ترغیب فردی که سه یا دو یا یکی از فرزندانش وفات کرده است، بر پاداش زیادی که به او داده می‌شود

ترغیب فردی که سه یا دو یا یکی از فرزندانش وفات کرده است، بر پاداش زیادی که به او داده می‌شود

2911-1992- (1) (صحیح) عَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ یَمُوتُ لَهُ ثَلاَثةٌ لَمْ یَبْلُغُوا الحِنْثَ؛ إِلَّا أَدْخَلَهُ اللَّهُ الجَنَّةَ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ إِیَّاهُمْ».

رواه البخاری ومسلم والنسائی وابن ماجه.

از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «مسلمانی نیست که سه فرزندش را قبل از اینکه به سن تکلیف برسند از دست بدهد، مگر اینکه خداوند با فضل و رحمتی که نسبت به آن فرزندان دارد، او را وارد بهشت می‌کند».   

(صحیح لغیره) وفی روایة للنسائی: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَنْ احْتَسَبَ ثَلَاثَةً مِنْ صُلْبِهِ؛ دَخَلَ الْجَنَّةَ». فَقَامَتِ امْرَأَةٌ فَقَالَتْ: أَوِ اثْنَانِ؟ قَالَ: «أَوِ اثْنَانِ»^([1]).

و در روایت نسائی آمده است: رسول الله ج فرمودند: «کسی‌که سه نفر از فرزندانش وفات کرده و به امید پاداش صبر کند، وارد بهشت می‌شود». زنی بلند شد و گفت: اگر دو نفر باشند؟ رسول الله ج فرمود: «یا دو نفر».

 (حسن صحیح) ورواه ابن حبان فی "صحیحه" مختصراً: «مَنْ احْتَسَبَ ثَلَاثَةً مِنْ صُلْبِهِ؛ دَخَلَ الْجَنَّةَ».

و در روایت ابن حبان به اختصار آمده است: «کسی‌که سه نفر از فرزندانش وفات کرده و به امید پاداش صبر کند، وارد بهشت می‌شود».

(الحِنث) به کسر حاء و سکون نون: عبارت است از گناه. و به این معناست که: این فرزندان به سنی نرسیده باشند که در آن سن گناه برای آنها نوشته می‌شود.

2912-1993- (2) (حسن) وَعُتْبَةُ بْنُ عَبْدٍ السُّلَمِیُّ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ یَمُوتُ لَهُ ثَلَاثَةٌ مِنَ الْوَلَدِ لَمْ یَبْلُغُوا الْحِنْثَ؛ إِلَّا تَلَقَّوْهُ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ الثَّمَانِیَةِ مِنْ أَیِّهَا شَاءَ دَخَلَ».

رواه ابن ماجه بإسناد حسن.

از عتبة بن عبد السلمی س روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمود: «هیچ مسلمانی نیست که سه فرزندش را قبل از اینکه به سن تکلیف برسند، از دست بدهد مگر اینکه از هشت در بهشت به ملاقات او می‌آیند که از هرکدام بخواهد وارد شود».

2913-1994- (3) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج: «لاَ یَمُوتُ لِأَحَدٍ مِنَ المُسْلِمِینَ ثَلاَثَةٌ مِنَ الوَلَدِ فَتَمَسُّهُ النَّارُ إِلَّا تَحِلَّةَ القَسَمِ».

رواه مالک والبخاری ومسلم والترمذی والنسائی وابن ماجه.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «از هیچ مسلمانی سه فرزند نمی‌میرد مگر اینکه آتش او را لمس نمی‌کند مگر به اندازه‌ی تحقق سوگند خداوند متعال»^([2]).

(صحیح) ولمسلم: أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ لِنِسْوَةٍ مِنَ الْأَنْصَارِ: «لَا یَمُوتُ لِإِحْدَاکُنَّ ثَلَاثَةٌ مِنَ الْوَلَدِ فَتَحْتَسِبَهُ؛ إِلَّا دَخَلَتِ الْجَنَّةَ». فَقَالَتِ امْرَأَةٌ مِنْهُنَّ: أَوِ اثْنَانِ یَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «أَوِ اثْنَانِ».

و در روایت مسلم آمده است: رسول الله ج به زنانی از انصار فرمود: «چون سه فرزند یکی از شما وفات ‌کند و او به امید پاداش صبر نماید، وارد بهشت می‌شود». زنی از آنها گفت: ای رسول الله ج اگر دو نفر فوت شوند [چنین است]؟ رسول الله ج فرمود: «و اگر دو نفر فوت شوند».

وفی أخرى له أیضاً قال: أَتَتِ امْرَأَةٌ بِصَبِیٍّ لَهَا فَقَالَتْ: یَا نَبِیَّ اللهِ! ادْعُ اللهَ لِی، فَلَقَدْ دَفَنْتُ ثَلَاثَةً. فَقَالَ: «أَدَفَنْتِ ثَلَاثَةً؟». قَالَتْ: نَعَمْ. قَالَ: «لَقَدِ احْتَظَرْتِ بِحِظَارٍ شَدِیدٍ مِنَ النَّارِ».

و در لفظ دیگری همچنین آمده که زنی همراه پسر بچه‌اش آمد و گفت: ای پیامبر خدا ج! برای من دعا کنید؛ زیرا من سه فرزندم را [که مردند] دفن کرده‌ام. رسول الله ج فرمود: «آیا سه نفر را دفن کرده‌ای؟». جواب داد: بله. رسول الله ج فرمود: «تو در قلعه‌ای محکم از آتش جهنم پناه جسته‌ای».

(الحِظار) بکسر الحاء المهملة وبالظاء المعجمة: عبارت است از دیواری که اطراف چیزی همچون مانعی کشیده می‌شود. و به این معناست که: از آتش به پناهگاهی بزرگ و دژی استوار پناه جسته‌ای.

