13. صلح، همزیستی، مدارا، اجبار، خشونت، تروریسم و جهاد

13. صلح، همزیستی، مدارا، اجبار، خشونت، تروریسم و جهاد

13-1. اسلام و حفظ صلح جهانی

اسلام – چنانکه مشخّص است- دین صلح، خیر، عدالت و احسان بوده و حتّی در حالت جنگ که بنا به دلایلی منطقی و عقلی صورت می‌گیرد، این ویژگی‌ها باقی است.

بنابراین در غیر جنگ، موارد مذکور روشن‌تر و هویداتر خواهد بود. برخی از نشانه‌ها و جلوه‌های علاقۀ اسلام بر صلح و آسایش و امنیت و آزادی مردم، از این قرار است:

أ‌.        واژۀ «سلام» یا صلح از کلمات پرتکرار در دین اسلام است؛

ب‌.   اسلام به دنبال حفظ اموال است؛

ت‌.   اسلام قصد حفاظت از جان‌ها را دارد؛

ث‌.   اسلام تجاوز و ستم فرد بر خودش را نیز حرام کرده است؛

ج‌.    دین اسلام آزادی‌ها را تضمین و منظّم کرده است.

13-2. اسلام و همزیستی و مدارا

أ‌.        احکام اسلام منحصر بر رفتار مسلمانان در میان خودشان نیست، بلکه عام است و تمامی مردم را با وجود تفاوت در ادیان شامل می‌شود. در دین اسلام شیوۀ تعامل و برخورد با تمامی طبقات مردم؛ یعنی مسلمانان و دیگران بیان شده است.

این موضوع نشان می‌دهد که اسلام دینی قابل اجرا و واقعی است و نظریّاتی تمثیلی و نمادین نیست که با زندگی واقعی و شرایط مردم همخوانی نداشته باشد.

الله تعالی انسان‌ها را آفرید و مقرّر نمود که برخی از آنان، کافر و برخی مؤمن خواهند بود.

همچنین فرمان داد که مردم به سوی هدایت و رستگاری فرا خوانده شوند، امّا دعوتگران را مکلّف نساخت که مردم را به اجبار وارد دین حق کنند:

﴿إِنۡ عَلَیۡکَ إِلَّا ٱلۡبَلَٰغُ﴾ [الشّورى: 48]

«بر [عهدۀ] تو فقط تبلیغ [رسالت] است.»

از این رو، قانون اختلاف در میان مردم پابرجا و موجود بوده و در قرآن کریم چنین آمده است:

﴿وَلَوۡ شَآءَ رَبُّکَ لَجَعَلَ ٱلنَّاسَ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗۖ وَلَا یَزَالُونَ مُخۡتَلِفِینَ١١٨ إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّکَ﴾ [هود: 118-119]

«و اگر پروردگارت می‌خواست، [همۀ] مردم را یک امّت قرار می‌داد، ولی [آنان] همواره متفاوت هستند، مگر کسی ‌که پروردگارت [بر او] رحم کند.»

این موضوع به معنای تایید باطل و پذیرش یا جواز تمامی مذاهب یا رضایت به آن‌ها و ردننمودن و بیان‌نکردن بطلانشان و دعوت‌نکردن آنان به سوی حقیقت نیست.

ب‌.   کسی که به متون شرعی و تاریخ مسلمانان دقّت نماید، روح تسامح و مدارا را در آن‌ها بسیار روشن و شفّاف می‌یابد.

ت‌.   در مبحث مربوط به این موضوع؛ یعنی در شرح تحقیق حاضر، مطالبی مختصر دربارۀ تسامح که تقریبا هم‌معنا با اصطلاح همزیستی است و نیز برخی از نمودهایش در شریعت روشن اسلام و تاریخ مسلمانان بیان شده است؛ آن هم با تبیین مفهوم تسامح، اهمّیت پژوهش دربارۀ تسامح و مدارای اسلامی، بیان اینکه تسامح اسلامی زائیدۀ فکر و مکارم اخلاق است، تعیین قوانینی عمومی برای تسامح در دین اسلام و نیز شهادت تاریخ بر مدارا و خوشرفتاری مسلمانان.

13-3. دیدگاه اسلام دربارۀ اجبار

در این مبحث، موارد زیر بررسی شده است:

أ‌.        مفهوم اکراه و اجبار؛

ب‌.   موضع اسلام نسبت به مخالفان؛

ت‌.   اجبارنکردن دیگران برای پذیرش دین اسلام؛

ث‌.   گواهی افراد غیرمسلمان بر تسامح و مدارای مسلمانان.

