5- کتاب روزه

5- کتاب روزه

شامل مباحث ذیل:

1- فقه احکام روزه

2- احکام روزه

3- سنت‌‌های روزه

4- روزه‌‌ی نافله

5- اعتکاف

1- فقه و احکام روزه

روزه عبارت است از خودداری از خوردن، نوشیدن، همبستری (جماع) و سایر مواردی که ابطال روزه را به دنبال دارد، از طلوع فجر ثانی تا غروب خورشید به نیت روزه برای کسب تقرب به الله متعال.

حکمت تنوع عبادات

الله متعال عبادات را در قالب‌‌های متنوعی مطرح نمود تا این‌گونه بندگانش را بیازماید که آیا از هوای نفس پیروی می‌‌کنند یا اینکه امر پروردگارشان را جامه‌‌ی عمل می‌‌پوشانند تا درهای خیر و خوبی را به سوی آن‌ها بگشاید.

بنابراین بخشی از عبادات را با خودداری از اموری همراه نمود که انسان دوست دارد، مانند روزه که در واقع خودداری از آب و غذا و همبستری برای کسب رضایت پروردگار است. و بخشی از عبادات را با بخشش اموال که نزد انسان محبوب است همراه نمود، مانند زکات و صدقه که در واقع هریک از این عبادات از نوع بخشش مالی است که محبوب انسان می‌‌باشد اما در راه الله متعال و جهت کسب رضایت او پرداخته می‌‌شود. و چه بسا برشخصی پرداختن و انفاق کردن اموال زیادی آسان باشد اما یک روز هم روزه نگیرد یا بالعکس.

از این‌‌رو الله متعال عبادات را متنوع و گوناگون قرار داد تا اینکه بندگانش را مورد امتحان و آزمایش قرار دهد و این‌گونه دروازه‌‌های وسیع و گسترده‌‌ای برای رسیدن به او تعالی فرا روی ایشان قرار دهد و از سوی دیگر راه‌‌های کسب ثواب و پاداش را آسان و میسر نماید.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿ٱلۡیَوۡمَ أَکۡمَلۡتُ لَکُمۡ دِینَکُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَیۡکُمۡ نِعۡمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِینٗاۚ فَمَنِ ٱضۡطُرَّ فِی مَخۡمَصَةٍ غَیۡرَ مُتَجَانِفٖ لِّإِثۡمٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِیمٞ﴾ [المائدة: 3] «امروز دینتان را کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام نمودم و اسلام را [به عنوان بهترین] دین برایتان برگزیدم. اما هر کس [برای حفظ جان خود و] بدون آنکه به گناه متمایل باشد، [به خوردن گوشت‌های ممنوعه] ناچار شود [گناهی بر او نیست]. به راستی که الله آمرزندۀ مهربان است».

صحت و پاکی قلب

صحت و پاکی قلب و استقامت و پایداری آن با روی آوردن کامل آن به پروردگار متعال و انس گرفتن با او تعالی و لذت بردن از مناجات با او میسر خواهد بود. از آنجایی که خوردن و نوشیدن اضافی و سخن گفتن و خواب زیاد و نیز آمیختن بیش از حد با مردم، انسان را از الله دور می‌کند و مانعی میان رابطه‌‌ی او با پروردگارش می‌‌شود و او را به هر سمت و سویی می‌‌کشاند، رحمت الله چیره‌‌ی مهربان نسبت به بندگانش، اقتضا می‌کند برای آن‌ها روزه را به عنوان عبادتی مقرر کند تا خوردن و نوشیدن اضافی بدن را از بین برده و قلب خالی و عاری از هرگونه شهوت شود که مانعی در مسیر حرکت به سوی الله متعال می‌‌باشد.

همچنین اعتکاف را برای بندگانش تشریع کرده است که هدف از آن توجه قلب به سوی الله و خلوت با او تعالی و جدا شدن از غیر او باشد. و نیز برای امت تشریع نموده که زبانش را از آنچه سودی در آخرت نخواهد داشت، باز دارد و نماز شب را مقرر نمود که برای قلب و جسم مفید است.

حکمت مشروعیت روزه

1- روزه وسیله‌‌ای است جهت کسب تقوای الهی با انجام واجبات و ذکر محرمات است؛

2- روزه باعث می‌‌شود انسان به کنترل نفس و فروتنی و فرمانبرداری آن عادت کند و درواقع تمرینی است برای تحمل مسئولیت و صبر بر مشکلات و مشقت‌‌ها؛

3- روزه باعث می‌‌شود هر مسلمانی متوجه دردها و رنج‌‌های برادر مسلمانش شود و این خود موجب می‌‌شود تا به فقرا و مساکین انفاق و احسان کند و با چنین رفتاری محبت و برادری میان مسلمانان محقق می‌‌شود.

4- یکی از ثمرات روزه تزکیه نفس و پاکی آن از رذایل اخلاقی می‌‌باشد.

5- یکی دیگر از ثمرات روزه، استراحت دستگاه گوارش است. دستگاه گوارش در مدت زمان روزه از هرگونه پرخوری و سوء هاضمه دور می‌‌باشد و این‌گونه فعالیت و سلامتی خود را به خوبی از سر می‌‌گیرد.

فقه روزه

روزه دو نوع است:

الف) روزه‌‌ی اصغر: عبارت است از خودداری از خوردن آب و غذا از صبح تا غروب خورشید و مثال آن روزه‌‌ی ماه رمضان و روزه نفلی می‌‌باشد.

ب) روزه‌‌ی اکبر: و آن عبارت است از بازداشتن قلب و اعضا از آنچه الله متعال حرام کرده است. چه در باب نیت‌‌ها، اقوال، اعمال و اخلاق، در تمام شبانه‌روز و بلکه در تمام طول عمر.

این نوع روزه (روزه‌‌ی اکبر) از هنگام بلوغ انسان آغاز شده و تا زمان مرگش ادامه دارد و افطار آن پس از مرگ و با آب حوض کوثر و زایده جگر ماهی و پس از آن جاودانگی در بهشت و در میان نعمت‌‌های همیشگی خواهد بود، نعمت‌‌هایی که هیچ چشمی آن‌ها را ندیده و هیچ گوشی آن‌ها را نشنیده و به هیچ قلبی خطور نکرده است.

این از رحمت الله متعال است که روزه‌‌ی اصغر را به مثابه‌‌ی وسیله و نردبان برای آغاز روزه‌‌ی اکبر قرار داده است. روزه‌‌ی اکبری که انجام همه‌‌ی اوامر الهی و دوری از هر آن چیزی است که الله متعال از آن نهی کرده است.

 چنانچه می‌‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیۡکُمُ ٱلصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ١٨٣﴾ [البقرة: 183] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما واجب شده است همان‌گونه که بر کسانی‌ که پیش از شما بودند [نیز] واجب شده بود؛ باشد که پرهیزگار شوید».

اما کفار هیچ بهره‌‌ای از روزه‌‌ی اصغر و اکبر ندارند و بدیهی است که هیچ ثواب و پاداشی در این زمینه نخواهند داشت و بلکه همچون حیوان و بلکه گمراه‌‌تر از آن‌ها می‌‌باشند که از هیچ امری خودداری نمی‌‌کنند.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿وَلَقَدۡ ذَرَأۡنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرٗا مِّنَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِۖ لَهُمۡ قُلُوبٞ لَّا یَفۡقَهُونَ بِهَا وَلَهُمۡ أَعۡیُنٞ لَّا یُبۡصِرُونَ بِهَا وَلَهُمۡ ءَاذَانٞ لَّا یَسۡمَعُونَ بِهَآۚ أُوْلَٰٓئِکَ کَٱلۡأَنۡعَٰمِ بَلۡ هُمۡ أَضَلُّۚ أُوْلَٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡغَٰفِلُونَ١٧٩﴾ [الأعراف: 179] «و بی‌تردید، بسیارى از جنّیان و آدمیان را براى دوزخ آفریده‌ایم؛ [چرا که‌] دل‌هایی دارند که با آن‌ها [حقایق را] درک نمى‌کنند و چشمانى دارند که با آن‌ها [نشانه‌های توان و تدبیر الهی را] نمى‌بینند و گوش‌هایی دارند که با آن‌ها [سخنان حق را] نمى‌شنوند. آنان همچون چارپایانند، بلکه [از آن‌ها هم] گمراه‌تر. [آرى،] آنانند که [از آخرت] غافلند».

جایگاه روزه

روزه‌‌ی رمضان رکن چهارم از ارکان اسلام است. الله متعال جهت بزرگداشت و بیان شرافت روزه، آن ‌‌را به خود نسبت داده است. الله متعال روزه را در سال دوم هجری فرض نمود. و به دلیل جایگاه والای روزه، آن‌‌ را براین امت و امت‌‌های پیشین فرض کرده است. و رسول الله ج در طول حیات مبارک نُه رمضان را روزه گرفت.

فضل ماه رمضان

1- الله متعال می‌‌فرماید: ﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِیٓ أُنزِلَ فِیهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡیَصُمۡهُۖ وَمَن کَانَ مَرِیضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَیَّامٍ أُخَرَۗ یُرِیدُ ٱللَّهُ بِکُمُ ٱلۡیُسۡرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ ٱلۡعُسۡرَ وَلِتُکۡمِلُواْ ٱلۡعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰکُمۡ وَلَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ١٨٥﴾ [البقرة: 185] «ماه رمضان، [ماهی] است که قرآن در آن نازل شده است؛ [کتابی] که راهنمای مردم است و دلایل آشکاری از هدایت [با خود دارد] و جداکننده [حق از باطل] است. پس هر یک از شما [که مُقیم و سالم است و] این ماه را دریابد، باید آن را روزه بدارد و هر‌ کس که بیمار یا در سفر باشد، [باید به تعداد روزهایی که روزه نگرفته است] روزهای دیگری [را روزه بگیرد]. الله [با بیان این احکام،] برایتان آسانی می‌خواهد و دشواری نمی‌خواهد تا [بتوانید روزه‌داری در ماه رمضان] را کامل کنید و الله را برای آنکه شما را هدایت کرده است، به بزرگی یاد کنید؛ باشد که شکر گزارید».

2- عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «إِذَا جَاءَ رَمَضَانُ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ، وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ، وَصُفِّدَتِ الشَّیَاطِینُ».^[1]

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمود: «چون رمضان فرا رسد درهای بهشت باز می‌‌شوند و درهای دوزخ بسته می‌‌شوند و شیاطین به زنجیر کشیده می‌‌شوند».

فضل روزه

1- عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «فِی الجَنَّةِ ثَمَانِیَةُ أَبْوَابٍ، فِیهَا بَابٌ یُسَمَّى الرَّیَّانَ، لاَ یَدْخُلُهُ إِلَّا الصَّائِمُونَ».^[2]

 از سهل بن سعد س روایت است که پیامبر ج فرمود: «در بهشت هشت دروازه وجود دارد، در آن دروازه‌‌ای با نام رَیان است که جز روزه‌‌داران وارد آن نمی‌‌شوند».

2- عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «کُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ یُضَاعَفُ، الْحَسَنَةُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعمِائَة ضِعْفٍ، قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: إِلَّا الصَّوْمَ، فَإِنَّهُ لِی وَأَنَا أَجْزِی بِهِ، یَدَعُ شَهْوَتَهُ وَطَعَامَهُ مِنْ أَجْلِی، لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ: فَرْحَةٌ عِنْدَ فِطْرِهِ، وَفَرْحَةٌ عِنْدَ لِقَاءِ رَبِّهِ، وَلَخُلُوفُ فِیهِ أَطْیَبُ عِنْدَ اللهِ مِنْ رِیحِ الْمِسْکِ».^[3]

 از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمود: «هر عملِ انسان چند برابر می‌گردد و (پاداش) هر عمل نیک انسان از ده تا هفتصد برابر افزایش می‌‌یابد. الله متعال می‌‌فرماید: جز روزه که آن برای من است و من خود پاداش آن ‌‌را می‌‌دهم. شهوت و غذایش را به خاطر من رها می‌‌کند. برای روزه‌‌دار دو خوشحالی است: شادی به هنگام افطار و خوشحالی به هنگام ملاقات پروردگارش؛ و بوی بد دهان روزه‌‌دار نزد الله از بوی مشک خوشبو‌‌تر است».

3- عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».^[4]

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمود: «هرکس ماه رمضان را با ایمان و امید پاداش روزه بگیرد، گناهان گذشته وی بخشیده می‌‌شود».

2- احکام روزه

حکم روزه‌‌ی رمضان

روزه‌‌ی رمضان بر هر مرد و زن مسلمان بالغ، عاقل، مقیم، در صورتی که توانایی روزه گرفتن داشته باشد، واجب است. و زنان باید در حالت حیض یا نفاس نباشند.

الله متعال روزه را برای این امت همچون امت‌‌های پیش فرض نمود.

1- الله متعال می‌‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیۡکُمُ ٱلصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ١٨٣﴾ [البقرة: 183] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما واجب شده است همان‌گونه که بر کسانی‌ که پیش از شما بودند [نیز] واجب شده بود؛ باشد که پرهیزگار شوید».

2- عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «إِنَّ الْإِسْلَامَ بُنِیَ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنَّ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَإِقَامِ الصَّلَاةِ، وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ، وَصِیَامِ رَمَضَانَ، وَحَجِّ الْبَیْتِ».^[5]

از ابن عمر ب روایت است که رسول الله ج فرمود: «اسلام بر پنج پایه بنا شده است: گواهی اینکه معبود بر حقی جز الله نیست، اقامه‌‌ی نماز، پرداختن زکات، روزه‌‌ی رمضان و حج بیت الله الحرام».

اثبات وارد شدن ماه رمضان

فرا رسیدن ماه رمضان با دو امر ثابت می‌‌شود:

الف) دیده شدن هلال ماه رمضان از سوی مسلمان عادلی که از قوه‌‌ی بینایی بالایی برخوردار باشد. و اینکه مرد باشد یا زن تفاوتی نمی‌‌کند.

ب) در صورتی که هلال ماه رمضان دیده نشود و ماه شعبان به سی‌‌اُمین روز خود برسد و سی روز کامل شود.

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ ج: «صُومُوا لِرُؤْیَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْیَتِهِ، فَإِنْ غُبِّیَ عَلَیْکُمْ فَأَکْمِلُوا عِدَّةَ شَعْبَانَ ثَلاَثِینَ».^[6]

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمود: «با دیدن هلال ماه رمضان روزه بگیرید و با دیدم هلال ماه شوال روزه بگشایید (و عید کنید)؛ و اگر هلال ماه (رمضان) قابل رویت نبود، شعبان را سی روز کامل محاسبه کنید».

احکام رویت هلال رمضان

چون فرا رسیدن ماه رمضان ثابت شد، روزه گرفتن واجب می‌‌شود. و اگر هلال ماه رمضان با وجود صافی آسمان در شب سی‌‌ام شعبان دیده نشد، فردای آن روز -سی‌‌ام شعبان‌‌- روزه گرفته نمی‌‌شود؛ همچنین اگر به دلیل ابری بودن هوا یا گرد و غبار دیده نشود، چنین عمل می‌‌شود. و اگر مردم بیست و هشت روز روزه گرفتند و پس از آن هلال ماه شوال را دیدند، افطار می‌‌کنند و لازم است که روز بعد از عید را روزه بگیرند. و اگر با شهادت یک نفر سی روز روزه گرفتند و هلال ماه شوال را ندیدند، افطار نمی‌‌کنند تا اینکه هلال شوال را ببینند.

کسی یا کسانی‌که هلال ماه رمضان را می‌‌بینند

1- هرگاه اهل سرزمینی هلال ماه رمضان را ببینند، بر آنان واجب است روزه بگیرند؛ زیرا مطالع هلال مختلف است. هر سرزمین و منطقه‌‌ای برای آغاز روزه و پایان آن حکم مخصوص به خود دارد. و این وابسته به دیدن هلال ماه در هر منطقه می‌‌باشد. بنابراین اگر هلال ماه در مشرق دیده شد باید برای ساکنان مغرب نیز دیده شود. و چون برای ساکنان مغرب دیده شود لازم نیست که حتما نزد ساکنان مشرق دیده شود. و اگر تمام مسلمانان بر مبنای دیده شدن هلال ماه رمضان در یک منطقه روزه بگیرند، امری نیکوست که این خود دلالت بر وحدت و برادری می‌‌کند.

2- بنابراین بر هر مسلمانی لازم است که با دولت خود روزه بگیرد و ساکنان یک منطقه به دو گروه تقسیم نشوند که برخی با دولت همراه بوده و برخی از آن‌ها در این امر با دیگران همراه باشند تا اینکه مانع پراکندگی و تفرقه‌‌ای نشوند که الله متعال از آن نهی کرده است.

2- اگر کسی خود به تنهایی هلال ماه شوال را ببیند و گواهی وی در این زمینه پذیرفته نشود، مخفیانه روزه می‌‌گیرد؛ و هرکس هلال ماه شوال را ببیند و گواهی وی پذیرفته نشود، مخفیانه افطار می‌‌کند. و اگر هلال ماه رمضان در روز دیده شود، هلال شب پیش رو محسوب می‌‌شود. و اگر قبل از خورشید از نظرها پنهان شود، هلال شب گذشته بوده است.

حکم اعلان فرا رسیدن رمضان

 بر امام مسلمانان واجب است که با استفاده از وسایل مشروع و مباح، فرارسیدن ماه رمضان را اعلان کند. و این زمانی است که رویت هلال ماه رمضان شرعا ثابت شده باشد. و امروزه این امر به فضل الله متعال بسیار آسان و محقق است.

از الله متعال می‌‌خواهیم که روزه و عید مسلمانان در نواحی مختلف زمین را در یک زمان قرار دهد.

حکم روزه‌‌ی کسی‌که وقت رمضان را نمی‌‌داند

کسی‌که وقت روزه را به هر دلیلی چون کوری، زندانی بودن و ... نمی‌‌داند، سه حالت دارد:

الف) اگر روزه‌‌ی وی همزمان با ماه رمضان باشد یا اینکه پس از رمضان باشد، روزه‌‌اش صحیح است، مگر در مورد روزهایی که روزه گرفتن در آن‌ها صحیح نیست. (مثل روز عید)

ب) اگر قبل از ماه رمضان روزه گرفته باشد، به عنوان روزه‌‌ی رمضان صحیح نیست؛ زیرا عبادتی را قبل از وقت آن انجام داده است.

ج) اگر در شب و نه روز، روزه گرفته باشد، روزه‌‌اش صحیح نیست. چون شب وقت روزه گرفتن نیست.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿لَا یُکَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ لَهَا مَا کَسَبَتۡ وَعَلَیۡهَا مَا ٱکۡتَسَبَتۡۗ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذۡنَآ إِن نَّسِینَآ أَوۡ أَخۡطَأۡنَاۚ رَبَّنَا وَلَا تَحۡمِلۡ عَلَیۡنَآ إِصۡرٗا کَمَا حَمَلۡتَهُۥ عَلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِنَاۚ رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلۡنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِۦۖ وَٱعۡفُ عَنَّا وَٱغۡفِرۡ لَنَا وَٱرۡحَمۡنَآۚ أَنتَ مَوۡلَىٰنَا فَٱنصُرۡنَا عَلَى ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡکَٰفِرِینَ٢٨٦﴾ [البقرة: 286] «الله به هیچ‌ کس جز به اندازۀ توانش تکلیف نمی‌کند. آنچه [از خوبی] به دست آورده است به سودِ اوست و آنچه [بدی] کسب کرده است به زیان اوست. [پیامبران و مؤمنان گفتند:] «پروردگارا، اگر فراموش یا خطا کردیم، ما را بازخواست نکن. پروردگارا، بارِ گران [و تکلیف سنگین] بر [دوش] ما مگذار؛ چنان که آن را [به مجازات گناه و سرکشی،] بر [دوش] کسانی که پیش از ما بودند [= یهود] نهادی. پروردگارا، آنچه که تاب تحملش را نداریم بر [دوش] ما مگذار و ما را بیامرز و به ما رحم کن. تو یار [و کارسازِ] مایی؛ پس ما را بر گروه کافران پیروز گردان».

حکم کسی‌که در شهری روزه می‌‌گیرد سپس مسافرت می‌‌کند

چون کسی در شهری روزه گرفت و سپس به شهر دیگری مسافرت کرد، حکم وی در روزه و افطار حکم شهری است که به آن سفر کرده است. پس همراه ساکنان آن شهر و مطابق با اوقات آن افطار می‌‌کند. اما اگر کم‌تر از 29 روز همراه آنان عید کرد، پس از عید یک روز روزه بگیرد. و اگر همراه آنان بیش از سی روز روزه گرفت، جز به همراه آنان عید نکند و اگر به شهرش بازگشت، همراه آنان عید کند.

نیت روزه

1- واجب است هر مسلمانی برای کسب پاداش رمضان تلاش کند و در این راستا رمضان را با ایمان و امید پاداش روزه بگیرد نه از روی ریا، خودنمایی، تظاهر، تقلید از مردم، یا پیروی از همشهریانش؛ روزه بگیرد چون الله متعال به آن دستور داده است و امید و پاداش آن ‌‌را از الله متعال داشته باشد و نیز دیدگاه وی در سایر عبادات چنین باشد.

2- نیت کردن برای روزه‌‌ی واجب، در شب قبل از طلوع فجر واجب است. چه روزه ماه رمضان باشد یا روزه‌‌ی واجب دیگری؛ و در مورد رمضان چون یکبار برای کل ماه نیت کند، کافی است و نیز در مورد روزهای متوالی یکبار نیت شود، کفایت می‌‌کند؛ زیرا اصل، نیت کردن است. و در واقع سی روز ماه رمضان به مثابه‌‌ی یک روز می‌‌باشد.

