و پاداش همین بس؛ و ابن خزیمه در صحیحش می‌گوید: «باب ذکر کمترین مقداری که قرائت آن در نماز شب کفایت می‌کند». سپس این حدیث را ذکر می‌کند. و این معنا آشکار است. والله اعلم

2310-973- (1) (ضعیف) وَعَنْ جُنْدُبِ بن عبدالله س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ قَرَأَ (یس) فِی لَیْلَةٍ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ؛ غُفِرَ لَهُ».

رواه ابن السنی، وابن حبان فی "صحیحه"^([1]).

از جندب بن عبدالله س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس در شب سوره «یس» را با نیت کسب رضایت خداوند بخواند، مورد مغفرت و بخشش قرار می‌گیرد».

2311-1587- (2) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آیَاتٍ فِی لَیْلَةٍ؛ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ الْغَافِلِینَ».

رواه ابن خزیمة فی "صحیحه"^([2])، والحاکم وقال: "صحیح على شرط مسلم". [مضى 13- القرآن/1-21- حدیث].

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس ده آیه در شب بخواند، از غافلین نوشته نمی‌شود».

2312-974- (2) (ضعیف جداً) وروى الطبرانی عَنْ أَبِی أُمَامَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آیَاتٍ فِی لَیْلَةٍ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ الْغَافِلِینَ، وَمَنْ قَرَأَ مِائَةَ آیَةٍ کُتِبَ لَهُ قُنُوتُ لَیْلَةٍ، وَمَنْ قَرَأَ مِئَتَیْ آیَةٍ کُتِبَ مِنَ الْقَانِتِینَ، وَمَنْ قَرَأَ أَرْبَعَ مِائَةِ آیَةٍ کُتِبَ مِنَ الْعَابِدِینَ، وَمَنْ قَرَأَ خَمْسَ مِائَةِ آیَةٍ کُتِبَ مِنَ الْحَافِظِینَ، وَمَنْ قَرَأَ سِتَّ مِائَةِ آیَةٍ کُتِبَ مِنَ الْخَاشِعِینَ، وَمَنْ قَرَأَ ثَمَانِ مِائَةِ آیَةٍ کُتِبَ مِنَ الْمُخْبِتِینَ، وَمَنْ قَرَأَ أَلْفَ آیَةٍ أَصْبَحَ لَهُ قِنْطَارٌ، وَالْقِنْطَارُ أَلْفٌ وَمِئَتَا أُوقِیَّةٍ، وَالْأُوقِیَّةُ خَیْرٌ مِمَّا بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ - أَوْ قَالَ: مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ - وَمَنْ قَرَأَ أَلْفَیْ آیَةٍ؛ کَانَ مِنَ^([3])  الْمُوجِبِینَ». [مضى 6- النوافل/ 11].

از ابوامامه س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس شبانه ده آیه تلاوت کند جزو غافلان نوشته نمی‌شود. و هرکس صد آیه بخواند، عبادت شب برای وی نوشته می‌شود. و هرکس دویست آیه بخواند جزو قانتین نوشته می‌شود و هرکس چهارصد آیه بخواند جزو عابدان نوشته می‌شود. و هرکس پانصد آیه بخواند جزو حافظان نوشته می‌شود. و هرکس ششصد آیه بخواند جزو خاشعین نوشته می‌شود. و هرکس هشتصد آیه بخواند جزو مخبتین نوشته می‌شود. و هرکس هزار آیه بخواند یک قنطار پاداش وی خواهد بود و قنطار برابر است با هزار و دویست اوقیه و اوقیه بهتر است از آنچه در بین آسمان و زمین است – یا اینکه گفت: بهتر از چیزهایی است که خورشید بر آنها طلوع می‌کند- و هرکس دو هزار آیه بخواند جزو اجابت شدگان قرار می‌گیرد».

2313-1588- (3) (صحیح) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ س قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ج لِأَصْحَابِهِ: «أَیَعْجِزُ أَحَدُکُمْ أَنْ یَقْرَأَ ثُلُثَ القُرْآنِ فِی لَیْلَةٍ؟». فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ، وَقَالُوا: أَیُّنَا یُطِیقُ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ فَقَالَ: «(اللَّهُ الوَاحِدُ الصَّمَدُ) ثُلُثُ القُرْآنِ».

رواه البخاری ومسلم والنسائی.

