ترغیب به میانه‌روی و انتخاب روش نیکو در طلب رزق و بیان آنچه در مذمت حرص و محبت مال آمده است

ترغیب به میانه‌روی و انتخاب روش نیکو در طلب رزق و بیان آنچه در مذمت حرص و محبت مال آمده است

2483-1696- (1) (حسن صحیح) عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ سَرْجِسَ س؛  أَنَّ النَّبِیَّ ج قَالَ: «السَّمْتُ الحَسَنُ، وَالتُّؤَدَةُ، وَالِاقْتِصَادُ؛ جُزْءٌ مِنْ أَرْبَعَةٍ وَعِشْرِینَ جُزْءًا مِنَ النُّبُوَّةِ».

رواه الترمذی وقال: "حدیث حسن غریب"^([1]).

از عبدالله بن سرجس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «سیرتی نیکو و درنگ [در تمام امور] و میانه‌روی، جزیی از بیست و چهار جزء نبوت است».

2484-1697- (2) (صحیح لغیره) وَعَنْ جَابِرِ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «لَا تَسْتَبْطِئُوا الرِّزْقَ؛ فَإِنَّهُ لَمْ یَکُنْ عَبْدٌ لَیَمُوتَ حَتَّى یَبْلُغَ آخِرَ رِزْقٍ هُوَ لَهُ، فَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ، أَخْذُ الْحَلَالِ وَتَرْکُ الْحَرَامِ».

رواه ابن حبان فی "صحیحه" والحاکم وقال: "صحیح على شرطهما".

از جابر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «در طلب رزق و روزی شتاب نکنید؛ زیرا بنده نمی‌میرد تا اینکه آخرین رزق و روزیش به او داده شود. پس در طلب رزق راه نیکو را در پیش بگیرید، حلال را بگیرید و حرام را ترک کنید».

2485-1698- (3) (صحیح لغیره) وَعَنهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ! اتَّقُوا اللَّهَ، وَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ، فَإِنَّ نَفْسًا لَنْ تَمُوتَ حَتَّى تَسْتَوْفِیَ رِزْقَهَا؛ وَإِنْ أَبْطَأَ عَنْهَا، فَاتَّقُوا اللَّهَ، وَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ، خُذُوا مَا حَلَّ، وَدَعُوا مَا حُرِّمَ».

رواه ابن ماجه - واللفظ له - والحاکم وقال: "صحیح على شرط مسلم".

و از جابر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ای مردم! تقوای خدا را پیشه کنید و در طلب (رزق) راه و روش نیکو و معتدلانه‌ای در پیش گیرید، چون هیچ نفسی تا روزیش کامل نشود نمی‌میرد اگرچه دیر به دستش برسد؛ پس از خدا بترسید و در طلب (رزق) راه و روش نیکو و معتدلانه‌ای در پیش گیرید، آنچه را خداوند حلال کرده بگیرید و از آنچه حرام کرده رها کنید».

2486-1699- (4) (صحیح) وَعَنْ أَبِی حُمَیْدٍ السَّاعِدِیِّ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: «أَجْمِلُوا فِی طَلَبِ الدُّنْیَا؛ فَإِنَّ کُلًّا مُیَسَّرٌ لِمَا خُلِقَ لَهُ [مِنهَا]^([2])».

رواه ابن ماجه، واللفظ له.

 وأبو الشیخ ابن حیان فی "کتاب الثواب"، والحاکم؛ إلا أنّهما قالا: «فَإِنَّ کُلًّا مُیَسَّرٌ لِمَا کُتِبَ لَهُ مِنْهَا». وقال الحاکم: "صحیح على شرطهما".

از ابو حمید ساعدی س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «در طلب دنیا راه و روش نیکو و معتدلانه‌ای در پیش گیرید، زیرا هرکس همان کاری را انجام می‌دهد که برای آن خلق شده است».

و در روایت ابو الشیخ و حاکم آمده است: «زیرا هرکس همان کاری را انجام می‌دهد که برایش نوشته شده است».

2487-1700- (5) (صحیح لغیره) وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «لَیْسَ مِنْ عَمَلٍ یُقَرِّبُ إِلَى الْجَنَّةِ إِلَّا قَدْ أَمَرْتُکُمْ بِهِ، وَلَا عَمَلٍ یُقَرِّبُ إِلَى النَّارِ إِلَّا قَدْ نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ، لَا یَسْتَبْطِئَنَّ أَحَدٌ مِنْکُمْ رِزْقَهُ؛ فَإِنَّ جِبْرِیلَ أَلْقَى فِی رُوعِیَ^([3]): أَنَّ أَحَدًا مِنْکُمْ لَنْ یَخْرُجَ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّى یَسْتَکْمِلَ رِزْقَهُ، فَاتَّقُوا اللَّهَ أَیُّهَا النَّاسُ! وَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ، فَإِنِ اسْتَبْطَأَ أَحَدٌ مِنْکُمْ رِزْقَهُ فَلَا یَطْلُبْهُ بِمَعْصِیَةِ اللَّهِ؛ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُنَالُ فَضْلُهُ بِمَعْصِیَةٍ».

رواه الحاکم.

