ترغیب به مداومت بر عمل اگر چه اندک باشد

ترغیب به مداومت بر عمل اگر چه اندک باشد

4556-3174- (1) (صحیح) عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَت: کَانَ لِرَسُولِ اللهِ ج حَصِیرٌ، وَکَانَ یُحَجِّرُهُ^[1] بِاللَّیْلِ فَیُصَلِّی عَلَیهِ، وَیَبْسُطُهُ بِالنَّهَارِ فَیَجْلِسُ عَلَیْهِ، فَجَعَلَ النَّاسُ یَثُوبُونَ إِلَى النَّبِیِّ ج یُصَلُّونَ بِصَلَاتِهِ حَتَّى کَثُرُوا، فَأَقْبَلَ عَلَیهِم فَقَالَ: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ! خُذُوا مِنَ الأَعْمَالِ مَا تُطِیقُونَ؛ فَإِنَّ اللَّهَ لاَ یَمَلُّ حَتَّى تَمَلُّوا، وَإِنَّ أَحَبَّ الأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ مَا دَامَ وَإِنْ قَلَّ».

از عایشه ل روایت است که رسول الله ج حصیری داشت و آن را در شب به صورت اتاقکی در آورده و در آن نماز می‌خواند و در روز آن را پهن کرده و بر آن می‌نشست و مردم اطراف او جمع شده و همراه او نماز می‌خواندند تا اینکه تعدادشان زیاد شد، پس به آنها رو کرده و فرمود: «ای مردم! اعمال را به اندازه‌ی طاقت‌ و توان‌تان انجام دهید، زیرا خداوند از دادنِ پاداش اعمال نیک خسته نمی‌شود، اما شما از عبادت خسته می‌شوید. و محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند، اعمالی است که بر آن مداومت شود اگر چه اندک باشند».

(صحیح) وفی روایة: «وَکَانَ آلُ مُحَمَّدٍ إذا عَمِلُوا عَمَلاً أثبَتُوهُ»^[2].

و در روایتی آمده است: «و آل محمد هرگاه عملی انجام می‌دادند بر آن استقامت می‌ورزیدند».

(صحیح) وفی روایة: قَالَت: إِنَّ رَسُولَ اللهِ ج سُئِلَ: أَیُّ الْأعمَالِ أَحَبُّ إِلَى اللهِ؟ قَالَ: «أَدْوَمَهُ وَإِنْ قَلَّ».

و در روایتی آمده که عایشه ل می‌گوید: از رسول الله ج سؤال شد، محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند کدام است؟ رسول الله ج فرمود: «عمل مداوم اگرچه اندک باشد».

(صحیح) وفی روایة: «سدِّدُوا وقارِبُوا، واعْلَموا أنَّه لَنْ یُدخِلَ أحدَکم عَملُه الجنَّةَ، وإنَّ أحَبَّ الأعْمالِ إلى الله أدْوَمُها وإنْ قَلَّ».

و در روایتی آمده است: رسول الله ج فرمودند: «راه راست و میانه را در پیش بگیرید و بدانید که هیچیک از شما به خاطر عملش وارد بهشت نمی‌شود. و محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند، عملی است که بر آن مداومت شود اگرچه اندک باشد».

رواه البخاری ومسلم.

(صحیح) ولمالک والبخاری أیضاً: قَالَت: «کَانَ أَحَبُّ العَمَلِ^[3] إِلَى [رَسُولِ] اللَّهِ [ ج] الَّذِی یَدُومُ عَلَیْهِ صَاحِبُهُ».

و از عایشه ل روایت است که می‌گوید: «محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند، عملی است که صاحبش بر آن مداومت داشته باشد».

(صحیح) ولـمسلم: «کَانَ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللهِ أَدْوَمُهَا وَإِنْ قَلَّ، وَکَانَتْ عَائِشَةُ إِذَا عَمِلَتِ الْعَمَلَ لَزِمَتْهُ».

و در روایت مسلم آمده است: محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند بادوام‌ترین آنهاست اگرچه اندک باشد. و عایشه ل هرگاه عملی انجام می‌داد بر آن استقامت می‌ورزید.

(حسن صحیح) ورواه أبو داود. ولفظه: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «اکْلُفُوا مِنَ الْعَمَلِ مَا تَطِیقُونَ؛ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَمَلُّ حَتَّى تَمَلُّوا، وَإِنَّ أَحَبَّ الْعَمَلِ إِلَى اللَّهِ أَدْوَمُهُ وَإِنْ قَلَّ. وَکَانَ إِذَا عَمِلَ عَمَلًا أَثْبَتَهُ».

و در روایت ابوداود آمده است: رسول الله ج فرمودند: «به اندازه‌ی توان و طاقتی که دارید، عمل کنید، زیرا خداوند از دادنِ پاداش اعمال نیک خسته نمی‌شود، اما شما از عبادت خسته می‌شوید. و محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند، اعمالی است که بر آن مداومت شود اگرچه اندک باشد. و هرگاه عملی انجام می‌داد، بر آن استقامت می‌ورزید».