از ابو سعید س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «آیا کسی از شما می‌تواند یک سوم قرآن را در یک شب تلاوت کند؟». این کار برای آنها دشوار به نظر رسید، لذا پرسیدند: ای رسول الله ج! چه کسی از ما توانایی چنین کاری را دارد؟ فرمود: «(اللهُ الوَاحِدُ الصَّمَدُ) [سوره اخلاص] برابر با یک سوم قرآن است».

2314-975- (3) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَنْ قَرَأَ کُلَّ یَوْمٍ مِائَة مَرَّةٍ: ﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾؛ مَحا عَنْهُ ذُنُوبَ خَمْسِینَ سَنَةً؛ إِلَّا أَنْ یَکُونَ عَلَیْهِ دَیْنٌ».

رواه الترمذی وقال: "حدیث غریب من حدیث ثابت عن أنس".

از انس بن مالک س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس هر روز صد مرتبه «قل هو الله أحد» بخواند، گناهان پنجاه سال وی بخشیده می‌شود مگر اینکه دَین و قرضی داشته باشد».

2315-1589- (4) (حسن) وَعَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: مَنْ قَرَأَ ﴿تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ﴾ کُلَّ لَیْلَةٍ؛ مَنَعَهُ اللهُ ﻷ بِهَا مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ. وَکُنَّا فِی عَهْدِ رَسُولِ اللهِ ج نُسَمِّیهَا الْمَانِعَةَ، وَإِنَّهَا فِی کِتَابِ اللهِ ﻷ سُورَةٌ مَنْ قَرَأَ بِهَا فِی کُلِّ لَیْلَةٍ فَقَدْ أَکْثَرَ وَأَطَابَ.

رواه النسائی واللفظ له، والحاکم وقال: "صحیح الإسناد". [مضى 13- القرآن/10].

عبدالله بن مسعود س می‌گوید: هرکس ﴿تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ﴾ را هر شب بخواند الله ﻷ عذاب قبر را از او بازمی‌دارد؛ و ما در عهد رسول الله ج آن را مانعه می‌نامیدیم و آن سوره‌ای از کتاب خداست که هرکس آن را هر شب بخواند، عمل فراوان و نیکی انجام داده است».

2316-976- (4) (ضعیف) وَعَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ قَرَأَ فِی لَیْلَةٍ ﴿فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا﴾؛ کَانَ لَهُ نُوراً مِنْ (عَدَنِ أَبْیَنَ) إِلَى مَکَّةَ حَشْوُهُ الْمَلَائِکَةُ».

رواه البزار ورواته ثقات؛ إلا أن أبا قُرة^([4]) الأسدی لم یرو عنه فیما أعلم غیر النضر بن شمیل^([5]).

از عمر بن خطاب س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس در شب این آیه را بخواند: ﴿فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا﴾ برای او نوری از عدن ابین تا مکه خواهد بود که فرشته‌ها آن را احاطه کرده‌اند».

2317-977- (5) (ضعیف) وَعن ابن مسعود س؛ أن رسول الله ج قال: «مَنْ قَرَأَ کُلَّ لیلةٍ (الواقعة) لَمْ تُصِبْهُ فاقَةٌ، وفی (المسبَّحات) آیة کَأَلْفِ آیةٍ».

ذکره رزین فی "جامعه"، ولم أره فی شیء من الأصول، وذکره أبو القاسم الأصبهانی فی کتابه بغیر إسناد^([6]).

از ابن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس هر شب سوره واقعه را بخواند دچار فقر نمی‌شود و در سوره‌های «المسبحات» آیه‌ای برابر هزار آیه است».

[المسبحات: عبارت است از سوره‌هایی که با «سبحان» یا «سبَّحَ» یا «یُسبِّح» آغاز می‌شوند].

2318-978- (6) (موضوع) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ قَرَأَ سورةَ (الدُّخَانَ) فِی لَیْلَةٍ؛ أَصْبَحَ یَسْتَغْفِرُ لَهُ سَبْعُونَ أَلْفِ مَلَکٍ».

رواه الترمذی والدارقطنی.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس سوره دخان را در شب بخواند، در حالی صبح می‌کند که هفتاد هزار فرشته برای وی طلب مغفرت و آمرزش می‌کنند».

(ضعیف) وفی روایة للدارقطنی: «مَنْ قرأَ سورةَ (یس) فی لیلةٍ أصْبحَ مَغْفوراً لهُ».

و در روایت دار قطنی آمده است: «هرکس سوره «یس» را در شب بخواند درحالی صبح می‌کند که بخشیده شده است».