از ابن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «عملی نیست که سبب نزدیکی به بهشت می‌شود مگر اینکه شما را به آن دستور داده‌ام و عملی نیست که سبب نزدیکی به جهنم می‌شود مگر اینکه شما را از آن باز داشته‌ام. پس هیچیک از شما در طلب روزیش عجله نکند، زیرا جبرئیل بر قلب من القا نمود که هیچیک از شما از دنیا خارج نمی‌شود تا اینکه روزیش کامل گردد. پس ای مردم! از خدا بترسید و در طلب رزق و روزی راه و روش نیکو و معتدلانه‌ای در پیش بگیرید؛ پس هریک از شما در طلب رزق شتاب کند، نباید آن را با معصیت و نافرمانی خداوند به دست آورد چراکه فضل خداوند با معصیت و نافرمانی او حاصل نمی‌شود».  

2488-1701- (6) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛  أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ! إِنَّ الْغِنَى لَیْسَ عَنْ کَثْرَةِ الْعَرَضِ، وَلَکِنَّ الْغِنَى غِنَى النَّفْسِ، وَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ یُوَتِی عَبْدَهُ مَا کَتَبَ لَهُ مِنَ الرِّزْقِ، فَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ، خُذُوا مَا حَلَّ، وَدَعَوْا مَا حُرِّمَ».

رواه أبو یعلى، وإسناده حسن إن شاء الله تعالى.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ای مردم! ثروتمندی عبارت از زیادی متاع و اموال دنیا نیست بلکه عبارت از بی‌نیازی نفس است و خداوند مقداری از رزق که برای بنده‌اش نوشته شده به او می‌دهد؛ پس در طلب رزق راه و روش نیکو و معتدلانه‌ای در پیش بگیرید. آنچه حلال است بگیرید و آنچه حرام شده رها کنید».

2489-1702- (7) (حسن صحیح) وَعَنْ حُذَیْفَةَ س قَالَ: قَامَ النَّبِیُّ ج، فَدَعَا النَّاسَ فَقَالَ: «هَلُمُّوا إِلَیَّ». فَأَقْبَلُوا إِلَیْهِ فَجَلَسُوا، فَقَالَ: «هَذَا رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ؛ جِبْرِیلُ ج نَفَثَ فِی رُوعِی: أَنَّهُ لَا تَمُوتُ نَفْسٌ حَتَّى تَسْتَکْمِلَ رِزْقَهَا وَإِنْ أَبْطَأَ عَلَیْهَا، فَاتَّقُوا اللَّهَ، وَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ، وَلَا یَحْمِلَنَّکُمُ اسْتِبْطَاءُ الرِّزْقِ أَنْ تَأْخُذُوهُ بِمَعْصِیَةِ اللَّهِ، فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِطَاعَتِهِ».

رواه البزار، ورواته ثقات، إلا قدامة بن زائدة بن قدامة، فإنه لا یحضرنی فیه جرح ولا تعدیل^([4]).

از حذیفه س روایت است که رسول الله ج بلند شده و مردم را فراخواند و فرمود: «به‌ سوی من بشتایید». پس مردم نزد او آمده و نشستند؛ رسول الله ج فرمود: «این فرستاده‌ی پروردگار جهانیان، جبرئیل می‌باشد که بر قلب من القا نمود: هیچیک از شما از دنیا خارج نمی‌شود تا اینکه روزی‌اش را کامل بخورد اگرچه روزی‌اش به او دیر برسد، پس از خدا بترسید و در طلب رزق و روزی راه نیکو و معتدلانه‌ای در پیش بگیرید و دیر رسیدن روزی، شما را وادار نکند ‌که آن را از راه معصیت و نافرمانی خداوند به دست آورید، زیرا آنچه نزد خداوند است حاصل نمی‌شود مگر از راه اطاعت او».

2490-1703- (8) (صحیح لغیره) وَعَن أَبِی الدَّرْدَاءِ س قَالَ: قَالَ رَسُول اللهِ ج: «إِنَّ الرِّزْقَ لَیَطْلُبُ الْعَبْدَ کَمَا یَطْلُبُهُ أَجَلُهُ».

رواه ابن حبان فی "صحیحه"، والبزار.

از ابودرداء س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «رزق و روزی در پی بنده است همانطور که مرگ در پی او می‌باشد».

 ورواه الطبرانی بإسناد جید؛ إلا أنه قال: «إنَّ الرزقَ لَیطْلُبُ العبدَ أکثرَ مِمَّا یطلُبُه أجَلُه».

و در روایت طبرانی آمده است: «رزق و روزی، بیش‌ از مرگ در پی بنده است».

2491-1055- (1) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ ب قَالَ: صَعِدَ رَسُولُ اللهِ ج الْمِنْبَرَ یَوْمَ غَزْوَةِ تَبُوکٍ، فَحَمِدَ اللهَ وَأَثْنَى عَلَیْهِ، ثُمَّ قَالَ: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ! إِنِّی مَا آمُرُکُمْ إِلَّا بِمَا أَمَرَکُمُ اللهُ، وَلَا أَنْهَاکُمْ إِلَّا عَمَّا نَهَاکُمُ اللهُ عَنْهُ، فَأَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ، فَوَالَّذِی نَفْسُ أَبِی الْقَاسِمِ بِیَدِهِ! إِنَّ أَحَدَکُمْ لَیَطْلُبُهُ رِزْقُهُ کَمَا یَطْلُبُهُ أَجَلُهُ، فَإِنْ تَعَسَّرَ عَلَیْکُمْ شَیْءٌ مِنْهُ فَاطْلُبُوهُ بِطَاعَةِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ».

