(27) اذکار صبح و شام

(27) اذکار صبح و شام*

75- ﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَیُّ ٱلۡقَیُّومُۚ لَا تَأۡخُذُهُۥ سِنَةٞ وَلَا نَوۡمٞۚ لَّهُۥ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِۗ مَن ذَا ٱلَّذِی یَشۡفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦۚ یَعۡلَمُ مَا بَیۡنَ أَیۡدِیهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۖ وَلَا یُحِیطُونَ بِشَیۡءٖ مِّنۡ عِلۡمِهِۦٓ إِلَّا بِمَا شَآءَۚ وَسِعَ کُرۡسِیُّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَۖ وَلَا یَ‍ُٔودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِیُّ ٱلۡعَظِیمُ٢٥٥﴾^([1]) [البقرة: 255].

ترجمه: «الله که، هیچ معبود بحقی جز او نیست، خداوندى که زنده و قائم به ذات خویش است، هیچ گاه خواب سبک و سنگین او را فرا نمى‌گیرد، براى اوست آنچه در آسمان‌ها و زمین است، کیست که نزد او جز به فرمانش شفاعت کند، آنچه را پیش روى آنها (بندگان) و پشت سر آنهاست مى‌داند و از گذشته و آینده‌ى آنان آگاه است، آنها جز به مقدارى که او بخواهد احاطه به علم او ندارند، کرسى او آسمان‌ها و زمین را دربرگرفته و حفظ و نگهدارى آسمان و زمین براى او گران نیست و او بلند مرتبه و باعظمت است».

76- بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ١ ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ٢ لَمۡ یَلِدۡ وَلَمۡ یُولَدۡ٣ وَلَمۡ یَکُن لَّهُۥ کُفُوًا أَحَدُۢ٤﴾ [الإخلاص: 1-4].

ترجمه: «به نام الله بخشنده‌ى مهربان. بگو: الله یگانه است، الله، بى نیاز است، نه زاده، و نه زاده شده است، و نه همتایى دارد».

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ١ مِن شَرِّ مَا خَلَقَ٢ وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ٣ وَمِن شَرِّ ٱلنَّفَّٰثَٰتِ فِی ٱلۡعُقَدِ٤ وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ٥﴾ [الفلق: 1-5].

«به نام الله بخشنده‌ى مهربان (بگو پناه مى‌برم به پروردگار سپیده دم. از شرّ آنچه آفریده است و از شرّ شب بدانگاه که کاملاً فرا مى‌رسد و از شرّ کسانى که در گره‌ها مى‌دمند و از شرّ حسود بدانگاه که حسد مى‌ورزد».

بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ١ مَلِکِ ٱلنَّاسِ٢ إِلَٰهِ ٱلنَّاسِ٣ مِن شَرِّ ٱلۡوَسۡوَاسِ ٱلۡخَنَّاسِ٤ ٱلَّذِی یُوَسۡوِسُ فِی صُدُورِ ٱلنَّاسِ٥ مِنَ ٱلۡجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ٦﴾ [الناس: 1-6].

ترجمه: «به نام الله بخشنده‌ى مهربان، «(ای پیامبر) بگو: پناه مى‌برم به پروردگار مردمان، به مالِک و حاکم [واقعىِ] مردم، به معبودِ [به حقِ] مـردم، از شرّ وسوسه‌گر پنهان شونده [و بازگردنده‌ به هنگام ذکر خدا]، همان که در دل‌های مردم وسوسه می‌کند. از جنیان (باشد) و (یا از) آدمیان».

بعد از هر نماز خوانده شوند. [هر کدام از این سوره‌ها سه بار خوانده شود]^([2]).

77- «أَصْبَحْنَا وَأَصْبَحَ الْـمُلْکُ لِلَّهِ^([3]) وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهُ، لَهُ الْـمُلْکُ وَلَهُ الْـحَمْدُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ، رَبِّ أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا فِیْ هَذَا الْیَوْمِ وَخَیْرَ مَا بَعْدَهُ^([4])، وَأَعُوْذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا فِیْ هَذَا الْیَوْمِ وَشَرِّ مَا بَعْدَهُ، رَبِّ أَعُوْذُ بِکَ مِنَ الْکَسَلِ، وَسُوْءِ الْکِبَرِ، رَبِّ أَعُوْذُ بِکَ مِنْ عَذَابٍ فِی النَّارِ وَعَذَابٍ فِی الْقَبْرِ»^([5]).

ترجمه: «ما و تمام جهانیان، شب را براى الله به صبح رسانیدیم، و حمد از آنِ اوست، هیچ معبود بحقی جز الله که یکتاست و شریکى ندارد، وجود ندارد. پادشاهى و حمد فقط از آن اوست و او بر هر چیز قادر است. الهى! من خیر این روز و خیر بعد از آن را از از تو مى‌طلبم، و از شرّ این روز و ما بعد آن، به تو پناه مى‌برم. الهى! من از تنبلى و بدى پیرى به تو پناه مى‌برم، بار الها! من از عذاب آتش و قبر به تو پناه مى‌برم»

معنی کلمات حدیث:

الْکَسَلِ: تنبلی، سستی، بی‌حالی.

سُوْءِ الْکِبَرِ: آخرین درجه‌ی پیری و فرسودگی.

رهنمود حدیث:

زبان انسان مسلمان همواره در ساعت‌های مختلف شبانه روز، مشغول ذکر، دعا و زاری است. خردمند کسی است که قلبش نیز هماهنگ با زبانش به مفهوم این اذکار و دعاها بیندیشد.

فوائد حدیث:

1-  خیر دنیا و آخرت فقط در دست الله متعال است.

2-  از تنبلی و سستی باید به خدا پناه برد چرا که این دو، انسان را از خیر دنیاو آخرت محروم می‌کنند.

3-  در این دعا به ربوبیت و الوهیت الله متعال اعتراف شده است.

4-  در هر حال باید در پیشگاه الله متعال ابراز فقر و نیازمندی کرد و از او خواست که انسان را مورد حفاظت و رعایت خویش قرار دهد.

78- «اَللهم بِکَ أَصْبَحْنَا، وَبِکَ أَمْسَیْنَا^([6])، وَبِکَ نَحْیَا، وَبِکَ نَمُوْتُ وَإِلَیْکَ النُّشُوْرُ»^([7]).

«بار الها! با لطف تو صبح کردیم، و با عنایت تو به شب رسیدیم، و به خواست تو زنده‌ایم و به خواست تو مى‌میریم، و رستاخیز ما بسوى تو است».

معنی کلمات حدیث:

النُّشُوْرُ: برخاستن بعد از مرگ.

