12. موضع اسلام نسبت به برخی از مسائل معاصر

12. موضع اسلام نسبت به برخی از مسائل معاصر

12-1. موضع اسلام نسبت به عقل

أ‌.        عقل: یعنی نوری معنوی که نفس از طریق آن، علوم ضروری و نظری را درک کرده و می‌فهمد.

ب‌.   برخی از مصادیق عقل: عقل بر علم و نیز بر ویژگی‌های خوب و بد و کمال و نقصان اشیا اطلاق می‌گردد.

ت‌.   جایگاه عقل در اسلام: بدون تردید اسلام جایگاه و ارزش عقل را والا گردانیده و از دیدگاه این دین، عقل اساس تکلیف و معیار اهلیّت است.

در بسیاری از آیات قرآن فرمان به تعقّل و بررسی و تدبّر داده شده و عاقلان و اندیشمندان تحسین گشته‌اند.

علاوه بر این، آیات فراوانی در نکوهش افرادی که از عقلشان استفاده نکرده و عادت به تقلید کورکورانه دارند و بدون دلیل و آگاهی، راه پدرانشان را در پیش گرفته‌اند، آمده است.^[1]

ث‌.   وظیفۀ عقل: عقل نوری است که الله تعالی آن را در وجود انسان به ودیعت گذاشته تا اشیا و حقایق زندگی را برایش روشن سازد و انسان توسّط آن، از الله و رسولش آگاه شود و از این طریق، به آسمان‌ها و زمین بنگرد و اسرار هستی را درک نماید، به خود و نشانه‌های الهی در اطرافش بیندیشد و بدین وسیله و در حدّ توان، به بسیاری از امور اعتقادی برسد و در نتیجه، به منافع دینی و دنیوی دست یابد.^[2]

وظیفۀ عقل به طور خلاصه بیان گردید.

ج‌.    محدودۀ عقل: هر چند اسلام عقل را مهم و باارزش دانسته و وظیفۀ مهمّی را بر عهدۀ وی گذاشته است، امّا دین اسلام آن را محدود و مقیّد نموده تا توان عقلی در پسِ امور غیبی که قدرت فهم و درک حقیقت آن‌ها را ندارد، پراکنده و نابود نگردد؛ اموری مانند ذات الهی، روح، بهشت، دوزخ، کیفیّت صفات الهی و ...، چون عقل بشری چارچوب معیّنی برای عمل دارد و اگر از آن محدوده تجاوز نماید، قطعا گمراه خواهد گشت و گرفتار پیچ و خم‌های دشواری خواهد شد. بنابراین محدودۀ عقل همان امور محسوس است.

ولی در زمینۀ امور غیب نمی‌تواند نظر دهد، چون آن‌ها را درک نمی‌کند و در این باره، باید بر متون شرعی اعتماد نماید.

ح‌.    اسلام عقل‌ها را حفاظت نموده و باارزش دانسته است: به همین سبب، نوشیدن شراب و استعمال موادّ مخدّر را به طور کل و نیز هر آنچه منجر به فساد عقل شود را حرام و ممنوع کرده است.

 با وجود اینکه اسلام عقل‌ها را باارزش دانسته و آن‌ها را از تضادّ و تناقض حفظ نموده و عاقلان را از آشفتگی فکری و تباهی و بی‌خردی حفاظت کرده است، دینی روشن و آسان و قابل اجرا بوده و دروازه‌هایش بر روی هر کسی باز است.

12-2. اسلام و علم

أ‌.        اسلام دین علم و حقیقت و بلکه دشمن جهل و خرافه است و قرآن کریم و سنّت نبوی بر اساس علم صحیح هستند.

ب‌.   برخی از نمونه‌های توافق میان اسلام و علم از این قرار است:

1.     دین اسلام کسب دانش را نوعی تکلیف و واجب دانسته است؛

2.     نخستین عبارت نازل‌شده از قرآن کریم، دستور به فراگیری علم داد؛

3.     الله ـ علم و عالمان را ستوده است؛

4.     سازگاری اسلام با حقایق علمی؛

5.     توافق و هماهنگی دلایل حسّی، علمی و تجربی بر صداقت مسائل و احکام دین اسلام؛

6.     علوم تجربی اسلام را تایید نموده و تاکید بر صحّت مسائل آن دارد.