(موضوع) ومن قرأ (الدخان) لیلةَ الجُمُعة أصبَح مغفوراً له"^([7]).

و هرکس سوره دخان را در شب جمعه بخواند، در حالی صبح می‌کند که بخشیده شده است.

2319-979- (7) (ضعیف جداً) وَعن أبی المنذِرِ الجُهَنیِّ س قال: قُلتُ: یا نبیَّ الله! علِّمنی أفْضَلَ الکلامِ؟ قال: «یا أبا المنذِرِ! قُلْ: (لا إله إلا الله وحْدَه لا شریکَ لهُ، لهُ المُلْکُ، ولَهُ الحَمْدُ، یُحْیی ویُمیتُ، بیدِهِ الخَیرُ، وهو على کلِّ شَیْءٍ قدیرٌ) مئة مَرَّةٍ فی کلِّ یومٍ؛ فإنَّکَ یومَئذٍ أفضَلُ النَّاسِ عَمَلاً؛ إلاَّ مَنْ قالَ مِثْلَ ما قلْتَ» الحدیث.

رواه البزار من روایة جابر الجعفی [مضى هنا 7- باب].

از ابومنذر جهنی س روایت است که: گفتم: ای پیامبر خدا، بهترین سخنان را به من بیاموز؟ فرمود: «ای ابومنذر، صد بار در روز بگو: «لا إله إلا الله وحده لا شریک له، له الملک، وله الحمد، یحیی ویمیت، بیده الخیر، وهو على کل شیء قدیر» در این روز بهترین عمل را در میان مردم خواهی داشت مگر کسی‌که کلماتی چون تو بگوید».

2320-980- (8) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنِ النَّبِیَّ ج قَالَ: «مَنْ قَالَ: (لا حَوْلَ ولا قُوَّةَ إلا باللهِ) مئَةَ مَرَّةٍ فی کلِّ یَومٍ؛ لمْ یُصِبْهُ فقْرٌ أَبداً».

رواه ابن أبی الدنیا عن أسد بن وداعة عن النبی ج. ورواته ثقات إلا أسداً^([8]).

و از رسول الله ج روایت است که فرمودند: «هرکس صد مرتبه در روز بگوید: «لا حول ولا قوة إلا بالله» هرگز دچار فقر نمی‌شود».

2321-1590- (5) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَنْ قَالَ: (لاَ إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ، وَلَهُ الحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ)؛ فِی یَوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ؛ کَانَتْ لَهُ عَدْلَ عَشْرِ رِقَابٍ، وَکُتِبَتْ لَهُ مِائَةُ حَسَنَةٍ، وَمُحِیَتْ عَنْهُ مِائَةُ سَیِّئَةٍ، وَکَانَتْ لَهُ حِرْزًا مِنَ الشَّیْطَانِ یَوْمَهُ ذَلِکَ حَتَّى یُمْسِیَ، وَلَمْ یَأْتِ أَحَدٌ بِأَفْضَلَ مِمَّا جَاءَ بِهِ، إِلَّا أَحَدٌ عَمِلَ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ».

رواه البخاری ومسلم والترمذی والنسائی وابن ماجه.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس در روز صد بار بگوید: (لاَ إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ، وَلَهُ الحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ) برای او برابر است با آزاد کردن ده برده؛ و برای او صد نیکی نوشته می‌شود و از او صد گناه کم می‌گردد و برای او در آن روز تا شام محافظت و پناهی از شیطان می‌باشد و هیچ‌کس بهتر از آنچه وی آورده نمی‌آورد؛ مگر کسی‌که عملی بیش از این انجام داده باشد».

وزاد مسلم والترمذی والنسائی: «وَمَنْ قَالَ: (سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ)، فِی یَوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ؛ حُطَّتْ خَطَایَاهُ وَلَوْ کَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ».

و در روایت مسلم و ترمذی و نسائی علاوه بر این آمده است: «و هرکس در روز صد مرتبه (سبحان الله و بحمده) بگوید، گناهانش پاک می‌شود اگرچه به اندازه‌ی کف دریا باشد».

2322-1591- (6) (حسن) وَعَنْ عبدالله بن عمرو ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ قَالَ: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ)؛ مِائَتَیْ مَرَّةٍ فِی یَوْمٍ؛ لَمْ یَسْبِقْهُ أَحَدٌ کَانَ قَبْلَهُ، وَلَمْ یُدْرِکْهُ أَحَدٌ بَعْدَهُ، إِلَّا مَنْ عَمِلَ بِأَفْضَلَ مِنْ عَمَلِهِ».