الـمصیر: بازگشت.

رهنمود حدیث:

این حدیث بیان‌گر آن است که قدرت و نیرو فقط در دست الله متعال است و او در مملکت فراگیرش هیچ رقیبی ندارد بنابراین شایسته است که انسان عاقل با قلب و قالب به‌سوی معبود و مولایی که او را آفریده وبه نیکوترین وجه قد و قامت بخشیده رو بیاورد.

فوائد حدیث:

1-  ترسیخ اعتقاد به زنده شدن شدن پس از مرگ جهت پس دادن حساب و گرفتن پاداش.

2-  انسان مسلمان همه‌ی کارهایش را به الله متعال می‌سپارد.

3-  پیروی ازسنت‌های رسول اکرم ص که شامل صبح و شام و اوقات مختلف می‌باشد بیان‌گر شمولیت این دین مبارک است.

79- «اَللهم أَنْتَ رَبِّیْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، خَلَقْتَنِیْ وَأَنَا عَبْدُکَ، وَأَنَا عَلَى عَهْدِکَ وَوَعْدِکَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَعُوْذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، أَبُوْءُ لَکَ بِنِعْمَتِکَ عَلَیَّ، وَأَبُوْءُ بِذَنْبِیْ فَاغْفِرْ لِیْ فَإِنَّهُ لاَ یَغْفِرُ الذُّنُوْبَ إِلاَّ أَنْتَ»^([8]).

هر کس هنگام شب آن‌را با یقین بگوید و در آن شب بمیرد و یا صبح بگوید و در همان روز بمیرد وارد بهشت مى‌شود.

ترجمه: «الهى! تو پروردگار منى، جز تو معبود بحقی نیست، تو مرا آفریدى، من بنده‌ى تو هستم، و بر پیمان و وعده ام با تو بر حسب استطاعت خود، پایبندم، و از شر آنچه که انجام داده‌ام به تو پناه مى‌برم، به نعمتى که به من عطا فرموده‌اى، اعتراف مى‌کنم و به گناهم اقرار مى‌نمایم، پس مرا ببخشاى، چرا که جز تو کسى گناهان را نمى‌بخشاید».

معنی کلمات حدیث:

أَبُوْءُ: اقرار و اعتراف می‌کنم.

رهنمود حدیث:

این دعا از دعاهای جامعی است که رسول الله همواره آن‌را می‌خواند و خودش از آن به‌عنوان سید الاستغفار یعنی سرور استغفار یاد نموده است چراکه در برگیرنده تمامی مفاهیم توبه است. وهمچنین در آن به یگانگی الله در ربوبیت و الوهیت اعتراف شده و به عهد و پیمانی که از آدم و فرزندانش گرفته شده مبنی بر این‌که فقط الله را پرستش نمایند و با او هیچ کس و هیچ چیزی شریک نورزند تأکید شده است. و از گناهان و معصیتها به الله پناه برده شده و این مطلب خاطر نشان گشته که گناهان را جز الله متعال کسی نمی‌بخشد چنان‌که فرموده است:

﴿وَٱلَّذِینَ إِذَا فَعَلُواْ فَٰحِشَةً أَوۡ ظَلَمُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ ذَکَرُواْ ٱللَّهَ فَٱسۡتَغۡفَرُواْ لِذُنُوبِهِمۡ وَمَن یَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ إِلَّا ٱللَّهُ وَلَمۡ یُصِرُّواْ عَلَىٰ مَا فَعَلُواْ وَهُمۡ یَعۡلَمُونَ١٣٥﴾ [آل عمران: 135].

ترجمه: «و آنان که چون کار زشتی انجام دهند یا بر خویشتن ستم نمایند، الله را یاد می‌کنند و برای گناهشان آمرزش می‌خواهند. ـ و چه کسی جز الله، گناهان را می‌بخشد؟ ـ و آگاهانه به گناه کردن ادامه نمی‌دهند».

و به کسی که صبح یا شام این دعا را بخواند و بمیرد مژده‌ی بهشت داده شده است.

فوائد حدیث:

1-  تشویق به تداوم توبه و استغفار از تمامی گناهان.

2-  از شرائط پذیرفته شدن توبه و استغفار دست کشیدن از گناهان است چراکه توبه‌ی زبانی بدون دست کشیدن از گناه، تمسخری بیش نیست.

3-  اعتراف به کوتاهی در حق الله متعال جزو گام‌های آغازین در راه توبه به شمار می‌رود.

4-  انسان، قادر به انجام اوامر الهی و دست کشیدن از منهیات نیست مگر توفیق الهی شامل حالش شود.

80- «اَللهم إِنِّیْ أَصْبَحْتُ^([9]) أُشْهِدُکَ وَأُشْهِدُ حَمَلَةَ عَرْشِکَ، وَمَلاَئِکَتَکَ وَجَمِیْعَ خَلْقِکَ، أَنَّکَ أَنْتَ اللهُ لاَ إِلَهَ إلاَّ أَنْتَ وَحْدَکَ لاَ شَرِیْکَ لَکَ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُکَ وَرَسُوْلُکَ»^([10]).

«این دعا چهار بار خوانده شود».

«الهى! من در این صبحگاه، تو را و حاملان عرش و تمام فرشتگانت و همه مخلوقاتت را گواه مى‌گیرم بر این که تو، الله هستى، جز تو معبود بحقی وجود ندارد، تو یگانه‌اى و شریکى ندارى، محمد ص بنده و فرستاده‌ى تو است».

معنی کلمات حدیث:

أُشْهِدُکَ: تو را گواه می‌گیرم (تا این گواهی در آخرت برایم سودمند واقع شود).

رهنمود حدیث:

انسان مسلمان با زبان به یگانگی الله اعتراف می‌کند و قلبش نیز بدان باور دارد و الله را نیز بر این امر گواه می‌گیرد و صبح و شام این عمل را تکرار می‌کند تا انابت به‌سوی الله همچنان ادامه پیدا کند.

فوائد حدیث:

1-  اثبات وجود فرشتگان حامل عرش الهی که تعداد‌شان هشت نفر است بدون اینکه الله متعال نیازی به آنها و مخلوقات دیگرش داشته باشد.

2-  بنده همیشه باید به وحدانیت الله ورسالت پیامبرش اعتراف داشته باشد. به‌خاطر اهمیت موضوع مراجعه شود به سلسله احادیث ضعیفه (1041) و صحیحه (267).

81- «اَللهم مَا أَصْبَحَ بِیْ مِنْ نِعْمَةٍ أَوْ بِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ فَمِنْکَ وَحْدَکَ لاَ شَرِیْکَ لَکَ، فَلَکَ الْـحَمْدُ وَلَکَ الشُّکْرُ»^([11]).