اما نیت کردن روزه نفل در روز نیز جایز است و این زمانی است که بعد از طلوع فجر چیزی نخورده باشد.

3- در صورتی نیت روزه‌‌ی فرض در روز صحیح است که در شب از وجوب آن اطلاع نیافته باشد. چنان‌‌که اگر رویت ماه با دلیل و برهان در وسط روز اقامه شود، باقی روز از خوردن خودداری کند و حتی اگر قبل از اطلاع یافتن از رویت هلال چیزی خورده باشد، به جای آوردن قضایی آن روز بر وی لازم نیست؛ زیرا پس از اطلاع از امر واجب آن ‌‌را انجام داده است.

4- کسی‌که روزه در روز بر وی واجب شود همانند دیوانه‌‌ای که هوشیار شود، کودکی که بالغ شود و کافری که مسلمان شود و ... برای آن‌ها جایز است که در روز نیت روزه کنند گرچه پس از خوردن یا نوشیدن در همان روز باشد و باقی روز را روزه می‌‌گیرند و به جای آوردن قضایی آن روز بر آن‌ها لازم نیست.

5- کسی‌که نیت روزه کرده و سحری کند و پس از سحری، خواب بر وی غالب شود و تا بعد از غروب خورشید بیدار نشود، روزه‌‌ی وی صحیح است و قضایی ندارد. اما در صورتی که در این مورد کوتاهی و تساهل کرده باشد، گنه‌کار بوده و لازم است توبه کرده و طلب آمرزش کند.

6- هرکس نیت افطار کند، درحقیقت افطار کرده است؛ زیرا روزه از دو رکن اساسی تشکیل شده است: نیت و خودداری از خوردن و نوشیدن؛ بنابراین چون نیتِ افطار کند، رکن اول روزه باطل خواهد شد که درواقع اساس همه‌‌ی اعمال می‌‌باشد. و بلکه بزرگ‌ترین و مهم‌‌ترین ارکان عبادت، نیت است.

7- کسی‌که شب سی‌‌ام شعبان بخوابد و بگوید: اگر فردا رمضان بود، روزه می‌‌گیرم؛ و مشخص شود فردای آن شب رمضان است، روزه‌‌ی وی به عنوان روزه‌‌ی ماه رمضان صحیح است.

حکم روزه‌‌ی افراد کهنسال و بیمار

1- کسی‌که به دلیل کهنسالی و بیماری که امید بهبودی آن نیست، نتواند روزه بگیرد -چه مقیم باشد یا مسافر- در برابر هر روزی که روزه نگرفته، فقیری را غذا دهد و این غذا دادن به فقیر، او را کفایت می‌‌کند. بنابراین غذا به تعداد روزهایی که روزه نگرفته، تهیه دیده و فقرا را دعوت کرده یا برای آن‌ها می‌‌فرستد. در این مورد اختیار دارد که در پایان هر روز که روزه نمی‌‌گیرد، فقیری را غذا دهد یا اینکه غذا دادن به آن‌ها را تا آخر رمضان به تاخیر بیندازد. و نیز می‌‌تواند در عوض روزهایی که روزه نگرفته، در برابر هر روز به مقدار نصف صاع از غذا به فقرا بدهد.

2- هرکس عقل خود را از دست بدهد یا دچار هذیان شود، نه روزه بر او واجب است و نه کفاره‌‌ی آن؛ زیرا وی در اصطلاح مرفوع القلم می‌‌باشد. و قلم حساب و کتاب و تکلیف از او برداشته شده است.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیۡکُمُ ٱلصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ١٨٣ أَیَّامٗا مَّعۡدُودَٰتٖۚ فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَیَّامٍ أُخَرَۚ وَعَلَى ٱلَّذِینَ یُطِیقُونَهُۥ فِدۡیَةٞ طَعَامُ مِسۡکِینٖۖ فَمَن تَطَوَّعَ خَیۡرٗا فَهُوَ خَیۡرٞ لَّهُۥۚ وَأَن تَصُومُواْ خَیۡرٞ لَّکُمۡ إِن کُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ١٨٤﴾ [البقرة: 183-184] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما واجب شده است همان‌گونه که بر کسانی‌ که پیش از شما بودند [نیز] واجب شده بود؛ باشد که پرهیزگار شوید. روزهایی معین [را روزه‏دارى کنید]؛ و هر ‌کس از شما که بیمار یا مسافر باشد، [به‌ اندازۀ آن روزهایی که نتوانسته است روزه بگیرد] تعدادی از روزهای دیگر [را روزه بگیرد]؛ و بر کسانی که توانایی آن را ندارند، لازم است کفاره بدهند [و آن، به ازای هر روز،] خوراک‌دادن به یک تهیدست است؛ و هر کس به میلِ خود [بیشتر] نیکویی کند، آن [افزون‌بخشی، به سودِ اوست و] برایش بهتر است؛ و اگر [فضیلت روزه‌داری را] بدانید، روزه برایتان بهتر [از افطار و پرداختِ کفاره] است».

حکم روزه برای زنی که در حالت حیض و نفاس است

زنی که در حالت حیض (همان عادت ماهیانه زنان- پریودی) و نفاس (خونریزی بعد از زایمان) است، روزه گرفتن بر وی حرام است. در این شرایط نباید روزه بگیرد و در عوض به تعداد روزهایی که روزه نگرفته، پس از رمضان قضایی به جای آورَد.

اگر در وسط روز از هریک از این دو حالت پاک شود، یا اینکه روزه‌‌داری در وسط روز مسافر شد بر آن‌ها لازم نیست از خوردن و نوشیدن و به طور کلی افطار کردن، خودداری کنند بلکه تنها چیزی که بر آن‌ها واجب است، به جای آوردن قضایی این روزهاست.

برای زنان جایز است که به خاطر روزه یا حج، با تایید عدم هرگونه ضرر و زیانی از سوی پزشک متخصص، از داروهایی که مانع عادت ماهیانه می‌‌شود، استفاده کنند اما برای زنان بهتر این است که از چنین عملی خودداری کنند تا همه چیز روال عادی خود را طی کند.

روزه برای زن حامله و شیرده

زن حامله و شیرده اگر توانایی روزه گرفتن داشته باشد، روزه می‌‌گیرد و اگر ترس هرگونه ضرر و زیانی در مورد جان خود یا فرزندش احساس ‌‌کند، در رمضان افطار کرده و روزه نگیرد و پس از رمضان قضایی این روزها را به جای آورده و کفاره‌‌ای بر وی نخواهد بود.

روزه گرفتن در سفر

1- برای هر مسلمانی احکام نماز و روزه وابسته به مکانی است که در آن می‌‌باشد. چنان‌‌که در هر مکانی که باشد، تفاوتی نمی‌کند بر روی زمین باشد یا در وسیله‌‌ی نقلیه‌‌ای باشد یا در هواپیما در آسمان یا در کشتی در دریا؛ روزه‌‌‌‌دار از خوردن و نوشیدن خودداری کرده و افطار می‌کند.

2- به طور مطلق افطار کردن در سفر افضل است. برای مسافری که افطار کردن و روزه گرفتن در رمضان برای وی تفاوتی ندارد، روزه گرفتن بهتر است. و اگر روزه گرفتن در سفر برای وی مشکل باشد، افطار کردن برای وی در اولویت قرار دارد. و در صورتی که روزه در سفر مشقت و مشکلات زیادی برای او به همراه داشته باشد، افطار کردن در حق وی واجب خواهد بود و پس از مسافرت و رمضان قضایی آن ‌‌را به جای می‌‌آورد.

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ س قَالَ: «کُنَّا نُسَافِرُ مَعَ النَّبِیِّ ج فَلَمْ یَعِبِ الصَّائِمُ عَلَى المُفْطِرِ، وَلاَ المُفْطِرُ عَلَى الصَّائِمِ».^[7]

از انس بن مالک س روایت است که می‌‌گوید: «ما همراه پیامبر ج مسافرت می‌‌کردیم و در سفر نه روزه‌‌دار بر کسی که افطار کرده ایرادی می‌گرفت و نه کسی‌که افطار کرده بر روزه‌‌دار ایرادی جایز می‌‌دانست».

روزه‌‌ی کسی‌که بیهوش می‌‌شود

1- کسی‌که نیت روزه می‌کند و روزه می‌‌گیرد اما تمام روز یا بخشی از آن ‌‌را بیهوش می‌‌شود، روزه‌‌اش صحیح است.

2- کسی‌که عقلش را در رمضان و سایر ماه‌‌ها به دلیل بیهوشی یا بیماری از دست می‌دهد و سپس به هوش می‌‌آید، لازم نیست قضای روزه و نمازش را به جای آورد؛ زیرا در این حالت تکلیف از او برداشته شده است. اما هرکس با اختیار خود و با استفاده از مخدرات یا مست کننده‌‌ها، سبب از دست دادن عقل یا بیهوشی خود شود، چون به هوش آید، به جای آوردن قضای روزه و نمازش بر او واجب است.

احکام روزه‌‌داران

اگر روزه‌‌دار در روز رمضان از روی فراموشی چیزی بخورد یا بنوشد یا همبستری کند، روزه‌‌اش صحیح است و گناهی بر او نیست. و اگر در حالت روزه در خواب محتلم شود، روزه‌‌اش صحیح است و باید غسل کند و گناهی بر او نیست.

و کسی‌که بیمار باشد و روزه گرفتن برای او مشکل و بلکه ضرر داشته باشد، در این‌‌صورت روزه گرفتن بر او حرام است. و پس از بهبودی و باز یافتن سلامتی، قضایی آن‌‌ را به جای آورَد.

افضل این است که مسلمان همیشه از حدث اکبر پاک باشد اما برای روزه‌‌دار تاخیر غسل جنابت و غسل حیض و نفاس تا طلوع فجر جایز است. و روزه وی صحیح می‌‌باشد.

و کسی‌که قصد سفر دارد از امتیازات شریعت برای مسافر استفاده نکند تا اینکه از آبادی شهر فاصله بگیرد. و برای کسی‌که قصد مسافرت در رمضان دارد و نیت افطار در سفر دارد، سنت این است که افطار نکند مگر زمانی که از آبادی شهر فاصله گرفته و دور شود.

و اگر هواپیما قبل از غروب خورشید به آسمان بلند شد و پرواز کرد، برای روزه‌‌دار جایز نیست که افطار کند تا اینکه خورشید غروب کند. و هرکس با این تصور چیزی بخورد که هنوز شب است اما مشخص شود، هنگام غذا خوردنِ وی، روز بوده است، یا این‌که با این تصور افطار کرده باشد که گویا خورشید غروب کرده و وقت مغرب داخل شده است، اما مشخص شود که هنوز غروب نشده بود، روزه‌‌ی وی صحیح است و قضایی بر وی لازم نیست.

و هرکس به خاطر مصلحت دیگری عمدا افطار کند و روزه‌‌اش را بشکند، مثلا برای نجات دادن انسانی که در حال غرق شدن است یا خاموش کردن آتش و ...؛ اجر و پاداش بزرگی دارد و فقط لازم است که قضای آن روز را به جای آورد و گناهی بر او نیست.