12-3. اسلام و کار

از دیدگاه اسلام، کار ارزشی فراوان و جایگاه متمایزی دارد و دین اسلام برای کار و تلاش، شیوه‌ای جذّاب و کامل ترسیم نموده که بر اساس تعادل و برابری میان حقوق کارگران و صاحبان کار است.

همچنین اسلام تاکید بر رعایت حقوق انسان و تکریم و ارزش وی دارد تا عضوی مفید در این دنیا باشد.

وضعیّت کار و اشتغال از اموری است که تمدّن اسلامی توجّه فراوانی به این موضوع نموده؛ آن هم با پیگیری تغییر و تحوّلاتش و همگام‌شدنش با احکام و ضوابط و توجّه بسیار بر رعایت نیازهای کارگر و کارفرما.

یکی از امتیازات سازمان کار در اسلام، اکرام کارگران و دعوت آشکار به کار حرفه‌ای و صنعت و اعتبار آن به عنوان وسیله‌ای مهم و باارزش برای هر کس که توانایی انجامش را دارد و نیز لحاظ‌کردن آن به عنوان صفتی از صفات مسلمانانی که زندگی شرافتمندانه‌ای دارند، است.^[3]

در شرح این کتاب، مطالبی دربارۀ موضوع مذکور بیان شده و مباحث زیر مطرح گشته است:

أ‌.        مفهوم کار و عمل در اسلام و موارد مربوط به آن؛

ب‌.   دعوت اسلام؛ یعنی قرآن و سنّت به کار و تلاش؛

ت‌.   منع تنبلی و بیکاری از سوی اسلام؛

ث‌.   تعیین قوانینی که باعث نظم کار می‌شود؛ مانند قرارداد، نوع کار، مدّت آن، حقوق و تکالیف کارگران.

12-4. اسلام و سلامت عمومی

در قرآن کریم و سنّت نبوی، اشارات و ارشاداتی در مورد حفظ سلامتی آمده است. در مبحث مربوط به مسألۀ مزبور، نمونه‌هایی از این قبیل نقل شده، که به طور خلاصه عبارت است از:

أ‌.        دین اسلام به میانه‌روی در خوردن و نوشیدن توصیه نموده است؛

ب‌.   وجود اشاراتی فراوان برای حفظ سلامتی؛

ت‌.   ورود متون بسیاری دربارۀ مشروعیّت درمان و راهنمایی و ارشاد مردم بر این کار؛

ث‌.   ارشاد و سفارش مردم به جرّاحی پزشکی؛

ج‌.    پیامبر ج مردم را تشویق به فراگیری علم پزشکی و پیشرفت در آن کردند؛

ح‌.    کمک دانشمندان مسلمان به توسعه و پیشرفت علم پزشکی؛

خ‌.    از دیدگاه فقیهان، حفظ سلامتی یکی از مقاصد و اهداف شریعت است؛

د‌.      اسلام پیش از آفرینش و تولید مثل، به سلامتی انسان اهمّیت داده است؛

ذ‌.      بیان برخی امور درمانی؛

ر‌.       آداب غذاخوردن در دین اسلام، دارای اشارات بسیاری برای حفظ سلامتی است؛

ز‌.       شریعت اسلام قوانینی را برای حفاظت از حوادث تعیین کرده است.

12-5. اسلام و نظافت

در اصل تحقیق پیش رو، مبحثی به بیان مسائل متعدّد نظافت از دیدگاه اسلام اختصاص یافته است؛ از جمله:

1.     بررسی حدیث مربوط به ویژگی‌های فطری؛

2.      مطالب موجود دربارۀ مشروعیّت وضو؛

3.     بیان و شرح مشروعیّت غسل؛

4.     تشویق اسلام بر نظافت عمومی؛

هر یک از مباحث فوق، مورد شرح و تبیین قرار گرفته است.

---

[1]- نک: مباحث فی العقل، صص 223- 224.

[2]- همان.

[3]- نک: العمل عند المسلمین رؤیة حضاریة، ابراهیم مزینی، صص 11- 12.