ترهیب از غیبت و بهتان و بیان آنها و ترغیب به رد آنها

ترهیب از غیبت و بهتان و بیان آنها و ترغیب به رد آنها

4084-2828-(1) (صحیح) عَن أَبِی بَکرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ فِی خُطبَتِهِ فِی حَجِّةِ الوَداعِ: «إِنَّ دِمَاءَکُمْ وَأَمْوَالَکُمْ وَأَعْرَاضَکُمْ حَرَامٌ عَلَیْکُمْ، کَحُرْمَةِ یَوْمِکُمْ هَذَا، فِی شَهْرِکُمْ هَذَا، فِی بَلَدِکُمْ هَذَا، أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ».

رواه البخاری ومسلم وغیرهما.

از ابوبکره س روایت است که رسول الله ج در خطبه‌ی حجة الوداع فرمود: «به راستی خون‌ها، اموال و آبروهای‌تان بر شما حرام است همانند حرام بودن این روز در این ماه و در این سرزمین، آیا ابلاغ نکردم».

4085-2829-(2) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «کُلُّ المُسْلِمِ عَلَى المُسْلِمِ حَرَامٌ، دَمُهُ وَعِرْضُهُ وَمَالُهُ».

رواه مسلم والترمذی فی حدیث [یأتی هنا/21].

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «خون (=جان) و آبرو مال هر مسلمانی بر سایر مسلمانان حرام است».

4086-2830-(3) (صحیح لغیره) وَعَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «الرِّبَا اثْنَانِ وَسَبْعُونَ بَابًا؛ أَدْنَاهَا مِثْلُ إِتْیَانِ الرَّجُلِ أُمَّهُ، وَإِنَّ أَرْبَى الرِّبَا اسْتِطَالَةُ الرَّجُلِ فِی عِرْضِ أَخِیهِ».

رواه الطبرانی فی «الأوسط» من روایة عمر بن راشد. [مضی16-البیوع/19].

از براء بن عازب س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «ربا هفتاد و دو در دارد و کمترین آن این است که مرد با مادرش همبستر شود. و بزرگ‌ترین ربا ظلم و تعدی در حق آبروی برادرش می‌باشد».

4087-2831-(4) (صحیح لغیره) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ ج فَذَکَرَ أَمرَ الرِّبَا، وَعَظَّمَ شَأْنَهُ، وَقَالَ: «إِنَّ الدِّرْهَمَ یُصِیبُهُ الرَّجُلُ مِنَ الرِّبَا أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ فِی الْخَطِیئَةِ مِنْ سِتٍّ وَثَلَاثِینَ زَنْیَةً یَزْنِیهَا الرَّجُلُ، وَإِنَّ أَرْبَى الرِّبَی عِرْضُ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ».

رواه ابن أبی الدنیا فی «کتاب ذم الغیبة». [مضی أیضا هناک].

از انس بن مالک س روایت است که رسول الله ج برای ما خطبه خواند و ذکر ربا نمود و گناه آن را بزرگ شمرده و فرمود: «درهمی که کسی از راه ربا به دست می‌آورد نزد خدا از گناه سی و شش عمل فاحشه‌ای که مرتکب گردد بیشتر است؛ و بزرگترین ربا بی‌آبرو کردن مرد مسلمان است».

4088-1678-(1) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب عَنِ النَّبِیِّ ج: «إِنَّ الرِّبَا نَیِّفٌ وَسَبْعُونَ بَابًا، أَهْوَنُهُنَّ بَابًا مِنَ الرِّبَا مِثْلُ مَنْ أَتَى أُمَّهُ فِی الْإِسْلَامِ، وَدِرْهَمٌ مِنَ الرِّبَا؛ أشدُّ مِن خَمسٍ وَثَلَاثِینَ زَنیَةً، وَأشدُّ الرّبا وَأَرْبَى الرِّبا وأخْبَثُ الرِّبا؛ انْتهاکُ عِرضِ المسْلمِ وانْتهاک حُرْمَتِهِ».

رواه ابن أبی الدنیا والبیهقی. وروى الطبرانی منه ذکر الربا فی حدیث تقدم [16-البیوع/19].

4089-2832-(5) (صحیح لغیره) وَعَن أبی هُرَیرة س قَالَ: قَالَ رَسُول اللهِ ج: «مِن أَربَى الرِّبَا استِطَالَةُ المرءِ فِی عِرضِ أَخِیهِ».

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بزرگترین ربا ظلم و تعدی انسان در آبروی برادرش می‌باشد».

(صحیح لغیره) رواه البزار بإسنادین أحدهما قوی، وهو فی بعض نسخ أبی داود؛ إلا أنه قال: «إِنَّ مِنَ الْکَبَائِرِ اسْتِطَالَةَ الرَّجُلِ فِی عِرْضِ رَجُلٍ مُسْلِمٍ بِغَیْرِ حَقٍّ، وَمِنَ الکَبَائِرِ السَّبَّتَانِ بِالسُّبَّةِ».

و در برخی از نسخه‌های سنن ابوداود چنین روایت شده است: «از گناهان کبیره ظلم و تعدی انسان در آبروی مرد مسلمانی به ناحق می‌باشد و از گناهان کبیره این است که کسی جواب یک دشنام را با دو دشنام بدهد».

(صحیح لغیره) ورواه ابن أبی الدنیا أطول منه. ولفظه: قَالَ رَسُولُ الله ج: «الرِّبا سَبْعُونَ حُوْباً، وأیْسَرُها کَنِکاحِ الرجُلِ أُمَّهُ، وإنَّ أرْبى الربا عِرْضُ الرجلِ المسْلِمِ».

و در روایت ابن ابی الدنیا آمده است: «ربا هفتاد نوع گناه دارد و کمترین آن این است که کسی با مادرش همبستر شود. و بزرگترین ربا تعدی و تجاوز در آبروی مسلمان است».

(الحوب) به ضم حاء: عبارت است از گناه.

4090-1679-(2) (ضعیف) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج لِأَصْحَابِهِ: «تَدْرُونَ أَربَى الرِّبَا عِنْدَ اللَّهِ؟». قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: «فَإِنَّ أَربَى الرِّبَا عِنْدَ اللَّهِ اسْتِحْلَالُ عِرْضِ امْرِئٍ مُسْلِمٍ. ثُمَّ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا».

رواه أبو یعلى، ورواته رواة «الصحیح»^[1].

4091-2833-(6) (صحیح) وَعَنْ سَعِیدِ بْنِ زَیْدٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «إِنَّ مِنْ أَرْبَى الرِّبَا الِاسْتِطَالَةَ فِی عِرْضِ الْمُسْلِمِ بِغَیْرِ حَقٍّ».

رواه أبو داود.

از سعید بن زید س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «بزرگترین ربا ظلم و تعدی در حق آبروی مسلمان به ناحق می‌باشد».

