سوم: انجام وظیفه‌ی اجتماعی

سوم: انجام وظیفه‌ی اجتماعی

مهم‌ترین این واجبات، اعطای حق به فرزندان و توجه کامل به تربیت آن‌ها و کسب حلال برای آن‌هاست و اولین این واجبات، این است که مرد برای نطفه‌ی خویش مادر صالحی برگزیند.

ابوالأسود دؤلی به پسرانش گفت: من به بزرگ و کوچک شما حتی قبل از تولد، خوبی کردم. گفتند: درست است که تو در حق ما «بزرگ و کوچک» نیکی کردی، امّا چگونه قبل از تولدمان به ما نیکی کردی؟ گفت: من شما را در جایی نگذاشته‌ام که از آن شرم کنید و نفرت داشته باشید «یعنی برای شما مادر خوبی انتخاب کردم».

از جمله‌ی این حقوق: نیکی به مادران باردار به خاطر رعایت حقوق مادران و فرزندان است.

از جمله‌ی حقوق فرزندان: در گوش راست فرزند اذان گفتن و در گوش چپ آن اقامه خواندن است. پدر باید پس از اذان، سقف دهان طفل را با خرما شیرین کند و در روز هفتم تولدش حیوانی بکشد و نیز او را ختنه کند و به او شهادتین را تلقین نماید و تلاش کند که به او بفهماند تا اینکه اسلام در ذهنش جای گیرد و در دلش راسخ گردد و بر پایداری بر آن بردبار باشد.

در حدیثی چنین آمده است: «افْتَحُوا عَلَى صِبْیَانِکُمْ أَوَّلَ کَلِمَةٍ بِلَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ».[1]

ترجمه: «اولین کلمه‌هایی را که به فرزندانتان یاد می‌دهید، لا اله الاّ الله باشد».

والدین باید فرزندشان را با نماز آشنا کنند و از راه و روش درست بر آن اصرار داشته باشند و به او قرآن یاد دهند و به او آداب شرعی و اخلاق پسندیده یاد دهند و او را از رفت و آمد با کسانی که به اخلاق و رفتار او ضرر می‌رسانند، بر حذر دارند.

علاوه بر آن نیز باید گوش و چشمان فرزندشان را از هرگونه حرام یا عمل زشت و ناپسندی بر حذر دارند و او را از آنچه که موجب زیان دین یا دنیای او گردد، او را دور کنند.

علاوه بر آن از جمله حقوق اولاد نفقه‌ی آن‌ها و تلاش در جهت مصالح آن‌ها و دفع زیان از آنان است.

و نسبت به آنان دلسوز باشد و «برای آینده‌ی آن‌ها» تدبیر نماید و خالصانه برای آنان خواستار سرافرازی و توفیق باشد.

رنجاندن خانواده، گناه کبیره و رعایت فرزند و سرپرستی اداره‌ی خانواده، به منزله‌ی جهاد در راه خدا است.

پیامبر اکرم ج می‌فرماید:

«إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ عَبْدَهُ الْمُؤْمِنَ، الْفَقِیرَ، الْمُتَعَفِّفَ، أَبَا الْعِیَالِ».[2]

ترجمه: «خداوند بندۀ مؤمن، فقیر و قانع و پاکدامن و صاحب زن و فرزند را دوست دارد».

و نیز پیامبر اکرم ج می‌فرماید:

«من الذُّنُوب ذنُوب لَا یکفرهَا إِلَّا الْهم بِطَلَب الْمَعیشَة».[3]

ترجمه: «بعضی گناهان آن طور است که جز اهتمام به کسب روزی، کفاره‌ای برای آن‌ها نیست».