2914-1995- (4) (صحیح) وَ

عَنْ أَبِی ذَرٍّ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَا مِنْ مُسْلِمَیْنِ یَمُوتُ بَینَهُمَا ثَلَاثَةٌ مِنَ الْوَلَدِ لَمْ یَبْلُغُوا الْحِنْثَ؛ إِلَّا أَدْخَلَهُمَا اللَّهُ الْجَنَّةَ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ إِیَّاهُمْ».

رواه ابن حبان فی "صحیحه".

از ابوذر س روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «هیچ زن و مرد مسلمانی نیست که سه فرزندشان را که به سن تکلیف نرسیده‌اند از دست بدهند مگر اینکه خداوند متعال به خاطر فضل و رحمتش نسبت به آن فرزندان، آن دو زوج را وارد بهشت می‌کند».

0-1996- (5) (صحیح) وهو فی "المسند" من حدیث أم أنس بن مالک.

0-1997- (6) (صحیح) وفی "النسائی" بنحوه من حدیث أبی هریرة، وزاد فیه قال: «یُقَالُ لَهُمْ: ادْخُلُوا الْجَنَّةَ، فَیَقُولُونَ: حَتَّى تَدْخُلَ آبَاؤُنَا. فَیُقَالُ لَهُمْ: ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَآبَاؤُکُمْ».

و در روایت نسائی آمده است: «به آن فرزندان گفته می‌شود: وارد بهشت شوید؛ پس می‌گویند: (وارد نمی‌شویم) تا پدران‌مان وارد شوند. به آنها گفته می‌شود: «شما و پدران‌تان وارد بهشت شوید».

2915-1998- (7) (صحیح) وَعَنْ أَبِی حَسَّانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی هُرَیْرَةَ: إِنَّهُ قَدْ مَاتَ لِیَ ابْنَانِ فَمَا أَنْتَ مُحَدِّثِی عَنْ رَسُولِ اللهِ ج بِحَدِیثٍ تُطَیِّبُ [بِهِ] أَنْفُسَنَا عَنْ مَوْتَانَا؟ قَالَ: نَعَمْ، «صِغَارُهُمْ دَعَامِیصُ الْجَنَّةِ، یَتَلَقَّى أَحَدُهُمْ أَبَاهُ، أَوْ قَالَ: أَبَوَیْهِ، فَیَأْخُذُ بِثَوْبِهِ، أَوْ قَالَ: بِیَدِهِ، کَمَا آخُذُ أَنَا بِصَنِفَةِ ثَوْبِکَ هَذَا، فَلَا یَتَنَاهَى - أَوْ قَالَ: فَلَا یَنْتَهِی - حَتَّى یُدْخِلَهُ اللهُ وَأَبَاهُ الْجَنَّةَ».

رواه مسلم^([3]).

از ابوحسان روایت است که به ابوهریره س گفتم: دو نفر از فرزندانم وفات کرده‌اند. آیا حدیثی از رسول الله ج برای ما روایت نمی‌کنی تا وجود ما را نسبت به مردگان‌مان آرام گرداند. گفت: بله، «فرزندان کوچک‌شان گردشگران و سیاحت‌کنندگان بهشت‌اند که یکی از آنها با پدرش – یا گفت:- والدینش رو به رو می‌گردد و گوشه‌ای از لباس او یا دستش را می‌گیرد، چنانکه من گوشه‌ای از لباس شما را می‌گیرم و او را رها نمی‌کند تا اینکه خداوند او و پدرش را وارد بهشت می‌کند».

(الدَّعامیصُ) به فتح دال جمع (دُعموص) به ضم آن: عبارت است از حشره‌ای کوچک با رنگی رو به سیاهی که وقتی آبگیر خشک شود، پیدا می‌گردد. طفل به علت کوچکی و سرعت جابجایی‌اش در بهشت به آن تشبیه شده است. و گفته شده: آن اسمی برای مردی است که پادشاهان را بسیار دیدار می‌کند و زیاد نزد آنها رفت و آمد کرده و احتیاج به اجازه ندارد و در هرجای مملکت‌شان برود نمی‌ترسد؛ بچه هم در بهشت از جهت رفت و آمد زیادش در هرجا که بخواهد و اینکه هیچکس مانع او نمی‌گردد بدان تشبیه کرده است و این دیدگاهی وجیه است. والله أعلم.

و(صَنَفَة الثوب) بفتح الصاد المهملة والنون بعدهما فاء وتاء تأنیث: عبارت است از گوشه و کنار لباس که ریشه ندارد. و گفته شده: بلکه به معنای بخشی از لباس است که ریشه دارد.

2916-1999- (8) (صحیح) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س قَالَ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ إِلَى رَسُولِ اللهِ ج فَقَالَتْ: یَا رَسُولَ اللهِ! ذَهَبَ الرِّجَالُ بِحَدِیثِکَ، فَاجْعَلْ لَنَا مِنْ نَفْسِکَ یَوْمًا نَأْتِیکَ فِیهِ، تُعَلِّمُنَا مِمَّا عَلَّمَکَ اللهُ. قَالَ: «اجْتَمِعْنَ یَوْمَ کَذَا وَکَذَا فِی مَوضع کَذَا وَکَذَا^([4])». فَاجْتَمَعْنَ، فَأَتَاهُنَّ النَّبِیُّ ج فَعَلَّمَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَهُ اللهُ؛ ثُمَّ قَالَ: «مَا مِنْکُنَّ مِنِ امْرَأَةٍ تُقَدِّمُ ثَلَاثَةً مِنْ الوَلَدِ؛ إِلَّا کَانُوا لَهَا حِجَابًا مِنَ النَّارِ». فَقَالَتِ امْرَأَةٌ: وَاثْنَیْنِ، [وَاثْنَیْنِ، وَاثْنَیْنِ]؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «وَاثْنَیْنِ، [وَاثْنَیْنِ، وَاثْنَیْنِ]».

رواه البخاری ومسلم.