4092-2834-(7) (صحیح) وَعَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: قُلْتُ لِلنَّبِیِّ ج: حَسْبُکَ مِنْ صَفِیَّةَ کَذَا وَکَذَا - - قال بعضُ الرواةِ: تَعْنِی قَصِیرَةً - فَقَالَ: «لَقَدْ قُلْتِ کَلِمَةً لَوْ مُزِجَتْ بِمَاءِ الْبَحْرِ لَمَزَجَتْهُ». قَالَتْ: وَحَکَیْتُ لَهُ إِنْسَانًا، فَقَالَ: «مَا أُحِبُّ أَنِّی حَکَیْتُ إِنْسَانًا؛ وَأَنَّ لِی کَذَا وَکَذَا».

رواه أبو داود والترمذی والبیهقی، وقال الترمذی: «حدیث حسن صحیح».

از عایشه ل روایت است که به رسول الله ج گفتم: برای تو از صفیه همین بس که چنین و چنان است. - بعضی از راویان گفته‌اند: منظورش کوتاهی قد صفیه بوده است.- رسول الله ج فرمودند: «تو کلمه‌ای را بر زبان آوردی که اگر با آب دریا مخلوط شود آن را تلخ و نامطبوع می‌کند». عایشه ل می‌گوید: و ادای کسی را برای ایشان درآوردم. رسول الله ج فرمود: «دوست ندارم که در قبال مالی فراوان، ادای کسی را درآورم (یا عیب کسی را بازگو کنم)».

4093-2835-(8) (حسن لغیره) وَعَنْ عَائِشَةَ أَیضاً: أَنَّهُ اعْتَلَّ بَعِیرٌ لِصَفِیَّةَ بِنْتِ حُیَیٍّ، وَعِنْدَ زَیْنَبَ فَضْلُ ظَهْرٍ، فَقَالَ النَّبِیُّ ج لِزَیْنَبَ: «أَعْطِیهَا بَعِیرًا». فَقَالَتْ: أَنَا أُعْطِی تِلْکَ الْیَهُودِیَّةَ؟! فَغَضِبَ رَسُولُ اللَّهِ ج، فَهَجَرَهَا ذَا الْحِجَّةِ، وَالْمُحَرَّمَ، وَبَعْضَ صَفَرٍ.

رواه أبو داود عن سمیة عنها. وسمیة لم تنسب.

همچنین از عایشه ل روایت است که شتر صفیه بنت حُیی، بیمار شد و نزد زینب شتر اضافه‌ای بود، رسول الله ج به زینب فرمود: «شتری به او بده». زینب گفت: من به آن یهودی بدهم؟! رسول الله ج خشمگین شده و ذی الحجه و محرم و تا قسمتی از ماه صفر از او دوری نمود.

4094-1680-(3) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنهَا ل قَالَت: قُلتُ لِامْرَأَةٍ مَرَّةً وَأَنَا عِنْدَ النَّبِیِّ ج: إِنَّ هَذِهِ لَطَوِیلَةُ الذَّیْلِ! فَقَالَ: «الْفِظِی الْفِظِی»، فَلَفَظْتُ بَضْعَةً مِنْ لَحْمٍ.

رواه ابن أبی الدنیا.

(الفظی) معناه: ارمی ما فی فمک. و (البضعة): القطعة.

4095-1681-(4) (ضعیف جداً) وَرُوِیَ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: کُنَّا عِنْدَ النَّبِیِّ ج، فَقَامَ رَجُلٌ، فَقَالوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا أَعْجَزَ - أَوْ قَالوا: مَا أَضْعَفَ – فُلَانًا! فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «اغْتَبْتُمْ صَاحِبَکَمْ، وَأَکَلْتُمْ لَحْمَهُ».

رواه أبو یعلى، والطبرانی^[2] ولفظه: أَنَّ رَجُلًا قَامَ مِن عِنْدَ النَّبِیِّ ج فَرَأَوْا فِی قِیَامِهِ عَجْزًا، فَقَالُوا: مَا أَعْجَزَ فُلَانًا! فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَکَلْتُمْ أَخَاکُمْ واغْتَبْتُمُوهُ».

4096-2836-(9) (حسن لغیره) وَعن عَمرِو بنِ شعیبٍ عن أبیه عن جده: أنَّهم ذَکروا عندَ رسولِ الله ج رجلاً فقالوا: لا یأکُلُ حتى یُطعَمَ، ولا یَرحَلُ حتى یُرَحَّلَ له! فقال النبیُّ ج: «اغتَبتُموهُ». فقالوا: یا رسولَ الله! إنَّما حدَّثنا بِما فیه. قال: «حسبُک إذا ذَکَرتَ أخاکَ بِما فیه».

رواه الأصبهانی بإسناد حسن.

عمرو بن شعیب از پدرش از جدش روایت می‌کند که آنها نزد رسول الله ج از مردی یاد کردند که غذا نمی‌خورد تا زمانی که به او غذا داده شود و سفر نمی‌کند تا زمانی که وسایل سفر برایش آماده شود. پس رسول الله ج فرمود: «غیبتش نمودید». گفتند: ای رسول الله ج! ما در مورد چیزی که در او وجود دارد صحبت کردیم. رسول الله ج فرمود: «برای تو همین کافی است که از برادرت آنچه یاد کنی که در او وجود دارد».

4097-2837- (10) (صحیح لغیره) وَعَنْ عَبْدِاللهِ بنِ مَسعُودٍ س قَالَ: کُنَّا عِنْدَ النَّبِیِّ ج، فَقَامَ رَجُلٌ، فَوَقَعَ فِیهِ رَجُلٌ مِنْ بَعْدِهِ، فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «تَخَلَّلْ!». فَقَالَ: وَمِمَّا أَتَخَلَّلُ؟ مَا أَکَلْتُ لَحْمًا! قَالَ: «إِنَّکَ أَکَلْتَ لَحْمَ أَخِیکَ».

حدیث غریب، رواه أبو بکر بن أبی شیبة والطبرانی -واللفظ له-، ورواته رواة «الصحیح»^[3]

از عبدالله بن مسعود س روایت است: نزد رسول الله ج بودیم که مردی بلند شده و رفت و مردی پشت سر او صحبت نمود. رسول الله ج فرمود: «دندان‌هایت را خلال کن!». آن مرد گفت: از چه چیزی خلال کنم؟ من که گوشتی نخورده‌ام! رسول الله ج فرمود: «تو گوشت برادرت را خورده‌ای».

