میراث (زنان)

میراث (زنان)

﴿لِّلرِّجَالِ نَصِیبٞ مِّمَّا تَرَکَ ٱلۡوَٰلِدَانِ وَٱلۡأَقۡرَبُونَ وَلِلنِّسَآءِ نَصِیبٞ مِّمَّا تَرَکَ ٱلۡوَٰلِدَانِ وَٱلۡأَقۡرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنۡهُ أَوۡ کَثُرَۚ نَصِیبٗا مَّفۡرُوضٗا٧﴾ [النساء: 7]

﴿یُوصِیکُمُ ٱللَّهُ فِیٓ أَوۡلَٰدِکُمۡۖ لِلذَّکَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَیَیۡنِۚ فَإِن کُنَّ نِسَآءٗ فَوۡقَ ٱثۡنَتَیۡنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَکَۖ وَإِن کَانَتۡ وَٰحِدَةٗ فَلَهَا ٱلنِّصۡفُۚ وَلِأَبَوَیۡهِ لِکُلِّ وَٰحِدٖ مِّنۡهُمَا ٱلسُّدُسُ مِمَّا تَرَکَ إِن کَانَ لَهُۥ وَلَدٞۚ فَإِن لَّمۡ یَکُن لَّهُۥ وَلَدٞ وَوَرِثَهُۥٓ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ ٱلثُّلُثُۚ فَإِن کَانَ لَهُۥٓ إِخۡوَةٞ فَلِأُمِّهِ ٱلسُّدُسُۚ مِنۢ بَعۡدِ وَصِیَّةٖ یُوصِی بِهَآ أَوۡ دَیۡنٍۗ ءَابَآؤُکُمۡ وَأَبۡنَآؤُکُمۡ لَا تَدۡرُونَ أَیُّهُمۡ أَقۡرَبُ لَکُمۡ نَفۡعٗاۚ فَرِیضَةٗ مِّنَ ٱللَّهِۗ إِنَّ ٱللَّهَ کَانَ عَلِیمًا حَکِیمٗا١١ وَلَکُمۡ نِصۡفُ مَا تَرَکَ أَزۡوَٰجُکُمۡ إِن لَّمۡ یَکُن لَّهُنَّ وَلَدٞۚ فَإِن کَانَ لَهُنَّ وَلَدٞ فَلَکُمُ ٱلرُّبُعُ مِمَّا تَرَکۡنَۚ مِنۢ بَعۡدِ وَصِیَّةٖ یُوصِینَ بِهَآ أَوۡ دَیۡنٖۚ وَلَهُنَّ ٱلرُّبُعُ مِمَّا تَرَکۡتُمۡ إِن لَّمۡ یَکُن لَّکُمۡ وَلَدٞۚ فَإِن کَانَ لَکُمۡ وَلَدٞ فَلَهُنَّ ٱلثُّمُنُ مِمَّا تَرَکۡتُمۚ مِّنۢ بَعۡدِ وَصِیَّةٖ تُوصُونَ بِهَآ أَوۡ دَیۡنٖۗ وَإِن کَانَ رَجُلٞ یُورَثُ کَلَٰلَةً أَوِ ٱمۡرَأَةٞ وَلَهُۥٓ أَخٌ أَوۡ أُخۡتٞ فَلِکُلِّ وَٰحِدٖ مِّنۡهُمَا ٱلسُّدُسُۚ فَإِن کَانُوٓاْ أَکۡثَرَ مِن ذَٰلِکَ فَهُمۡ شُرَکَآءُ فِی ٱلثُّلُثِۚ مِنۢ بَعۡدِ وَصِیَّةٖ یُوصَىٰ بِهَآ أَوۡ دَیۡنٍ غَیۡرَ مُضَآرّٖۚ وَصِیَّةٗ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَلِیمٞ١٢﴾ [النساء: 11-12]