کیفیت روزه در سرزمین‌‌هایی که خورشید غروب نمی‌‌کند

کسی‌که در سرزمینی زندگی می‌کند که خورشید در تابستان غروب نمی‌کند و نیز در زمستان طلوع نمی‌کند یا اینکه در سرزمینی زندگی می‌کند که شش ماه روز است و شش ماه شب یا شرایطی مشابه آن حاکم است، در این شرایط باید اوقات نماز و روزه خود را بر اساس نزدیک‌‌ترین سرزمینی که شب و روزش بیست و چهار ساعت بوده و از هم جداست،‌‌‌ تنظیم کند.

و کسی‌که در سرزمینی اقامت دارد که شب و روزش با طلوع فجر و غروب خورشید از هم جدا می‌‌شود، -گرچه یکی از شب و روز طولانی باشد- براساس اوقات مقدر در شریعت روزه بگیرد‌‌ و نمازش را بخواند.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُمۡ وَٱسۡمَعُواْ وَأَطِیعُواْ وَأَنفِقُواْ خَیۡرٗا لِّأَنفُسِکُمۡ﴾ [التغابن: 16] «تا آنجا که می‌توانید، از الله پروا کنید و [حق را] بشنوید و فرمان برید و انفاق کنید که برای خود شما بهتر است».

حکم کسی‌که روزه‌‌ی رمضان را ترک کند

هرکس بر اساس انکار وجوب روزه‌‌ی رمضان، آن‌‌ را ترک کند، کافر می‌‌شود. اما کسی‌که از روی تنبلی آن ‌‌را ترک کند، کافر نمی‌‌شود. و نمازش صحیح خواهد بود اما مرتکب گناه بزرگی شده است؛ زیرا رکن بزرگی از ارکان اسلام را ترک کرده است.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿فَلۡیَحۡذَرِ ٱلَّذِینَ یُخَالِفُونَ عَنۡ أَمۡرِهِۦٓ أَن تُصِیبَهُمۡ فِتۡنَةٌ أَوۡ یُصِیبَهُمۡ عَذَابٌ أَلِیمٌ٦٣﴾ [النور: 63] «پس کسانی ‌که از فرمان[و احادیث صحیح]ش  سرپیچی می‌کنند، باید بترسند از اینکه اندوه و بلایی بر سرشان بیاید یا به عذابی دردناک گرفتار شوند».

حکم کسی‌که صدای اذان صبح را می‌‌شنود درحالی‌‌که ظرف غذا در دست دارد:

کسی‌که صدای اذان را در حالی می‌‌شنود که ظرف غذا در دست دارد، از غذا خوردن دست نکشد تا اینکه نیازش را بر طرف کند.

اموری که روزه را باطل می‌‌کنند

1-   خوردن و نوشیدن عمدی در روز رمضان.

2-   همبستری (آمیزش جنسی) در روز رمضان.

3-   انزال خود خواسته‌‌ی منی در بیداری در اثر بوسیدن همسر یا استمنا یا ... در روز رمضان.

4-   استفاده از آمپول‌‌های مُغَذّی در روز رمضان.

چون روزه‌‌دار این موارد را عمدا و درحالی‌‌که می‌‌داند باعث ابطال روزه می‌‌شوند و در صورتی که روزه‌‌اش را از یاد نبرده باشد، انجام دهد، روزه‌‌اش باطل می‌‌شود.

5-  خروج خون حیض و نفاس در روز رمضان.

6-  ارتداد از اسلام.

7-  دیالیز کلیه؛ دیالیز کلیه دو نوع است:

الف) دیالیز از راه خون؛ که عبارت است از کشیدن خون بیمار از یکی از رگ‌‌ها و قرار دادن آن در دستگاهی که عملکردی چون کلیه دارد علاوه بر اینکه مواردی به آن اضافه می‌‌شود. سپس این خون پاک در مدت سه یا چهار ساعت به بدن بر می‌‌گردد. خروج این خون از بدن و وارد شدن به آن وضو را نمی‌‌شکند اما روزه را باطل می‌‌کند.

ب) دیالیز صفاقی؛ در این نوع، لوله‌‌ای در شکم بیمار بین ناف و زیر ناف گذاشته می‌‌شود که خون و ادرار و مایعات دیگر را جمع می‌‌کند. سپس بیمار به خالی کردن محتویات این لوله می‌‌پردازد.

اما حکم آن: اگر آنچه از این لوله خارج می‌‌شود خون باشد، وضو را نمی‌‌شکند اما اگر ادرار یا مدفوع یا چیزی با ویژگی این دو باشد -که اغلب این‌گونه است- وضو را می‌‌شکند و روزه را باطل نمی‌‌کند.

- قورت دادن خلطی که از سینه خارج می‌‌شود، برای روزه‌‌دار و حتی دیگران حرام است؛ زیرا پلید بوده و برای بدن مضر است. اما باعث ابطال روزه نمی‌‌شود.

اگر خونی از زبان یا دندان‌‌هایش خارج شود یا اینکه غذایی را بچشد، نباید آن‌‌را قورت دهد؛ و چون روزه‌‌دار آن ‌‌را قورت دهد، روزه‌‌اش باطل می‌‌شود.

انواع مبطلات روزه

مبطلات روزه بر دو نوع هستند

الف) وارد شدن موادی به بدن که برای آن مفید باشد و موجب تقویت آن شود. مانند خوردن و نوشیدن و آنچه در حکم این دو می‌‌باشد. از قبیل تزریق خون به بیمار؛ یا وارد شدن موادی که برای بدن ضرر دارد مانند نوشیدن خون یا مواد مست کننده و امثال این‌ها.

ب) خروج موادی از بدن که خشکی و فرسودگی جسم و ضعیف شدن آن ‌‌را به دنبال دارد و بر ضعف و سستی بدن می‌‌افزاید مانند جماع و استمناء و خون حیض و نفاس.

اموری که روزه با آن‌ها باطل نمی‌‌شود، بسیارند

 از جمله: سرمه کشیدن، تزریق آمپول، چکاندن قطره در مجاری ادراری، احتلام، شستشوی مَهبل (داخل فَرْج)، شیاف، استفاده از عطر، رنگ، روغن، پماد، چسب‌‌های درمانی، مداوای زخم‌‌ها، بخور، حنا، قطره‌‌ی چشم و گوش و بینی، قورت دادن آب دهان، استفراغ، حجامت، رگ زدن، خون دادن، خون دماغ، خونریزی، خون زخم‌‌ها، کشیدن دندان، خروج مَذی و وَدی، غسل کردن برای خنک شدن یا نظافت، اسپری تنفسی، خمیر دندان؛ تمام این موارد روزه را باطل نمی‌‌کنند.

و آمپول چون برای مداوا و نه تغذیه باشد، روزه را باطل نمی‌کند مانند انسولین و مانند آن؛ هرچند به تاخیر انداختن آن تا شب بهتر است. همچنین قرص‌‌های زیر زبانی که برای درمان بیماری‌‌های قلبی استفاده می‌‌شود، روزه را باطل نمی‌‌کند؛ زیرا چیزی از آن‌ها وارد شکم نمی‌‌شود بلکه در دهان مکیده می‌‌شوند و از این جهت شبیه مضمضه کردن است اما به این شرط که چیزی از آن قورت داده نشود.

دوربین پزشکان که برای بررسی معده و مشکلات آن از طریق دهان وارد حلق و از آن‌جا وارد مری و سپس معده می‌‌کنند (آندوسکوپی) روزه را باطل نمی‌‌کند. مگر زمانی که آغشته به ماده‌‌ای لغزنده و مغذی باشد تا این‌که به راحتی وارد معده شود که در این صورت باعث ابطال روزه می‌‌شود. (در اصطلاح گاستروسکوپی)

بی‌‌حسی موضعی برخی از اعضا روزه را باطل نمی‌‌کند؛ تفاوتی نمی‌کند از طریق بو کشیدن باشد یا از طریق وارد کردن سوزنی خشک زیر پوست یا تزریق وریدی؛ تمام این موارد روزه را باطل نمی‌‌کند؛ زیرا موضعی هستند و وارد شکم نمی‌‌شوند و عقل و خرد به همراه آن‌ها زایل نمی‌‌شود. اما اگر بیهوشی چنان باشد که بیمار تمام روز به هوش نیاید، در این صورت روزه‌‌اش صحیح نیست و اگر بخشی از روز به هوش آید، روزه‌‌اش صحیح است.

آنژیوپلاستی (بالُن زدن) رگ‌ها نیز روزه را باطل نمی‌کند؛ زیرا مصداق خوردن و نوشیدن نیستند.

تلقیح مصنوعی در رحم زن روزه را باطل نمی‌کند اما خروج منی از مرد برای انجام عمل تلقیح روزه‌‌اش را باطل می‌کند و تفاوتی نمی‌کند که خود باعث خارج شدن آن از بدن شود یا اینکه از بدن او خارج کنند.

هیستروسکوپی^[8] روزه را باطل نمی‌‌کند. همچنین استفاده از آیودی^[9] برای زنان، روزه را باطل نمی‌‌کند.

و رطوبت‌‌ها و خونی که به هنگام معاینه از فرج بیرون می‌‌آید، روزه را باطل نمی‌‌کند؛ زیرا فقط خون حیض و نفاس است که روزه را باطل می‌‌کند.

تنقیه^[10] نیز روزه را باطل نمی‌کند مگر زمانی که مواد غذایی یا آب به همراه داشته باشد.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿یُرِیدُ ٱللَّهُ بِکُمُ ٱلۡیُسۡرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ ٱلۡعُسۡرَ وَلِتُکۡمِلُواْ ٱلۡعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰکُمۡ وَلَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ﴾ [البقرة: 185] «الله [با بیان این احکام،] برایتان آسانی می‌خواهد و دشواری نمی‌خواهد تا [بتوانید روزه‌داری در ماه رمضان] را کامل کنید و الله را برای آنکه شما را هدایت کرده است، به بزرگی یاد کنید؛ باشد که شکر گزارید».

اهدای خون برای روزه‌‌دار

اهدای خون روزه را باطل نمی‌کند اما بهتر است تا بعد از افطار به تاخیر افتد تا اینکه دچار ضعف و سستی نشود.

آنچه برای روزه‌‌دار مکروه است

برای روزه‌‌دار مبالغه در مضمضه و استنشاق و چشیدن غذا بدون ضرورت مکروه است. و نیز جمع کردن بزاق دهان و قورت دادن آن و حجامت در صورتی که به ضعف و سستی منجر شود، مکروه است.

آنچه بر روزه‌‌دار واجب است

واجب است روزه‌‌دار از اموری چون خوردن و نوشیدن و ... که باعث باطل شدن روزه می‌‌شود به هنگام طلوع فجر ثانی خودداری کند. و نیز واجب است از دروغ و دشنام در هر زمانی دوری کند هرچند تاکید این مساله در رمضان بیش‌تر است.

