مبحث اول: مفهوم أشراط [نشانه‎های] قیامت

مبحث اول:
مفهوم أشراط [نشانه‎های] قیامت

هر چند الله ـ زمان وقوع قیامت را از بندگانش پنهان نموده، ولی آنان را از نشانه‌ها و علائمی که دلالت بر نزدیکی‌اش دارند، آگاه ساخته است.

الله تعالی آن نشانه‌ها را أشراط قیامت نامیده و می‌فرماید:

﴿فَهَلۡ یَنظُرُونَ إِلَّا ٱلسَّاعَةَ أَن تَأۡتِیَهُم بَغۡتَةٗۖ فَقَدۡ جَآءَ أَشۡرَاطُهَاۚ فَأَنَّىٰ لَهُمۡ إِذَا جَآءَتۡهُمۡ ذِکۡرَىٰهُمۡ﴾ [محمّد: 18]

«پس آیا آنان [کافران] جز این انتظار دارند که قیامت ناگهان فرا رسد؟ به راستی نشانه‌هایش آمده است، پس وقتی فرا رسد، پندگرفتن [و ایمان] شان چه سودی خواهد داشت؟!»

اکنون مطالبی در این زمینه بیان می‌گردد.

1- مفهوم أشراط

اصل این واژه «شَرَطَ» و أشراط جمع آن است.

ابن فارس می‌گوید: «شین، راء و طاء دلالت بر عَلَم، نشانه و مفاهیمی نزدیک به آن می‌کند.»^[1]

ابن منظور چنین می‌آورد: «شَرَط به معنای نشانه بوده و جمع آن، أشراط می‌شود.»^[2]

2- مفهوم واژۀ «ساعة»

أ- از نظر لغوی، اصل این کلمه، «سَوَع» بوده است.^[3]

واژۀ «ساعة» از نظر لغوی و عرفی در چندین معنا کاربرد دارد که غالبا به مفهوم زمان یا بخشی از آن و یا حال حاضر است.

قرطبی می‌گوید: «در زبان عربی، کلمۀ "ساعة" به معنای بخش نامعیّنی از زمان و از نظر عرفی، به معنای یک بخش از 24 بخش [ساعت] شب و روز که اصل زمان‎ها به شمار می‌روند، است.

قوم عرب می‌گوید: أفعل کذا السّاعة، وأنا السّاعة فی أمر کذا؛ یعنی زمانی که در آن قرار داری یا زمانی که تقریباً به آن نزدیک است.

در حقیقت، اگر «السّاعة» با الف و لام گفته شود، مراد زمانی است که در آن قرار داری و "الآن" نامیده می‌شود.»^[4]

ب- مفهوم شرعی «ساعة»: یعنی همان زمانی که قیامت برپا می‌شود.^[5]

3- وجه تسمیۀ «ساعة»

دلیل این نامگذاری نزدیک‌بودن قیامت بوده، زیرا هرچیز آمدنی نزدیک است، یا به سبب سرعت حساب در آن روز، یا چون به طور ناگهانی در یک زمانی فرا می‌رسد، یا اینکه در روز قیامت، ارواح سریع به جسم‌ها منتقل می‌شوند و یا بنا به دلایل دیگر، «ساعة» نامیده شده است.^[6]

4- مفهوم أشراط السّاعة

یعنی همان نشانه‌ها و علائم پیش از قیامت که بیانگر نزدیکی و برپایی آن و اتمام دنیا هستند.^[7]

5- اصطلاحات و انواع شرعی قیامت

از نظر شریعت، قیامت بر سه نوع است:

أ- قیامت صغری

همان مرگ انسان که هرکس بمیرد، قیامتش فرا رسیده و وارد جهان آخرت می‌شود.

ب- قیامت وسطی

وفات مردم یک قرن.

ج- قیامت کبری

برانگیخته‌شدن مردم از قبرها برای حساب و جزا.^[8]

6- مراد از «ساعة» در قرآن کریم

هدف از آن، قیامت کبری است.^[9]

7- انواع نشانه‌های قیامت

این علائم بر دو نوع هستند:

أ- نشانه‌های صغری

علائمی که سال‌هایی طولانی پیش از فرارسیدن قیامت آشکار می‌گردد و مرسوم و متداول است؛ مانند از بین‌رفتن عالمان، ظهور جهل، نوشیدن شراب، فخر به بنا و ساختمان و خانه و امثال آن.

برخی از این نشانه‌ها همزمان با علائم کبری هستند.

ب- نشانه‌های کبری

امور مهم و بزرگی که نزدیک قیامت به وقوع می‌پیوندند و مرسوم و رایج نیستند؛ همچون ظهور دجّال، نزول سیّدنا عیسی، خروج یأجوج و مأجوج و طلوع خورشید از سمت مغرب.^[10]

8- فلسفۀ پیش‌انداختن نشانه‌های قیامت و آگاه‌نمودن مردم از آن‎ها

قرطبی / می‌گوید: «دلیل جلوانداختن نشانه‌های قیامت و آگاه‌نمودن مردم از آن‎ها این است که از خواب بیدار شوند و مواظب باشند و توبه و رجوع نمایند تا مبادا ناگهان فرا رسد و دیگر فرصت جبران نباشد. بنابراین شایسته است که مردم پس از ظهور نشانه‌های قیامت، به فکر خویش باشند و دنیا را رها کنند و برای زمان موعود آماده شوند، والله أعلم.»^[11]

---

[1]- معجم مقاییس اللّغة، ابن فارس، ج 3، ص 260.

[2]- لسان العرب، ج 7، ص 328.

[3]- نک: معجم مقاییس اللّغة، ج 3، ص 116.

[4]- التّذکرة، ص 245.

[5]- نک: أشراط السّاعة، یوسف وابل، ص 73.

[6]- نک: التّذکرة، صص 245- 246.

[7]- نک: معجم مقاییس اللّغة، ج 3، ص 360؛ التّذکرة، ص 709؛ لسان العرب، ج 7، ص 328؛ فتح الباری، ج 13، ص 79.

[8]- نک: أشراط السّاعة، صص 74- 75.

[9]- همان، ص 75.

[10]- نک: التّذکرة، صص 709- 710؛ أشراط السّاعة، ص 77.

[11]- التّذکرة، ص 709.