همچنین در جایی دیگر می‌فرمایند:

«من کَانَ لَهُ ثَلَاث بَنَات فأنفق عَلَیْهِنَّ وَأحسن إلَیْهِنَّ حَتَّى یغنیهن الله عَنهُ أوجب الله لَهُ الْجنَّة البَتّة إِلَّا أَن یعْمل عملا لَا یغْفر لَهُ».[4]

ترجمه: «هرکس سه دختر داشته باشد و معیشت آن‌ها را تأمین و به خوبی با آن‌ها رفتار نماید تا زمانی که خدا آن‌ها را از او بی‌نیاز می‌کند (یعنی به رشد فکری و جسمی رسیدند و ازدواج نمودند) خداوند بهشت را بر او واجب می‌کند مگر اینکه عملی مرتکب شده باشد که قابل آمرزش نباشد (یعنی شرک)».

از طریق ازدواج، غریزه‌ی پدری و مادری با وجود کودک در انسان رشد می‌کند و در نهایت حسّ عطوفت و مهربانی و رحمت فرزند، پرورش می‌یابد.

کودکان جگر گوشه و پشت گرمی خانواده‌ها هستند، پس رعایت احترام آنان در محیط خانوادگی و اهتمام به تربیت صحیح و نیکوی آن‌ها و احساس مسئولیت نسبت به آن‌ها ضروری است؛ به طوری که اسلام مراعات، توجّه و نیکی به کودکان را واجب دانسته و حتی آن را به عنوان حق قرار داده است و بر والدین واجب و ضروری دانسته است، به گونه‌ای که خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید:

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ قُوٓاْ أَنفُسَکُمۡ وَأَهۡلِیکُمۡ نَارٗا وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُ﴾ [التحریم: 6].

«ای مؤمنان! خود و خانواده‌ی خویش را از آتش برکنار دارید که افروزینه‌ی آن انسان‌ها و سنگ‌هاست».

و این حقوق برای کودکان در پاسخ به نیازهای جسمی، عقلی، وجدانی، اجتماعی، دینی و غیره‌ی آن‌ها است و این امر، وجود مربیانی امانت دار و بهره مند از ارزش‌های اجتماعی و اخلاقی را ضروری می‌کند، به طوری که کودکان را «برای ورود» به جامعه به صورت کامل آماده نمایند.

این عطوفت صادق و لبریز و گوارای پدری، دلیلی بر احساسات زیبای پدرانه است و از این جا است که مشخص می‌شود نعمت داشتن فرزند، نعمت بزرگی است که جای بسی شکر دارد و به همین خاطر است که خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید:

﴿وَأَمۡدَدۡنَٰکُم بِأَمۡوَٰلٖ وَبَنِینَ وَجَعَلۡنَٰکُمۡ أَکۡثَرَ نَفِیرًا٦﴾ [الإسراء: 6]

«و شما را با اموال و فرزندان یاری‌تان کنیم، و (تعداد) نفرات شما را بیشتر (از دشمن) گردانیم».

و این اهداف فقط از طریق ازدواج مبارک و مشروع حاصل می‌گردد.

---

[1]- ابن قیم این حدیث را در تحفة المودود ص (178) آورده و آن را به حاکم نسبت داده است. [مؤلف]

بیهقی در شعب الإیمان (6/2896) می‌گوید: متن آن غریب است و آلبانی در السلسلة الضعیفة (6146) می‌گوید: باطل است و ابن الجوزی در الموضوعات (3/518) می‌گوید: موضوع است. [مصحح]

[2]- به روایت ابن ماجه در الزهد باب: فضل الفقراء. [مؤلف]

[3]- زین الدین العراقی می‌گوید: این حدیث را طبرانی و ابونعیم روایت نموده‌اند و حدیثی ضعیف است. [مؤلف]

آلبانی در السلسلة الضعیفة (924) می‌گوید: موضوع است. [مصحح]

[4]- به روایت خرائطی و این حدیث با این لفظ ضعیف است اما ابی داود آن را در (5147) و ترمذی در (1916) با این لفظ آورده‌اند: «مَنْ عَالَ ثَلَاثَ بَنَاتٍ فَأَدَّبَهُنَّ، وَزَوَّجَهُنَّ، وَأَحْسَنَ إِلَیْهِنَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ». یعنی «هرکسی سه دختر را تربیت کند و به آن‌ها نیکوئی و احسان نماید و شوهرشان بدهد: همانا او بهشتی است». [مؤلف]