فصلی در بیان عمیق بودن دوزخ

فصلی در بیان عمیق بودن دوزخ

5280-3671- (1) (صحیح) عَنْ خَالِدِ بْنِ عُمَیْرٍ قَالَ: خَطَبَ عُتْبَةُ بْنُ غَزْوَانَ س فَقَالَ: إِنَّهُ ذُکِرَ لَنَا: «أَنَّ الْحَجَرَ یُلْقَى مِنْ شَفَةِ جَهَنَّمَ، فَیَهْوِی فِیهَا سَبْعِینَ عَامًا مَا یُدْرِکُ لَهَا قَعْرًا. وَاللهِ لَتُمْلَأَنَّ، أَفَعَجِبْتُمْ؟».

رواه مسلم هکذا.

خالد بن عمیر می‌گوید: عتبة بن غزوان س خطبه‌ای خواند و گفت: برای ما ذکر شده که: «سنگی از لبه‌ی جهنم [به داخل آن] پرت می‌شود که به مدت هفتاد سال درون جهنم پایین می‌رود و برای آن قعری نمی‌یابد؛ و به خدا قسم با این حال پر می‌شود، آیا جای شگفتی نیست؟».

ورواه الترمذی عن الحسن قال: قَالَ عُتْبَةُ بْنُ غَزْوَانَ عَلَى مِنْبَرِنَا هَذَا – یعنی مِنْبَرِ البَصْرَةِ - عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «إِنَّ الصَّخْرَةَ العَظِیمَةَ لَتُلْقَى مِنْ شَفِیرِ جَهَنَّمَ، فَتَهْوِی فِیهَا سَبْعِینَ عَامًا وَمَا تُفْضِی إِلَى قَرَارِهَا». قَالَ: وَکَانَ عُمَرُ یَقُولُ: أَکْثِرُوا ذِکْرَ النَّارِ؛ فَإِنَّ حَرَّهَا شَدِیدٌ، وَإِنَّ قَعْرَهَا بَعِیدٌ، وَإِنَّ مَقَامِعَهَا حَدِیدٌ.

قال الترمذی: «لا نعرف للحسن سماعاً من عتبة بن غزوان. وإنما قدم عتبة بن غزوان البصرة فی زمن عمر، ووُلِدَ الحسن لسنتین بقیتا من خلافة عمر».

و در روایت ترمذی از حسن روایت است که می‌گوید: عتبة بن غزوان بر منبر بصره روایت نمود که رسول الله ج فرمودند: «سنگی بزرگ از کناره‌ی جهنم در آن رها می‌شود که به مدت هفتاد سال در آن پایین می‌رود و باز هم به ته آن نمی‌رسد». عمر می‌گفت: جهنم را زیاد یاد کنید؛ زیرا گرمای آن شدید و قعر و ته آن بعید و گرزهای آن از حدید (آهن) می‌‌باشد».

5281- 3672- (2) (صحیح لغیره) وَعَنْ أَبِی مُوسَى الأَشعَری س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «لَوْ أَنَّ حَجَرًا قُذِفَ بِهِ فِی جَهَنَّمَ؛ لَهَوَى سَبْعِینَ خَرِیفًا^[1] قَبْلَ أَنْ یَبْلُغَ قَعْرَهَا».

رواه البزار وأبو یعلى، وابن حبان فی «صحیحه»، والبیهقی؛ کلهم من طریق عطاء بن السائب.

از ابوموسی اشعری س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «اگر سنگی در جهنم انداخته شود، به مدت هفتاد پاییز پایین می‌رود تا به قعر جهنم برسد».

5282-3673- (3) (صحیح) وَعَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: کُنَّا عِندَ النَبِیَّ ج فَسَمِعنَا وَجْبَةً، فَقَالَ النَّبِیُّ ج: «أتَدْرُونَ مَا هَذَا؟». قُلْنَا: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: «هَذَا حَجَرٌ أَرسَلَهُ اللهُ فِی جَهَنَّمَ مُنْذُ سَبْعِینَ خَرِیفًا، فَالْآنَ حَینَ انْتَهَى إِلَى قَعْرِهَا».

رواه مسلم.

از ابوهریره س روایت است نزد رسول الله ج بودیم که صدایی شنیدیم، رسول الله ج فرمود: «آیا فهمیدید این چه بود؟». گفتیم: الله و رسولش داناترند. رسول الله ج فرمود: «این سنگی بود که خداوند هفتاد پاییز قبل آن را در جهنم رها کرده بود و اکنون به قعر جهنم رسید».