«الهى! هر نعمتى که در این صبح، شامل حال من یا یکى از مخلوقاتت شده، از طرف تو بوده، تو شریکى ندارى، پس ستایش و شکر از آنِ تو است».

رهنمود حدیث:

این ورد بیان‌گر اعتراف به نعمت‌های فروان و پی در پی الله متعال بر بندگان اعم از مؤمنان، کفار و انس و جن می‌باشد و استمرار این نعمت‌ها بستگی به شکر و سپاسگزاری دارد.

فوائد حدیث:

1-  تنها انسان مؤمن قدر ولی نعمت خویش را می‌داند و او را به‌خاطر نعمت‌هایش سپاسگزاری می‌کند.

2-  تدوام نعمت‌ها بستگی به تدوام اطاعت و ذکر و شکر دارد.

82- «اَللهم عَافِنِیْ فِیْ بَدَنِیْ، اَللهم عَافِنِیْ فِیْ سَمْعِیْ، اَللهم عَافِنِیْ فِیْ بَصَرِیْ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، اَللهم أَعُوْذُ بِکَ مِنَ الْکُفْرِ، وَالْفَقْرِ، وَأَعُوْذُ بِکَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ»^([12]).

 «بارالها! در بدنم عافیت ده، بارالها! در گوشم عافیت ده، در چشمم عافیت ده، جز تو معبود بحقی وجود ندارد، از کفر، فقر عذاب قبر به تو پناه مى‌برم، جز تو معبود بحقی وجود ندارد».

رهنمود حدیث:

عبدالرحمان بن ابی بکره از پدرش علت گفتن این ورد را در هر صبح و شام پرسید؟ پدرش گفت: رسول اکرم ص را دیده که این ورد را خوانده است. بنابراین دوست دارد که به پیروی از ایشان همواره این را بخواند.

رسول اکرم ص در این دعا از الله متعال درخواست عافیت نموده است عافیتی تمام عیار و فراگیر که شامل روح و جسم می‌شود تا انسان بتواند پروردگارش را بندگی کند و شکر نعمت‌هایش را بجا آورد.

فوائد حدیث:

1-  صحابه واقعاً در پیروی از سنت‌های رسول اکرم ص و آموزش آن به فرزندانشان مشتاق بودند.

2-  حفظ اعضای بدن از وقوع در گناه، یکی از مصادیق شکر نعمت‌های الهی است چراکه جسم انسان از نعمت‌های شاخص الهی است.

83- «حَسْبِیَ اللهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیْمِ»^([13]) «هر کس این دعا را صبح و شام هفت بار بخواند الله امور مهم دنیا و آخرتش را کفایت مى‌کند».

(الله براى من کافى است، جز او معبود بحقی نیست، بر او توکل کردم و او پروردگار عرش بزرگ است).

رهنمود حدیث:

انسان مسلمان همواره امور خویش را به الله می‌سپارد. در کارها به او تکیه می‌کند و بدینصورت خود را از هر نوع وسوسه، غم و اندوه می‌رهاند چراکه نتیجه‌ی کارها فقط در دست الله متعال است.

فوائد حدیث:

1-  تشویق به سپردن همه‌ی کارها به الله ﻷ و توکل و اعتماد بر او.

2-  جایگاه توکل، قلب آدمی است گرچه با زبان تکرار می‌شود.

3-  باید یقین کرد که هرگاه کارها را به الله متعال بسپاریم او ما را کفایت خواهد کرد.

تذکر: شیخ شعیب ارناؤوط می‌گوید: این حدیث به ابودرداء ختم می‌شود ودر آن جمله‌ی: «صادقا کان بها اوکاذبا» «چه راست بگوید چه دروغ» منکر و غیر قابل قبول است.

84- «أَعُوْذُ بِکَلِمَاتِ اللهِ التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ». «هنگام شب، سه بار خوانده شود»^([14]).

«از شر! آنچه خداوند آفریده است، به کلمات کامل او پناه مى‌برم».

معنی کلمات حدیث:

بِکَلِمَـاتِ اللهِ: سخنان الله.

التَّامَّاتِ: کامل و جامع و بدون عیب و نقص.

رهنمود حدیث:

بنده باید همواره از شر مخلوق و انس و جن به معبود و پرودگار خویش پناه ببرد. یکی از روایان این حدیث می‌گوید: افراد خانواده‌ی ما این دعا را هر شب می‌خواندند. شبی دختر کسی که این دعا را خوانده بود (توسط مار یا عقربی) نیش زده شد ولی احساس درد نکرد.

 البته به‌شرطی که این دعا براساس نیت صحیح، حضور قلب و یقین به این مطلب که رسول الله راست گفته و مورد تصدیق الله متعال بوده، خوانده شود.

فوائد حدیث:

1-  کلام الله، صفت باری تعالی او و غیر مخلوق است.

2-  کلمات وسخنان الله راست و منصفانه است.

3-  این دعا هنگام اردو زدن در هر مکانی به‌ویژه در سفر خوانده می‌شود.

85- «اَللهم إِنِّیْ أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَالْعَافِیَةَ فِیْ الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ، اَللهم إِنِّیْ أَسْأَلُکَ الْعَفْوَ وَالْعَافِیَةَ فِیْ دِیْنِیْ وَدُنْیَایَ، وَأَهْلِیْ، وَمَالِیْ، اَللهم اسْتُرْ عَوْرَاتِیْ، وَآمِنْ رَوْعَاتِیْ، اَللهم احْفَظْنِیْ مِنْ بَیْنِ یَدَیَّ، وَمِنْ خَلْفِیْ، وَعَنْ یَمِیْنِیْ، وَعَنْ شَمَالِیْ، وَمِنْ فَوْقِیْ، وَأَعُوْذُ بِعَظَمَتِکَ أَنْ أُغْتَالَ مِنْ تَحْتِیْ»^([15]).

ترجمه: «الهى! عفـو و عافیت دنـیا و آخرت را از تـو مى‌خواهم. بارالها! عفو و عافیت دین، دنیا، خانواده و مالم را از تو مسألت مى‌نمایم. بارالها! عیوب مرا بپوشان و ترس مرا به ایمنى مبدّل ساز، الهى! مرا از جلو، پشت سر، سمت راست و چپ و بالاى سرم، محافظت بفرما، و به بزرگى و عظمت تو پناه مى‌برم از این‌که بطور غافلگیرانه ترور شوم».

معنی کلمات حدیث:

الْعَفْوَ: بخشیده شدن گناهان.

الْعَافِیَةَ: سلامتی و عافیت.