از ابو سعید خدری س روایت شده که زنی نزد رسول الله ج آمد و گفت: ای رسول الله ج! مردان به بهره‌گیری از سخنان تو توفیق یافته‌اند، پس برای ما هم روزی قرار ده که در آن روز نزد تو بیاییم تا از علمی که خداوند به تو آموخته است به ما بیاموزی؛ رسول الله ج فرمود: «فلان روز و فلان روز در فلان مکان و فلان مکان جمع شوید». زنان جمع شدند و پیامبر ج نزد آنان رفت و از آنچه خداوند به او آموخته بود به آنها آموخت. سپس فرمود: «زنی از شما نیست که سه فرزند از دست داده باشد مگر اینکه آنها مانعی از آتش برای او خواهند بود». زنی گفت: از دست دادن دو فرزند هم چنین است؟ پیامبر ج فرمود: «از دست دادن دو فرزند هم چنین است».

2917-2000- (9) (صحیح) وَعَنْ عُقْبَة بْن عَامِرٍ س عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ج؛ أَنَّهُ قَالَ: «مَنْ أَثْکَلَ ثَلَاثَةً مِنْ صُلْبِهِ فَاحْتَسَبَهُمْ عَلَى اللَّهِ، [قَالَ أَبُو عُشَّانَةَ مَرَّةً:] فِی سَبِیلِ اللَّهِ ﻷ؛ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ».

رواه أحمد والطبرانی، ورواته ثقات^([5]).

از عقبة بن عامر س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس سه نفر از فرزندانش را در راه خدا از دست بدهد و به امید پاداش خداوند صبر کند بهشت بر او واجب می‌شود».

2918-2001- (10) (حسن) وَعن عبدالرحمن بن بشیر الأنصاری س قال: قال رسول الله ج: «مَنْ مات له ثلاثَةٌ مِنَ الوَلدِ لمْ یَبْلُغوا الحِنْثَ؛ لَمْ یَردِ النارَ إلا عابِرَ سبیلٍ. یعنی الجوازَ على الصِّراط».

رواه الطبرانی بإسناد لا بأس به، وله شواهد کثیرة^([6]).

از عبدالرحمان بن بشیر انصاری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس از وی سه فرزند که به سن تکلیف نرسیده‌اند فوت کند، وارد آتش نمی‌شود مگر همچون یک رهگذر. یعنی عبور از پل صراط».

2919-2002- (11) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی أُمَامَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ عَبَسَةَ قَالَ: قُلْتُ لَهُ: حَدِّثْنَا حَدِیثًا سَمِعْتَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ج لَیْسَ فِیهِ انْتِقَاصٌ وَلَا وَهْمٌ، قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ: «مَنْ وُلِدَ لَهُ ثَلَاثَةُ أَوْلَادٍ فِی الْإِسْلَامِ، فَمَاتُوا قَبْلَ أَنْ یَبْلُغُوا الْحِنْثَ، أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ إِیَّاهُمْ، وَمَنْ أَنْفَقَ زَوْجَیْنِ^([7]) فِی سَبِیلِ اللَّهِ، فَإِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمَانِیَةَ أَبْوَابٍ یُدْخِلُهُ اللَّهُ مِنْ أَیِّ بَابٍ شَاءَ مِنْهَا الْجَنَّةَ».

رواه أحمد بإسناد حسن.

ابوامامه از عمرو بن عبسه روایت می‌کند که به او گفتم: حدیثی به ما بگو که از رسول الله ج شنیده‌ای و در آن نقص و وهمی نیست. گفت: از رسول الله ج شنیدم که فرمود: «هرکس در اسلام صاحب سه فرزند شود و قبل از رسیدن به سن بلوغ وفات کنند؛ خداوند به خاطر رحمتش بر آنها، او را وارد بهشت می‌کند. و هرکس دو چیز از یک نوع را در راه خدا انفاق کند، بهشت هشت در دارد که خداوند او را از هر دری که بخواهد وارد می‌گرداند».

2920-2003- (12) (صحیح) وَعَنْ حَبِیبَةَ: أَنَّهَا کَانَتْ عِنْدَ عَائِشَةَ ل فَجَاءَ النَّبِیُّ ج حَتَّى دَخَلَ عَلَیْهَا فَقَالَ: «مَا مِنْ مُسْلِمَیْنِ یَمُوتُ لَهُمَا ثَلَاثَةٌ مِنَ الْوَلَدِ لَمْ یَبْلُغُوا الْحِنْثَ؛ إِلَّا جِیءَ بِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَتَّى یُوقَفُوا عَلَى بَابِ الْجَنَّةِ، فَیُقَالُ لَهُمُ: ادْخُلُوا الْجَنَّةَ. فَیَقُولُونَ: حَتَّى تَدْخُلَ آبَاؤُنَا. فَیُقَالُ لَهُمِ: ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَآبَاؤُکُمُ».

رواه الطبرانی فی "الکبیر" بإسناد حسن جید.

از حبیبه روایت است که وی نزد عایشه ل بود که رسول الله ج نزد او آمد و فرمود: «زن و مرد مسلمانی نیستند که سه فرزندشان که به سن تکلیف نرسیده‌اند فوت شوند مگر اینکه روز قیامت آنها را می‌آورند تا اینکه کنار دَرِ بهشت می‌ایستند؛ پس به آنها گفته می‌شود: وارد بهشت گردید. می‌گویند: [وارد نمی‌شویم] تا پدران‌مان وارد گردند. پس به آنها گفته می‌شود: شما با پدران‌تان وارد گردید».

2921-2004- (13) (صحیح لغیره) وَعَنْ زُهَیْرِ بْنِ عَلْقَمَةَ س قَالَ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ مِنَ الْأَنْصَارِ إِلَى رَسُولِ اللهِ ج فِی ابْنٍ لَهَا مَاتَ، فَکَأَنَّ الْقَوْمَ عَنَّفُوهَا، فَقَالَتْ: یَا رَسُولَ اللهِ! قَدْ مَاتَ لِی ابْنَانِ مُنذْ دَخَلْتُ فِی الْإِسْلَامَ سِوَى هَذَا، فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «وَاللهِ لَقَدِ احْتَظَرْتِ مِنَ النَّارِ بِحِظَارًا شَدِیدًا».