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا یَحِلُّ لَکُمۡ أَن تَرِثُواْ ٱلنِّسَآءَ کَرۡهٗاۖ وَلَا تَعۡضُلُوهُنَّ لِتَذۡهَبُواْ بِبَعۡضِ مَآ ءَاتَیۡتُمُوهُنَّ إِلَّآ أَن یَأۡتِینَ بِفَٰحِشَةٖ مُّبَیِّنَةٖۚ وَعَاشِرُوهُنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۚ فَإِن کَرِهۡتُمُوهُنَّ فَعَسَىٰٓ أَن تَکۡرَهُواْ شَیۡ‍ٔٗا وَیَجۡعَلَ ٱللَّهُ فِیهِ خَیۡرٗا کَثِیرٗا١٩﴾ [النساء: 19]

﴿یَسۡتَفۡتُونَکَ قُلِ ٱللَّهُ یُفۡتِیکُمۡ فِی ٱلۡکَلَٰلَةِۚ إِنِ ٱمۡرُؤٌاْ هَلَکَ لَیۡسَ لَهُۥ وَلَدٞ وَلَهُۥٓ أُخۡتٞ فَلَهَا نِصۡفُ مَا تَرَکَۚ وَهُوَ یَرِثُهَآ إِن لَّمۡ یَکُن لَّهَا وَلَدٞۚ فَإِن کَانَتَا ٱثۡنَتَیۡنِ فَلَهُمَا ٱلثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَکَۚ وَإِن کَانُوٓاْ إِخۡوَةٗ رِّجَالٗا وَنِسَآءٗ فَلِلذَّکَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَیَیۡنِۗ یُبَیِّنُ ٱللَّهُ لَکُمۡ أَن تَضِلُّواْۗ وَٱللَّهُ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمُۢ١٧٦﴾ [النساء: 176]

***

توضیح موضوع: برخی از مردم در مورد ارث زنان می‌پرسند: چنان‌چه اسلام به انسانیّت و کرامت و مساوات زنان با مردان اعتراف می‌نماید، چرا در پاره‌ای از شرایط و احوال، مانند: موضوع میراث، مردان را بر زنان برتری داده است؟! و از نظر انسانی زنان در مقایسه با مردان در منزلت کمتری قرار گرفته‌اند و به همین خاطر است که مقدار ارثی که به آن‌ها تعلق می‌گیرد، نصف مقدار ارثی است که به مردان داده می‌شود!

در جواب باید گفت: امتیازی که در موضوع ارث برای مردان مورد توجه قرار گرفته، هیچ‌گاه به معنی ارزش و برتری مرد بر زن نیست. زیرا در پیشگاه خداوند هیچ کس را بر دیگری به جز براساس معیار «تقوا و خداترسی» فضیلت و برتری نیست.

این امتیاز و ویژگی نیز در واقع به فطرت و ساختار هر یک از زن و مرد برمی‌گردد. و در حقیقت مقدار ارثی که اسلام برای زنان در نظر گرفته به هیچ وجه با باور نادرست کمتر بودن انسانیّت زنان از مردان ارتباطی ندارد، بلکه براساس قضیه‌ی دیگری است که با طبیعت و منزلت زنان در عرصه‌ی کار و درآمد اقتصادی و مسائل مربوط به آن، ارتباط پیدا می‌کند و لازمه‌اش آن است که مرد همه‌ی مخارج زندگی خانوادگی و مخارج زن و فرزندان و خویشاوندانِ مستمند را فراهم کند و مهریه‌ای را که به عنوان اثبات رغبت به ازدواج نسبت به همسرش متعهد می‌شود، در جهت تقویت روابط همسری به او بپردازد.

زن نیز به تدبیر و اداره‌ی امور مربوط به منزل بپردازد و بار مسئولیّت بارداری و وضع حمل و برخورداری از فراغت لازم برای تربیّت و نگهداری از فرزندانش را بر دوش بگیرد.