عَوْرَاتِ: عورت انسان.

رَوْعَاتِ: ترسناک.

أُغْتَالَ مِنْ تَحْتِیْ: فرو رفتن در زمین و کشته شدن به‌صورت غافلگیرانه

رهنمود حدیث:

روای حدیث می‌گوید: رسول اکرم ص در هر صبح و شام این دعا را می‌خواند که شامل اموری است که انسان مسلمان در همه‌ی اوقات به آنها نیاز دارد. رسول اکرمص در این دعا از الله خواست تا او را از همه‌ی جهات ششگانه مورد حفاظت قرار دهد و از فرورفتن در زمین که نشانه‌ی عذاب الهی است. نیز به الله پناه برد.

فوائد حدیث:

1-  عافیت در دین و دنیا راه رسیدن به بهشت است که محل همه‌ی خوبی‌ها و نعمت‌هاست

2-  انسان مسلمان لحظه‌ای از مؤاخذه الله متعال احساس امنیت نمی‌کند.

3-  مشروعیت پناه جستن به الله از مرگ ناگهانی.

86- «اَللهم عاَلِمَ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَاطِرَ السَّمَوَاتِ وَاْلأْرَضِ، رَبَّ کُلِّ شَیْءٍ وَمَلِیْکَهُ، أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَعُوْذُ بِکَ مِنْ شَرِّ نَفْسِیْ، وَمِنْ شَرِّ الشَّیْطَانِ وَشَرَکِهِ^([16])، وَأَنْ أَقْتَرِفَ عَلَى نَفْسِیْ سُوْءًا، أَوْ أَجُرَّهُ إِلَى مُسْلِمٍ»^([17]).

ترجمه: «بارالها! اى داننده‌ى نهان و آشکار، آفریدگار آسمان‌ها و زمین، پروردگار و مالک هر چیز، من گواهى مى‌دهم که بجز تو، معبود دیگرى نیست، از شرّ نفس و از شرّ شیطان و دام فریبش، و از این‌که خود مرتکب کار بدى شوم و یا به مسلمانى، بدى برسانم، به تو پناه مى‌برم».

معنی کلمات حدیث:

مَلِیْکَهُ: مالک، صاحب.

شَرَکِهِ: وسوسه‌ی او. [دام و ریسمان‌های که شیطان با آن شکار کند]

أَقْتَرِفَ: مرتکب شوم.

رهنمود حدیث:

ابوبکر صدیق س به رسول الله ص گفت: به من کلماتی بیاموز که صبحگاهان و شامگاهان بخوانم، رسول اکرم ص دعای فوق را به ایشان آموزش داد که در آن به علم و دانش کامل و فراگیر الله متعال اشاره شده و این نکته تصریح شده است که الله متعال در مملکت خویش هر چه بخواهد و هرگونه بخواهد عمل می‌کنند. همچنین با قلب و زبان به وحدانیت الله اعتراف شده است و در پایان از بدی و چیرگی نفس اماره به ایشان پناه خواسته که انسان در حق خویشتن و احدی از مخلوقات ظلم و ستمی روا دارد. چراکه انسان در برابر تمامی گفته‌ها و کرده‌های خود، مؤاخذه خواهد شد.

فوائد حدیث:

1-  مشروعیت خواندن این ورد در صبح و شام و هنگام خواب.

2-  اشاره به گستردگی دانش الله متعال بر همه کس و همه چیز و تمامی افعال بزرگ و کوچک بندگان بنابراین هیچ چیزی از دید ایشان مخفی نمی‌ماند.

3-  الله متعال را باید همیشه مراقب دانست چراکه او آگاه به همه‌ی حرکات و احوال ماست.

4-  پناه جستن به الله متعال از شر شیطان و نقشه‌های آن چنان‌که شاعر می‌گوید:

«با نفس و شیطان مخالفت کن و از فرمان آنها سرباز زن».

87- «بِسْمِ اللهِ الَّذِیْ لاَ یَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَیْءٌ فِی اْلأَرَضِ وَلاَ فِی السَّمَاءِ وَهُوَ السَّمِیْعُ الْعَلِیْمُ»^([18]). «به نام خدایى که با نام وى هیچ چیز در زمین و آسمان، گزندى نمى‌رساند و او شنوا و دانا است».

 معنی کلمات حدیث:

بِسْمِ اللهِ: به نام الله پناه می‌برم

رهنمود حدیث:

این حدیث بیان‌گر آن است که حفاظت حقیقی فقط در دست الله متعال است چه او صاحب آسمان‌ها و زمین و دارای عظمت، قدرت و کبریائی است و نیز او سمیع و علیم (شنوا و دانا) است که همزمان همه‌ی صداها را می‌شنود. تا جایی که صدای پای مورچه سیاه را در دل تاریک شب می‌شنود این امر انسان مسلمان را بر آن می‌دارد تا همواره مراقب باشد که الله متعال از او جز سخن نیک چیز دیگری نشنود و نیز او علیم است و بنده باید کارهایش را به او بسپارد و از کارهای زشت دست بکشد و به کارهای نیک و شایسته رو بیاورد.

فوائد حدیث:

1-  فقط بر الله متعال باید توکل و اعتماد کرد چراکه سود و زیان فقط در دست اوست.

2-  در مملکت و حکومت الله، جز آنچه او بخواهد اتفاق نمی‌افتد.

3-  این مطلب که الله هر آنچه بر زبان می‌آوریم می‌شنود و آنچه را در دل داریم می‌داند باید تبدیل به باور قطعی شود.

88- «رَضِیْتُ بِاللهِ رَبًّا، وَبِالْإِسْلاَمِ دِیْنًا، وَبِمُحَمَّدٍ ص نَبِیًّا وَرَسُوْلاً»^([19]).

«هر کس این دعا را سه بار در صبح و سه بار در شب بخواند الله بر خود فرض کرده که در روز قیامت او را راضى کند».

 «به ربوبیت الله، و به داشتن دین اسلام، و پیامبرى محمد ص راضى و خشنودم».

معنی کلمات حدیث:

رَضِیْتُ: خشنودم، پسندیدم.

رهنمود حدیث:

انسان مسلمان با زبان این ورد را می‌گوید و با قلب آن‌را باور می‌کند چرا که رضایت از الله بمعنی تسلیم شدن در برابر شریعت اسلام و پیروی از پیامبر و با نشانه‌ی محبت واقعی به الله وپیامبرش می‌باشد. چنان‌که فرموده است:

﴿قُلۡ إِن کُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِی یُحۡبِبۡکُمُ ٱللَّهُ﴾ [آل عمران: 31].

«بگو اگر الله را دوست دارید از من پیروی کنید تا الله شما را دوست بدارد».