رواه أحمد بإسناد جید والطبرانی^([9]).

از عبدالله بن عمرو ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس در روز دویست بار بگوید: (لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ، وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ)؛ کسی‌که قبل از او بوده بر او سبقت نگرفته و فردی که بعد از او می‌آید به مقام او نمی‌رسد، مگر کسی‌که عملی برتر از عمل او انجام داده باشد».

2323-981- (9) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عن أبی الدرداء س عن النبی ج قال: «لیسَ مِنْ عبدٍ یقول: (لا إله إلا الله) مئَةَ مرَّةٍ؛ إلا بَعَثَهُ الله یومَ القیامةِ وَوَجْهُه کالقَمرِ لَیلةَ البدْرِ، ولَمْ یُرْفَعْ یَومَئذٍ لأحَدٍ عَمَلٌ أفضلُ مِنْ عملهِ، إلا مَنْ قال مِثْلَ قولِه، أو زاد».

رواه الطبرانی.

از ابودرداء س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هیچ بنده‌ای نیست که صد مرتبه «لا اله الا الله» بگوید مگر اینکه خداوند متعال او را در روز قیامت چنان مبعوث می‌کند که چهره‌اش چون ماه شب چهارده می‌درخشد و در آن روز عمل هیچ‌کس برتر از عمل او نخواهد بود مگر کسی‌که مانند او یا افزون بر او این ذکر را گفته باشد».

2324-982- (10) (ضعیف) وَعن علیٍّ س عن رسول الله ج: «أَنَّه نَزَلَ علیه جبرائیلُ علیه السلامُ فقال: یا محمَّدُ! إنْ سَرَّکَ أنْ تعبدَ الله لَیلةً حقَّ عبادتهِ، فقلْ: (اللهمَّ لَکَ الحمدُ حَمْداً خالِداً مع خُلودِکَ، ولکَ الحمدُ حمْداً دائماً لا مُنْتَهى له دونَ مشیئتِک، وعندَ کلِّ طَرْفَةِ عینٍ، أو تَنَفُّسِ نَفْسٍ)».

 از علی س از رسول الله ج روایت است که: «جبرائیل ÷ بر رسول الله ج نازل شد و فرمود: ای محمد، اگر شادمان می‌شوی که شبی را چنانکه باید حق عبادت پروردگارت را به‌ جای آورده باشی، پس بگو: «اللهم لک الحمد حمداً خالداً مع خلودک، ولک الحمد حمداً دائماً لا مُنتَهى له دون مشیئتِک، وعند کلِّ طَرْفةِ عینٍ، أو تَنَفُّسِ نَفْسٍ» (پروردگارا، حمد و ستایش از آن توست، ستایشی بسیار و جاویدان به جاودانگی خودت؛ و حمد و ستایشی بی‌نهایت همچون اراده‌‌ی پایان‌ناپذیرت و به اندازه هر چشم بر هم زدن یا نفسی).

رواه الطبرانی فی "الأوسط"، وأبو الشیخ ابن حیان، ولفظه: قال: «یا محمَّدُ! إنْ سَرَّکَ أنَ تعبدَ الله لیلاً حقَّ عبادَتِهِ أو یوْماً فقُلْ: (اللهُمَّ لَکَ الحمدُ حَمْداً خالِداً مع خُلودِکَ، ولَکَ الحمدُ حَمْداً لا جزاءَ لقائِلِه إلا رِضاکَ، ولکَ الحمدُ عندَ کلِّ طَرْفَةِ عینٍ، أو تَنَفُّسِ نَفْسٍ)».

وفی إسنادهما علی بن الصلت العامری؛ لا یحضرنی حاله. وتقدم بنحوه عند البیهقی [هنا آخر 8- باب]. والله أعلم.

و در روایتی چنین آمده است: «ای محمد، اگر شادمان می‌شوی که شبی یا روزی را چنانکه باید حق عبادت پروردگارت را به‌ جای آورده باشی، پس بگو: «اللهم لک الحمد حمداً خالداً مع خلودک، ولک الحمد حمداً لا جزاء لقائله إلا رضاک، ولک الحمد عند کل طَرْفَةِ عین، أو تَنَفُّسِ نَفْسٍ» (پروردگارا، حمد و ستایش از آن توست، ستایشی بسیار و جاویدان به جاودانگی خودت؛ و حمد و ستایشی که پاداش گوینده آن جز رضایت تو نیست؛ و به اندازه هر چشم بر هم زدن یا نفس کشیدنی)».