4098-1682-(5) (ضعیف جدا!) وَرُوِیَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: أَمَرَ النَّبِیُّ ج الناسَ بِصَوْمِ یَوْمٍ، وَقَالَ: «لَا یُفْطِرَنَّ أَحَدٌ^[4] حَتَّى آذَنَ لَهُ». فَصَامَ النَّاسُ حَتَّى إِذَا أَمْسَوْا فَجَعَلُ الرَّجُلُ یَجِیءُ فَیَقُولُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! إِنِّی ظَلَلْتُ صَائِمًا فَائذَنْ لِی فَأُفْطِرُ، فَیَأْذَنُ لَهُ؛ الرَّجُلُ وَالرَّجُلُ، حَتَّى جَاءَ رَجُلٌ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! فَتَاتَانِ مِنْ أَهْلِکَ ظَلَّتَا صَائِمَتَیْنِ، وَإِنَّهُمَا تَسْتَحِیَانِ أَنْ تَأْتِیَاِکَ، فَائذَنْ لَهُمَا فَلیُفْطِرَا، فَأَعْرَضَ عَنْهُ، ثُمَّ عَاوَدَهُ، فَأَعْرَضَ عَنْهُ، ثُمَّ عَاوَدَهُ، فَأَعْرَضَ عَنْهُ، ثُمَّ عَاوَدَهُ، فَأَعْرَضَ عَنْهُ. فَقَالَ: «إِنَّهُمَا لَمْ تَصُومَا، وَکَیْفَ صَامَ مَنْ ظَلَّ هَذَا الْیَوْمَ یَأْکُلُ لُحُومَ النَّاسِ؟! اذْهَبْ فَمُرْهُمَا إِنْ کَانَتَا صَائِمَتَیْنِ فَلیَسْتَقِیئَا». فَرَجَعَ إِلَیْهِمَا فَأَخْبَرَهُمَا، فَاسْتَقَاءَتَا فَقَاءَتْ کُلُّ وَاحِدَةٍ [مِنْهُمَا] عَلَقَةً مِنْ دَمٍ، فَرَجَعَ إِلَى النَّبِیِّ ج فَأَخْبَرَهُ، فَقَالَ: «وَالَّذِی نَفْسِی^[5] بِیَدِهِ! لَوْ بَقِیَتَا فِی بُطُونِهِمَا لَأَکَلَتْهُمَا النَّارُ».

رواه أبو داود الطیالسی، وابن أبی الدنیا فی «ذم الغیبة»، والبیهقی.

0-1683-(6) (ضعیف) ورواه أحمد وابن أبی الدنیا أیضاَ والبیهقی مِن روایة رَجُلٍ لم یُسَمَّ عَن عُبَیدٍ مولى رسولِ الله ج بنحوه؛ إلا أن أحمد قال: فقال لأحدیهما^[6]: «قِیئِی»ز فَقَاءَتْ قَیْحًا، وَدَمًا، وَصَدِیدًا، وَلَحْمًا، حَتَّى مَلَأَت نِصْفَ الْقَدَحِ. ثُمَّ قَالَ لِلْأُخْرَى: «قِیئِی». فَقَاءَتْ مِنْ قَیْحٍ، وَدَمٍ، وَصَدِیدٍ، وَلَحْمٍ عَبِیطٍ، وَغَیْرِهِ، حَتَّى مَلَأَتِ الْقَدَحَ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ هَاتَیْنِ صَامَتَا عَمَّا أَحَلَّ اللَّهُ لَهُمَا، وَأَفْطَرَتَا عَلَى مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِمَا، جَلَسَتْ إِحْدَاهُمَا إِلَى الْأُخْرَى، فَجَعَلَتَا یَأْکُلَانِ لُحُومَ النَّاسِ».

وتقدم لفظ أحمد بتمامه فی «الصیام» [9/21].

4099-1684- (7) (ضعیف) وَعَنْ شُفَیِّ بْنِ مَاتِعٍ الْأَصْبَحِیِّ؛ أَنَّ رَسُولَ الله ج قَالَ: «أَرْبَعَةٌ یُؤْذُونَ أَهْلَ النَّارِ عَلَى مَا بِهِمْ مِنَ الْأَذَى، یَسْعَوْنَ بَیْنَ الْحَمِیمِ وَالْجَحِیمِ، یَدْعُونَ بِالْوَیْلِ وَالثُّبُورِ، یَقُولُ بَعْضُ أَهْلِ النَّارِ لِبَعْضٍ: مَا بَالُ هَؤُلَاءِ قَدْ آذَوْنَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى؟ - قَالَ: - فَرَجُلٌ مُغْلَقٌ عَلَیْهِ تَابُوتٌ مِنْ جَمْرٍ، وَرَجُلٌ یَجُرُّ أَمْعَاءَهُ، وَرَجُلٌ یَسِیلُ فُوهُ قَیْحًا وَدَمًا، وَرَجُلٌ یَأْکُلُ لَحْمَهُ! فَیُقَالَ لِصَاحِبِ التَّابُوتِ: مَا بَالُ الْأَبْعَدِ قَدْ آذَانَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى؟! فَیَقُولُ: إِنَّ الْأَبْعَدَ قَد مَاتَ وَفِی عُنُقَهِ أَمْوَالُ النَّاسِ. ثُمَّ یُقَالُ لِلَّذِی یَجُرُّ أَمْعَاءَهُ: مَا بَالُ الْأَبْعَدِ قَدْ آذَانَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى؟! فَیَقولُ: إِنَّ الْأَبْعَدَ کَانَ لَا یُبَالِی أَینَ أَصَابَ الْبَوْلُ مِنْهُ [لَا یَغْسِلُهُ]. ثُمَّ یُقَالُ لِلَّذِی یَسِیلُ فُوهُ قَیْحًا وَدَمًا: مَا بَالُ الْأَبْعَدِ قَدْ آذَانَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى؟! فَیَقُولُ: إِنَّ الْأَبْعَدَ کَانَ یَنظُرُ إِلَى کَلِمَةٍ فَیَسْتَلِذُّهَا کما یَسْتَلِذُّ الرَّفَثَ. ثُمَّ یُقَالُ لِلَّذِی یَأْکُلُ لَحْمَهُ: مَا بَالُ الْأَبْعَدِ قَدْ آذَانَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى؟! فَیَقُولُ: إِنَّ الْأَبْعَدَ کَانَ یَأْکُلُ لُحُومَ النَّاسِ بِالْغِیبَةِ وَیَمْشِی بِالنَّمِیمَةِ».

رواه ابن أبی الدنیا فی «کتاب الصمت» وفی «ذم الغیبة»، والطبرانی فی «الکبیر»بإسناد لین، وأبو نعیم وقال: «شفی بن ماتع مختلف فی صحبته، فقیل: له صحبة». [مضی4-الطهارة/4]. (قال الحافظ): «شفیّ ذکره البخاری وابن حبان فی التابعین».

4100-1685-(8) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ أَکَلَ لَحْمَ أَخِیهِ فِی الدُّنْیَا؛ قُرِّبَ إِلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیُقَالُ لَهُ: کُلُّهُ مَیِّتًا کَمَا أَکَلْتَهُ حَیًّا، فَیَأْکُلُهُ، وَیَکْلَحُ وَیَضِجُّ».

رواه أبو یعلى والطبرانی، وأبو الشیخ فی «کتاب التوبیخ»؛ إلا أنه قال: (یصیح)^[7] بالصاد المهملة، کلهم من روایة محمد بن إسحاق، وبقیة رواة بعضهم ثقات^[8].

(یضج) بالضاد المهملة بعدها جیم، و(یصیح)؛ کلاهما بمعنى واحد؛ کذا قال بعض أهل اللغة، والظاهر أن لفظة (یضج) بالضاد المعجمة فیها زیادة إشعار بمقارنة فزع أو قلق. والله أعلم. و(یکلح) بالحاء المهملة؛ أی: یعبس ویقبض وجهه من الکراهة.

4101-2838-(11) (صحیح) وعن عمرو بن العاص س: أنَّه مرَّ على بَغلٍ مَیتٍ فقال لبعضِ أصحابهِ: لأن یأکُلَ الرجلُ مِن هذا حتى یَملأ بَطنَهُ، خیرٌ له مِن أن یأکُلَ لحمَ رجلٍ مسلِمٍ.