همچنین این اعلام رضایت از الله متعال شامل رضا به قضا و قدر نیز می‌باشد و رضایت از اسلام بعنوان دین یعنی تسلیم شدن در برابر الله و رسول در همه‌ی ابعاد زندگی چنان‌که می‌فرماید: ﴿فَلَهُۥٓ أَسۡلِمُواْۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُخۡبِتِینَ﴾ [الحج: 34]. «پس به [فرمان‌] او گردن نهید. و فروتنان را بشارت ده».

فوائد حدیث:

1-  استمرار سعی و تلاش برای تحقق بخشیدن به این رضایت در گفتار و کردار و عقیده و همین است راه رستگاری.

2-  اثبات پاداش بزرگ برای گوینده‌ی این ورد هر کس که باشد.

3-  الله نیز گوینده‌ی این ذکر را خشنود و راضی خواهد ساخت چنانکه این مطلب در دنباله‌ی حدیث بیان شده است.

89- «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ، عَدَدَ خَلْقِهِ، وَرِضَا نَفْسِهِ، وَزِنَةَ عَرْشِهِ وَمِدَادَ کَلِمَاتِهِ». «هنگام صبح، سه بار بخواند»^([20]).

«تسبیح و پاکى الله و ستایش او را به تعداد آفریدگانش و خشنودى خودش و به اندازه سنگینـى عرشـش و جـوهر سـخنانش، بیان مى‌نمایم».

معنی کلمات حدیث:

عَدَدَ خَلْقِهِ: به تعداد آفریده‌هایش.

رِضَا نَفْسِهِ: رضایت الله از بندگانی که مورد رضایت او بوده‌اند از انبیاء، صدیقین، شهدا و نیکان.

مِدَادَ کَلِمَـاتِهِ: به تعداد سخنان الله که قابل شمارش نیستند.

رهنمود حدیث:

رسول اکرم ص روزی از خانه‌ی همسر گرامی‌اش، جویریه در حالی بیرون شد که ایشان در مصلای خود نشسته بود. رسول اکرم ص به‌وقت چاشتگاه به خانه برگشت متوجه شد که جویریه بازهم همانجا نشسته و مشغول خواندن ذکر و اوراد است. با تعجب پرسید: هنوز همانجا نشسته‌ای؟ پاسخ داد: بلی. رسول اکرم ص فرمود: من چهار کلمه را سه مرتبه گفته‌ام که اگر همه‌ی آنچه که از صبح تا حالا خوانده‌ای با آنها مقایسه شود برابری نخواهد کرد سپس ورد فوق را بیان نمود.

فوائد حدیث:

1-  پاداش اذکار پر معنی و جامع فراتر از پاداش سایر اذکار است.

2-  مشروعیت انتخاب مکان ویژه درون خانه برای عبادت بانوان.

3-  پیروی از سنت نزدیک‌ترین راه برای کسب پاداش بیشتر است.

4-  در عبادت کمیت و تعداد مهم نیست بلکه کیفیت و روش سنت، مهم است.

5-  در این دعا به دو صفت خلق و کلام برای الله به گونه‌ای که شایسته‌ی او است اشاره شده همچنین اثبات نفس «ذات» برای الله بدون این‌که با کسی مشابهتی داشته باشد.﴿لَیۡسَ کَمِثۡلِهِۦ شَیۡءٞۖ وَهُوَ ٱلسَّمِیعُ ٱلۡبَصِیرُ﴾ [الشورى:11] «چیزى مانند او نیست و اوست شنواى بینا». به اثبات رسیده است.

90- «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ»^([21]). «صد مرتبه خوانده شود».

«پاک و منزّه است خداوند، و من ستایش او را بیان مى‌کنم».

رهنمود حدیث:

در این حدیث مژده‌ی بزرگی برای گوینده‌ی این ورد مبارک بیان شده چنان‌که می‌فرماید: هر کس صبح و شام صد مرتبه بگوید: «سبحان الله وبحمده...» روز قیامت هیچ کس بهتر از آنچه که او به‌همراه دارد نخواهد داشت مگر کسی‌که همین ورد را روزانه صد مرتبه یا بیشتر خوانده باشد و این پاداش بزرگ به‌خاطر آن است که این ورد بیان‌گر پاکی الله از هر عیب و نقص و اقرار به دارا بودن تمامی صفات کمال برای وی می‌باشد.

فوائد حدیث:

1-  ذکرالله متعال جزو بهترین اعمال است که باعث کسب بالاترین پاداش‌هاست.

2-  ذکرالله متعال باید با قلب و زبان باشد.

3-  اسلام می‌خواهد قلب پیروانش را با آخرت ربط دهد و توجه آنها را همواره به پاداش اخروی جلب نماید.

4-  جواز زیاد گفتن اذکاری که مشروط به گفتن تعداد مشخصی نیستند. به دلیل آیات و احادیثی که تشویق به زیاد گفتن ذکر نموده‌اند.

91- «یَا حَیُّ یَا قَیُّوْمُ بِرَحـمَتِکَ أَسْتَغِیْثُ أَصْلِحْ لِی شَأْنِیْ کُلَّهُ وَلاَ تَکِلْنِیْ إِلَى نَفْسِیْ طَرْفَةَ عَیْنٍ»^([22]).

«اى زنـده و پا بـرجا! بـه وسیله‌ى رحمت تـو از تـو کمک مى‌خواهم، همه‌ى امورم را اصلاح بفرما، و مرا به اندازه‌ى یک چشم به هم زدن به حال خود رها مکن».

معنی کلمات حدیث:

أَسْتَغِیْثُ: کمک می‌طلبم.

لاَ تَکِلْنِیْ: رهایم مکن.

رهنمود حدیث:

در این حدیث رسول اکرم ص به دخترش فاطمه ل این دعای خجسته را آموزش داد تا صبح و شام بخواند. دعایی که در آن امت به بهترین وجه توسط رسول اکرم ص توجه و تربیت شده که اصلاح همه‌ی امور زندگی خویش را از الله بخواهد و قطعا اصلاح عقیده و ایمان فرد در مورد الله و اسما و صفات وی بیش از هر چیز دیگری حایز اهمیت است.

فوائد حدیث:

الله متعال متصف به صفت زندگی و حیات است که با زندگی آفریده‌هایش قابل مقایسه نیست چرا که او زنده است و هرگز نخواهد مرد و بیدار است و هرگز نخواهد خوابید.