رواه الطبرانی فی "الکبیر" بإسناد صحیح^([8]). وتقدم معنى (الحظار) [تحت الحدیث 3 فی الباب].

از زهیر بن علقمه س روایت است که می‌گوید: زنی از انصار در مورد فرزندش که وفات کرده بود نزد رسول الله ج آمد. گویا که قوم او را نکوهش کرده بودند، پس گفت: ای رسول الله ج! از زمان ورودم به اسلام جز این، دو فرزند من وفات کرده‌اند. رسول الله ج فرمود: «به خدا سوگند به پناهگاه و قلعه‌ی محکمی از آتش جهنم پناه برده‌ای».

2922-1233- (1) (ضعیف) وَعن الحارث بن أُقَیْشٍ^([9]) س قال: قال رسولُ الله ج: «ما مِن مُسْلِمیْنِ یموتُ لهما أَربَعَةُ أولادٍ؛ إلا أَدخَلَهُما الله الجنَّة بفضلِ رَحمَتِهِ». قال رجلٌ: یا رسولَ الله! وثلاثةٌ؟ قال: «وثلاثةٌ». قالوا: واثنان؟ قال: «واثنانِ».

رواه عبدالله ابن الإمام أحمد فی "زوائده" وأبو یعلى بإسناد صحیح^([10]).

از حارث بن اقیش س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «از هیچ زن و مرد مسلمانی چهار فرزند فوت نمی‌شود مگر اینکه خداوند متعال به رحمت خود این پدر و مادر را وارد بهشت می‌کند». مردی گفت: ای رسول خدا، اگر سه فرزند از آنان بمیرد چه؟ فرمود: «و اگر سه فرزند بمیرد». گفتند: اگر دو فرزند بمیرد چه؟ فرمود: «و اگر دو فرزند بمیرد».

0-2005- (14) ((صحیح لغیره) عدا ما بین المعقوفتین ﻓ(ضعیف)) والحاکم، وقال: "صحیح على شرط مسلم"، ولفظه: قال رسول الله ج: «مَا مِنْ مُسْلِمَیْنِ یَعْدِمَانِ ثَلَاثَةً لَمْ یَبْلُغُوا الْحِنْثَ إِلَّا أَدْخَلَهُمَا اللَّهُ الْجَنَّةَ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ إِیَّاهُم». قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! وَذُو الِاثْنَیْنِ؟ قَالَ: «وَذُو الِاثْنَیْنِ. إِنَّ مِنْ أُمَّتِی مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِهِ أَکْثَرُ مِنْ مُضَرَ، [وَإِنَّ مِنْ أُمَّتِی مَنْ یُعَظّمُ^([11]) لِلنَّارِ حَتَّى یَکُونَ إِحْدَى زَوَایَاهَا»]^([12]).».

حارث بن أقیش س روایت می‌کند که رسول الله ج فرمودند: «هیچ زن و مرد مسلمانی نیستند که سه فرزند آنها که به سن تکلیف نرسیده‌اند وفات کنند مگر اینکه خداوند با فضل و رحمت خود نسبت به آن فرزندان، آن دو را وارد بهشت می‌کند». گفتند: ای رسول الله ج! و اگر دو فرزند بمیرد چنین است؛ فرمود: «و اگر دو فرزند بمیرد چنین است. همانا به شفاعت فردی از امت من افرادی بیشتر از طایفه مضر وارد بهشت می‌شوند. [برخی از امت من در آتش چنان بزرگ می‌شوند که یکی از گوشه‌های‌ آن را پر می‌کنند]».

2923-1234- (2) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی بُردَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَا مِنْ مُسْلِمَیْنِ یَمُوتُ لَهُمَا أَرْبَعَةُ أَفْرَاطٍ؛ إِلَّا أَدْخَلَهُمَا اللهُ الْجَنَّةَ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ». قَالُوا: یَا رَسُولَ اللهِ! وَثَلَاثَةٌ؟ قَالَ: «وَثَلَاثَةٌ». قَالُوا: وَاثْنَانِ؟ قَالَ: «وَاثْنَانِ». قَالَ:«وَإِنَّ مِنْ أُمَّتِی لَمَنْ یُعَظَّمُ لِلنَّارِ حَتَّى یَکُونَ أَحَدَ زَوَایَاهَا... ^([13]) یَدْخُلُ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِهِ مِثْلُ مُضَرَ».

رواه عبدالله ابن الإمام أحمد، ورواته ثقات، وأراه حدیثَ الحارث بن أُقَیْش الذی قبله. ویأتی بیان ذلک إن شاء الله^([14]).

از ابوبرده س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هیچ زن و مردی نیست که از آنها چهار فرزند فوت شود مگر اینکه خداوند متعال آنها را به رحمت خود وارد بهشت می‌کند». گفتند: ای رسول خدا، و اگر سه فرزند از آنها فوت شود؟ فرمود: «و اگر سه فرزند فوت شود». گفتند: و اگر دو فرزند فوت شود؟ فرمود: «و اگر دو فرزند فوت شود». رسول الله ج فرمودند: «برخی از امتم هستند که چنان در آتش بزرگ می‌شوند که یکی از گوشه‌های آن را پر می‌کنند... و برخی چنان‌اند که خداوند متعال به شفاعت آنها افرادی به اندازه قبیله مُضَر را وارد بهشت می‌کند».

2924-1235- (3) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی ثَعْلَبَةَ الْأَشْجَعِیِّ س قَالَ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللهِ! مَاتَ لِی وَلَدَانِ فِی الْإِسْلَامِ؟ فَقَالَ: «مَنْ مَاتَ لَهُ وَلَدَانِ فِی الْإِسْلَامِ؛ أَدْخَلَهُ اللهُ الْجَنَّةَ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ إِیَّاهُمَا». قال: فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ ذَلِکَ لَقِیَ أَبَا هُرَیْرَةَ؛ فَقَالَ لِی: أَنْتَ الَّذِی قَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ ج فِی الْوَلَدَیْنِ مَا قَالَ؟ قُلتُ: نَعَمْ. قَالَ: لأن یَکُونَ قَالَهُ لِی؛ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا غَلَّقَتْ عَلَیْهِ حِمْصُ وَفِلَسْطِینُ.