رواه أبو الشیخ ابن حیان وغیره موقوفا.

از عمرو بن العاصی س روایت است که وی از کنار لاشه‌ی قاطر مرده‌ای عبور نمود که به برخی از یارانش گفت: اگر شخصی از این لاشه بخورد تا شکمش را پر کند، برای او بهتر است از اینکه گوشت مسلمانی را بخورد.

4102-1686-(9) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: جَاءَ الْأَسْلَمِیُّ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج، فَشَهِدَ عَلَى نَفْسِهِ بِالزِّنَى أَرْبَعَ شَهَادَاتٍ یَقُولُ: أَتَیْتُ امْرَأَةً حَرَامًا، وَفِی ذَلِکَ یَعْرِضُ عَنْهُ رَسُولُ اللَّهِ ج - فذکر الحدیث إلى أن قال-: قَالَ: «فَمَا تُرِیدُ بِهَذَا الْقَوْلِ؟». قَالَ: أُرِیدُ أَنْ تُطَهِّرَنِی. فَأَمَرَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ ج أَنْ یُرْجَمَ، فَرُجِمَ، فَسَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ ج رَجُلَیْنِ مِنْ الأنصَارِ یَقُولُ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ: انْظُر إِلَى هَذَا الَّذِی سَتَرَ اللَّهُ عَلَیْهِ، فَلَمْ یَدَعْ نَفْسَهُ حَتَّى رُجِمَ رَجْمَ الْکَلْبِ! قَالَ: فَسَکَتَ رَسُولُ اللَّهِ ج! ثُمَّ سَارَ سَاعَةً، فَمَرَّ بِجِیفَةِ حِمَارٍ شَائِلٍ بِرِجْلِهِ^[9]، فَقَالَ: «أَیْنَ فُلَانٌ وَفُلَانٌ؟». فَقَالَا: نَحْنُ ذَا یَا رَسُولَ اللَّهِ! فَقَالَ لَهُمَا: «کُلَا مِنْ جِیفَةِ هَذَا الْحِمَارِ». فَقَالَا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! غَفَرَ اللَّهُ لَکَ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَمَا تَأَخَّرَ؛ مَنْ یَأْکُلُ مِنْ هَذَا؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا نِلْتُمَا مِنْ عِرْضِ هَذَا الرَّجُلِ آنِفًا؛ أَشَدُّ مِنْ أَکَلِ هَذِهِ الْجِیفَةِ، فَوَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ! إِنَّهُ الْآنَ فِی أَنْهَارِ الْجَنَّةِ».

رواه ابن حبان فی «صحیحه»^[10].

4103-1687-(10) (ضعیف) وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: «لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِنَبِیِّ اللَّهِ ج وَنَظَرَ فِی النَّارِ، فَإِذَا قَوْمٌ یَأْکُلُونَ الْجِیَفَ، قَالَ: مَنْ هَؤُلَاءِ یَا جِبْرِیلُ؟ قَالَ: هَؤُلَاءِ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ لُحُومَ النَّاسِ، وَرَأَى رَجُلًا أَحْمَرَ أَزْرَقَ جَعْدًا^[11] [شَعِثًا إِذَا رَأَیْتَهُ]، فَقَالَ: مَنْ هَذَا یَا جِبْرِیلُ؟ قَالَ: هَذَا عَاقِرُ النَّاقَةِ».

رواه أحمد ورواته رواة «الصحیح»؛ خلا قابوس بن أبی ظبیان.

4104-2839-(12) (صحیح) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «لَمَّا عُرِجَ بِی مَرَرْتُ بِقَوْمٍ لَهُمْ أَظْفَارٌ مِنْ نُحَاسٍ، یَخْمِشُونَ وُجُوهَهُمْ وَصُدُورَهُمْ، فَقُلْتُ: مَنْ هَؤُلَاءِ یَا جِبْرِیلُ؟ قَالَ: هَؤُلَاءِ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ لُحُومَ النَّاسِ، وَیَقَعُونَ فِی أَعْرَاضِهِمْ».

رواه أبو داود؛ وذکر أن بعضهم رواه مرسلا.

از انس س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هنگامی که معراج رخ داد، از کنار گروهی عبور کردم که ناخن‌های مسی داشتند و سینه و صورت‌های خود را با آن می‌خراشیدند؛ به جبرئیل گفتم: آنان چه کسانی هستند؟ گفت: کسانی که گوشت‌ مردم را می‌خورند و به آبرو و حیثیت مردم لطمه وارد می‌کنند».

4105-1688-(11) (ضعیف جدا) وَعَن راشدِ بنِ سَعْدٍ المقْرَائی قال: قال رسولُ الله ج: «لمّا عُرِجَ بی؛ مَررتُ برِجالٍ تُقرَض جُلودُهم بِمَقاریضَ مِنْ نارٍ. فقلتُ: مَنْ هؤلاءِ یا جبریلُ؟ قال: الذین یَتزَیَّنونَ للزِّنْیَة. قال: ثُمَّ مَررْتُ بجُبٍّ مُنْتِنِ الریحِ، فسمعتُ فیه أصواتاً شدیدةً. فقلتُ: مَنْ هؤلاءِ یا جبریلُ؟ قال: نساءٌ کنَّ یَتَزَیَّنَّ للزِّنْیَة، وَیفْعَلْنَ ما لا یَحِلُّ لَهُنَّ. ثُمَّ مررتُ على نساءٍ ورجالٍ مُعَلَّقین بثَدْیِهِنَّ. فقلت: مَنْ هؤلاء یا جبریلُ؟ فقال: هؤلاء اللمَّازون والهمَّازونَ، وذلک قولُه عزّ وجلَّ: ﴿وَیۡلٞ لِّکُلِّ هُمَزَةٖ لُّمَزَةٍ﴾».

رواه البیهقی من روایة بقیة عن سعید بن سنان^[12] وقال: «هذا مرسل، وقد رویناه موصولاً». [مضی 21- الحدود/7].

0-1689-(12) (مقطوع) ثم روی^[13] عن ابن جریج قال: (الهمز) بالعین والشدق والید و(اللمز) باللسان. قال [ابن المبارک]: وبلغنی عن اللیث أنه قال: (اللُّمزة): الذی یعیبک فی وجهک، و(الهُمزة): الذی یعیبک بالغیب.

4106-2840-(13) (حسن لغیره) وَعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ ب قَالَ: کُنَّا مَعَ النَّبِیِّ ج فَارْتَفَعَتْ رِیحٌ مُنْتِنَةٌ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَتَدْرُونَ مَا هَذِهِ الرِّیحُ؟ هَذِهِ رِیحُ الَّذِینَ یَغْتَابُونَ الْمُؤْمِنِینَ».

رواه أحمد وابن أبی الدنیا، ورواة أحمد ثقات.

از جابر بن عبدالله ب روایت است، ما همراه رسول الله ج بودیم که بوی بسیار بدی به مشام رسید. رسول الله ج فرمود: «آیا می‌دانید این بوی چیست؟ این بوی کسانی است که غیبت مؤمنان می‌کنند».