مشروعیت این دعا که الله متعال انسان را لحظه‌ای به حال خودش وانگذارد چراکه نفس آدمی وادار کننده‌ی به بدی‌ها است ﴿إِنَّ ٱلنَّفۡسَ لَأَمَّارَةُۢ بِٱلسُّوٓءِ﴾ [یوسف:53]. «چرا که نفس قطعاً به بدى امر مى‌کند».

1-  هدایت در دست الله متعال است و انسان هیچ چاره‌ای جز متوسل شدن به الله ندارد.

92- «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهُ، لَهُ الْـمُلْکُ وَلَهُ الْـحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ».

«جز الله معبود بحقی نیست، او شریکى ندارد، پادشاهى از آنِ اوست، و او بر هر چیز توانا است». [ده بار بخواند^([23]) و هنگام کسالت و بی‌حوصلگی، یک بار کافی است]^([24]).

معنی کلمات حدیث:

لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ: معبود بحقی جز الله نیست.

رهنمود حدیث:

این ورد نیز مانند ورد سابق دارای پاداش فراوانی است به خواننده‌ی آن، ثواب آزاد کردن ده برده می‌رسد. رسول اکرم ص در روایت دیگری می‌فرماید: «هر کس که برده‌ای را آزاد نماید الله متعال در عوض هر عضوش، اعضای او را از آتش جهنم آزاد می‌سازد. علاوه بر یکصد نیکی و معاف شدن یکصد گناه صغیره» چراکه برای بخشیده شدن گناهان کبیره نیاز به توبه‌ی ویژه هست. همچنین این کلمات برای او حفاظ و نجاتی از شر شیطان می‌شوند و خداوند او را به فضل خویش از وسوسه‌ها، ترس و گمان‌ها می‌رهاند.

فوائد حدیث:

1-  جواز گفتن این تعداد ذکر پشت سر هم یا جداگانه که البته یکجا و پشت سر هم بهتر است.

2-  این پاداش به کسی تعلق می‌گیرد که این ورد را در حالی که معنی آن‌را می‌داند با زبان تلفظ کند و باقلب به مفهوم آن بیندیشد.

3-  نباید به فضل و گستردگی بخشش الله متعال بادیده تردید نگریست.

93- «أَصْبَحْنَا وَأَصْبَحَ الْـمُلْکُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِیْنَ^([25])، اَللهم إِنِّیْ أَسْأَلُکَ خَیْرَ هَذَا الْیَوْمِ^([26]): فَتْحَهُ، وَنَصْرَهُ، وَنُوْرَهُ، وَبَرَکَتَهُ، وَهُدَاهُ، وَأَعُوْذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا فِیْهِ وَشَرِّ مَا بَعْدَهُ»^([27]).

ترجمه: «ما و تمام جهانیان، شب را به صبح رسانیدیم براى خدایى که پروردگار جهانیان است. بار الها! من از تو خوبى امروز، یعنى گشایش، پیروزى، نور، برکت و هدایتش را مسألت مى‌نمایم، از بدى آنچه امروز و بعد از آن، پیش مى‌آید، به تو پناه مى‌برم».

معنی کلمات حدیث:

فَتْحَهُ: خوبی آن.

رهنمود حدیث:

این ورد بیان‌گر آن است که همه‌ی امور در دست پروردگار است او انسان را به کارهای خیر توفیق می‌دهد اما نفس و شیطان در پی ناکامی انسان هستند. بنابراین انسان مسلمان روزش را با ذکر الله متعال. از وی می‌خواهد که او را بر نفس و شیطان پیروز بگرداند از پروردگار خویش نوری می‌طلبد که به کمک آن دانش مفید، عمل صالح، روزی حلال و هدایت و برکت نصیبش گردد و این‌ها بدون پیروی از راه هدایت و مخالفت با هواهای نفسانی ممکن و میسر نیست. سنت است که انسان مسلمان این دعا را در صبح و شام بخواند با این تفاوت که هنگام صبح بگوید: «أصبحنا وأصبح الـملک...» و هنگام شام بگوید: أمسینا وأمسی الـملک... همچنین کلمات: «الیوم واللیلة» به تناسب زمان جایگزین یکدیگر شوند.

فوائد حدیث:

1-  زیاد گفتن اذکار شرعی در گوینده‌ی خویش شوق بندگی را خواهد افزود.

2-  ذکر برای انسان مؤمن سلاحی است برای مبارزه با شیطان.

94- رسول اکرم ص فرمود: «هر کس صبح هنگام بگوید: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهُ، لَهُ الْـمُلْکُ، وَلَهُ الْـحَمْدُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ» گویا برده‌ای از فرزندان اسماعیل آزاد نموده است و ده گناه از او بخشیده و به درجات او ده درجه افزوده می‌شود و تا غروب از شر شیطان در امان خواهد ماند و اگر در وقت شام بخواند تا صبح در امان خواهد ماند.

معنی کلمات حدیث:

عدل: برابر، اندازه، مانند

رهنمود حدیث:

رسول اکرم ص فرمود هر کسی‌که این ذکر را با یقین و باور بخواند مانند این است که برده‌ای از فرزندان اسماعیل پیامبر آزاد کرده است و علاوه بر آن برای گوینده‌ی این ذکر، ده نیکی نوشته می‌شود و ده گناه معاف می‌گردد و ده درجه به درجاتش در بهشت افزوده می‌شود و اگر شب هنگام بخواند تا صبح و اگر صبح هنگام بخواند تا شب از شر شیطان در امان خواهد ماند و این فضل و بخشش الهی است که شامل کسی می‌شود که الله بخواهد.

فوائد حدیث

1-  ذکر الله متعال جزو بزرگ‌ترین و آسانترین دروازه‌های خیر ونیکی، است.

2-  انسان مسلمان در هر حال لب به حمد و ستایش الله می‌گشاید چه در فراخدستی و نعمت که آن‌را حمد شکر و چه در تنگدستی و مصیبت که آن‌را حمد تفویض می‌نامند به‌خاطر این‌که الله بهتر می‌داند که با بنده‌اش چگونه رفتار نماید.

95- رسول اکرم ص صبح و شام این دعا را می‌خواند: «أَصْبَحْنَا عَلَى فِطْرَةِ الْإِسْلاَمِ^([28])، وَعَلَى کَلِمَةِ الْإِخْلاَصِ، وَعَلَى دِیْنِ نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ ص، وَعَلَى مِلَّةِ أَبِیْنَا إِبْرَاهِیْمَ، حَنِیْفًا مُسْلِمًا وَمَا کَانَ مِنَ الْـمُشْرِکِیْنَ»^([29]).

 «ما بر فطرت اسلام، کلمه‌ى اخلاص، دین پیامبرمان محمد ص و آئین پدرمان ابراهیم؛ صبح کردیم، ابراهیم حقگرا و مسلمان که از مشرکان نبود».

