مرحلۀ سوم: چگونه قرآن بخوانیم؟

مرحلۀ سوم: چگونه قرآن بخوانیم؟

به خاطر مقام بزرگ قرآن که کلام الله سبحان است، روش خواندن آن به ما سپرده نشده است بلکه قرآن روش قرائت آن را بیان نموده است، از جمله این سخن خداوند متعال که می‌فرماید: ﴿وَقُرۡءَانٗا فَرَقۡنَٰهُ لِتَقۡرَأَهُۥ عَلَى ٱلنَّاسِ عَلَىٰ مُکۡثٖ وَنَزَّلۡنَٰهُ تَنزِیلٗا﴾ [الإسراء: ١٠٦] «قرآن را در بخش‌هاى مختلف، به تدریج نازل کردیم تا به آرامى بر مردم قرائت کنى». این آیه به آرام خواندن و ترک شتابزدگی در هنگام قرائت ما را فرمان می‌دهد.

از مجاهد بن جبر/ دربارۀ دو شخص‌ پرسیده شد که یکی سورۀ‌ بقره و آل عمران و دیگری سورۀ بقره خوانده است، در حالی که قیام و رکوع و سجود و نشستن‌شان یکی بوده است، کدامیک بهتر است؟

گفت: آنکه فقط بقره خوانده بهتر است، سپس این آیه را خواند: ﴿وَقُرۡءَانٗا فَرَقۡنَٰهُ لِتَقۡرَأَهُۥ عَلَى ٱلنَّاسِ عَلَىٰ مُکۡثٖ﴾ [الإسراء: ١٠٦] «قرآن را در بخشهاى مختلف، به تدریج نازل کردیم تا به آرامى بر مردم قرائت کنى».

آیا نباید چنین فتواهایی که از سوی این پیشوایان بزرگ صادر شده دل‌های ما را از خواب غفلت بیدار کند؟

- خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَرَتِّلِ ٱلۡقُرۡءَانَ تَرۡتِیلًا﴾ [المزمل: ٤] «و قرآن را به آرامى تمام بخوان»، ابن عباسب می‌گوید: دو یا سه آیه می‌خواند سپس توقف می‌کرد، تند تند نمی‌خواند. و مجاهد می‌گوید: با تأنّی می‌خواند.

- پیامبر ج این فرمان را اجرا می‌نمود:

در صحیح بخاری روایت است که از انس بن مالکس دربارۀ قرائت رسول الله ج پرسیده شد؟ گفت: همراه با مد (کشیدن) بود. سپس (بسم الله الرحمن الرحیم) را خواند، الله را مد می‌داد و رحمان را مد می‌داد و رحیم را مد می‌داد.

و ابوداود و ترمذی و دیگران از ام سلمهل روایت کرده‌اند که وی قرائت پیامبر ج را اینگونه توصیف می‌کرد: قرائتی همراه با معنی و حرف، حرف بوده است^[1]. ترمذی می‌گوید این روایت حسن و صیح وغریب است.

قتاده می‌گوید: به ما خبر رسیده که اکثر قرائت پیامبر ج به صورت مد (کشیده) بوده است.

از جمله دلیل‌هایی که برای چگونگی قرائت وجود دارد سخن خداوند متعال در سورۀ قیامت است که می‌فرماید: ﴿لَا تُحَرِّکۡ بِهِۦ لِسَانَکَ لِتَعۡجَلَ بِهِۦٓ﴾ [القیامة: ١٦] «[به هنگام دریافت وحى] زبانت را به [قرائتِ فورى] آن مگشاى تا براى [فراگیرى] آن شتاب کنى» تا آنجا که می‌فرماید: ﴿ ثُمَّ إِنَّ عَلَیۡنَا بَیَانَهُۥ﴾ [القیامة: ١٩] «آنگاه شرح و بیان آن هم بر عهده ماست».

سبب نزول این آیات مشهور است ولی در موضوع آخرت آمده است، دربارۀ مسابقه در روز قیامت و اوضاع آن و حالت انسان در قیامت و دنیا و آخرت و مرگ و برانگیخته شدن، پس چرا این چهار آیه در این سیاق و موضوع آمده است؟

نهی از شتاب در هنگام قرائت و حرکت سریع زبان در خواندن قرآن است به ویژه در چنین آیات بزرگی که دربارۀ آغاز قیامت و وضعیت هراسناک آن می‌باشد.

- و اما آثار گذشتگان:

در صحیحین از ابن مسعودس روایت شده که مردی به وی گفت: من سوره‌های مفصل را در یک رکعت می‌خوانم. ابن مسعود گفت: چنین کاری مانند شعر خواندن است، براستی که قومی قرآن را می‌خوانند اما قرآن از گلویشان بالاتر نمی‌رود، بلکه اگر در قلب نشسته و در آن رسوخ کند سود می‌رساند.

ابن ابی ملیکه می‌گوید: با ابن عباسب سفر کردم، نیمه شب برای نماز برخواسته و قرآن را حرف حرف می‌خواند، سپس گریه می‌کرد تا جایی که صدای هق هق از او شنیده می‌شد.

إسحاق بن ابراهیم طبری می‌گوید: کسی را ندیدم که مانند فضیل بر خود بترسد و برای مردم امیدوار باشد، قرائت او اندوهگین و مشتاقانه و آرام و با درنگ بود گویی که انسانی را خطاب قرار داده است.

پس ای همنشین قرآن: شایسته است روش قرائت ما اینگونه باشد، غمناک و مشتاقانه و آرام و با درنگ. خداوند تو را توفیق هدایت دهد.

***

---

[1]- اما لفظ (کان یقطع قراءته آیة آیة) یعنی آیه آیه توقف می‌نموده، ثابت نیست بلکه مرسل است چنانکه ترمذی و دیگران به آن اشاره کرد‌ه‌ان و تفاوت میان آن دو از لحاظ معنی آشکار است و این لفظ دلیل کسانی است که وقف در رأس آیات را مستحب می‌دانند حتی اگر معنی مراعات نشود و این قول ضعیف و مرجوح است.