0-2146- (1) (ضعیف جداً) ورواه الطبرانی^[2] من حدیث أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ س قَالَ: سَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ ج صَوْتًا هَالَهُ، فَأَتَاهُ جِبْرِیلُ عَلَیْهِ السَّلَامُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَا هَذَا الصَّوْتُ یَا جِبْرِیلُ؟». فَقَالَ: هَذِهِ صَخْرَةٌ هَوَتْ مِنْ شَفِیرِ جَهَنَّمَ مِنْ سَبْعِینَ عَامًا؛ فَهَذَا حِینَ بَلَغَتْ قَعْرَهَا، فَأَحَبَّ اللَّهُ أَنْ یُسْمِعَکَ صَوْتَهَا. فَمَا رُؤیَ رَسُولُ اللَّهِ ج ضاحِکًا مِلْءَ فِیهِ؛ حَتَّى قَبَضَهُ اللَّهُ.

5283-2147- (2) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی أُمَامَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «لَوْ أَنَّ صَخْرَةً وَزَنَتْ عَشْرَ خَلِفَاتٍ؛ قُذِفَ بِهَا مِنْ شَفِیرِ جَهَنَّمَ؛ مَا بَلَغَتْ قَعْرَهَا سَبْعِینَ خَرِیفًا حَتَّى تَنْتَهِیَ إِلَى (غَیٍّ) وَ (أَثَامَ)». قِیلَ: وَمَا (غَیٌّ) وَ (أَثَامٌ)؟ قَالَ: «بِئْرَانِ فِی جَهَنَّمَ؛ یَسِیلُ فِیهما صَدِیدُ أَهْلِ النَّارِ، وَهُمْا اللَّتَانِ ذَکَرَهُمَا اللهُ فِی کِتَابِهِ»: ﴿أَضَاعُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَٱتَّبَعُواْ ٱلشَّهَوَٰتِۖ فَسَوۡفَ یَلۡقَوۡنَ غَیًّا﴾ وقوله: ﴿وَمَن یَفۡعَلۡ ذَٰلِکَ یَلۡقَ أَثَامٗا﴾».

رواه الطبرانی والبیهقی مرفوعاً^[3]، ورواه غیرهما موقوفاً على أبی أمامة؛ وهو أصح.

(الخَلِفات) جمع (خَلِفة): وهی الناقة الحامل.

5284-3674- (4) (صحیح لغیره) وَعَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ س؛ أَنَّه کَانَ یخبرُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ! إِنَّ بُعْدَ مَا بَیْنَ شَفِیرِ النَّارِ إِلَى قَعْرِهَا لَصَخْرةٍ زِنَةِ سَبْعِ خَلِفَاتٍ بِشُحُومِهِنَّ ولُحُومِهِنَّ وَأَوْلَادِهِنَّ، تَهْوِی فِیمَا بَیْنَ شَفِیرِ النَّارِ إِلَى أَنْ تَبْلُغَ قَعْرَهَا سَبْعِینَ خَرِیفًا».

رواه الطبرانی، ورواته رواة «الصحیح»؛ إلا أن الراوی عن معاذ لم یسم^[4].

از معاذ بن جبل س روایت است که رسول الله ج فرمودند: «قسم به کسی که جانم در دست اوست، همانا فاصله‌ی بین لبه‌ی جهنم تا رسیدن به قعر آن، چنان است که صخره‌ا‌ی به وزن هفت شتر حامله با پیه و گوشت و بچه‌هایش، از لبه‌ی جهنم سرازیر شود تا به قعر آن برسد که مدت هفتاد پاییز طول می‌کشد».

5285-2148- (3) (ضعیف) وَعَنْ أَبِی سَعِیدٍ الخُدْرِیِّ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «لَسُرَادِقِ النَّارِ أَرْبَعَةُ جُدُرٍ، کَثْفُ کُلِّ جِدَارٍ مَسِیرَةُ أَرْبَعِینَ سَنَةً».

رواه الترمذی، والحاکم وقال: «صحیح الإسناد»^[5].

5- (فصل فی سلاسلها^[6] وغیر ذلک)

---

^([1]) کان هنا فی الأصل زیادة: (فیه) فحذفتها لعدم ورودها فی المصادر المذکورة، واللفظ لأبی یعلى (7243)، وهو مخرج فی "الصحیحة" مع بعض شواهده تحت الحدیث (1612).

^([2]) الإطلاق یوهم أنه فی "المعجم الکبیر"! وإنما هو فی "الأوسط" (1/ 453/ 819)، وفیه متروک، وهو مخرج فی "الضعیفة" (6705).

^([3]) قلت: فیه ضعیفان، خرجته فی "الصحیحة" تحت الحدیث (1312). وفیه بیان أن الموقوف لا یصح أیضاً.

^([4]) قلت: ورواه ابن المبارک فی "الزهد" (86/ 301- حماد) عن الزهری قال: بلغنا أن معاذ ابن جبل.. الحدیث.

^([5]) فیه (دراج) عن أبی الهیثم. وهو عنه ضعیف کما ذکرنا مراراً.

^([6]) أحادیثه فی "الضعیف".