معنی کلمات حدیث:

کَلِمَةِ الْإِخْلاَصِ: یعنی گواهی دادن به «لا إله إلا الله محمد رسول الله».

رهنمود حدیث:

این حدیث بخوبی بیان‌گر آن است که فطرت سالم همان فطرت اسلامی است. چراکه الله متعال انسان‌ها را بر همین امر بزرگ یعنی توحید سرشته چنان‌که فرموده است: ﴿فِطۡرَتَ ٱللَّهِ ٱلَّتِی فَطَرَ ٱلنَّاسَ عَلَیۡهَاۚ لَا تَبۡدِیلَ لِخَلۡقِ ٱللَّهِۚ ذَٰلِکَ ٱلدِّینُ ٱلۡقَیِّمُ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا یَعۡلَمُونَ﴾ [الروم: 30].

ترجمه: «و از فطرتی پیروی کن که مردم را بر اساس آن سرشته است. آفرینش الله قابل تغییر نیست. این، دین استوار و مستقیم (توحیدی) است؛ ولی بیشتر مردم نمی‌دانند».

و نیز رسول اکرم ص فرموده است: هر نوزادی بر فطرت سلیم متولد می‌شود. سپس پدر و مادرش او را به دین یهود، یا نصارا و یا مجوس و آتش پرستان سوق می‌دهند.

و مراد از این فطرت همان یک سویی و صفای عقیده است که آیین همه‌ی پیامبران، به ویژه ابراهیم بوده است.

فوائد حدیث:

1-  دعوت همه پیامبران در اصل مشترک بود که چیزی جز دعوت به توحید و یگانگی الله متعال نبود.

2-  دعوت به توحید و اخلاص، وظیفه‌ای است همیشگی.

96- عبدالله بن خبیب می‌گوید: رسول اکرم ص فرمود: «هنگام صبح و شام سه مرتبه قل هو الله احد و معوذتین ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ١﴾ و ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ١﴾ را بخوان تو را از هر چیز دیگری کفایت خواهد کرد^[30]. نگا شماره 70

97 - «أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ»^([31]).

«من از الله طلب آمرزش مى‌کنم و به سوى او برمى گردم». [روزانه صد بار گفته شود]

نگا شماره 248

98- «اَللهم صَلِّ وَسَلِّمْ عَلَى نَبِیِّنَا مُحَمَّدٍ». «هنگام صبح، ده بار خوانده شود»^([32]).

«بار الها! بر پیامبرمان محمد ص سلام و درود بفرست».

رهنمود حدیث:

در این حدیث به گوینده این درود علاوه بر شفاعت عمومی بیان شده است. همچنین این حدیث بیان‌گر اهمیت و جایگاه درود فرستادن بر رسول اکرم ص می‌باشد که علاوه بر شفاعت دارای پاداش بزرگی است.

فوائد حدیث:

1-  شفاعت در قیامت بر دو نوع ویژه و عمومی است.

2-  درود فرستادن بر رسول اکرم ص جزو بهترین اعمال و گرانبها‌ترین اذکار است.

3-  رسول الله نزد پروردگار خویش از جایگاه رفیعی برخوردار است.

---

* - از جمله اذکار و دعاهایی که شرع مبین اسلام، مسلمان را مؤظف به آنها نموده است اذکار صبح و شام می‌باشد بلکه می‌توان گفت بیشترین اذکار مربوط به همین دو وقت بوده که تاکید و تشویق بیشتری به خواندن آنها شده است چنان‌که الله متعال می‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱذۡکُرُواْ ٱللَّهَ ذِکۡرٗا کَثِیرٗا٤١ وَسَبِّحُوهُ بُکۡرَةٗ وَأَصِیلًا٤٢﴾ [الأحزاب: 41-42]. «ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! الله را بسیار یاد کنید. * و صبح و شام او را تسبیح گویید». و هدف از «اصیل» فاصله‌ی عصر تا غروب خورشید است.

همچنین فرموده است: ﴿وَٱذۡکُر رَّبَّکَ کَثِیرٗا وَسَبِّحۡ بِٱلۡعَشِیِّ وَٱلۡإِبۡکَٰرِ٤١﴾ [آل عمران: 41] «و پروردگارت را بسیار یاد کن، و شامگاهان و صبحگاهان (او را) تسبیح بگو». «إبکار» به اول و «عشی» به آخر وقت روز، گفته می‌شود. و نیز فرموده است: ﴿وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّکَ قَبۡلَ طُلُوعِ ٱلشَّمۡسِ وَقَبۡلَ ٱلۡغُرُوبِ٣٩﴾ [ق: 39] «و پیش از طلوع خورشید و پیش از غروب (آن) به ستایش پروردگارت تسبیح گوی».

همچنین می‌فرماید: ﴿فَسُبۡحَٰنَ ٱللَّهِ حِینَ تُمۡسُونَ وَحِینَ تُصۡبِحُونَ١٧﴾ [الروم: 17]. «پس الله را تسبیح گویید؛ هنگامی‌که شام می‌کنید و هنگامی‌که صبح می‌کنید».

 در این باره آیات زیادی وجود دارد. بهترین وقت اذکار صبح، بعد از نماز فجر تا قبل از طلوع خورشید و بهترین وقت اذکار شام، فاصله‌ی بین نماز عصر تا غروب خورشید می‌باشد البته اگر کسی در این اوقات فراموش نمود، اشکالی ندارد اذکار صبح را بعد از طلوع خورشید و اذکار شام را بعد از غروب خورشید بخواند چرا که در این مورد چندان محدودیتی وجود ندارد. «فقه الأدعیة والأذکار».

[1]- هر کس هنگام صبح این آیه را بخواند، تا شب از جن محفوظ مى‌ماند و هر کس آنرا شب بخواند، تا صبح از جن محفوظ مى‌ماند. حاکم 1/562، و ألبانی در کتاب صحیح الترغیب والترهیب (1/273) آنرا صحیح دانسته است، و به نسائی و طبرانى نسبت داده است، و گفته: اسناد طبرانى مطمئن است.

[2]- هر کس این آیات را سه مرتبه صبح هنگام و شب هنگام بخواند از هر چیز کفایتش مى‌کند. ابوداود (4/322) و ترمذى (5/567) و نگا: صحیح ترمذى (3/182).

[3]- و هنگام شب بجاى جمله فوق مى‌فرمود: «أَمْسَینَا وَأَمْسَى الـمـُلْک لِلَّهِ».