رواه أحمد والطبرانی، ورواة أحمد ثقات^([15]).

(فِلَسطین) به کسر فاء و فتح لام و سکون سین: منطقه‌ای در شام. و گاهی فاء مفتوح است.

از ابوثعلبه اشجعی س روایت است که می‌گوید: گفتم: ای رسول خدا، دو فرزند از من در اسلام فوت شدند؟ رسول الله ج فرمود: «هرکس از وی دو فرزند در اسلام بمیرد، خداوند متعال به فضل رحمت خود بر آن‌دو، او را وارد بهشت می‌کند». آن شخص گفت: پس از این چون ابوهریره مرا دید به من گفت: تو کسی هستی که رسول الله ج در مورد دو فرزند به او چنان گفت. وی گفت: بله؛ ابوهریره س گفت: اگه آن را به من می‌گفت برایم محبوب‌تر از مالکیت حمص و فلسطین بود.

2925-2006- (15) (حسن صحیح) وَعَنْ جَابِرٍ س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَنْ مَاتَ لَهُ ثَلَاثَةٌ مِنَ الْوَلَدِ، فَاحْتَسَبَهُمْ؛ دَخَلَ الْجَنَّةَ». قَالَ: قُلْنَا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! وَاثْنَانِ؟ قَالَ: «وَاثْنَانِ». قَالَ مَحْمُودٌ - یعنی ابن لبید-؛ فَقُلْتُ لِجَابِرٍ: أَرَاکُمْ لَوْ قُلْتُمْ: وَوَاحِد؟ لَقَالَ: وَوَاحِدٌ. قَالَ: «وَأَنَا [وَاللَّهِ]^([16]) أَظُنُّ ذَاکَ».

رواه أحمد وابن حبان فی "صحیحه".

از جابر س روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «کسی‌که سه فرزندش وفات کند و به امید اجر و پاداش، صبر نماید وارد بهشت می‌شود». گفتیم: ای رسول الله ج! و دو نفر چطور؟ فرمود: «و دو نفر». محمود یعنی ابن لبید می‌گوید: به جابر گفتم اگر می‌گفتید: یک نفر، رسول الله ج می‌فرمود: یک نفر. جابر گفت: قسم به الله گمان من نیز چینن است.

2926-2007- (16) (صحیح) وَعَنْ قُرَّةَ بنِ إیاسٍ س: أَنَّ رَجُلًا کَانَ یَأْتِی النَّبِیَّ ج وَمَعَهُ ابْنٌ لَهُ، فَقَالَ النَّبِیّ ج: «أَتُحِبُّهُ؟». فَقَالَ: نعم یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَحَبَّکَ اللَّهُ کَمَا أُحِبُّهُ. فَفَقَدَهُ النَّبِیُّ ج فَقَالَ «مَا فَعَلَ ابْنُ فُلَانٍ؟»^([17]). قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَاتَ. فَقَالَ النَّبِیُّ ج لِأَبِیهِ: «أَلَا تُحِبُّ أَنْ لَا تَأْتِیَ بَابًا مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ، إِلَّا وَجَدْتَهُ یَنْتَظِرُکَ؟». فَقَالَ رَجُلٌ^([18]): یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَلَهُ خَاصَّةً، أَمْ لِکُلِّنَا؟ قَالَ: «بَلْ لِکُلِّکُمْ».

رواه أحمد، ورجاله رجال "الصحیح"، والنسائی، وابن حبان فی "صحیحه" باختصار قول الرجل: "أله خاصَّة..." إلى آخره.

از قرة بن ایاس س روایت است که مردی با فرزندش نزد رسول الله ج می‌آمد. رسول الله ج فرمود: «او را دوست داری؟». گفت: بله ای رسول الله ج! خدا تو را دوست بدارد همانطور که من او را دوست دارم. رسول الله ج مدتی او را مشاهده نکرد و فرمود: «فلانی پسر فلانی چه کار کرد؟». گفتند: ای رسول الله ج! وفات نمود. رسول الله ج به پدرش فرمود: «آیا دوست نداری به هر دری از درهای بهشت که بروی او را بیابی که منتظرت هست؟». پس مردی گفت: ای رسول الله ج آیا این مساله خاص اوست یا برای همه‌ی ما می‌باشد؟ رسول الله ج فرمود: «بلکه برای همه‌ی شماست».

(صحیح) وفی روایة للنسائی قال: کَانَ نَبِیُّ اللَّهِ ج إِذَا جَلَسَ جَلسَ إِلَیْهِ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ، فِیهِمْ رَجُلٌ لَهُ ابْنٌ صَغِیرٌ یَأْتِیهِ مِنْ خَلْفِ ظَهْرِهِ فَیُقْعِدُهُ بَیْنَ یَدَیْهِ، فَهَلَکَ، فَامْتَنَعَ الرَّجُلُ أَنْ یَحْضُرَ الْحَلْقَةَ لِذِکْرِ ابْنِهِ، [فَحَزِنَ عَلَیْهِ]، فَفَقَدَهُ النَّبِیُّ ج فَقَالَ: «مَالِی لَا أَرَى فُلَانًا؟». قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! بُنَیُّهُ الَّذِی رَأَیْتَهُ هَلَکَ، فَلَقِیَهُ النَّبِیُّ ج فَسَأَلَهُ عَنْ بُنَیِّهِ؟ فَأَخْبَرَهُ أَنَّهُ هَلَکَ. فَعَزَّاهُ عَلَیْهِ، ثُمَّ قَالَ: «یَا فُلَانُ! أَیُّمَا کَانَ أَحَبُّ إِلَیْکَ أَنْ تَتَمَتَّعَ بِهِ^([19]) عُمُرَکَ، أَوْ لَا تَأْتِی [غَدًا] إِلَى بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ إِلَّا وَجَدْتَهُ قَدْ سَبَقَکَ إِلَیْهِ یَفْتَحُهُ لَکَ؟». قَالَ: یَا نَبِیَّ اللَّهِ! بَلْ یَسْبِقُنِی إِلَى بَابِ الْجَنَّةِ، فَیَفْتَحُهَا [لِی] لَهُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ. قَالَ: «فَذَاکَ لَکَ».