4107-1690-(13) (ضعیف) وَرُوِیَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ، وَأَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س قَالَا: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «الْغِیبَةُ أَشَدُّ مِنَ الزِّنَا». قِیلَ: وَکَیْفَ؟ قَالَ: «الرَّجُلُ یَزْنِی ثُمَّ یَتُوبُ فَیَتُوبُ اللَّهُ عَلَیْهِ، وَإِنَّ صَاحِبَ الْغِیبَةِ لَا یُغْفَرُ لَهُ حَتَّى یَغْفِرَ لَهُ صَاحِبُهُ».

رواه أبن أبی الدنیا فی «کتاب الغیبة»، والطبرانی فی «الأوسط» والبیهقی.

0-1691-(14) (ضعیف) رواه البیهقی أیضاً عن رجل لم یسمَّ عن أنس.

0-1692-(15) (مقطوع) ورواه عن سفیان بن عُبَینَةَ غیرَ مرفوع^[14]، وهو الأشبه. والله أعلم.

4108-2841-(14) (حسن صحیح) وَعَن أَبِی بَکَرَةَ س قَالَ: بَیْنَا أَنَا أُمَاشِی رَسُولَ اللَّهِ ج وَهُوَ آخِذٌ بِیَدِی، وَرَجُلٌ عَنْ یَسَارِهِ، فَإِذَا نَحْنُ بِقَبْرَیْنِ أَمَامَنَا، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «إِنَّهُمَا لَیُعَذَّبَانِ، وَمَا یُعَذَّبَانِ فِی کَبِیرٍ، وَبَلَى، فَأَیُّکُمْ یَأْتِینِی بِجَرِیدَةٍ؟»، فَاسْتَبَقْنَا، فَسَبَقْتُهُ فَأَتَیْتُهُ بِجَرِیدَةٍ، فَکَسَرَهَا نِصْفَیْنِ، فَأَلْقَى عَلَى ذَا الْقَبْرِ قِطْعَةً، وَعَلَى ذَا الْقَبْرِ قِطْعَةً، وَقَالَ: «إِنَّهُ یُهَوِّنُ عَلَیْهِمَا مَا کَانَتَا رَطِبَتَیْنِ، وَمَا یُعَذَّبَانِ إِلَّا فِی الْغِیبَةِ وَالْبَوْلِ».

رواه أحمد وغیره بإسناد رواته ثقات [مضی بلفظ «الأوسط» 4- الطهارة/4].

از ابوبکره س روایت است که همراه رسول الله ج راه می‌رفتم و او دست مرا گرفته بود و مردی نیز در سمت چپ او حرکت می‌کرد که به دو قبر رسیدیم. رسول الله ج فرمود: «آن دو در عذاب می‌باشند و به سبب گناه بزرگی [به گمان خودشان] عذاب نمی‌شوند؛ حال آنکه [این گناهان نزد خداوند] بزرگ است؛ کدامیک از شما برایم شاخه‌‌ای می‌آورد؟». پس برای آوردن آن از یکدیگر سبقت گرفتیم تا اینکه من سبقت گرفته و شاخه‌ای برای ایشان آوردم؛ پس آن را نصف کرد و قطعه‌ای از آن بر یک قبر و قطعه‌‌ای بر قبر دیگر گذاشت و فرمود: «تا زمانی که این شاخه‌ها تَر هستند، عذاب آنها را کاهش می‌دهد. و آنها عذاب داده نمی‌شوند مگر به خاطر غیبت و ادرار».

4109- 2842-(15) (صحیح لغیره) وَعَن یَعلى بن سیابة^[15] س: أَنَّهُ عَهِدَ النَّبِیَّ ج وَأَتَى عَلَى قَبْرٍ یُعَذَّبُ صَاحِبُهُ، فَقَالَ: «إنَّ هَذَا کَانَ یَأکُلُ لُحومَ الناسِ». ثُمَّ دعا بجریدةٍ رَطْبَةٍ فوضَعَها على قبْرِه وقال: «لَعَلَّهُ أنْ یُخَفِّفَ عنه ما دامَتْ هذه رَطْبَةً».

رواه أحمد والطبرانی، ورواة أحمد ثقات؛ إلا عاصم بن بهدلة.

از یعلى بن سیابه س روایت است: وی همراه رسول الله ج بود که به کنار قبری رفت که صاحب آن عذاب می‌شد. رسول الله ج فرمود: «این فرد گوشت مردم را می‌خورد». سپس شاخه‌‌ی تَری خواست و آن را بر قبرش گذاشت و فرمود: «امید است تا زمانی که این شاخه تَر است، عذابش تخفیف بیابد».

4110-1693-(16) (ضعیف) وعن أبی أُمامَةَ س قال: أتى رسولُ الله ج بقیعَ الغَرْقَدِ فوقَفَ على قَبْرْینِ ثَرِیَّیْنِ^[16] فقال: «أدَفَنْتُمْ فلاناً وفلانَةً؟ - أو قال: فلاناً وفلاناً؟ -». قالوا: نعمْ یا رسولَ الله! قال: «قد أُقْعِدَ فلانٌ الآنَ فضُرِبَ». ثم قال: «والَّذی نفسی بیدِه! لقد ضُرِب ضَربةً؛ ما بَقِیَ منهُ عُضْوٌ إلا انْقَطَع، ولقد تطایرَ قَبْرُهُ ناراً، ولقد صَرخَ صرْخَةً سمعها الخلائقُ إلا الثقلیْنِ الإنسَ والجن، ولولا تَمَزُّع^[17] قلوِبکُمْ، وتزیُّدکم فی الحدیثِ؛ لَسَمِعْتُمْ ما أسْمَعُ». ثم قالوا: یا رسولَ الله! وما ذَنْبُهما؟ قال: «أمَّا فلانٌ؛ فإنَّه کان لا یَسْتَبْرِىءُ^[18] مِنَ البَوْلِ، وأمّا فلانٌ - أو فلانةٌ- فإنَّه کان یأکُلُ لُحومَ الناسِ».

رواه ابن جریر الطبری من طریق علی بن یزید عن القاسم عنه.

 ورواه من هذه الطریق أحمد بغیر هذا اللفظ، وزاد فیه: قَالُوا: یَا نَبِیَّ اللَّهِ! حَتَّى مَتَى هُمَا یُعَذَّبَانِ؟ قَالَ: «غَیْبٌ لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ». وتقدم لفظه فی «النمیمة» [هنا/18].

(قال الحافظ): «وقد روی هذا الحدیث من طرق کثیرة مشهورة فی الصحاح وغیرها^[19] عن جماعة من الصحابة س، وفی أکثرها «أنهما یعذبان فی النمیمة والبول». والظاهر أنه اتفق مروره ج مرة بقبرین یعذب أحدهما فی النمیمة، والآخر فی البول، ومرة أخرى بقبرین یعذب أحدهما فی الغیبة والآخر فی البول. والله أعلم».