[4]- و هنگام شب بجاى جمله‌ى فوق مى‌فرمود: «رَبِّ أَسْأَلُک خَیرَ مَا فِی هَذِهِ الْلَّیلَةِ وَخَیرَ مَا بَعْدَهَا، وَأَعُوْذُ بِک مِنْ شَرِّ مَا فِی هَذِهِ اللَّیلَةِ وَشَرِّ مَا بَعْدَهَا».

[5]- مسلم (4/2088).

[6]- و هنگام شب مى‌فرمود: «اَللهم بِک أَمْسَینَا، وَبِک أَصْبَحْنَا، وَبِک نَحْیا، وَبِک نَمُوْتُ وَإِلَیک الْـمَصِیرُ».

[7]- ترمذى (5/466) و نگا: صحیح ترمذى (3/142).

[8]- بخارى (7/150).

[9]- هنگام شب گفته شود: «اَللهم إِنِّی أَمْسَیتُ».

[10]- هر کس صبح یا شب ایـن دعا را چهار بار بخـواند، خـداونـد او را از آتـش نجات مى‌دهد. ابوداود (4/317) وبخارى در کتاب: الأدب المفرد شماره‌ى (1201) ونسائی در کتاب: عمل الیوم واللیلة شماره‌ى (9) وابن السنی با شماره‌ى 70، و شیخ ابن باز در کتاب: (تحفة الأخیار ص 23) سند نسائی وابوداود را حسن دانسته است.

[11]- هر کس این دعا را هنگام صبح بخواند، شکر آن روز را ادا کرده است، و هر کس هنگام شب آن را بخواند، شکر آن شب را ادا نموده است. ابوداود (4/318 ) ونسائی در کتاب: عمل الیوم واللیلة شماره‌ى (7) وابن السنی شماره‌ى (41) وابن حبان در کتاب: «موارد» شماره‌ى (2361) و ابن باز در کتاب: (تحفة الأخیار ص24) سندش را تحسین نموده است.

[12]- ابوداود (4/324) وأحمد (5/42) ونسائى در کتاب: عمل الیوم واللیلة شماره‌ى (22) وابن السنى شماره‌ى (69) و بخارى در کتاب: الأدب المفرد وعلامه ابن باز در کتاب: (تحفة الأخیار ص26) سندش را تحسین نموده است.

[13]- ابن السنى شمارۀ (71) با سند مرفوع وابوداود (4/321). و شعیب و عبدالقادر الأرناؤوط سندش را صحیح دانسته‌اند. نگا: زاد المعاد (2/376).

[14]- هر کس شامگاه سه مرتبه آنرا بخواند سختى‌هاى آن شب به او ضررى نمى‌رساند. أحمد (2/290) و نسائى در کتاب: عمل الیوم واللیلة شماره‌ى (590) و ابن السنى شماره‌ى (68) ونگا: صحیح الترمذى (3/187) وصحیح ابن ماجه (2/266) و تحفة الأخیار ص (45).

[15]- ابوداود و ابن ماجه و نگا: صحیح ابن ماجه (2/332).

[16]- این قسمت دعا، با این الفاظ نیز روایت شده است: «وَمِن شَـرِّ الشَّیْـطانِ وَشِـرْکِهِ» یعنی: از شر شیطان و [آنچه به آن دعوت و وسوسه می‌کند، همچون] شرک آوردن [به خداوند متعال]». (مُصحح)

[17]- ترمذى و ابوداود. و نگا: صحیح ترمذى (3/142).

[18]- هر کس سه بار در وقت صبح و سه بار در وقت شب این دعا را بخواند هیچ چیزى به او ضرر نمى‌رساند. روایت ابوداود (4/323) وترمذى (5/465) و ابن ماجه و أحمد. نگا: صحیح ابن ماجه (2/332) و علامه عبدالعزیز بن باز در (تحفة الأخیارص39) سندش را حسن دانسته است.

[19]- روایت أحمد (4/337) ونسائى در کتاب: عمل الیوم واللیلة شماره (4) وابن السنى شماره‌ى (68) و ابوداود (4/318) و ترمذى (5/465) و عبدالعزیز بن باز در کتاب: (تحفة الأخیار ص39) سندش را حسن دانسته است.

[20]- مسلم (4/2090).

[21]- هر کس در وقت صبح و شب (100) مرتبه این ذکر را بخواند در روز قیامت هیچ کس درجه اى برتر از او را نخواهد داشت، مگر کسى که این ذکر را مانند او، یا بیشتر از او خوانده باشد. مسلم (4/2071).

[22]- حاکم، و سندش را صحیح دانسته، و ذهبى (1/545) با او موافقت کرده است. نگا: صحیح الترغیب والترهیب (1/273).

[23]- نسائی در کتاب: عمل الیوم واللیلة شماره‌ى (24) و نگا: صحیح الترغیب والترهیب (1/272) وکتاب: (تحفة الأخیار) أثر شیخ ابن باز ص(44) نگا: فضیلت آن در حدیث شماره‌ى (255) همین کتاب.

[24]- أبوداود (4/319) و ابن ماجه وأحمد (4/60) ونگا: صحیح الترغیب والترهیب (1/270). صحیح ابوداود (3/957) و صحیح ابن ماجه (2/331) وکتاب زاد المعاد (2/377).

[25]- و هنگام شب گفته شود: «أَمْسَینَا وَأَمْسَى الـمُلْکُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَـمِینَ».

[26]- و هنگام شب گفته شود: «اَللهم إِنِّی أَسْأَلُک خَیرَ هَذِهِ اللَّیلَةِ فَتْحَهَا وَنَصْرَهَا وَنُورَهَا وَبَرَکتَهَا وَهُدَاهَا، وَأَعُوذُ بِک مِنْ شَرِ مَا فِیهَا وَشَرِ مَا بَعْدَهَا».

[27]- أبوداود (4/322) و شعیب و عبدالقادر الأرناؤوط در تحقیق کتاب زاد المعاد (2/273) سندش را حسن دانسته‌اند.

[28]- و هنگام شب مى‌فرمود: «أَمْسَینَا عَلَى فِطْرَةِ الإِسْلاَمِ».

[29]- أحمد (3/406و 407) و ابن السنی در کتاب: عمل الیوم و اللیلة، شماره‌ى (34) و نگا: صحیح الجامع (4/209).

[30]- ابوداود (4/322) و صحیح ترمذی (3/182)

[31]- بخارى مع الفتح (11/101) و مسلم (4/2075).

[32]- هر کس صبح  10بار، و شب 10بار بر من درود بفرستد، روز قیامت شفاعت من شامل حالش مى‌شود. الطبرانی با دو سند که یکى از آن مورد اعتماد است، نگا: مجمع الزوائد (10/120) و صحیح الترغیب والترهیب (1/273).