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَنْ لَمْ یَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالعَمَلَ بِهِ وَالجَهْلَ، فَلَیْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ أَنْ یَدَعَ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ».^[11]

از ابوهریره س روایت است رسول الله ج فرمود: «هرکس دروغ و بهتان و عمل به آن و جهل را رها نکند، الله نیازی به پرهیز وی از خوردن و نوشیدن ندارد».

وصال در روزه

وصال عبارت است از روزه گرفتن دو یا بیش از دو روز پشت سرهم بدون اینکه آب و غذایی در بین این روزها استفاده شود.

روزه‌‌ی وصال بر دو نوع است:

1- روزه‌‌ی وصال از سحر تا سحر؛ این نوع روزه جایز است. اما خلاف اولی است.

2- روزه‌‌ی وصال از سحر تا مغرب فردای آن روز یا چند روز به صورت متوالی؛ از روزه‌‌ی وصال به این صورت نهی شده است.

عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الخُدْرِیِّ س أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ج یَقُولُ: «لاَ تُوَاصِلُوا، فَأَیُّکُمْ أَرَادَ أَنْ یُوَاصِلَ، فَلْیُوَاصِلْ حَتَّى السَّحَرِ»، قَالُوا: فَإِنَّکَ تُوَاصِلُ یَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: «لَسْتُ کَهَیْئَتِکُمْ إِنِّی أَبِیتُ لِی مُطْعِمٌ یُطْعِمُنِی، وَسَاقٍ یَسْقِینِ».^[12]

ابوسعید خدری س می‌‌گوید: از رسول الله ج شنیدم که فرمود: «روزه‌‌ها را به یکدیگر وصل نکنید (بدون افطار و خوردن چیزی دو یا چند روز پشت سر هم روزه نگیرید) اگر کسی از شما خواست روزه‌‌ی وصال بگیرد، تا هنگام سحر چنین کند. (آنگاه چیزی بخورد)». اصحاب گفتند: ‌ای رسول الله، شما روزه‌‌ی وصال می‌‌گیرید؟ رسول الله فرمود: «من همچون شما نیستم، من شب را در حالی سپری می‌‌کنم که پروردگارم به من آب و غذا می‌دهد».

بوسیدن و در آغوش گرفتن همسر برای روزه‌‌دار

بوسیدن و لمس کردن و در آغوش گرفتن همسر برای روزه‌‌دار جایز است هرچند باعث تحریک شهوت شود و این زمانی است که بر خویشتن کنترل داشته باشد. اما اگر ترس انزال منی وجود دارد، حرام خواهد بود.

 عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: کَانَ النَّبِیُّ ج «یُقَبِّلُ وَیُبَاشِرُ وَهُوَ صَائِمٌ، وَکَانَ أَمْلَکَکُمْ لِإِرْبِهِ».^[13]

عایشه ل می‌‌گوید: رسول الله ج (همسرانش) را می‌‌بوسید و در آغوش می‌‌گرفت در حالی‌‌که روزه بود. و او از همه‌‌ی شما در کنترل غرایز خویش، قوی‌‌تر بود.

آمیزش جنسی (جماع) در روز رمضان

 1- کسی‌که با استمناء یا در آغوش گرفتن همسر و بدون جماع، موجب انزال منی شود، به دلیل هتک حرمت روزه، گنه‌‌کار خواهد بود. و باید توبه کند و پس از رمضان قضایی این روز را به جای آورد اما کفاره‌‌ای بر او نیست.

2- هرکس در رمضان مسافرت کند و در سفر روزه بگیرد و در روز رمضان با همسرش مجامعت کند، قضایی این روز بر وی واجب است و کفاره‌‌ای ندارد و نیز گناهی بر او نخواهد بود؛ زیرا مسافر است.

3- کسی‌که در روز رمضان و درحالی‌‌که مقیم است، از روی عمد و درحالی‌‌که نسبت به حکم این مساله آگاه است و نیز روزه‌‌اش را به یاد دارد و آن ‌‌را فراموش نکرده است، مرتکب جماع با همسرش شود، به دلیل زیر پا گذاشتن حرمت رمضان گنه‌‌کار بوده و باید توبه کند و علاوه بر آن قضا و کفاره بر وی واجب می‌‌شود. اما اگر در این زمینه مجبور یا جاهل باشد یا اینکه روزه رمضان را فراموش کرده باشد، روزه‌‌اش صحیح است و هیچ گناه و قضا و کفاره‌‌ای بر او لازم نیست. و زن و مرد در این زمینه یکسان هستند.

الف) در برابر تعداد روزهایی که در روز رمضان با همسرش مقاربت دارد، کفاره و قضایی بر وی واجب می‌‌باشد. اما اگر در یک روز چندین بار با همسرش جماع کرد، قضایی آن روز و کفاره‌‌ی یک روز بر او واجب می‌‌باشد.

ب) اگر مسافری که با استفاده از رخصت شرعی روزه نگرفته، ‌از سفر برگردد و همسرش در وسط روز از حیض و نفاس پاک شود، بر او جایز است که با وی مجامعت داشته باشد.

کفاره شکستن روزه به سبب جماع در روز رمضان

کفاره این عمل آزاد کردن برده است. اگر مقدور نبود روزه گرفتن دو ماه پیاپی؛ و اگر این نیز مقدور نبود، غذا دادن به شصت فقیر و برای هر فقیر نصف صاع؛ و اگر این هم برایش مقدور نبود، کفاره ساقط خواهد شد.

از میان مبطلات روزه، کفاره تنها به جماع در روز رمضان تعلق می‌‌گیرد. و این کفاره متوجه کسی خواهد بود که روزه بر او واجب است و این عمل را عالمانه، عمدا و بدون فراموشی انجام داده باشد. اما کسی‌که روزه‌‌ی نفل یا نذر یا قضایی گرفته یا اینکه در سفر روزه دارد و مرتکب مجامعت می‌‌شود، کفاره‌‌ای بر او نیست.

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ ج فَقَالَ: هَلَکْتُ، یَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: «وَمَا أَهْلَکَکَ؟» قَالَ: وَقَعْتُ عَلَى امْرَأَتِی فِی رَمَضَانَ، قَالَ: «هَلْ تَجِدُ مَا تُعْتِقُ رَقَبَةً؟» قَالَ: لَا، قَالَ: «فَهَلْ تَسْتَطِیعُ أَنْ تَصُومَ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ؟» قَالَ: لَا، قَالَ: «فَهَلْ تَجِدُ مَا تُطْعِمُ سِتِّینَ مِسْکِینًا؟» قَالَ: لَا، قَالَ: ثُمَّ جَلَسَ، فَأُتِیَ النَّبِیُّ ج بِعَرَقٍ فِیهِ تَمْرٌ، فَقَالَ: «تَصَدَّقْ بِهَذَا» قَالَ: أَفْقَرَ مِنَّا؟ فَمَا بَیْنَ لَابَتَیْهَا أَهْلُ بَیْتٍ أَحْوَجُ إِلَیْهِ مِنَّا، فَضَحِکَ النَّبِیُّ ج حَتَّى بَدَتْ أَنْیَابُهُ، ثُمَّ قَالَ: «اذْهَبْ فَأَطْعِمْهُ أَهْلَکَ».^[14]

از ابوهریره س روایت است که می‌‌گوید: مردی نزد رسول الله آمده و گفت: ‌ای رسول الله! هلاک و نابود شدم. رسول الله ج فرمود: «چه چیزی تو را هلاک کرده است؟» گفت: در رمضان (در حال روزه) با همسرم جماع کردم. رسول الله ج فرمود: «آیا مالی داری که با آن برده‌‌ای آزاد کنی؟» گفت: نه؛ فرمود: «می‌‌توانی دو ماه پیاپی روزه بگیری؟» گفت: نه؛‌‌ فرمود: «آیا برای تو مقدور است که شصت فقیر را غذا بدهی؟» گفت: نه. راوی می‌‌گوید: سپس آن مرد نشست. در این هنگام زنبیلی از خرما برای رسول الله ج آورده شد. رسول الله ج فرمود: «این خرما را صدقه بده». وی گفت: آیا فقیرتر از ما هم هست؟ در مدینه خانواده‌‌ای محتاج‌تر از ما به این خرماها نیست. با شنیدن این سخنان، رسول الله ج چنان خندید که دندان‌‌های پیشین مبارک آشکار شد. سپس فرمود: «این خرماها را ببر و به خانواده‌‌ات بده».

اموری که باعث قطع پیاپی بودن کفاره روزه نمی‌‌شود:

اموری که باعث قطع شدن پیاپی کفاره روزه نمی‌‌شود، عبارت‌‌اند از: دو عید فطر و قربان، سفر، بیماری که باعث افطار کردن روزه شود، حیض و نفاس.

روش به جای آوردن قضای روزه‌‌ رمضان

1- الله متعال روزه‌‌ی رمضان را بر کسانی‌که هیچ عذری ندارند، واجب نمود. و قضای آن ‌‌را برای کسانی‌که به هر نحوی عذر شرعی موقتی دارند، واجب نمود. عذرهایی چون سفر و حیض.

و بر کسانی‌که هرگز نمی‌‌توانند روزه بگیرند، غذا دادن به فقرا را واجب کرده است. کسانی چون افراد کهنسال و بیمار که امیدی به بهبودی آن‌ها نیست.

2- سنت این است که قضایی روزه رمضان پس از رمضان و به صورت متوالی و پشت سر هم انجام شود و اگر وقت تنگ باشد، پی در پی روزه گرفتن واجب است. اگر قضایی رمضان را بدون عذر تا رمضان سال بعد به تاخیر بیندازد گنه‌‌کار خواهد بود و بر وی قضایی روزهایی که در رمضان روزه نگرفته و نیز توبه و استغفار واجب است.

3- کسی‌که ماه رمضان یا بخشی از آن‌‌ را عمدا و بدون فراموشی و هرگونه عذری، روزه نگیرد، به جای آوردن قضایی رمضان برای او مشروع نیست و گناه بزرگی را مرتکب شده است که به این علت توبه و استغفار بر او واجب است.

به جای آوردن قضایی روزه از جانب مرده

1- کسی‌که بمیرد و به جای آوردن قضایی روزه رمضان بر عهده او باشد، اگر در این زمینه معذور بوده، مثلا بیمار بوده یا عذر دیگری داشته است، به جای آوردن قضایی روزهایی که بنا بر عذر نتوانسته در رمضان روزه بگیرد، از جانب او لازم نیست و نیازی به غذا دادن به فقیران در برابر این روزها نیست. و اگر چنین شخصی توانایی به جای آوردن قضایی آن روزها را داشته، اما این کار را نکرده تا اینکه مرده است، «ولیِ» وی به جای او روزه بگیرد.

2- کسی‌که بمیرد و بر عهده وی روزه‌‌ی نذر یا حج نذر یا اعتکاف نذر و ... باشد، برای «ولیِ» وی مستحب است که از جانب او قضایی این موارد را به جای آورد. و «ولی» همان وارث است. و اگر کسی جز «ولی» از جانب او قضایی را به جای آورد، ‌صحیح و جایز می‌‌باشد. و الله متعال پاداش این عمل را برای مرده و کسی‌که از جانب مرده روزه گرفته، ثبت می‌‌کند.