(صحیح) وفی روایة له [عَنْ عَلْقَمَةَ]^[4] قَالَ: سَأَلْتُ عَائِشَةَ: کَیْفَ کَانَ عَمَلُ رَسُولِ اللَّهِ ج؟ هَلْ کَانَ یَخُصُّ شَیْئًا مِنَ الْأَیَّامِ؟ قَالَتْ: لَا، کَانَ عَمَلِهِ دِیمَةً، وَأَیُّکُمْ یَسْتَطِیعُ مَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج یَسْتَطِیعُ؟!

از علقمه روایت است: از عایشه ل سؤال کردم عمل رسول الله ج چگونه بود؟ آیا روز خاصی را به عملی اختصاص داده بودند؟ عایشه ل گفت: نه، عمل او مداومت داشت و کدامیک از شما می‌تواند آنچه رسول الله ج انجام می‌داد انجام دهد.

ورواه الترمذی، ولفظه: «کَانَ أَحَبَّ الأَعمَالِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج مَا دِیمَ عَلَیْهِ».

و در روایت ترمذی آمده است: «محبوب‌ترین اعمال نزد رسول الله ج آن است که بر آن مداومت شود».

(صحیح لغیره) وفی روایة له: سُئِلَتْ عَائِشَةُ وَأُمُّ سَلَمَةَ ب: أَیُّ العَمَلِ کَانَ أَحَبَّ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج؟ قَالَتَا^[5]: «مَا دِیمَ عَلَیْهِ وَإِنْ قَلَّ».

از عایشه و ام سلمه ب سؤال شد: محبوب‌ترین عمل نزد رسول الله ج چه بود؟ گفتند: آنچه بر آن مداومت شود اگر چه اندک باشد.

(یحجره) یعنی آن را همچون اتاقی قرار داده و به تنهایی در آن مشغول عبادت می‌شد. (یثوبون) بثاء مثلثة ثم واو ثم باء موحدة؛ یعنی: به سوی او بازگشته و نزد او جمع می‌شدند.

4557-3175- (2) (صحیح) وَعَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: «مَا مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ ج حَتَّى کَانَ أَکْثَرُ صَلَاتِهِ وَهُوَ جَالِسٌ، وَکَانَ أَحَبَّ الْعَمَلِ إِلَیْهِ مَا دَاوَمَ عَلَیْهِ الْعَبْدُ وَإِنْ کَانَ شَیئاً یَسِیرًا».

رواه ابن حبان فی «صحیحه»^[6].

از ام سلمه ل روایت است که رسول الله ج وفات نکرد مگر اینکه که بیشتر نمازهایش در حالت نشسته بود و محبوب‌ترین عمل نزد او، عملی بود که بنده بر آن مداومت کند اگرچه عملی اندک باشد.

5 ـ (الترغیب فی الفقر وقلة ذات الید، وما جاء فی فضل الفقراء والـمساکین والـمستضعفین وحبهم ومجالستهم)

---

^([1]) یعنی: آن را فقط برای خود قرار داده بود. "نهایة". و حافظ می‌گوید: «یعنی آن را همچون اتاقی قرار می‌داد».

^([2]) هذه الروایة هی تمام الروایة الأولى عند مسلم (رقم- 215)، ولکن الروایة الأولى لیست بهذا السیاق عنده، ولا عند البخاری، وقد أخرجها فی "اللباس"، وفی "الأذان" بعضه، وقد جمعت بین روایتیه فی "مختصری لصحیح البخاری" (رقم- 383)، فکأن المصنف لفَّق بین روایتی الشیخین فجعل منهما روایة واحدة، وهذا لیس بجید، وقد أشار إلى ذلک الناجی فی "العجالة". (ق 209/ 2).

^([3]) الأصل: (الأعمال)، والتصحیح من موطأ «مالک» و «البخاری»، ومنهما الزیادتان، وغفل عن هذا کله، وعن الذی بعده المعلقون الثلاثة!

^([4]) سقطت من الأصل، واستدرکتها من "أبی داود" (1370)، وقد روى هذه الشیخان والترمذی؛ کما قال الناجی. قلت: وکذلک عندهما الروایة التى قبلها، وهی المکان المشار إلیه من "المختصر" دون جملة الإثبات.

^([5]) الأصل: (قال)، والتصحیح من الترمذی، وفی طبعة الثلاثة (4/ 31) (قالا)! ومن تظاهرهم بالتحقیق قالوا فی التعلیق: "فی (ح): قالت"! ومن نظر فیما تقدم من التصحیحات فی هذا الحدیث فقط بروایاته یتبین له کم هم متشبعون بما لم یعطوا، ولا سیما إذا علم الناظر أنهم شملوا کل هذه الروایات بکلمة "صحیح" مع اختلاف مراتبها!!

^([6]) قلت: وإسناده صحیح، وکذلک رواه النسائی فی "قیام اللیل" لکن لیس عنده "وإن کان شیئاً یسیراً"، وإنما هی عنده من حدیث عائشة، وکذلک رواه أحمد (6/ 113)، والأصح حدیث أم سلمة.