رواه الطبرانی فی "الکبیر".

از حسن بن علی ب روایت است که: روز غزوه تبوک رسول الله ج بر منبر رفت و حمد و ستایش خداوند گفت و فرمود: «ای مردم، شما را به چیزی امر نمی‌کنم جز آنچه خداوند متعال شما را بدان امر کرده است و شما را از چیزی نهی نمی‌کنم مگر آنچه خداوند شما را از آن نهی کرده است. پس در کسب روزی راه و روش نیکو و معتدلانه‌ای در پیش گیرید؛ سوگند به کسی‌که جان ابوالقاسم در دست اوست، رزق و روزی هریک از شما چنان به دنبال اوست که اجلش به دنبال او می‌باشد پس اگر چیزی از آن بر شما دشوار آمد، با اطاعت از الله ﻷ آن را جستجو کنید».

2492-1056- (2) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی ذَرٍّ س قَالَ: جَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ ج یَتْلُو هَذِهِ الْآیَةَ: ﴿وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا٢ وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ﴾، فَجَعَلَ یُرَدِّدُهَا حَتَّى نَعَسْتُ، فَقَالَ: «یَا أَبَا ذَرٍّ! لَوْ أَنَّ النَّاسَ أَخَذُوا بِهَا لَکَفَتْهُمْ».

رواه الحاکم وقال: "صحیح الإسناد"^([5]).

از ابوذر س روایت است: رسول الله ج این آیه را تلاوت نمود: ﴿وَمَن یَتَّقِ ٱللَّهَ یَجۡعَل لَّهُۥ مَخۡرَجٗا٢ وَیَرۡزُقۡهُ مِنۡ حَیۡثُ لَا یَحۡتَسِبُ﴾ [الطلاق: 2-3] «و هرکس که از الله بترسد، (الله) راه نجاتی برای او قرار می‌دهد. و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد». و چنان آن را تکرار کرد که مرا خمیازه گرفت. پس فرمود: «ای ابوذر، اگر مردم به این آیه عمل کنند آنان را کفایت می‌کند».

2493-1704- (9) (حسن لغیره) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَوْ فَرَّ أَحَدُکُمْ مِنْ رِزْقِهِ؛ أَدْرَکَهُ کَمَا یُدْرِکُهُ الْمَوْتُ».

رواه الطبرانی فی "الأوسط" و"الصغیر" بإسناد حسن.

از ابوسعید خدری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اگر یکی از شما از روزی‌اش فرار کند، روزی‌اش او را در می‌یابد همانطوری که مرگ او را در می‌یابد».

2494-1057- (3) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ أَبِی سُفْیَانَ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَا تَعْجَلَنَّ إِلَى شَیْءٍ تَظُنُّ أَنَّکَ إِنِ اسْتَعْجَلْتَ إِلَیْهِ أَنَّکَ مُدْرِکُهُ، [وَ] إِن کَانَ [الله] لَم یُقدِّر لکَ ذلک، لَا تَسْتَأْخِرَنَّ عَنِ شَیْءٍ تَظُنُّ أَنَّکَ إِنِ اسْتَأْخَرْتَ عَنْهُ أَنَّهُ مَدْفُوعٌ عَنْکَ، وَإِنْ کَانَ اللَّهُ [قَدْ]^([6]) قَدَّرَهُ عَلَیْکَ».

رواه الطبرانی فی "الکبیر" و"الأوسط".

از معاویه بن ابی سفیان ب روایت است که رسول الله ج فرمودند: «در مورد چیزی که گمان می‌کنید اگر در مورد آن عجله کنید آن را در می‌یابید، گرچه خداوند برای تو مقدر نکرده باشد، شتاب نکنید و در مورد چیزی تاخیر نکنید که گمان می‌کنید اگر آن را به تاخیر بندازید آن را بدست نخواهید آورد گرچه خداوند متعال آن را برای تو مقدر کرده باشد».

2495-1705- (10) (صحیح) وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ النَّبِیَّ ج رَأَى تَمْرَةً عَائِرَةً^([7])، فأخذَها فناولَها سائلاً، فَقَالَ: «أَمَا أَنَّکَ لَوْ لَمْ تَأْتِهَا لَأَتَتْکَ».

رواه الطبرانی بإسناد جید، وابن حبان فی "صحیحه"، والبیهقی.

از ابن عمر ب روایت است که رسول الله ج دانه‌ی خرمای افتاده‌ای را دید، آن را گرفته و به فردی که طلب نیاز می‌کرد داده و فرمود: «اگر تو به ‌سوی آن نمی‌آمدی، آن به نزد تو می‌آمد».

2496-1058- (4) (ضعیف) وَعَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ صَبَاحٍ یَعْلَمُ مَلَکٌ فِی السَّمَاءِ وَلَا فِی الْأَرْضِ بِمَا یَصْنَعُ اللَّهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ، وَإِنَّ الْعَبْدَ لَهُ رِزْقُهُ، فَلَوِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِ الثَّقَلَانِ الْجِنُّ وَالْإنْسُ عَلَی أَنْ یُصَدُّوا عَنْهُ شَیْئًا مِنْ ذَلِکَ مَا اسْتَطَاعُوا».