11- (الترغیب فی آیات وأذکار بعد الصلوات المکتوبات)

---

^([1]) فیه عنعنة الحسن البصری، وعزوه لابن السنی خطأ علی ما تقدم بیانه فی (13- القرآن/9).

^([2]) قلت: عزوه لابن خزیمة وهم، فإنه لم یروه بهذا اللفظ عن أبی هریرة، وإنما بلفظ: "مئة آیة"، کما تقدم فی آخر (6- النوافل/ 11- الترغیب فی قیام اللیل). وإنما رواه من حدیث ابن عمرو کما سبق هناک، وهو به صحیح.

^([3]) الأصل: (فی)، والتصحیح من الطبرانی (8/ 212) و"المجمع" (2/ 268)، وعلى الصواب وقع فیما مضى.

^([4]) فی الأصل والمخطوطة: (أبا فروة)، وهو خطأ، والتصحیح من "زوائد البزار" وکتب الرجال.

^([5]) قلت: وهذا معناه فی اصطلاحهم أنه مجهول، وقد صرح بجهالته الذهبی والعسقلانی. کما ذکرته فی "الضعیفة" (5134).

^([6]) قلت: هذا یوهم أنه ذکره بتمامه، وهذا خلاف الواقع، فإنما عنده فی "الترغیب" (1/ 399/ 930) الشطر الأول منه، وغفل الجهلة عن هذا الخطأ بل أقروه، وزادوا علیه أنهم عزوه إلى ثلاثة من الحفاظ منهم البیهقی، وإنما أخرجوا الأول!! وهو فی "الضعیفة" (289). وأما الشطر الآخر فروی إسناد آخر فیه مجهول عن العرباض بن ساریة نحوه. وهو مخرج فی "التعلیق الرغیب" (1/ 210)، ومضى فی (6- النوافل/9). فالحدیث ملفق من حدیثین، جعلهما رُزین حدیثاً واحداً، وله أمثلة، أظن أنه تقدم بعضها.

^([7]) قلت: لقد أبعد النجعة فی عزوه للدارقطنی، ولعله فی کتابه "الأفراد"، فقد أخرجه بفقرتیه أبو یعلى فی "مسنده" (11/ 93-94) من طریق هشام بن زیاد، عن الحسن قال: سمعت (کذا) أبا هریرة یقول: فذکره مرفوعاً. ومن هذا الوجه أخرجه ابن الضریس فی "فضائل القرآن" (101/ 221) والبیهقی فی "الشعب" (2/ 484-485) نحوه دون تصریح الحسن بالسماع. وهکذا روى الفقرة الثانیة منه الترمذی (2891) وابن السنی (673)، وقال الترمذی: "لا نعرفه إلا من هذا الوجه، وهشام أبو المقدام یضعف، ولم سمع الحسن من أبی هریرة". وهشام هذا متهم، ورواها الترمذی أیضاً وغیره بلفظ أتم، وهو الذی قبله، وفیه متهم آخر، وهو مخرج فی "الضعیفة" (6734). والفقرة الأولى رویت من طرق أخرى عن الحسن عن أبی هریرة، وقد مضت فی (13- القرآن/9) بروایة ابن حبان عن جندب، والطرق المشار إلیها قد ذکرت من رواها مع بعض شواهده فی "الضعیفة" (6623)، ولذلک فرقت بینها وبین الفقرة الأخرى؛ فاقتصرت على تضعیفها دون الأخرى لعدم وجود شاهد معتبر لها.

^([8]) قلت: هو شامی من صغار التابعین، فحدیثه مرسل أو معضل؛ على أنه کان ناصبیاً یسبّ سیدنا علیاً س، ولم یوثقه غیر النسائی.

^([9]) قلت: ورواه الحاکم أیضاً (1/ 500)، لکن وقع عنده (مئة) مکان (مئتی)، وهو خطأ مخالف لمصادر التخریح، أو أنها مختصرة، ففی بعضها بلفظ: ". . مئة مرة إذا أصبح، ومئة مرة إذا أمسى. . "، وفیها رد على بعض المعاصرین ممن ألف فی سنیة (المسبحة)! وزعم مشروعیة الذکر بعدد المئات محتجاً بهذا الحدیث، فکأنه جهل أو تجاهل هذه الروایة المبینة أن المئتین لیستا فی وقت واحد! وإنما مئة صباحاً، ومئة مساء، وهو مخرج فی "الصحیحة" (2562).