حافظ می‌گوید: ،این حدیث از طرق زیاد و مشهوری در کتب صحاح و دیگر کتب روایی از گروهی از صحابه س نقل شده و در اکثر روایت‌ها «أنهما یعذبان فی النمیمة والبول» آمده است. و ظاهرا رسول الله ج یک بار بر دو قبر عبور نمود که یکی در مورد سخن‌چینی و دیگری در مورد عدم پرهیز از ادرار عذاب می‌شد. و بار دیگر از دو قبری عبور کرد که یکی در مورد غیبت و دیگری در مورد ادرار عذاب می‌شد.

4111-1694-(17) (موضوع) وروی عن عثمانَ بنِ عفَّانَ س قال: سمعتُ رسولَ الله ج یقول: «الغیبَةُ والنَّمیمَةُ یَحُتَّانِ الإیمانَ کما یَعضُدُ الراعی الشَّجَرةَ».

رواه الأصبهانی.

4112-2843-(16) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «أَتَدْرُونَ مَنِ الْمُفْلِسُ؟». قَالُوا: المُفْلِسُ فِینَا مَنْ لَا دِرْهَمَ لَهُ وَلَا مَتَاعَ. فَقَالَ: «المُفْلِسَ مِنْ أُمَّتِی مَنْ یَأْتِی یَوْمَ القِیَامَةِ بِصَلَاةٍ وَصِیَامٍ وَزَکَاةٍ، وَیَأْتِی قَدْ شَتَمَ هَذَا، وَقَذَفَ هَذَا، وَأَکَلَ مَالَ هَذَا، وَسَفَکَ دَمَ هَذَا، وَضَرَبَ هَذَا، فَیُعطَی هَذَا مِنْ حَسَنَاتِهِ، وَهَذَا مِنْ حَسَنَاتِهِ، فَإِنْ فَنِیَتْ حَسَنَاتُهُ قَبْلَ أَنْ یَقْضِیَ مَا عَلَیْهِ؛ أُخِذَ مِنْ خَطَایَاهُمْ فَطُرِحَت عَلَیْهِ، ثُمَّ طُرِحَ فِی النَّارِ».

رواه مسلم والترمذی وغیرهما.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «آیا می‌دانید مفلس چه کسی است؟». گفتند: مفلس در میان ما کسی است که پول و کالایی نداشته باشد. فرمود: «مفلس در میان امت من کسی است که در روز قیامت با نماز و روزه و زکات می‌آید درحالی‌که این را دشنام داده و به آن یکی تهمت زنا زده و مال این را خورده، خون آن را ریخته و این را زده است؛ به این از نیکی‌ها و حسناتش داده می‌شود و به این هم از نیکی‌ها و حسناتش داده می‌شود. اگر نیکی‌هایش قبل از تمام شدنِ قصاص آنچه بر گردن اوست، تمام شود از گناهان طلبکاران بر دوش او گذاشته می‌شود و پس از آن در آتش جهنم انداخته می‌شود».

4113-1695-(18) (موضوع) ورُوِیَ عن أبی أُمامَةَ س قال: قال رسولُ الله ج: «إنَّ الرجل لیُؤتَى کتابَه منشوراً، فیقولُ: یا ربِّ! فأینَ حَسناتُ کذا وکذا؛ عَمِلتُها لیسَت فی صحیفتی؟ فیقولُ له: مُحِیَت باغتِیابِکَ الناسَ».

رواه الأصبهانی.

4114-2844-(17) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «أَتَدْرُونَ مَا الْغِیبَةُ؟». قَالُوا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: «ذِکْرُکَ أَخَاکَ بِمَا یَکْرَهُ». قِیلَ: أَفَرَأَیْتَ إِنْ کَانَ فِی أَخِی مَا أَقُولُ؟ قَالَ: «إِنْ کَانَ فِیهِ مَا تَقُولُ فَقَدِ اغْتَبْتَهُ، وَإِنْ لَمْ یَکُنْ فِیهِ مَا تَقُولُ فَقَدْ بَهَتَّهُ».

رواه مسلم وأبو داود والترمذی والنسائی. وقد روی هذا الحدیث من طرق کثیرة، وعن جماعة من الصحابة، اکتفینا بهذا عن سائرها، لضرورة البیان.

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «آیا می‌دانید غیبت چیست؟». گفتند: الله و رسولش داناترند. رسول الله ج فرمودند: «از برادرت چنان یاد کنی که دوست ندارد». گفته شد: اگر صفتی را بگویم که در برادرم وجود دارد، چه؟ فرمود: «اگر آن صفت که می‌گویی در او وجود داشته باشد، غیبتش را کرده‌ای و اگر آن صفت در او نباشد، به او تهمت زده‌ای».

4115-1696-(19) (ضعیف) وعن أبی الدرداء س عن النبی ج قال: «مَن ذَکَرَ امرأً بشَیءٍ [لیس] فیهِ لِیُعیبَه بهِ؛ حبَسَه الله فی نارِ جهنَّم حتى یأتیَ بنَفَادِ ما قالَ فیه».

رواه الطبرانی بإسناد جید^[20].

وفی روایة له: «أیُّما رجُلٍ أشاعَ على رجلٍ مسلمٍ بکلِمَةٍ وهو منها بَرِیءٌ یشِینُهُ بِها فی الدنیا؛ کانَ حقاً على الله أن یُذیبَهُ یومَ القِیامَةِ فی النارِ؛ حتَّى یأتِیَ بنَفَادِ ما قال». [مضی20- القضاء/8]

4116-2845-(18) (صحیح) وَعَنِ ابنِ عُمَرَ ب قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «مَنْ قَالَ فِی مُؤْمِنٍ مَا لَیْسَ فِیهِ؛ أَسْکَنَهُ اللَّهُ رَدْغَةَ الْخَبَالِ، حَتَّى یَخْرُجَ مِمَّا قَالَ».

ابن عمر ب روایت می‌کند: از رسول الله ج شنیدم که فرمودند: «هرکس به مؤمنی چیزی را نسبت دهد که در او نیست، خداوند او را در میان عصاره‌ی بدن جهنمیان زندانی می‌کند تا از [گناه] آنچه گفته خارج گردد [عقوبت این گناه را بچشد و از آن پاک گردد]».

رواه أبو داود فی حدیث [مضی20- القضاء/8]^[21]. والحاکم بنحوه وقال: «صحیح الإسناد».

(ردغة الخبال): عبارت است از عصاره‌ی [بدن] دوزخیان؛ چنانکه به صورت مرفوع این تفسیر از آن روایت شده است.

هو بفتح الراء وإسکان الدال المهملة وبالغین المعجمة، و(الخبال) بفتح الخاء المعجمة وبالموحدة.

4117-2846-(19) (حسن لغیره) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «خَمْسٌ لَیْسَ لَهُنَّ کَفَّارَةٌ: الشَّکُّ بِاللَّهِ، وَقَتْلُ النَّفْسِ بِغَیْرِ حَقٍّ، وَبَهْتُ مُؤْمِنٍ، وَالْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ، وَیَمِینٌ صَابِرَةٌ یَقْتَطِعُ بِهَا مَالًا بِغَیْرِ حَقٍّ».

رواه أحمد من طریق بقیة، وهو قطعة من حدیث [مضی بتمامه12- الجهاد/11].