رواه الطبرانی^([8]) بإسناد لیِّن، ویشبه أن یکون موقوفاً.

از عبدالله بن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هیچ روزی نیست که خداوند خلق کرده باشد و فرشته‌ای در آسمان و زمین بداند که خداوند در این روز چه می‌کند. و برای بنده رزق او مشخص است و اگر جن‌ها و انسان‌ها جمع شوند تا مانع چیزی از رزق او شوند، آنان را توان این امر نیست».

 2497-1059- (5) (منکر) وَعَنْ حَبَّةَ، وَسَوَاءَ ابْنِی خَالِدٍ ب: أَنَّهُمَا أَتَیَا رَسُولَ اللَّهِ ج وَهُوَ یَعْمَلُ عَمَلًا؛ یَبْنِی بِنَاءً، فَلَمَّا فَرَغَ دَعَانَا فَقَالَ: «لَا تَنَافَسَا فِی^([9]) الرِّزْقِ مَا تَهَزهَزَتْ رُءُوسُکُمَا؛ فَإِنَّ الْإِنْسَانَ تَلِدُهُ أُمُّهُ وَهُوَ أَحْمَرَ وَهُوَ لَیْسَ عَلَیْهِ قِشْرٌ، ثُمَّ یُعْطِیهِ اللَّهُ وَیَرْزُقُهُ».

رواه ابن حبان فی "صحیحه".

و از حبه و سواء فرزندان خالد ب روایت است که نزد رسول الله ج آمدند که ایشان مشغول ساخت بنایی بود؛ چون رسول الله ج فارغ شدند، ما را فراخوانده و فرمودند: «مادامی که در قید حیات هستید در رزق و روزی با یکدیگر مسابقه ندهید چون زمانی که انسان را مادرش به دنیا می‌آورد سرخ رنگ است و لباسی بر تن ندارد اما خداوند به وی می‌بخشد و به او روزی می‌دهد».

2498-1706- (11) (صحیح) وَعَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا طَلَعَتْ شَمْسٌ قَطُّ إِلَّا بُعِثَ بِجَنْبَتَیْهَا مَلَکَانِ یُنَادِیَانِ، یُسْمِعَانِ أَهْلَ الْأَرْضِ إِلَّا الثَّقَلَیْنِ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ! هَلُمُّوا إِلَى رَبِّکُمْ؛ فَإِنَّ مَا قَلَّ وَکَفَى، خَیْرٌ مِمَّا کَثُرَ وَأَلْهَى، وَلَا آبَتْ شَمْسٌ قَطُّ إِلَّا بُعِثَ بِجَنْبَتَیْهَا مَلَکَانِ یُنَادِیَانِ، یُسْمِعَانِ أَهْلَ الْأَرْضِ إِلَّا الثَّقَلَیْنِ: اللَّهُمَّ أَعْطِ مُنْفِقًا خَلَفًا، وَأَعْطِ مُمْسِکًا تَلَفًا».

رواه أحمد بإسناد صحیح - واللفظ له-، وابن حبان فی "صحیحه"، والحاکم وصححه. [مضی 8- الصدقات/15].

از ابودرداء س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «روزی نیست که در آن خورشید طلوع کند مگر اینکه در دو طرف آن دو فرشته ندا می‌دهند و آن ندا را جز انسان و جن می‌شنوند‌: ای مردم! به‌سوی پروردگارتان بشتابید؛ زیرا مال اندک که کفایت کند بهتر از ثروت زیادی است که انسان را مشغول سازد. و هرگز خورشید غروب نمی‌کند مگر اینکه در دو طرف آن دو فرشته ندا می‌دهند و آن ندا را جز انسان و جن می‌شنوند‌: پروردگارا! هرچه زودتر برای شخص انفاق کننده مال دیگری جایگزین نما و مال شخصی را که از انفاق خودداری می‌کند تلف کن».

2499-1060- (6) (ضعیف) وَعَنْ سَعْدِ بْنَ أَبِی وَقَّاصٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله ج یَقُولُ: «خَیْرُ الذِّکْرِ الْخَفِیُّ، وَخَیْرُ الرِّزْقِ مَا یَکْفِی».

رواه أبو عوانة وابن حبان فی "صحیحیهما"^([10]).

از سعد بن ابی وقاص س روایت است: از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «بهترین ذکر آن است که پنهانی گفته شود و بهترین رزق آن است که کفایت کند».

2500-1061- (7) (ضعیف) وَعَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَیْنٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «مَنِ انْقَطَعَ إِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ؛ کَفَاهُ اللهُ کُلَّ مُؤْنَةٍ، وَرَزَقَهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ، وَمَنِ انْقَطَعَ إِلَى الدُّنْیَا؛ وَکَّلَهُ اللهُ إِلَیْهَا».

رواه أبو الشیخ فی "کتاب الثواب"^([11])، والبیهقی؛ کلاهما من روایة الحسن عن عمران، وفی إسناده إبراهیم بن الأشعث خادم الفضل، وفیه کلام قریب.

از عمران بن حصین س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس همنشینی و خلوت با خداوند را برگزیند خداوند متعال تمام امور وی را کفایت می‌کند و او را از جایی روزی می‌دهد که تصور نمی‌کند؛ و هرکس همنشین دنیا گردد و خود را وقف آن کند، خداوند متعال او را به دنیا می‌سپارد».