و در روایت نسائی آمده است: هرگاه رسول الله ج در مجلسی می‌نشست چند نفر از اصحابش نزد او می‌نشستند و در بین آنها مردی بود که فرزند کوچکی داشت که از پشت سرش می‌آمد و او را در جلوش قرار می‌داد. پس کودک وفات نمود و مرد از حاضر شدن در جلسه امتناع ورزید چون آن مجلس او را به یاد فرزندش می‌انداخت و بر او اندوهگین بود. رسول الله ج او را مشاهده نکرد، پس فرمود: «چرا من فلانی را مشاهده نمی‌کنم؟». گفتند: ای رسول الله ج! فرزندش که او را دیده بودی وفات نمود». رسول الله ج او را ملاقات نمود و از فرزندش سؤال کرد. به پیامبر ج خبر داد که فرزندش وفات کرده است. پس رسول الله ج به او تسلیت گفته و سپس فرمود: «ای فلانی کدام یک نزد تو دوست داشتنی‌تر است! اینکه تمام عمرت از او بهره ببری یا اینکه به هر دری از درهای بهشت که مراجعه کنی او را بیابی که از تو سبقت گرفته و آن را برای تو باز می‌کند». آن مرد گفت: ای رسول الله ج! اینکه از من به ‌سوی در بهشت سبقت گرفته و آن را باز کند برای من دوست داشتنی‌تر است. رسول الله ج فرمود: «پس آن به تو داده شد».

2927-1236- (4) (ضعیف) عدا ما بین المعقوفتین ﻓ 2008- (17) (صحیح لغیره) وَعَنْ مُعَاذٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا مِنْ مُسْلِمَیْنِ یَتَوَفَّى لَهُمَا ثَلَاثَةٌ مِنَ الوَلَدِ؛  إِلَّا أَدْخَلَهُمَا اللَّهُ الْجَنَّةَ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ إِیَّاهُمَا». فَقَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَوْ اثْنَانِ؟ قَالَ: «أَوْ اثْنَانِ»^([20]). قَالُوا: أَوْ وَاحِدٌ؟ قَالَ: «أَوْ وَاحِدٌ». ثُمَّ قَالَ: [«وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّ السِّقْطَ لَیَجُرُّ أُمَّهُ بِسَرَرِهِ إِلَى الْجَنَّةِ إِذَا احْتَسَبَتْهُ»].

رواه أحمد والطبرانی، وإسناد أحمد حسن، أو قریب من الحسن^([21]).

از معاذ س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هیچ زن و مرد مسلمانی نیست که سه فرزندشان فوت کند، مگر اینکه الله متعال به فضل رحمتش به آنها، آنان را وارد بهشت می‌کند». گفتند: ای رسول الله، اگر دو فرزند از آنان فوت کند نیز چنین است؟ فرمود: «و اگر دو فرزند از آنان فوت کند [چنین است]». گفتند: اگر یک فرزند از آنها فوت کند چه؟ فرمود: «و اگر یک فرزند فوت کند». سپس فرمود: [«سوگند به کسی‌که جانم در دست اوست، جنینی که (ناخواسته) سقط می‌شود با بند ناف خود مادرش را به‌سوی بهشت می‌کشاند اگر مادرش در مرگ وی صبر پیشه کرده و امید پاداش داشته باشد»].

(السَّرَرِ) بسین مهملة وراء مکررة محرکاً: عبارت است از انچه قابله (ماما) قطع می‌کند (بند ناف). و آنچه بعد از قطع می‌ماند ناف می‌باشد.

2928-2009- (18) (صحیح) وَعَنْ أَبِی سَلْمَى رَاعِی رَسُولِ اللَّهِ ج قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «بَخٍ بَخٍ، - وَأَشَارَ بِیَدِهِ لِخَمْسٍ - مَا أَثْقَلَهُنَّ فِی الْمِیزَانِ: سُبْحَانَ اللَّهِ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ، وَلَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَاللَّهُ أَکْبَرُ. وَالْوَلَدُ الصَّالِحُ یُتَوَفَّى لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ، فَیَحْتَسِبُهُ».

رواه النسائی، وابن حبان فی "صحیحه" - واللفظ له-، والحاکم. [مضى 14- الذکر/7].

از ابو سلمی چوپان رسول الله ج روایت است از رسول الله ج شنیدم که فرمود: «خوشا و خوشا بر این پنج چیزی که در میزان حسنات بسیار سنگین هستند؛ سُبْحَانَ اللهِ، وَالْحَمْدُ لِلهِ، وَلَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَاللهُ أَکْبَرُ و فرزند صالحی که از فردی مسلمان وفات کرده و او با صبر و تحمل، امید اجر و پاداش داشته باشد».

0-2010- (19) (صحیح لغیره) ورواه البزار من حدیث ثوبان؛ وحسن إسناده.

0-2011- (20) (صحیح لغیره) والطبرانی من حدیث سفینة؛ ورجاله رجال "الصحیح"، وتقدم [هناک].

2929-1237- (5) (ضعیف) وَعَنْ ابْنَ عَبَّاسٍ ب؛ أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَنْ کَانَ لَهُ فَرَطَانِ مِنْ أُمَّتِی أَدْخَلَهُ اللَّهُ بِهِمَا الجَنَّةَ». فَقَالَتْ عَائِشَةُ: فَمَنْ کَانَ لَهُ فَرَطٌ؟ قَالَ: «وَمَنْ کَانَ لَهُ فَرَطٌ یَا مُوَفَّقَةُ!». قَالَتْ: فَمَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ فَرَطٌ مِنْ أُمَّتِکَ؟ قَالَ: «فَأَنَا فَرَطُ أُمَّتِی، لَنْ یُصَابُوا بِمِثْلِی».