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «پنج گناه است که هیچ کفاره‌ای ندارد: شک نمودن به خداوند، کشتن کسی به ناحق، تهمت و بهتان بستن به مؤمن، فرار از میدان جنگ و سوگند دروغینی که با آن مالی به ناحق گرفته شود^[22].

4118-2847-(20) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ یَزِیدَ ل قَالَت: قَالَ رَسُولُ الله ج: «مَنْ ذَبَّ عَنْ عِرْضِ أَخِیهِ بِالْغَیبَةِ؛ کَانَ حَقًّا عَلَى اللهِ أَنْ یَعْتِقَهُ مِنَ النَّارِ».

رواه أحمد بإسناد حسن، وابن أبی الدنیا والطبرانی، وغیرهم.

از اسماء بنت یزید ل روایت است که رسول الله ج فرمودند: «کسی که از ناموس و شرافت برادر دینی خود در غیاب او دفاع کند، بر خداوند است که او را از آتش جهنم آزاد کند».

4119-2848- (21) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ أَخِیهِ؛ رَدَّ اللَّهُ عَنْ وَجْهِهِ النَّارَ یَوْمَ القِیَامَةِ».

رواه الترمذی وقال: «حدیث حسن».

از ابودرداء س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «هرکس از آبروی برادرش دفاع کند، خداوند در روز قیامت چهره‌اش را از آتش محفوظ می‌دارد».

وابن أبی الدنیا وأبو الشیخ فی «کتاب التوبیخ»، ولفظه: قال: «مَنْ ذَبَّ عَنْ عِرْضِ أَخِیهِ؛ رَدَّ اللَّهُ عَنْهُ عَذَابَ النَّارِ یَومَ القِیَامَةِ»^[23].

و در روایت ابن ابی الدنیا و ابوالشیخ آمده است: «هرکس از آبرو و شرافت برادرش دفاع کند، خداوند روز قیامت او را از عذاب آتش محفوظ نگه‌ می‌دارد».

4120-1697-(20) (ضعیف) وَعَنْ سَهْلِ بْنِ مُعَاذِ بْنِ أَنَسٍ الْجُهَنِیِّ عَنْ أَبِیهِ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَنْ حَمَى مُؤْمِنًا مِنْ مُنَافِقٍ - أُرَاهُ قَالَ: - بَعَثَ اللَّهُ مَلَکًا یَحْمِی لَحْمَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنْ نَارِ جَهَنَّمَ، وَمَنْ رَمَى مُسْلِمًا بِشَیْءٍ یُرِیدُ شَیْنَهُ؛ حَبَسَهُ اللَّهُ عَلَى جِسْرِ جَهَنَّمَ حَتَّى یَخْرُجَ مِمَّا قَالَ».

رواه أبو داود وابن أبی الدنیا. (قال الحافظ): «وسهل بن معاذ یأتی الکلام علیه، وقد أخرج هذا الحدیث ابن یونس فی «تاریخ مصر» من روایة عبدالله بن المبارک عن یحیى بن أیوب بإسناد مصری، کما أخرجه أبو داود. وقال ابن یونس: «لیس هذا الحدیث – فیمـا أعلم- بمصر»، ومراده أنه إنما وقع له من حدیث الغرباء. والله أعلم»^[24].

4121-1698-(21) (ضعیف جدا) وَعَنْ أَنَسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ حَمَى عِرْضَ أَخِیهِ فِی الدُّنْیَا، بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ مَلَکًا یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَحْمِیهِ عَنِ النَّارِ».

رواه ابن أبی الدنیا^[25] عن شیخ من أهل البصرة لم یسمِّه عنه، وأظن هذا الشیخ أبان بن عیاش، وهو متروک. کذا جاء مسمى فی روایة غیره.

4122-1699-(22) (ضعیف جدا) ورُوی عنه س قال: قال رسول الله ج: «مَنِ اغتِیبَ عنده أخوهُ المسلمُ فَلَم یَنصُره وهو یَستَطیعُ نَصرَهُ؛ أدرَکَهُ إثمُهُ فی الدنیا والآخرةِ».

(ضعیف جدا) رواه أبو الشیخ فی «کتاب التوبیخ»، والأصبهانی أطول منه، ولفظه: قال: «مَنِ اغْتِیبَ عِنْدَهُ أَخُوهُ الْمُسْلِمُ فاسْتَطاع نُصْرَتَهُ فَنَصَرَهُ؛ نَصَرَهُ الله فی الدنیا والآخرةِ، وإنْ لَمْ یَنْصُرْه؛ أذلَّه^[26]  الله فی الدنیا والآخِرَةِ».

4123-2849-(22) (حسن لغیره موقوف) وَعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ ب قَالَ: مَنْ نَصَرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ بِالْغَیْبِ؛ نَصَرَهُ اللَّهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ.

رواه ابن أبی الدنیا موقوفا^[27].

از جابر بن عبدالله ب روایت است که می‌گوید: هر‌کس از برادر مسلمانش در مقابل غیبتی که از او می‌کنند دفاع کند، خداوند در دنیا و آخرت او را یاری می‌دهد.

4124-1700- (23) (ضعیف) وَعَن جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ وَأَبِی طَلْحَةَ الْأَنْصَارِیَّ س قَالَا: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا مِنَ امْرِئٍ یَخْذِلُ امْرَأً مُسْلِمًا فِی مَوْضِعٍ تُنْتَهَکُ فِیهِ حُرْمَتُهُ، وَیُنْتَقَصُ فِیهِ مِنْ عِرْضِهِ؛ إِلَّا خَذَلَهُ اللَّهُ فِی مَوْطِنٍ یُحِبُّ فِیهِ نُصْرَتَهُ، وَمَا مِنَ امْرِئٍ مُسلِمٍ یَنْصُرُ مُسْلِمًا فِی مَوْضِعٍ یُنْتَقَصُ فِیهِ مِنْ عِرْضِهِ، وَیُنْتَهَکُ فِیهِ مِنْ حُرْمَتِهِ؛ إِلَّا نَصَرَهُ اللَّهُ فِی مَوْطِنٍ یُحِبُّ فیه نُصْرَتَهُ».

رواه أبو داود وابن أبی الدنیا وغیرهما، واختلف فی إسناده^[28].

20 ـ (الترغیب فی الصمت إلا عن خیر، والترهیب من کثرة الکلام)

---

^([1]) کذا قال! وتبعه الهیثمی، وهو خطأ نشأ من توهم الراوی الذی فی إسناده (8/ 4689) (عمران بن أنس المکی) أنه المدنی، والأول ضعیف، والآخر ثقة من رجال مسلم فی تحقیق تراه فی "غایة المرام" (251-253)، وخفی ذلک على کثیرین منهم المعلق على "مسند أبی یعلى" فقال: "إسناده صحیح"! مغتراً بقول الهیثمی المشار إلیه! والمعلقون الثلاثة فقالوا: "حسن"! ولم یصححوه متمجهدین!!

^([2]) قلت: إنما رواه فی "المعجم الأوسط" (1/ 283-284/ 461)، ثم قال: "لم یروه إلا حماد ابن أبی حمید". وهو ضعیف جداً کما قال الهیثمی.