2501-1707- (12) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ کَانَتِ الدُّنْیَا هِمَّته وَسَدَمَهُ، وَلَهَا شَخَصٌ، وَإِیَّاهَا یَنْوِی؛ جَعَلَ اللَّهُ الْفَقْرَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ، وَشَتَّتَ عَلَیْهِ ضَیْعَتَهُ، وَلَمْ یَأْتِهِ مِنْهَا إِلَّا مَا کُتِبَ لَهُ مِنهَا، وَمَنْ کَانَتِ الْآخِرَةُ هِمَّته وَسَدَمَهُ، وَلَهَا شَخَصٌ، وَإِیَّاهَا یَنْوِی؛ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ الْغِنَى فِی قَلْبِهِ، وَجَمْعَ عَلَیْهِ ضَیْعَتَهُ وَأَتَتْهُ الدُّنْیَا وَهِیَ صَاغِرَةٌ».

رواه البزار والطبرانی - واللفظ له -، وابن حبان فی "صحیحه"^([12]). ورواه الترمذی أخصر من هذا، ویأتی لفظه فی "الفراغ للعبادة" إن شاء الله [24- الزهد/2].

از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس همت و پشتکار وی و آنچه بدان حریص است، دنیا باشد و به آن چشم دوخته و تنها هدف و نیتش دنیا باشد، خداوند فقر را در جلو چشمانش قرار می‌دهد و امر وی و آنچه بدان پرداخته را پراکنده می‌گرداند حال آنکه از آن چیزی به دست نمی‌آورد مگر آنچه برای او نوشته شده است. و هرکس همت و پشتکارش و آنچه بدان حریص است، آخرت باشد و به آن چشم دوخته و تنها هدف و نیتش آخرت باشد، خداوند بی‌نیازی را در قلبش قرار می‌دهد و امری را که بدان پرداخته، برایش جمع و میسر می‌کند و دنیا با خواری به نزد او می‌آید».

(سَدَمه) به فتح سین و دال؛ یعنی: نگرانی وی و آنچه بدان حریص و وابسته است. و «شتت علیه ضیعته» به فتح ضاد؛ یعنی: حال و وضعیت و کار و امری را که بدان همت گماشته پراکنده نموده و برای او به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌نماید.

2502-1708- (13) (صحیح لغیره) وَرُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللهِ ج فِی مَسْجِدِ الْخَیْفِ فَحَمِدَ اللهَ، وَذَکَرَهُ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ، ثُمَّ قَالَ: «مَنْ کَانَتِ الْآخِرَةُ هَمَّهُ؛ فَرَّقَ اللهُ لَهُ شَمْلَهُ، وَجَعَلَ فَقْرَهُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ، وَلَمْ یُؤْتِهِ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا مَا کُتِبَ لَهُ».

رواه الطبرانی.

از ابن عباس ب روایت است که رسول الله ج در مسجد خیف برای ما خطبه خواند، پس ستایش خداوند گفته و چنانکه شایسته‌ی حق تعالی است از او یاد نمود. سپس فرمود: «کسی‌که تمام دغدغه و نگرانی‌اش دنیا باشد، خداوند یکپارچگی او را پراکنده می‌سازد و فقرش را در جلو چشمانش قرار می‌دهد و از دنیا بیش‌تر از آنچه برای او نوشته شده به دست نمی‌آورد».

2503-1062- (8) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی ذَرٍّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَنْ أَصْبَحَ وَهَمُّهُ الدُّنْیَا؛ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْءٍ، وَمَنْ لَمْ یَهْتَمَّ بِالْمُسْلِمِینَ؛ فَلَیْسَ مِنْهُمْ، وَمَنْ أَعْطَى الذلَّةَ مِنْ نَفْسِهِ طَائِعًا غَیْرَ مُکْرَةٍ؛ فَلَیْسَ مِنَّا».

رواه الطبرانی.

و از ابوذر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس درحالی صبح کند که تمام نگرانی و دغدغه وی دنیا باشد، حمایتی از سوی خداوند نخواهد داشت. و هرکس به امور مسلمانان توجه نداشته باشد، از آنها نیست؛ و هرکس بدون اجبار و اکراه ذلت را بر خویشتن بپذیرد، از ما نیست».

2504-1709- (14) (صحیح) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الخدری س عَنِ النَّبِیِّ ج:  ﴿إِذۡ^([13]) قُضِیَ ٱلۡأَمۡرُ وَهُمۡ فِی غَفۡلَةٖ﴾، قَالَ: فِی الدُّنْیَا».

رواه ابن حبان فی "صحیحه"، وهو فی "الصحیحین" بمعناه فی آخر حدیث یأتی فی آخر "صفة الجنة" إن شاء الله [28/18].

از ابوسعید خدری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: ﴿إِذۡ قُضِیَ ٱلۡأَمۡرُ وَهُمۡ فِی غَفۡلَةٖ﴾ درباره‌ی دنیا نازل شده است».

2505-1063- (9) (ضعیف) وَرُوِیَ عَن أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَرْبَعَةٌ مِنَ الشَّقَاءِ: جُمُودُ الْعَیْنِ، وَقَسَوَةُ الْقَلْبِ، وَطُولُ الأَمَلِ، وَالْحِرْصُ عَلَى الدنیا».