از ابن عباس ب روایت است که از رسول الله ج شنیده که فرمودند: «هرکس در امت من دو فرزند داشته باشد و قبل از رسیدن به بلوغ آنها را از دست بدهد، خداوند متعال او را وارد بهشت می‌کند». عایشه به رسول الله ج گفت: و اگر کسی یک فرزند داشته باشد و او را از دست بدهد چه؟ فرمود: «و اگر کسی یک فرزند چنین از دست دهد چنان پاداشی دارد و به نیکی توفیق یافته است». عایشه گفت: و هریک از امتت که چنین فرزندی نداشته باشد چه؟ فرمود: «من (در این مصیبت) از امتم پیشی گرفتم و به مصیبتی بزرگ‌تر از فوت من دچار نخواهند شد».

رواه الترمذی وقال: "حدیث حسن غریب"^([22]).

(الفَرَط) بفتح الفاء والراء: هو الذی لم یدرک من الأولاد الذکور والإناث^([23])، وجمعه (أفراط).

2930- (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بنِ مَسعُودٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ قَدَّمَ ثَلَاثَةً مِنَ الْوَلَدِ لَمْ یَبْلُغُوا الْحِنْثَ کَانُوا لَهُ حِصْنًا حَصِینًا مِنَ النَّارِ». فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ: قَدَّمْتُ اثْنَیْنِ. قَالَ: «وَاثْنَیْنِ». فَقَالَ أُبَیُّ بْنُ کَعْبٍ سَیِّدُ الْقُرَّاءِ: قَدَّمْتُ وَاحِدًا؟ قَالَ: «وَوَاحِدًا».

رواه ابن ماجه^([24]).

از عبدالله بن مسعود س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس سه فرزندش را قبل از رسیدن آنها به سن تکلیف از دست بدهد، آنها برای وی دژی مستحکم و استوار در برابر آتش خواهند بود». ابوذر گفت: من دو فرزند را چنین از دست دادم. رسول الله ج فرمود: «و اگر دو فرزند را از دست بدهد. (برای او چنین خواهند بود)». ابی بن کعب سرآمد قاریان می‌گوید: من یک فرزند چنین از دست دادم (آیا چنین محسوب می‌گردد)؟ فرمود: «و اگر یک فرزند را از دست بدهد چنین است».

2931-2012- (21) (حسن لغیره) وَعَنْ أَبِی مُوسَى الأَشْعَرِیِّ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «إِذَا مَاتَ وَلَدُ العَبْدِ قَالَ اللَّهُ لِمَلَائِکَتِهِ: قَبَضْتُمْ وَلَدَ عَبْدِی؟ فَیَقُولُونَ: نَعَمْ. فَیَقُولُ: قَبَضْتُمْ ثَمَرَةَ فُؤَادِهِ؟ فَیَقُولُونَ: نَعَمْ. فَیَقُولُ: مَاذَا قَالَ عَبْدِی؟ فَیَقُولُونَ: حَمِدَکَ وَاسْتَرْجَعَ. فَیَقُولُ [اللَّهُ تعالی]: ابْنُوا لِعَبْدِی بَیْتًا فِی الجَنَّةِ، وَسَمُّوهُ بَیْتَ الحَمْدِ».

رواه الترمذی، وابن حبان فی "صحیحه"، وقال: "حدیث حسن غریب".

از ابوموسی اشعری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هنگامی‌که فرزند انسان (مؤمنی) وفات کند، خداوند به ملائکه می‌گوید: روح فرزند بنده‌ام را گرفتید؟ ملائکه می‌گویند: بله، خداوند می‌فرماید: جگر گوشه‌اش را گرفتید؟ می‌گویند: بله، می‌فرماید: بنده‌ام چه گفت؟ می‌گویند: تو را ستایش گفته و «إنّا لِله وَإنّا إلَیهِ راجِعون» بر زبان آورد. پس خداوند متعال می‌فرماید: برای بنده‌ام در بهشت قصری بسازید و آن را قصر حمد بنامید».

10 -(الترهیب من إفساد المرأة على زوجها والعبد على سیده)

---

^([1]) تمام الحدیث فی الأصل: "قالت المرأة: یا لیتنی قلت: واحد". حذفتها لأنها لیست صحیحة، ففی إسناد النسائی وغیره أیضاً (عمران بن نافع)، وهو وإن وثقه النسائی فلیس له إلا راوٍ واحد، ولذلک أشار الحافظ الذهبی إلى تلیین توثیقه فی "المغنی"، وکذا الحافظ العسقلانی فی قوله فی "التقریب": "مقبول".

^([2]) [نووی می‌گوید: منظور از تحقق سوگند پروردگار، اشاره‌ای است به این آیه که الله متعال می‌فرماید:  ﴿وَإِن مِّنکُمۡ إِلَّا وَارِدُهَا﴾ [مریم: 71] «و هیچیک از شما نیست مگر آن که وارد آن (= جهنم) شود». و مراد از آن، عبور از پل صراط می‌باشد که بر روی دوزخ نصب شده است. الله ما را از آن در پناه خویش محفوظ بدارد.] (مترجم)

^([3]) قلت: وأحمد أیضاً (2/ 510)، وفیه أنَّه سمعه من رسول الله ج. وهو روایة لمسلم (8/ 40)، والزیادة منه، وفیه ما أثبته أعلاه: "وأباه الجنة". وقال الناجی: "الصواب: "وأبویه" بالتثنیة"، ولم أرتح له، لمخالفته لروایة مسلم وأحمد أیضاً.

^([4]) لیس عند مسلم (8/ 39) والسیاق له: "فی موضع کذا وکذا"، وإنما هو للبخاری، إلا أنَّه قال: "مکان" بدل "موضع". انظر "مختصر صحیح البخاری" (96- کتاب /9 - باب). والمکان المشار إلیه کان بیتاً لأحدهم کما فی حدیث أبی هریرة فی هذه القصة، وهو مخرج فی "الصحیحة" (2680)، وقد نبهت هناک على بدعیة تدریس المرأة فی المسجد على النساء کما یفعل بعضهن فی دمشق وغیرها. وصدق نبینا القائل: (وبیوتهنَّ خیر لهن). والزیادتان من "الصحیحین".