^([3]) قلت: له شاهد قوی من حدیث أنس بن مالک نحوه، وفیه أن النبی ج رأى لحم المستغاب بین أنیاب من استغابه. وهو مخرج فی "الصحیحة" (2608).

^([4]) الأصل: (أحد منکم)، والتصحیح من "الغیبة" (53-55/ 31)، وکذا، "الصمت" لابن أبی الدنیا (106/ 170)، ومنهما الزیادة الآتیة. وفی إسناد الجمیع (یزید بن أبان الرقاشی)، وهو متروک کما فی "المغنی"، ومثله الراوی عنه الربیع بن بدر.

^([5]) فی الطبعة السابقة (2/ 227- «الضعیف»): «والذی نفس محمد بیده»، والصواب حذف (محمد) کما فی المنیریة (3/ 298) ومصادر التخریج. [ش].

^([6]) فی الطبعة السابقة (2/ 227- «ضعیفه»): «لأحدهما»، والتصویب من مصادر التخریج. [ش].

^([7]) أی: من الصیاح، والأول من الضجیج. والظاهر أنّ (یصیح) مصحفة من (یضج) لقربها منها. والله أعلم. قاله الناجی.

^([8]) قلت: والعلة عنعنة (ابن إسحاق) فإنه مدلس، وهو مخرج فی "الضعیفة" (6316).

^([9]) أی: رافعها.

^([10]) قال الناجی: "هذا عجیب، فقد رواه أبو داود والنسائی کلاهما فی "الرجم" بطوله، وقد ذکره المصنف فی "مختصره للسنن" کذلک، وغفل هنا". قلت: وأخرجه البخاری أیضاً فی "الأدب المفرد" (737) وغیره، وقد خرجته فی "الإرواء" رقم (2354) مع زیادة فی التخریج وبیان أن علته الجهالة.

^([11]) الأصل: (جلداً) والتصحیح والزیادة من "المسند" (1/ 257). وروایة قابوس الأکثرون على تضعیفه، لأنه کان ردیء الحفظ کما قال ابن حبان، وقال الحافظ فی "التقریب": "فیه لین".

^([12]) قلت: وهو أبو مهدی الحمصی؛ متروک.

^([13]) قلت: یعنی البیهقی فی "الشعب" (5/ 309/ 6752) من طریق ابن المبارک، عن ابن جریج، والزیادة التی بین المعکوفتین هی من عندی لأن السیاق یقتضیها، وبدونها یرجع ضمیر (قال) إلى ابن جریج، وهو متقدم على (اللیث)، ولیس له روایة عن (اللیث)، وإنما یروی عن هذا ابن المبارک، فهو القائل: "وبلغنی عن اللیث. .". ویؤیده أن الزبیدی الیمنی قد عزاه إلى (اللیث) فی "تاج العروس". والله أعلم. ثم إن التفسیر المذکور هنا لکلمتی (الهُمزة) و (اللُّمزة) وقع فی "الشعب" على القلب: " (الهُمزة): الذی یعیبک فی وجهک، و (اللمزة) الذی یعیبک بالغیب". وهکذا رواه ابن جریر فی "التفسیر" (30/ 189) عن أبی العالیة مختصراً. وعزاه القرطبی للحسن أیضاً ومجاهد وعطاء بن أبی رباح. وذکر البغوی (8/ 529) عن مقاتل ضده. والله أعلم.

^([14]) قلت: هذا وما قبله عند البیهقی فی "الشعب" (6740-6742). وهو مخرج فی "الضعیفة" (5262).

^([15]) (السَّیابة) بفتح المهملة والباء الأخیرة المخففة وبالموحدة بوزن (السحابة): هی البلحة. قاله الجوهری وغیره، ویعلى هذا صحابی مشهور ثقفی، و (سیابة) أمه فی قول ابن معین وغیره؛ نسب إلیها؛ وهو ابن مرة. قاله الناجی.

^([16]) أی: ندیِّین مبلولین. جاء فی "اللسان": "وأرض ثریَّة وثریاء: أی: ذات ثرى وندى". وأما تفسیره بـ (غنیین) -کما فعل عمارة- فهو من غفلاته! وقلده المعلقون الثلاثة بجهلهم (13/ 497).

^([17]) الأصل: (تمریج)، وعلى هامشه: "المرج: الخلط". قلت: ولا وجه له هنا، وفی بعض النسخ کما فی هامش طبعة عمارة (تمزع)، وهو الصواب الموافق لروایة أحمد المتقدمة.

^([18]) وفی نسخة: لا یستتر.

^([19]) فی الطبعة السابقة (3/ 80): «وغیرهما»، وهی علی الجادة فی المنیریة (3/ 301) وغیرها. [ش].

^([20]) قلت: وکذا قال فیما مضى، وخالفه الهیثمی هنا فقال (8/ 94): "رواه الطبرانی فی "الأوسط" عن شیخه مقدام بن داود، وهو ضعیف". وفیه علل أخرى کما ذکرت فیما مضى. وضعفه الثلاثة هنا، وحسنوه هناک کما سبق بیانه.

^([21]) هنا زیادة حذفتها لما تقدم هناک. [قلنا: الزیادة هی: «والطبرانی، وزاد: «ولیس بخارج»»]. [ش].

^([22]) یعنی: والله اعلم این پنج گناه کبیره برای آنها کفاره‌ای از عمل صالح که آنها را پاک کند نیست مثلا: در کفاره‌ی قسم می‌توان غذا داده و روزه گرفت بر خلاف قسم غموس که طبق قول راجح علما برای آن کفاره‌ای وجود ندارد لیکن این منافاتی با توبه‌ی نصوح که همه‌ی گناهان را پاک می‌کند ندارد. ابن اثیر می‌گوید: کفاره عبارت است از عمل و خصلتی که شأن آن پاک کردن و مستور نمودن گناه است.

^([23]) هنا زیادة: "وتلا رسول الله ج (وَکَانَ حَقًّا عَلَیْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ)، فحذفتها لأنی لم أجد لها شاهداً.

^([24]) أعله الجهلة بـ (سهل بن معاذ)، وهو حسن الحدیث، وإنما العلة ممن دونه، وبیانه فی "الضعیفة" (6772).

^([25]) فی "الصمت" (135/ 240) و"الغیبة" (99/ 105). وعزاه المعلقون الثلاثة له "زهد ابن المبارک" (686). وهذا إنما هو رقم حدیث سهل بن معاذ الذی قبله!! وأظن أنهم قلدوا فی هذا الخطأ غیرهم کما بینته فی "الضعیفة" (6772).

^([26]) الأصل: (أدرکه)، والتصویب من "الأصبهانی" (2/ 903/ 2207).

^([27]) ورواه بعضهم مرفوعاً. انظر "الصحیحة" (1217).

^([28]) قلت: الاختلاف الذی یشیر إلیه، مرجوح، وإنما علة الحدیث (یحیى بن سلیم بن زید)، وهو مجهول کما قال الحافظ، وقوله فی "التهذیب": "ذکره ابن حبان فی (الثقات) " من أوهامه، ومثله قول الهیثمی فی إسناد "المعجم الأوسط": "حسن"! وقلده بعض المحققین الذین یستعینون بغیرهم! وبیان هذا الإجمال فی "الضعیفة" (6871).