در سایه‌ی این قاعده و تقسیم کار و مسئولیّت، مشاهده می‌کنیم که از نظر اسلام، زنان از توجه و تسامح بیشتری برخوردارند. اسلام برای ایشان مهریه‌ای را که سقفی برای آن تعیین نشده، مقرر داشته است.

﴿وَءَاتَیۡتُمۡ إِحۡدَىٰهُنَّ قِنطَارٗا فَلَا تَأۡخُذُواْ مِنۡهُ شَیۡ‍ًٔاۚ﴾ [النساء: 20]

و نیز هر گاه طلاق داده شود، هزینه‌ی ایام عده - همچون زمانی که همسر مرد بود و در خانه‌ی شوهری می‌زیسته - و همچنین مقدار هزینه‌ای که شخصیت و کرامت آن خانم طلاق داده شده را حفظ کند - اضافه بر نفقه‌ی عدّه - بر مرد واجب گردانیده است:

﴿وَلِلۡمُطَلَّقَٰتِ مَتَٰعُۢ بِٱلۡمَعۡرُوفِۖ حَقًّا عَلَى ٱلۡمُتَّقِینَ٢٤١﴾ [البقرة: 241]

اما همچنان‌که پیشتر نیز گفته شد، مردان بایستی مخارج زندگی خود و زن و فرزندان را فراهم کنند و آماده‌ی رویارویی با مشکلات مادی و معنوی زندگی باشند، و یاری به پدر و مادر و خویشاوندانِ مستمند را فراموش ننمایند.

در این صورت مردان چه امتیاز و برتری بر زنان دارند، در حالی که مرد در مقابل همه چیز مسئولیّت دارد، اما محدوده‌ی مسئولیت زنان بسیار کمتر می‌باشد؟ در واقع زنان در مقایسه با مردان حال و روز بسیار بهتری دارند.

این اصلی است که اسلام در ارتباط با آن میراث زن را نصف میراث مرد قرار داده است، و بسیار بدیهی است که سهم میراث او هیچ ارتباطی با منزلت انسانی‌اش ندارد که با مردان در یک ردیف قرار دارد.

و در حقیقت تفاوت میان مرد و زن در میزان ارثی که به هر یک تعلق می‌گیرد، ظاهراً به میزان مسئولیت‌های مالی و تفاوت تکالیف اقتصادی هر یک از آن‌ها ارتباط پیدا می‌کند.

شما فرض کنید، پدری فوت نموده و پسر و دختری را از خود بر جای نهاده است. پسر باید مخارج ازدواج را فراهم کند و پس از ازدواج هزینه‌ی زندگی را تأمین نماید. از طرف دیگر دختر وقتی که شوهر می‌کند، مهریه و حقوقی به او تعلق می‌گیرد و پس از ازدواج تهیه‌ی مخارج معیشتش بر عهده‌ی شوهر اوست و چنان‌چه بسیار هم ثروتمند باشد خود او مسئول خرج حتی یک تومان هم نیست.

برای مثال اگر پدر مبلغی به میزان 1.500.000 تومان ثروت را برای پسر و دختر به جا نهاده باشد، 1.000.000 تومان آن متعلق به پسر و 500.000 تومان باقیمانده به دختر تعلق می‌گیرد. چنان‌چه پسر ازدواج کند، مخارج مختلف عروسی او مثلاً اگر 250.000 تومان بشود، از مقدار ارثی که به او رسیده 750.000 تومان آن باقی می‌ماند. از طرف دیگر وقتی که خواهرش شوهر کند، فرض کنیم به مقدار 250.000 تومان مهریه و هدایا و جهیزیّه دریافت کند که اگر به مقدار ارثی که به او تعلق گرفته اضافه گردد به 750.000 تومان، یعنی عین همان مبلغی که برای برادرش باقیمانده می‌رسد و در نتیجه میزان ارثشان مساوی می‌گردد.