رواه البزار وغیره.

از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «چهار چیز نشانه شقاوت است: اندک بودن اشک چشم، قسوت قلب، آرزوهای طولانی، حریص بودن به دنیا».

2506-1064- (10) (موضوع) وَرُوِیَ عَن عَبدالله بْنِ مَسْعُودٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «لَا تُرْضِیَنَّ أَحَدًا بِسَخَطِ اللهِ، وَلَا تَحْمَدَنَّ أَحَدًا عَلَى فَضْلِ اللهِ، وَلَا تَذُمَّنَّ أَحَدًا عَلَى مَا لَمْ یُؤْتِکَ اللهُ، فَإِنَّ رِزْقَ اللهِ لَا یَسُوقُهُ إِلَیْکَ حِرْصُ حَرِیصٍ، وَلَا یَرُدُّهُ عَنْکَ کَرَاهِیَةُ کَارِهٍ، وَإِنَّ اللهَ بِقِسْطِهِ وَعَدْلِهِ جَعَلَ الرَّوْحَ وَالْفَرَحَ فِی الرِّضَا وَالْیَقِینِ، وَجَعَلَ الْهَمَّ وَالْحُزنَ فِی السَّخَطِ».

رواه الطبرانی فی "الکبیر".

از عبدالله بن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «کسی را با خشم خدا راضی مکن و کسی را بر فضل خدا حمد و ستایش مکن و کسی را به خاطر آنچه خداوند به تو نداده نکوهش مکن؛ چرا که حرص حریص، رزق خداوند را به ‌سوی تو سوق نمی‌دهد و نیز کراهیت و عدم رضایت ناراضی، آن را از تو بازنمی‌دارد. و براستی خداوند متعال با عدالت خود راحتی و شادی را در رضایت و یقین نهفته است و نگرانی و اندوه را در خشم قرار داده است».

2507-1710- (15) (صحیح) وَعَنِ کَعْبِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا ذِئْبَانِ جَائِعَانِ أُرْسِلَا فِی غَنَمٍ بِأَفْسَدَ لَهَا مِنْ حِرْصِ المَرْءِ عَلَى الْمَالِ وَالشَّرَفِ لِدِینِهِ».

رواه الترمذی، وابن حبان فی "صحیحه"، وقال الترمذی: "حدیث حسن". (قال المملی) س: "وسیأتی غیر ما حدیث من هذا النوع فی [24-] "الزهد" إن شاء الله".

از کعب بن مالک س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اگر دو گرگ گرسنه در گله‌ای رها شوند، چنان فساد و ویرانی به بار نمی‌آورند که حرص انسان برای مال‌اندوزی و طلب جاه و مقام، در دینش به بار می‌آورد».

2508-1711- (16) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «قَلْبُ الشَّیْخِ شَابٌّ عَلَى حُبِّ اثْنَتَیْنِ: حُبِّ الْعَیْشِ – أو قال: طُولُ الْحَیَاةِ -، وَحُبُّ الْمَالِ».

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «قلب انسان پیر بر دوست داشتن دو چیز جوان است: محبت زندگی - یا که فرمود: طول حیات - و محبت مال».

رواه البخاری ومسلم، والترمذی؛ إلا أنّه قال: «طُولُ الْحَیَاةِ، وَکَثْرَةِ الْمَالِ».

و در روایت ترمذی آمده است: «طول حیات و کثرت مال».

2509-1712- (17) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج کَانَ یَقُولُ: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ، وَمِنْ قَلْبٍ لَا یَخْشَعُ، وَمِنْ نَفْسٍ لَا تَشْبَعُ، وَمِنْ دُعَاءٍ لَا یُسْمَعُ».

رواه ابن ماجه والنسائی. ورواه مسلم والترمذی وغیرهما من حدیث زید بن أرقم وتقدم فی "العلم" [3/9- باب/الحدیث الأول].

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خدایا! از علمی که نفع نمی‌رساند، از دلی که ترس و خشوع در آن نیست، از نفسی که سیر نمی‌شود و از دعایی که شنیده نمی‌شود به تو پناه می‌برم».

2510-1713- (18) (صحیح) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «لَوْ کَانَ لِابْنِ آدَمَ وَادِیَانِ مِنْ مَالٍ لَابْتَغَى إِلَیهِما ثَالِثًا، وَلَا یَمْلَأُ جَوْفَ ابْنِ آدَمَ إِلَّا التُّرَابُ، وَیَتُوبُ اللهُ عَلَى مَنْ تَابَ».

رواه البخاری ومسلم.

از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اگر فرزند آدم دو دره‌ مال داشته باشد، خواستار دره سوم می‌باشد؛ و به جز خاک چیزی شکم بنی آدم را پر نمی‌کند. و کسی‌که [از حرص مذموم] توبه کند خدا توبه‌اش را قبول خواهد کرد».

2511-1714- (19) (صحیح) وَعَنْ ابْنَ عَبَّاسٍ ب قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ ج یَقُولُ: «لَوْ أَنَّ لِابْنِ آدَمَ مِلْءَ وَادٍ مَالًا^([14])، لَأَحَبَّ أَنْ یَکُونَ إِلَیْهِ مِثْلُهُ، وَلَا یَمْلَأُ عَینَ ابْنِ آدَمَ إِلَّا التُّرَابُ، وَیَتُوبُ الله عَلَى مَنْ تَابَ».