عَنْ عَائِشَةَ ل أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج قَالَ: «مَنْ مَاتَ وَعَلَیْهِ صِیَامٌ صَامَ عَنْهُ وَلِیُّهُ».^[15]

از عایشه ل روایت است که رسول الله ج فرمود: «هرکس بمیرد و روزه‌‌ای بر عهده او باشد، «ولیِ» او به جایش روزه بگیرد».

روزه گرفتن روز عید

بر هر مسلمانی حرام است که روزهای عید فطر و قربان را روزه بگیرد. و روزه‌‌ی چنین روزهایی صحیح نیست.

ضابطه

اگر نهی وارد شده به خود عبادت بازگردد، به آن حکمِ حرام تعلق می‌‌گیرد و موجب بطلان عبادت می‌‌شود مثلا اگر روز عید روزه بگیرد، روزه‌‌اش حرام است و باطل؛

اگر نهی به قول یا فعل برگردد که مخصوص آن عبادت است، چنین قول یا عملی آن عبادت را باطل می‌‌کند. مانند روزه‌‌داری که چیزی می‌‌خورد؛ در این صورت روزه‌‌اش فاسد می‌‌شود.

و اگر نهی عام باشد و در مورد عبادت‌‌های مختلف مصداق داشته باشد، در این صورت عبادت را باطل نمی‌کند اما از اجر و پاداش آن می‌‌کاهد و مثال آن غیبت برای روزه‌‌دار است. چنان‌‌که غیبت حرام است اما روزه را باطل نمی‌‌کند. و این در تمام عبادات صادق است.

3- سنت‌‌های روزه

1- سنت است که روزه‌‌دار سحری کند؛ زیرا در سحری برکت است. و سنت است سحری را تا قبل از اذان صبح به تاخیر بیندازد و بهترین سحری مومن خرماست.

از برکات سحری، نیرو گرفتن برای اطاعت از الله و عبادت او تعالی می‌‌باشد.

و نیز باعث بیدار شدن به هنگام سحر می‌‌شود که وقت استغفار و دعا و آماده شدن برای شرکت در نماز جماعت صبح می‌‌باشد. و از طرفی سحری کردن مخالفت با اهل کتاب است.

2- سنت است در افطار کردن تعجیل صورت گیرد و هرچه زودتر افطار شود و سنت است که با خرمایی قبل از نماز افطار شود و اگر خرما نبود،‌ با آب؛ و اگر آب هم نیافت، با هر خوراکی یا نوشیدنی حلالی که میسر است افطار کند. و اگر چیزی برای افطار نبود، در قلب خویش نیت افطار کند.

افطار کردن با خرما هم عبادت است و هم غذا و شیرینی و میوه و دواست.

روزه‌‌دار با روزه گرفتن، قند بدنش کاهش می‌‌یابد. با کاهش یافتن قند بدن از حد طبیعی و نرمال آن، روزه‌‌دار احساس ضعف و سستی می‌‌کند. و خوردن خرما به اذن الله متعال قندی را که بدن از دست داده و نیز نشاط بدن را به سرعت باز می‌‌گرداند.

3- سنت است کسی‌که توانایی دارد، روزه‌‌داری را افطاری دهد. در این امر نیکی به فقرا، جلب محبت و کسب اجر و پاداش نهفته است. و هرکس روزه‌‌داری را افطاری دهد، پاداشی چون او حاصل می‌‌کند، بدون اینکه از اجر و پاداش روزه‌‌دار چیزی کاسته شود.

4- سنت است روزه‌‌دار به ذکر و دعای بسیار و تلاوت قرآن مشغول باشد و به هنگام افطار این دعا را بخواند: «ذَهَبَ الظَّمَأُ وَابْتَلَّتِ الْعُرُوقُ، وَثَبَتَ الْأَجْرُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ»:^[16] «تشنگی بر طرف شد، رگ‌‌ها ‌تر شدند و ان‌‌شاءالله پاداش ثابت گشت».

5- برای روزه‌‌دار و دیگران سنت است در ابتدا و انتهای روز و هرگاه که میسر بود مسواک بزند.

6- سنت است چون به روزه‌‌داری دشنام داده شد یا کسی با او درگیر شد، بگوید: من روزه‌‌ام، من روزه‌‌ام.

7- برای روزه‌‌دار سنت است که بر اعمال نیکی چون ذکر و تلاوت قرآن و امر به معروف و نهی از منکر و بخشش و صدقه و تسلی دادن فقرا و نیازمندان و استغفار و توبه و نماز تهجد و صله رحم و عیادت بیمار و... بیفزاید.

8- خواندن نماز تراویح در شب‌های رمضان بعد از نماز عشا سنت است. (یازده رکعت به همراه وتر یا سیزده رکعت با وتر) این تعداد سنت است. و هرکس بر این تعداد بیفزاید، هیچ اشکال و کراهیتی ندارد. و هرکس همراه امام نماز بخواند تا اینکه امام از نماز فارق شود، قیام شب بر او نوشته می‌‌شود.

9- سنت است کسی‌که روزه دارد و به مهمانی دعوت می‌‌شود بگوید: من روزه دارم؛ زیرا رسول الله ج فرمود: «إِذَا دُعِیَ أَحَدُکُمْ إِلَى طَعَامٍ، وَهُوَ صَائِمٌ، فَلْیَقُلْ: إِنِّی صَائِمٌ»^[17]: «هرگاه یکی از شما روزه بود و به صرف غذایی دعوت شد، باید بگوید من روزه‌‌ام».

10- برای روزه‌‌دار و دیگران سنت است که چون نزد قومی غذا خوردند، بگویند: «أَفْطَرَ عِنْدَکُمُ الصَّائِمُونَ وَأَکَلَ طَعَامَکُمُ الْأَبْرَارُ، وَصَلَّتْ عَلَیْکُمُ الْمَلَائِکَةُ»^[18]: «روزه‌‌داران نزد شما افطار کنند و نیکان غذای‌‌تان را بخورند و فرشتگان بر شما درود بفرستند».

11- به جای آوردن عمره در رمضان سنت است. رسول الله ج فرمود: «... عُمْرَةٌ فِی رَمَضَانَ تَقْضِی حَجَّةً أَوْ حَجَّةً مَعِی»^[19]: «... (ثواب) یک عمره‌ در رمضان برابر است با (ثواب) یک حج، یا یک حج همراه من».

کسی‌که در آخرین روز رمضان احرام عمره ببندد و اعمال آن ‌‌را در شب عید انجام دهد، این عمره در رمضان محسوب می‌‌شود؛ زیرا این وقت دخول در احرام است که معتبر است.

12- سنت است که در ده روز پایانی رمضان با انجام انواع عبادت‌‌ها، تلاش و کوشش خود را در عبادت بیش‌تر کند و تمام شب را به عبادت سپری کند و نیز خانواده‌‌اش را برای عبادت بیدار کند و شب قدر را در روزهای فردِ ده روزِ پایانی جستجو نماید.

بهترین و برترین اوقات شرعی

ماه رمضان بهترین ماه‌‌هاست. و ده شب پایانی رمضان، برتر از شب‌های ده روز اول ذی‌‌الحجه می‌‌باشند؛ زیرا در این شب‌ها، شب قدر نهفته است. و روزهای ده روز اول ذی‌‌الحجه برتر از روزهای ده روز آخر رمضان می‌‌باشند؛ زیرا در آن‌ها عید قربان قرار دارد. و روز جمعه بهترین روزهای هفته است. و روز عید قربان بهترین روز سال است. و شب قدر برترین شب سال می‌‌باشد.

فضل شب قدر

شب قدر، شبی با قدر و منزلت والاست. در این شب مبارک هرگونه کار حکیمانه‌‌ای بیان و مقرر گشته است. در این شب روزی و اَجل و اوضاع و احوال سال جاری مشخص و مقدر می‌‌شود.

شب قدر در یکی از شب‌های فرد ده‌‌گانه‌‌ پایانی رمضان است و شب بیست و هفتم تاکید بیش‌تری دارد. الله متعال شب قدر را در یکی از ده شب پایانی رمضان پنهان نموده چنان‌‌که ساعت اجابت دعا در روز جمعه را پنهان داشته و بیان نکرده است، تا اینکه بندگان به عبادت بیش‌تری مشغول شده و اجر و پاداش بیش‌تری کسب کنند.

ویژگی‌‌های شب قدر

شب قدر بهتر از هزار ماه است که برابر است با 83 سال و 4 ماه؛ و این از ویژگی‌‌های این امت است. زنده داشتن این شب با عبادت و ذکر و استغفار و دعای زیاد، مستحب است.

1- الله متعال می‌‌فرماید: ﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِی لَیۡلَةِ ٱلۡقَدۡرِ١ وَمَآ أَدۡرَىٰکَ مَا لَیۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ٢ لَیۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ خَیۡرٞ مِّنۡ أَلۡفِ شَهۡرٖ٣ تَنَزَّلُ ٱلۡمَلَٰٓئِکَةُ وَٱلرُّوحُ فِیهَا بِإِذۡنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمۡرٖ٤ سَلَٰمٌ هِیَ حَتَّىٰ مَطۡلَعِ ٱلۡفَجۡرِ٥﴾ [القدر: 1-5] «همانا ما آن [قرآن] را [به یکباره به سوی آسمان دنیا] در شب قدر نازل کردیم. و تو چه دانی شب قدر چیست؟ شب قدر، بهتر از هزار ماه است. فرشتگان و روح [= جبرئیل] در آن [شب،] به فرمان پروردگارشان برای [انجام] هر کاری نازل می‌شوند. [آن شب] تا طلوع فجر، سلامت [و رحمت] است».

2- عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س عَنِ النَّبِیِّ ج قَالَ: «مَنْ قَامَ لَیْلَةَ القَدْرِ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».^[20]

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمود: «هرکس شب قدر را با ایمان و امید پاداش به عبادت سپری کند، گناهان گذشته‌‌ی وی بخشیده می‌‌شود».

3- عَنْ عَائِشَةَ ل أَنَّهَا قَالَتْ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، أَرَأَیْتَ إِنْ وَافَقْتُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ مَا أَدْعُو؟ قَالَ: «تَقُولِینَ: اللَّهُمَّ إِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّی».^[21]

از عایشه ل روایت است که می‌‌گوید: ای رسول الله! اگر شب قدر را دریافتم چه دعایی بخوانم؟ رسول الله ج فرمود: بگو: «اللَّهُمَّ إِنَّکَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّی»: «یا الله! تو بخشاینده‌ای و عفو و گذشت را دوست داری؛ پس، از من درگذر».