^([5]) قلت: وإسناد الطبرانی صحیح، وخفی ذلک على الشیخ الناجی، فتعقبه بقوله (ق 171/ 1): "کیف وفیه ابن لهیعة؟! ". وإنما هو فی إسناد أحمد فقط! ونقله عنه المعلقون الثلاثة (2/ 710)، ولم یتعقبوه لعجزهم عن الرجوع إلى الأصول! وهو مخرج فی "الصحیحة" (2296).

^([6]) قلت: منها الحدیث الثالث فی الباب.

^([7]) یعنی: دو چیز از هر نوعی که انفاق کند. و (الزوج) به یک و دو چیز اطلاق می‌شود. و در اینجا قطعا به معنای یک چیز می‌باشد. تفسیر آن در برخی از احادیث آمده است: اگر جهاز و بار و بنه شتر باشد دو تا و اگر اسب باشد دو اسب؛ و اگر شتر باشد دو شتر؛ چنانکه تمام اصناف مال را شمرد. 

^([8]) قلت: نعم إنْ ثبتت صحبة زهیر، ففیها خلاف. انظر "الإصابة"، ثم إن الحدیث رواه البزار أیضاً مختصراً (858)، لکنْ بلفظ: "بابن لها" دون قوله: "مات". ولذلک أورده الهیثمی (3/ 8) فی "باب من مات له ابنان"، وغایر بینه وبین حدیث الطبرانی، فأورد هذا فی باب قبله "فی موت الأولاد"، وسقط منه "فی ابن لها مات"!.

^([9]) بالقاف والمعجمة مصغراً، وقد تبدل الهمزة واواً.

^([10]) قلت: فیه عبدالله بن قیس مجهول کما قال الحافظ ابن حجر وغیره، وهو مخرج فی "الضعیفة" (4823)

^([11]) الأصل: (یستعظم). والتصحیح من "المستدرک" (4/ 593)، و"المعجم الکبیر" (1/ 164/ 2)، و"المنتخب من المسند" لعبد بن حمید (ق 66/ 1).

^([12]) ما بین المعقوفتین فی الطبعة السابقة قبل قوله فی الحدیث السابق: «رواه عبدالله بن الإمام أحمد»، وذلک خطأ، صوابه ما أثبتناه هنا، کما فی أصول الشیخ. [ش].

^([13]) فی الأصل هنا جملة: "وإن من أمتی من یدخل الجنة. . ."، فحذفتها لأنها لیست من شرط الضعیف.

^([14]) فی آخر الکتاب، وخلاصة ذلک: أن الحدیث من مسند الحارث بن أقیش الذی قبله، وأنه حدَّث أبا برزة به، ولیس من مسند أبی برزة. وقد حققت ذلک فی "الضعیفة" (4823).

^([15]) کذا قال: وتبعه الهیثمی! وفیه عمر بن نبهان الحجازی؛ لم یوثقه غیر ابن حبان، وفیه جهالة؛ کما قال الذهبی وغیره، وفیه أیضاً عنعنة أبی الزبیر وابن جریج. وهو مخرج فی "الضعیفة" (6861).

^([16]) زیادة من المصدرین المذکورین، والسیاق لأحمد، وسنده حسن، ومنه صححت بعض الأخطاء کانت فی الأصل، غفل عنها المعلقون کعادتهم!

^([17]) الأصل: "فلان بن فلان"، وکذا فی "المجمع"، والذی أثبته فی "المسند"، ولعله أصح.

^([18]) وقع فی "المسند" (5/ 35): (الرجل)، والصواب ما هنا، وکذلک فی "المجمع" (3/ 10) فإنَّ فی روایة البیهقی: "رجل من الأنصار"، والحدیث مخرج فی "أحکام الجنائز" (205- المعارف).

^([19]) کذا الأصل والمخطوطة. وفی النسائی (تُمتَّع).

^([20]) قلت: الحدیث إلى هنا صحیح، له شواهد تراها فی "الصحیح" بعضها عند الشیخین، وله تتمة لها شواهد تجدها هناک. وانظر "المشکاة" (1/ 551).

^([21]) قلت: الثانی هو الأقرب، ولجملة السقط هذه لها شاهد من حدیث عبادة، وآخر من حدیث علی، وهذا فی "المشکاة" (1757).

^([22]) قلت: لیس فی نقل صاحب "المشکاة" عنه قوله: "حسن"، وهو أقرب؛ فإن فیه (عبد ربه بن بارق الحنفی) ضعفه الأکثر، وذکره العقیلی فی "الضعفاء"، وکذا ابن عدی (4/ 174) وساق له هو والذهبی هذا الحدیث مشیرین إلى نکارته. وقال الساجی: "حدث عنه الحرشی بمناکیر". انظر "المشکاة" (1735) و"مختصر الشمائل" (335).

^([23]) قال الناجی (ق 171/ 2): "هذا تفسیر عجیب، وعبارة رکیکة جداً، لا أعلم أحداً من أهل الغریب واللغة عبر بها. وأصل (الفرط): الذی یتقدم الواردة فیهیىء الأرشیة والدلاء، ویمدر الحیاض، ویسقی لهم. وقد فسر المصنف (الفرط) بنحو هذا فی "العمل على الصدقة" من هذا الکتاب [8 - الصدقات /3/ 12 - حدیث /الصحیح] وکذا فی غیره فأحسن وأجاد، وشذ هنا وأغرب کما ترى. . .".

^([24]) سقط هذا الحدیث من الطبعة السابقة، وهو فی (3/ 93 رقم 20) من الطبعة المنیریة من «الترغیب»، وحکم علیه الشیخ –رحمه الله – بالضعف فی «التعلیق الرغیب» و «المشکاة» (1755) و «ضعیف سنن ابن ماجه» (314-1629). [ش].