رواه البخاری ومسلم.

از ابن عباس ب روایت است که می‌گوید: از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «اگر انسان دره‎ای پر از مال داشته باشد، دوست دارد دره‎ای همانند آن داشته باشد و هیچ چیز جز خاک چشم او را پر نمی‎کند و کسی‌که توبه کند خداوند توبه او را می‌پذیرد».

2512-1715- (20) (صحیح) وَعَنْ عَبَّاسِ بْنِ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: سَمِعْتُ ابْنَ الزُّبَیْرِ عَلَى مِنْبَرِ مَکَّةَ فِی خُطْبَتِهِ یَقُولُ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ! إِنَّ النَّبِیَّ ج کَانَ یَقُولُ: «لَوْ أَنَّ ابْنَ آدَمَ أُعْطِیَ وَادِیًا [مَلآن]^([15]) مِنْ ذَهَبٍ أَحَبَّ إِلَیْهِ ثَانِیًا، وَلَوْ أُعْطِیَ ثَانِیًا أَحَبَّ إِلَیْهِ ثَالِثًا، وَلاَ یَسُدُّ جَوْفَ ابْنِ آدَمَ إِلَّا التُّرَابُ، وَیَتُوبُ اللَّهُ عَلَى مَنْ تَابَ».

رواه البخاری.

عباس بن سهل بن سعد روایت می‌کند: از ابن زبیر که بر منبر مکه خطبه می‌خواند شنیدم که می‌گفت: ای مردم! رسول الله ج فرمود: «اگر به فرزند آدم دره‌ای پر از طلا داده شود، دره‌ی دومی از طلا نیز می‌خواهد و اگر دومی را به او بدهند، سومی را می‌خواهد و شکم فرزند آدم را هیچ چیز جز خاک پر نمی‌کند و خداوند توبه‌ی کسی را که توبه کند می‌پذیرد».

2513-1716- (21) (حسن صحیح) وَعَن بُرَیدة س قَال: سَمعتُ النَّبِیّ ج یَقْرَأُ فِی الصَّلاةِ: «لَوْ أَنَّ لابْنِ آدَمَ وَادِیًا مِنْ ذَهَبٍ لابْتَغَى إِلَیْهِ ثَانِیًا، وَلَوْ أُعْطَى ثَانِیًا لابْتَغَى إِلَیْهِ ثَالِثًا، ولاَ یَمْلأُ جَوْفَ ابْنِ آدَمَ إلاَّ التُّرَابُ، وَیَتُوبُ اللَّهُ عَلَى مَنْ تَابَ».

رواه البزار بإسناد جید^([16]).

از بریده س روایت است از رسول الله ج شنیدم که در نماز می‌خواند: «اگر فرزند آدم یک دره از طلا داشته باشد دومین دره را نیز می‌طلبد و اگر دومین را به او بدهند سومین دره را نیز می‌طلبد و شکم فرزند آدم را هیچ چیز جز خاک پر نمی‌کند و خداوند توبه‌ی کسی را که توبه کند می‌پذیرد».

2514-1065- (11) (ضعیف) وَعَنْ أَنَسٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «یُجَاءُ بِابْنِ آدَمَ کَأَنَّهُ بَذَجٌ، فَیُوقَفُ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ، فَیَقُولُ اللَّهُ لَهُ: أَعْطَیْتُکَ وَخَوَّلْتُکَ وَأَنْعَمْتُ عَلَیْکَ فَمَا صَنَعْتَ؟ فَیَقُولُ: یَا رَبِّ! جَمَعْتُهُ وَثَمَّرْتُهُ فَتَرَکْتُهُ أَکْثَرَ مَا کَانَ، فَارْجِعْنِی آتِکَ بِهِ! فَیَقُولُ الله لَهُ: أَرِنِی مَا قَدَّمْتَ. فَیَقُولُ: یَا رَبِّ! جَمَعْتُهُ وَثَمَّرْتُهُ فَتَرَکْتُهُ أَکْثَرَ مَا کَانَ، فَارْجِعْنِی آتِکَ بِهِ! فَإِذَا عَبْدٌ لَمْ یُقَدِّمْ خَیْرًا، فَیُمْضَى بِهِ إِلَى النَّارِ».

رواه الترمذی عن إسماعیل بن مسلم المکی - وهو واهٍ - عن الحسن وقتادة عنه. وقال: "رواه غیر واحد عن الحسن ولم یسندوه".

از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «انسان چون بره(ای ‌ناتوان) آورده می‌شود و در برابر خداوند متعال می‌ایستد و خداوند متعال به او می‌گوید: به تو (حیات و سلامتی و تندرستی و...) عطا کردم و برای تو مال و مقام و خدم و حشم قرار دادم و به تو انواع نعمت‌ها ارزانی داشتم، در برابر اینها چه کردی؟ می‌گوید: پروردگارا، آنها را جمع کرده و بر آنها افزودم و آنها را درحالی ترک کردم که بیش از پیش بودند؛ پس مرا برگردان تا با (انفاق) آنها (در راه تو) نزدت حاضر شوم. خداوند متعال به او می‌گوید: آنچه را از پیش فرستادی به من نشان ده؛ می‌گوید: پروردگارا، آنها را جمع کردم و بر آنها افزودم و آنها را درحالی ترک کردم که بیش از پیش بود؛ پس مرا برگردان تا با (انفاق) آنها (در راه تو) نزدت حاضر شوم. و اینگونه عمل خیری را نشان نمی‌دهد و درنتیجه به آتش انداخته می‌شود».