4- روزه‌‌ی نافله

روزه‌‌ی رسول الله:

1- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: «مَا صَامَ النَّبِیُّ ج شَهْرًا کَامِلًا قَطُّ غَیْرَ رَمَضَانَ، وَیَصُومُ حَتَّى یَقُولَ القَائِلُ: لاَ وَاللَّهِ لاَ یُفْطِرُ، وَیُفْطِرُ حَتَّى یَقُولَ القَائِلُ: لاَ وَاللَّهِ لاَ یَصُومُ.^[22]

ابن عباس ب می‌‌گوید: جز رمضان، رسول الله ج هیچ ماهی را به‌‌طور کامل روزه نمی‌‌گرفت. گاهی به اندازه‌اى به روزه (نافله) ادامه مى داد که برخی می‌‌گفتند: به الله سوگند دیگر نمى‌خواهد روزه را بخورد. و گاهی مدت طولانى روزه (نافله) را ترک مى‌کرد تا این‌که برخی می‌‌گفتند: به الله سوگند که قصد ندارد دیگر روزه بگیرد.

2- عَنْ حُمَیْدٍ، أَنَّهُ سَمِعَ أَنَسًا س یَقُولُ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج یُفْطِرُ مِنَ الشَّهْرِ حَتَّى نَظُنَّ أَنْ لاَ یَصُومَ مِنْهُ، وَیَصُومُ حَتَّى نَظُنَّ أَنْ لاَ یُفْطِرَ مِنْهُ شَیْئًا، وَکَانَ لاَ تَشَاءُ تَرَاهُ مِنَ اللَّیْلِ مُصَلِّیًا إِلَّا رَأَیْتَهُ، وَلاَ نَائِمًا إِلَّا رَأَیْتَهُ.^[23]

از حمید روایت است که از انس س شنیده که می‌‌گوید: گاهی رسول الله ج در یک ماه، چند روزِ پیاپی روزه نمی‌گرفت؛ به گونه‌ای که ما گمان می‌کردیم که در آن ماه روزه نخواهد گرفت. و گاهی چندین روز را روزه می‌گرفت؛ چنان که ما فکر می‌کردیم که هیچ روزی را نخواهد خورد. اگر می‌خواستی او را در حالِ نماز شب ببینی، می‌دیدی و چنان‌چه می‌خواستی او را در حالِ خواب ببینی، می‌دیدی. (یعنی رسول الله ج وقتی مشخص برای نماز در شب مشخص نمی‌‌کرد بلکه هرگاه از خواب برمی‌‌خواست، به نماز می‌‌ایستاد).

رهنمود نبوی در روزه‌‌ی نافله

روزه‌‌ی نفل رسول الله ج به سه گونه بوده است:

الف) روزه‌‌ای که رسول الله ج به آن تشویق نموده و بر آن مداومت داشت. مانند: روزه‌‌ی سه روز از هر ماه، روزه‌‌ی دهم محرم.

ب) روزه‌‌ای که به آن تشویق نموده و بیش‌ترین روزها بعد از رمضان را شامل می‌‌شود. مانند: روزه در ماه شعبان.

ج) روزه‌‌ای که به آن تشویق نموده اما روایت نشده که خود رسول الله ج آن ‌‌را انجام داده باشد. که دلیل آن هر عذری می‌‌تواند باشد. مانند: روزه‌‌ی شش روز از ماه شوال؛ روزه‌‌ی روز دوشنبه، یک روز در میان روزه گرفتن، روزه‌‌ی ماه محرم؛ بر ما واجب است که از رسول الله ج اطاعت کنیم و به نیکی در اقوال و اعمال و اخلاق به او اقتدا کنیم.

﴿لَّقَدۡ کَانَ لَکُمۡ فِی رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ لِّمَن کَانَ یَرۡجُواْ ٱللَّهَ وَٱلۡیَوۡمَ ٱلۡأٓخِرَ وَذَکَرَ ٱللَّهَ کَثِیرٗا٢١﴾ [الأحزاب: 21] «یقیناً پیش از عذاب بزرگ [آخرت]، از عذاب نزدیک‌ [و سختی‌های این دنیا] به آنان می‌چشانیم؛ باشد که [به درگاه الهی] بازگردند».

روزه‌‌‌‌ی مشروع

روزه‌‌های مشروع به دو دسته تقسیم می‌‌شوند:

روزه‌‌های واجب: مانند روزه‌‌های ماه رمضان، روزه‌‌ی نذر، روزه‌‌ی کفاره سوگند، روزه‌‌ی قتل غیر عمد، روزه‌‌ی کفاره‌‌ ظهار و روزه‌‌ی کفاره‌‌ی جماع در روز رمضان.

روزه‌‌ی نافله

که خود بر دو نوع است. روزه‌‌های مطلق و مقید که برخی تاکید بیش‌تری دارند.

روزه‌‌ی نافله نه تنها پاداش بزرگی دارد و موجب افزایش اجر و پاداش است، بلکه نقص و کوتاهیِ احتمالی در روزه‌‌ی واجب را جبران می‌‌کند. و از طرفی برای قلب و بدن سودمند است. و در پایان روزه شادی و پاداش به دنبال دارد. و به ‌‌طور کلی اعضا و جوارح مسلمان را حفاظت می‌‌کند.

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س یَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «قَالَ اللَّهُ: کُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ، إِلَّا الصِّیَامَ، فَإِنَّهُ لِی وَأَنَا أَجْزِی بِهِ، وَالصِّیَامُ جُنَّةٌ، وَإِذَا کَانَ یَوْمُ صَوْمِ أَحَدِکُمْ فَلاَ یَرْفُثْ وَلاَ یَصْخَبْ، فَإِنْ سَابَّهُ أَحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ، فَلْیَقُلْ إِنِّی امْرُؤٌ صَائِمٌ. وَالَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ، لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْیَبُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ رِیحِ المِسْکِ. لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ یَفْرَحُهُمَا: إِذَا أَفْطَرَ فَرِحَ، وَإِذَا لَقِیَ رَبَّهُ فَرِحَ بِصَوْمِهِ».^[24]

ابوهریره س می‌گوید: پیامبر ج فرمود: «الله مى‌فرماید: هر عملی که فرزند آدم، انجام دهد، برای خودش می‌باشد، جز روزه که مخصوص من است و من خودم پاداش آن را خواهم داد. روزه سپری (در برابر آتش جهنم) است. پس هرگاه یکی از شما روزه بود، ناسزا نگوید و سر و صدا راه نیندازد. اگر کسی با او درگیر شد یا ناسزا گفت، در جوابش بگوید: من روزه هستم. سوگند به ذاتی که جان محمد در دست اوست، بوی دهان روزه‌دار نزد الله از بوی مشک، خوشبوتر است. روزه‌دار دو بار، خوشحال می‌شود: یکی هنگامی‌که افطار می‌کند. و دیگری زمانی‌که با پروردگارش ملاقات می‌نماید از روزه‌اش شادمان می‌شود».

انواع روزه‌‌ی نافله

روزه‌‌ی نافله‌‌ی مشروع چهار نوع می‌‌باشد:

1- روزه‌‌ای که با تکرار روزها تکرار می‌‌شود. مانند: یک روز در میان روزه گرفتن.

2- روزه‌‌ای که با تکرار هفته‌‌ها، تکرار می‌‌گردد. مانند: روزه‌‌ی روز دوشنبه.

3- روزه‌‌ای که با تکرار ماه‌‌ها تکرار می‌‌گردد. مانند: روزه‌‌ی سه روز در ماه.

4- روزه‌‌ای که با تکرار سال‌‌ها تکرار می‌‌گردد. مانند: روزه‌‌ی روز عرفه، دهم محرم، شش روز از ماه شوال، نه روز اول ذی‌‌الحجه، روزه‌‌ی اکثر روزهای ماه محرم و شعبان.

اقسام روزه‌‌های نافله

روزه‌‌ی نافله به هشت قسمت تقسیم می‌‌شود که عبارتند از:

1- بهترین روزه در میان روزه‌‌های نفل، روزه‌‌ی داود علیه‌‌السلام است. چنان‌‌که یک روز در میان روزه می‌‌گرفت.

2- بعد از ماه رمضان بهترین روزها برای روزه گرفتن ماه محرم است. و روز نهم و دهم محرم از تاکید بیش‌تری برخوردار است. روزه دهم محرم موجب بخشش گناهان سال گذشته می‌‌شود و مستحب است که در مخالفت با یهود، ابتدا نهم و سپس دهم محرم روزه گرفته شود.

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: «أَفْضَلُ الصِّیَامِ، بَعْدَ رَمَضَانَ، شَهْرُ اللهِ الْمُحَرَّمُ، وَأَفْضَلُ الصَّلَاةِ، بَعْدَ الْفَرِیضَةِ، صَلَاةُ اللَّیْلِ».^[25]

از ابوهریره س روایت است که رسول الله ج فرمود: «بهترین روزه پس از روزه‌ی رمضان، روزه گرفتن در ماهِ الله، محرّم است؛ و بهترین نماز پس از نماز فرض، نماز شب (تهجد) می‌باشد».

3- شش روز از ماه شوال؛

عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ س أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج قَالَ: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ ثُمَّ أَتْبَعَهُ سِتًّا مِنْ شَوَّالٍ، کَانَ کَصِیَامِ الدَّهْرِ».^[26]

 از ابو ایوب انصاری س روایت است که رسول الله ج فرمود: «هرکس رمضان را روزه بگیرد و به دنبال آن شش روز از ماه شوال را نیز روزه بگیرد، گویا تمام سال را روزه بوده است».

و افضل این است که این شش روز پشت سرهم و بعد از عید باشد و نیز جایز است که پیاپی نباشد.

4- روزه‌‌ی سه روز از هرماه: این روزه همچون روزه‌‌ گرفتن تمام سال است؛ و سنت است که این سه روز در ایام بیض باشد. یعنی روزهای 13، 14 و 15 هر ماه؛ و نیز می‌‌تواند این سه روز را در ابتدا یا انتهای ماه روزه بگیرد.

عَنْ مُعَاذَةُ الْعَدَوِیَّةُ، أَنَّهَا سَأَلَتْ عَائِشَةَ ل: «أَکَانَ رَسُولُ اللهِ ج یَصُومُ مِنْ کُلِّ شَهْرٍ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ؟» قَالَتْ: «نَعَمْ»، فَقُلْتُ لَهَا: «مِنْ أَیِّ أَیَّامِ الشَّهْرِ کَانَ یَصُومُ؟» قَالَتْ: «لَمْ یَکُنْ یُبَالِی مِنْ أَیِّ أَیَّامِ الشَّهْرِ یَصُومُ».^[27]

از مُعاذَه عَدَوی روایت است که از عایشه ل پرسید: آیا رسول الله ج در هر ماه سه روز روزه می‌‌گرفت؟ ام‌‌المومنین گفت: بله. پس به او گفتم: کدامین روزهای ماه را روزه می‌‌گرفت؟ گفت: برای او تفاوتی نداشت که کدامین روزهای ماه را روزه می‌‌گیرد.

5- روزه گرفتن نه روز اول ماه ذی‌‌الحجه: و برترین این روزها برای روزه گرفتن، روز نهم می‌‌باشد که روز عرفه است. و روزه‌‌ی روز عرفه برای کسانی است که از حجاج نیستند. روزه‌‌ی روز عرفه موجب مغفرت گناهان سال گذشته و آینده می‌‌شود.