13-4. موضع اسلام نسبت به خشونت

أ‌.        عنف یعنی شدّت و خشونت و ستم در مواردی که نیاز به نرمی و مهربانی دارد.

عنف در اصطلاح جهان امروز به معنای خشونت در سخن و بیان و ... است که منافات با مدارا و مهربانی دارد.

در مبحثی که به این موضوع اختصاص یافته، دیدگاه اسلام دربارۀ خشونت و نیز نمونه‌هایی از نرمی پیامبر ج با مخالفان روشن گشته است.

ب‌.   موضع اسلام نسبت به خشونت: بدون تردید دین اسلام خشونت را رد نمود و مردم را از آن بر حذر داشت و آنان را از پیامد و عواقب بدش باخبر ساخت.

همان گونه که نرمی و مدارا را واجب گرداند و مردم را به این کار تشویق کرد.

متون فراوانی از قرآن و سنّت، به طور صریح یا تلویحی در این زمینه آمده و مردم را به مهربانی و ملایمت فرمان داده و آنان را از خشونت باز می‌دارد. یا اینکه نرمی و مدارا را ستوده و خشونت و درشتی را نکوهش کرده است. اسلام این موارد را در زمینه‌های مختلفی یادآورد شده است؛ همچون در عمل دعوت إلی الله، دعوت به تغییر و اصلاح یا در امور خصوصی و عمومی.

ت‌.   در مبحث مذکور، مواردی از متون شریعت که فرمان به نرمی و خوشرفتاری و ترک خشونت داده‌اند، بیان شده است.

13-5. جهاد در اسلام

أ‌.        حقیقت جهاد: شیخ عبدالرّحمان سعدی / می‌گوید: «جهاد یعنی تلاش و کوشش در هر کاری که باعث تقویت و اصلاح و یکپارچگی و اتّحاد مسلمانان ‌شود و تجاوز دشمنان را با هر روش و وسیله‌ای که ممکن باشد، دفع ‌کند یا کاهش دهد.»^[1]

ب‌.   انواع جهاد از دیدگاه اسلام: «جهاد بر دو نوع است: جهادی که هدف از آن، صلاح و مصلحت مسلمانان و اصلاح عقاید، اخلاق، آداب، تمامی امور دینی و دنیوی و رشد و تربیّت علمی و عملی آنان است.

اصل و پایۀ جهاد، همین نوع بوده و نوع دوم متّکی به آن است؛ یعنی جهادی که هدفش، دفع تجاوز دشمنان اسلام و مسلمانان؛ همچون کافران و ملحدان و تمامی دشمنان دین، و مقاومت در برابر آنان است.

این دو نوع با دلیل و برهان و زبان صورت می‌گیرد و نیز جهاد با سلاح در زمان و مکان مناسب.»^[2]

ت‌.   در مبحث مربوط به موضوع فوق، اهداف جهاد در اسلام، توضیح و مفهوم قید «فی سبیل الله»، بررسی بخشی از سیرۀ نبوی دربارۀ جهاد، آداب جنگ از دیدگاه اسلام، ردّ اتّهامات وارده بر جهاد مسلمانان و نمونه‌هایی از اخلاق و خوشرفتاری مسلمانان در میدان نبرد روشن گشته و نیز بیان شده که پیامد و نتایج بد رفتار مسلمانانی که آداب جهاد را رعایت نمی‌کنند، بر خودشان و نه بر اسلام برمی‌گردد.

13-6. دیدگاه اسلام دربارۀ تروریسم

أ‌.        مفهوم لغوی ارهاب و ترور، ترساندن است.

از دیدگاه عالمان، این واژه بسیار مبهم و پیچیده است و هر کسی تفسیری از آن دارد.

همچنین اصطلاح مزبور در دوران معاصر، رواج بسیاری پیدا کرده و هیچ یک از واژگان سیاسی از نظر رواج و شهرت رسانه‌ای، این گونه نیست.

ب‌.   در شرح این تحقیق، تعریفات مختلفی برای اصطلاح مورد بحث بیان شده است.

ت‌.   همچنین موضع اسلام نسبت به ترور و تروریسم روشن گشته و به طور کلّی، موارد زیر مطرح شده است:

-       حمایت از محدودۀ اسلام و دفاع از آن، ترور نیست؛

-       دین اسلام از ترور و ارهابی که هدفش فساد در زمین باشد، به شدّت نهی کرده است.

---

[1]- نک: وجوب التّعاون بین المسلمین، عبدالرّحمان سعدی، ص 7.

[2]- همان، صص 7- 8.