قوله: (البذج) بباء موحدة مفتوحة ثم ذال معجمة ساکنة^([17]) ثم جیم: عبارت است از فرزند گوسفند. از جهت کوچکی و خواری و حقارت و زبونی انسان بدان تشبیه شده است.

(قال الحافظ): "وتأتی أحادیث کثیرة فی "ذم الحرص وحب المال" فی "الزهد" [24] وغیره إن شاء الله تعالى».

5- (الترغیب فی طلب الحلال والأکل منه، والترهیب من اکتساب الحرام وأکله ولبسه ونحو ذلک)

---

^([1]) هنا فی الأصل زیادة: "ورواه مالک وأبو داود بنحوه من حدیث ابن عباس؛ إلا أنهما قالا: من خمس وعشرین"، وهو بهذه الزیادة ضعیف.

^([2]) سقطت من روایة ابن ماجه، واستدرکتها من روایة القضاعی من الوجه الذی أخرجه منه ابن ماجه، وهی فی اللفظ الآتی، وهو من وجه آخر.

^([3]) به ضم راء: یعنی در دل و وجودم؛ اما (الرَّوع) به فتح راء؛ به معنای ترس می‌باشد.

^([4]) قلت: ونحوه فی "المجمع" (4/ 71). وقد رواه البزار فی "البحر الزخار" (7/ 314/ 2914) عن ثلاثة من شیوخه الثقات عنه، أحدهم محمد بن عمر بن هیاج، وهو صدوق، فهو معروف، وذکره ابن حبان فی "الثقات" (9/ 21)، لکنْ وقع فیه شیء من الخلط لا مجال هنا لبیانه.

^([5]) کذا قال، وهو منقطع بین (ضُریب بن نُقَیر القیسی) و (أبی ذر)، فإنه لم یدرکه کما فی "التهذیب" وکذلک رواه أحمد (5/ 178).

^([6]) زیادة من "المعجم الأوسط" (1/ 193/ 1- مصورة الجامعة الإِسلامیة)، ولیس فیه: "إن کان لم یقدر لک ذلک" فی الشطر الأول منه، ولکنها ثابتة عند الهیثمی (4/ 71)، وکذا "الجامع الکبیر"، وفی إسناده عبدالوهاب بن مجاهد، وهو متروک.

^([7]) الأصل: (غابرة)، و (المجمع): (غائرة)، والتصحیح من "موارد الظمآن" و"النهایة"، وفیه: "العائرة: الساقطة لا یُعرف لها مالک".

^([8]) یعنی فی "الأوسط" (4/ 293/ 3521)، وأعله الهیثمی بـ (بقیة)، ولا وجه له؛ "فإنه صرح بالتحدیث، وإنما العلة شیخه وشیخ الطبرانی فإنهما لا یعرفان.

^([9]) کذا وقع عند ابن حبان، والصواب -کما قال الناجی- "لا تیأسا من. ." کما فی ابن ماجه وأحمد وشعب البیهقی، وهو الموافق للسیاق. وفی إسناده جهالة کما فی "الضعیفة" (4798).

^([10]) أعله الناجی (161/ 1) براویین، فقال فی أحدهما: "ضعیف کثیر الإرسال" فأصاب، ویعنی (محمد بن عبد الرحمن بن أبی لبیبة).

^([11]) قلت: أبو الشیخ رواه من طریق الطبرانی کما رواه الشجری فی "الأمالی" (2/ 160) عنه عن الطبرانی، وقد أخرجه فی "الأوسط" و"الصغیر"، فکان بالعزو أولى. وهو مخرج فی "الضعیفة" (6854).

^([12]) لم أره عنده إلا من حدیث زید بن ثابت، وإنما رواه الطبرانی من حدیث أنس لکن فی "معجمه الأوسط" (5990) و (8882) بسندین فی کل منهما متروک، وفی إسناد البزار إسماعیل ابن مسلم المکی، وهو ضعیف کما فی "المجمع" (10/ 247). وقد مضى فی (3- العلم/ 3)، وسیأتی (24- التوبة/ 2).

^([13]) الأصل: "إذا"، وکذا وقع فی "موارد الظمآن" (1750)، وهو خطأ، إذ إنَّها طرف من آیة فی سورة {مریم}: (وَأَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَهُمْ فِی غَفْلَةٍ وَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ).

^([14]) الأصل: "مثل واد من ذهب"، والتصحیح من البخاری (6437) ومسلم (3/ 100)، ولم یتنبه له المعلقون الثلاثة کعادتهم فی مثل هذا!

^([15]) زیادة من (البخاری - الرقاق).

^([16]) قلت: وهو کما قال، وبیانه فی "الصحیحة" (2911)، وفیه الرد على بعض المتعالمین من المعاصرین الذین ینکرون کل الأحادیث الصحیحة فی منسوخ التلاوة، وبعضها متواتر!

^([17]) کذا قال! وهو خطأ بلا ریب، والصواب أنه بتحریک الذال، لا خلاف فی ذلک بین أهل اللغة والغریب کما قال الناجی (ق 161/ 1).