مبحث اول: مفهوم اسلام

مبحث اول:
مفهوم اسلام

1- مفهوم لغوی اسلام

واژۀ «اسلام» از نظر لغوی، دارای مفاهیم زیادی است که می‌توان تمامی آن‎ها را در معانی فرمانبرداری، تسلیم‌شدن، اطاعت، اخلاص، اظهار فروتنی و قبول، خلاصه کرد.^[1]

2- معانی اسلام در قرآن کریم

کلمۀ «اسلام» در قرآن مجید، در چندین مفهوم به کار رفته که متناسب با همان معانی لغوی است؛ از جمله:

أ- اسلام به معنای اخلاص

الله ﻷ می‌فرماید:

﴿إِذۡ قَالَ لَهُۥ رَبُّهُۥٓ أَسۡلِمۡۖ قَالَ أَسۡلَمۡتُ لِرَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ﴾ [البقرة: 131]

«آنگاه که پروردگارش به او فرمود: تسلیم شو. گفت: برای پروردگار جهانیان تسلیم شدم.»

﴿۞وَمَن یُسۡلِمۡ وَجۡهَهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِ﴾ [لقمان: 22]

«و کسی‌که روی خویش را تسلیم الله متعال کند.»

﴿فَإِنۡ حَآجُّوکَ فَقُلۡ أَسۡلَمۡتُ وَجۡهِیَ لِلَّهِ وَمَنِ ٱتَّبَعَنِۗ﴾ [آل عمران: 20]

«پس اگر [دربارۀ دین و توحید] با تو محاجّه و ستیز کردند، بگو: من روی خود را تسلیم الله نموده‌ام و هرکس که پیرو من است [نیز خود را تسلیم الله تعالی کرده است].»

ب- اسلام به معنای اقرار

همچون آیۀ زیر:

﴿وَلَهُۥٓ أَسۡلَمَ مَن فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ طَوۡعٗا وَکَرۡهٗا﴾ [آل عمران: 83]

«حال آنکه هرکس که در آسمان‎ها و زمین است؛ خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است.»^[2]

ج- اسلام به معنای توحید

ابن جوزی / بر این باور بوده و آیۀ زیر را به عنوان دلیل می‌آورد:^[3]

﴿یَحۡکُمُ بِهَا ٱلنَّبِیُّونَ ٱلَّذِینَ أَسۡلَمُواْ﴾ [المائدة: 44]

«پیامبرانی که [در برابر فرمان الهی] تسلیم بودند، براساس آن حکم می‌کردند.»

د- اسلام به معنای تسلیم‌بودن

این جوزی / بر این دیدگاه بوده و این آیه را به عنوان دلیل بیان می‌کند:^[4]

﴿وَلَهُۥٓ أَسۡلَمَ مَن فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ طَوۡعٗا وَکَرۡهٗا﴾ [آل‌عمران: 83]

«حال آنکه هرکس که در آسمان‎ها و زمین است؛ خواه و ناخواه سر به فرمان او نهاده است.»^[5]

اقوال دیگری نیز وجود دارد که در این مبحث نمی‌گنجد.

3- مفهوم اسلام در اصطلاح عام

تسلیم‌شدن و تواضع بنده در برابر الله متعال و پایبندی به آنچه پیامبری از پیامبران الهی آورده و اظهار آن.

به عبارتی دیگر: تسلیم‌شدن ظاهری و باطنیِ بنده در برابر الله ﻷ با انجام دستورات و پرهیز از نواهیِ وی براساس آنچه از جانب الله تعالی بر زبان رسولانش † بیان شده است.^[6]

4- اسلام خاص

تسلیم‌شدن و فرمانبرداری از الله متعال و پایبندی به آنچه پیامبرمان؛ محمّد ج آورده است.^[7]

این است دین خاتم که الله ـ تمامی ادیان را با آن خاتمه بخشید و از کسی، دینی غیر از آن را نمی‌پذیرد، چنانکه می‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱلدِّینَ عِندَ ٱللَّهِ ٱلۡإِسۡلَٰمُ﴾ [آل‌عمران: 19]

«همانا دین [حق] از دیدگاه الله متعال، فقط اسلام است.»

همچنین می‌فرماید:

﴿وَمَن یَبۡتَغِ غَیۡرَ ٱلۡإِسۡلَٰمِ دِینٗا فَلَن یُقۡبَلَ مِنۡهُ وَهُوَ فِی ٱلۡأٓخِرَةِ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِینَ﴾ [آل‌عمران: 85]

«و هرکس که دینی غیر از اسلام برگزیند، هرگز از وی پذیرفته نخواهد شد و او در آخرت، از زیانکاران است.»

پیامبر ج فرمودند: «وَالَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ! لَا یَسْمَعُ بِی أَحَدٌ مِنْ هَذِهِ الأُمَّةِ یَهُودِیٌّ وَلَا نَصْرَانِیٌّ، ثُمَّ یَمُوتُ وَلَمْ یُؤْمِنْ بِالَّذِی أُرْسِلْتُ بِهِ، إِلَّا کَانَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ»^[8]؛ «قسم به ذاتی که جان محمّد ج در دست اوست، هر فردی از این امّت [تمام انسان‎ها از زمان بعثت پیامبر ج تا آخرین انسانی که از دنیا برود]؛ خواه یهودی باشد یا نصرانی، از [پیام و آیین] من بشنود [و باخبر شود]، سپس درحالی بمیرد که به آنچه با آن فرستاده شده‌ام، ایمان نیاورد، قطعاً از دوزخیان خواهد بود.»

---

[1]- نک: لسان العرب، ابن منظور، ج 12، صص 293- 294.

[2]- الوجوه والنّظائر فی القرآن الکریم؛ دراسة وموازنة، سلیمان قرعاوی، صص 367- 370.

[3]- نزهة الأعین النّواظر فی علم الوجوه والنّظائر فی القرآن الکریم، ابن جوزی، ج 1، ص 51.

[4]- همان.

[5]- همان.

[6]- نک: لسان العرب، ج 12، ص 293؛ فتح ربّ البریّة بتلخیص الحمویّة، شیخ محمّد بن عثیمین، ص 94.

[7]- التّدمریّة، شیخ الإسلام ابن تیمیّه، ص 173.

[8]- صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: 153.