6- روزه گرفتن در جهاد

عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الخُدْرِیِّ س قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِیَّ ج یَقُولُ: «مَنْ صَامَ یَوْمًا فِی سَبِیلِ اللَّهِ، بَعَّدَ اللَّهُ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ سَبْعِینَ خَرِیفًا».^[28]

از ابوسعید خدری س روایت است که می‌‌گوید: از رسول الله ج شنیدم که می‌فرمود: «هرکس روزی را در راه الله (جهاد) روزه بگیرد، الله متعال به اندازه‌‌ی هفتاد سال، چهره او را از دوزخ دور می‌‌کند».

7- مستحب است اکثر روزهای ماه شعبان روزه گرفته شود.

عَنْ عَائِشَةَ ل قَالَتْ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج یَصُومُ حَتَّى نَقُولَ: لاَ یُفْطِرُ، وَیُفْطِرُ حَتَّى نَقُولَ: لاَ یَصُومُ، فَمَا رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج اسْتَکْمَلَ صِیَامَ شَهْرٍ إِلَّا رَمَضَانَ، وَمَا رَأَیْتُهُ أَکْثَرَ صِیَامًا مِنْهُ فِی شَعْبَانَ.^[29]

عایشه ل می‌‌گوید: گاهی رسول الله ج (پشت سرهم) روزه می‌گرفت که ما خیال می‌کردیم هیچ‌گاه، روزه را ترک نخواهد کرد. و گاهی طوری (پشت سر هم) روزه نمی‌گرفت که ما فکر می‌کردیم هیچ‌وقت، روزه نخواهد گرفت. عایشه ل افزود: ندیدم که رسول الله ج غیر از ماه رمضان، ماه دیگری را به‌‌ طور کامل روزه بگیرد. همچنین ندیدم که در ماه‌های دیگر (غیر از رمضان) به اندازه شعبان، روزه بگیرد.

8- روزه گرفتن دوشنبه هر هفته

عَنْ أَبِی قَتَادَةَ الْأَنْصَارِیِّ س أَنَّ رَسُولَ اللهِ ج سُئِلَ عَنْ صَوْمِهِ؟ ... -وَفِیهِ- وَسُئِلَ عَنْ صَوْمِ یَوْمٍ، وَإِفْطَارِ یَوْمٍ؟ قَالَ: «ذَاکَ صَوْمُ أَخِی دَاوُدَ ÷» قَالَ: وَسُئِلَ عَنْ صَوْمِ یَوْمِ الِاثْنَیْنِ؟ قَالَ: «ذَاکَ یَوْمٌ وُلِدْتُ فِیهِ، وَیَوْمٌ بُعِثْتُ - أَوْ أُنْزِلَ عَلَیَّ فِیهِ -» ... وَسُئِلَ عَنْ صَوْمِ یَوْمِ عَرَفَةَ؟ فَقَالَ: «یُکَفِّرُ السَّنَةَ الْمَاضِیَةَ وَالْبَاقِیَةَ» قَالَ: وَسُئِلَ عَنْ صَوْمِ یَوْمِ عَاشُورَاءَ؟ فَقَالَ: «یُکَفِّرُ السَّنَةَ الْمَاضِیَةَ».^[30]

از ابوقتاده س روایت است که از رسول الله ج در مورد روزه‌‌اش سوال شد ... و نیز از یک روز در میان روزه گرفتن سوال شد؟ در پاسخ فرمود: «این روزه‌‌ی برادرم داود ÷ می‌‌باشد». راوی می‌‌گوید: و از روزه‌‌ی روز دوشنبه سوال شد؟ فرمود: «دوشنبه روزی است که در آن متولد شده‌‌ام، به پیامبری مبعوث شدم -یا در این روز بر من وحی نازل شد-» ... و از روزه‌‌ی روز عرفه سوال شد؟ فرمود: «موجب مغفرت گناهان سال گذشته و آینده می‌‌شود». و از روزه‌‌ روز عاشورا سوال شد؟ فرمود: «کفاره‌‌ی گناهان سال گذشته خواهد بود».

برای مسافر مستحب است که روزه‌‌ی عرفه و روز دهم محرم (عاشورا) را روزه بگیرد تا به ثواب آن دست یابد؛ زیرا این دو روز در سال تکرار نمی‌‌شوند و برای حجاج روزه گرفتن روز عرفه جایز نیست. و این اقتدا به رسول الله ج بوده و از طرفی روزه نگرفتن این روز برای حجاج باعث تقویت آن‌ها جهت ادای مناسک حج می‌‌باشد.

روزه گرفتن شنبه و یک‌‌شنبه

روزه گرفتن روز شنبه و یک‌‌شنبه مستحب است؛ زیرا این دو روز، عیدهای مشرکان هستند و روزه گرفتن این دو روز در واقع مخالفت با آن‌ها می‌‌باشد.

روزهایی که روزه گرفتن حرام است

1- روزه گرفتن روز عید فطر، عید قربان، روزه‌‌ی یوم‌‌الشک، سی‌‌ام شعبان (چون قصد احتیاط برای ماه رمضان داشته باشد)، ایام التشریق مگر در عوض دَم متعه (خونی که در حج تمتع واجب می‌شود) و قِران (خونی که در حج قِران واجب می‌شود)؛ و روزه‌‌ی تمام عمر نیز حرام است.

2- اینکه از میان ماه‌‌ها فقط ماه رجب را به ‌‌طور کامل روزه بگیرد؛ زیرا این عمل از شعایر جاهلیت است. اما اگر علاوه بر ماه رجب روزهای دیگری را نیز روزه بگیرد، حرام نیست.

و اینکه از میان روزها فقط جمعه را روزه بگیرد، مکروه است؛ زیرا جمعه از اعیاد مسلمانان است اما اگر همراه جمعه روزی (چون پنج‌‌شنبه یا شنبه) را روزه بگیرد، مکروه نخواهد بود.

3- برای هیچ زنی جایز نیست که در حضور شوهرش روزه‌‌ی نافله بگیرد، مگر با اجازه‌‌ی او؛ اما در مورد روزه‌‌ی رمضان و قضایی رمضان -اگر وقت آن تنگ باشد- نیازی به اجازه‌‌ی شوهر نیست.

روزه گرفتن شش روز شوال قبل از به جای آوردن قضای رمضان

کسی‌که قضایی روزهایی از رمضان بر عهده‌‌ی اوست، اگر قبل از به جای آوردن قضایی روزه‌‌ی رمضان، شش روز از شوال را روزه بگیرد، به ثواب مذکور برای این شش روز دست نمی‌‌یابد. بلکه بر او لازم است که روزه‌‌ی واجب را بر روزه‌‌ی نافله مقدم داشته و ابتدا روزه‌‌ی رمضان را کامل کند و به دنبال آن شش روز از شوال را روزه بگیرد. تا اینکه اجر و پاداش مترتب بر روزه گرفتن این روزها را حاصل کند.

قطع روزه‌‌ی نفل

کسی‌که روزه نافله بگیرد، اما به هر دلیلی نیاز به افطار و قطع روزه پیدا کند، می‌‌تواند روزه‌‌‌‌اش را قطع کند و قضایی این روز بر وی لازم نیست. و البته شایسته نیست که روزه‌‌ی نفل را جز به دلیل غرض صحیح قطع کند. و می‌‌توان روزه‌‌ی نافله را با نیتِ روز گرفت.

عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِینَ ل قَالَتْ: دَخَلَ عَلَیَّ النَّبِیُّ ج ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ: «هَلْ عِنْدَکُمْ شَیْءٌ؟» فَقُلْنَا: لَا، قَالَ: «فَإِنِّی إِذَنْ صَائِمٌ» ثُمَّ أَتَانَا یَوْمًا آخَرَ فَقُلْنَا: یَا رَسُولَ اللهِ، أُهْدِیَ لَنَا حَیْسٌ فَقَالَ: «أَرِینِیهِ، فَلَقَدْ أَصْبَحْتُ صَائِمًا» فَأَکَلَ.^[31]

عایشه ل می‌‌گوید: روزی پیامبر ج به خانه‌ام آمد و فرمود: «آیا نزد شما چیزی وجود دارد؟» گفتیم: خیر. فرمود: «پس من روزه هستم». بعد از آن، یک روز دیگر، رسول الله ج نزد ما آمد. ما گفتیم: یا رسول الله! به ما حلوایی (که از خرما، روغن و کشک درست شده) هدیه داده‌اند. فرمود: «آن را به من نشان دهید؛ من صبحِ خودم را با روزه آغاز نمودم». آن‌گاه از آن، میل فرمود.

5- اعتکاف

عبارت است از حضور در مسجد برای عبادت الله متعال به روشی مخصوص برای مرد یا زن.

فقه اعتکاف

درحقیقت اعتکاف عبارت است از به حبس کشیدن نفس برای عبادت الله متعال و اُنس گرفتن با آن؛ قطع روابط با مردم و به خلوت بردن قلب از هر آنچه مانع ذکر الله می‌‌شود.

حکم اعتکاف

اعتکاف در هر زمانی سنت است. بدون روزه صحیح است و با نذر کردن واجب می‌‌باشد.

اعتکاف در رمضان سنت است و فضیلت و تاکید آن در ده روز آخر رمضان بیش‌تر است. و این تاکید و فضیلت برای جستجوی شب قدر می‌‌باشد.

اعتکاف در مسجد‌‌الحرام یا مسجد‌‌النبی یا مسجد‌‌الاقصی بهتر از اعتکاف در مساجد دیگر است. اگر شخصی نیت اعتکاف در مسجد‌‌الاحرام کند که فضیلتش از همه بیش‌تر است، برای او جایز نیست در مسجدی که از نگاه فضیلت در مرتبه پایین‌‌تری از آن قرار دارد، به اعتکاف بنشیند اما اگر نیت اعتکاف در مسجدی کرد که از نظر فضیلت در مرتبه پایین‌‌تری قرار دارد، برای او جایز است که در مسجدی با فضیلت بالاتری به اعتکاف بنشیند.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿وَعَهِدۡنَآ إِلَىٰٓ إِبۡرَٰهِ‍ۧمَ وَإِسۡمَٰعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیۡتِیَ لِلطَّآئِفِینَ وَٱلۡعَٰکِفِینَ وَٱلرُّکَّعِ ٱلسُّجُودِ﴾ [البقرة: 125] «و ما به ابراهیم و اسماعیل وحی کردیم که: خانۀ مرا برای طواف‏کنندگان و مُعتکفان و رکوع و سجودکنندگان [= نمازگزاران] پاک و پاکیزه کنید».

شروط صحت اعتکاف

اسلام؛ نیت اعتکاف؛ در مسجدی باشد که نماز جماعت در آن اقامه می‌‌شود؛ افضل آن است که همراه روزه باشد.

اعتکاف زن در مسجد

برای زن همچون مرد جایز است که در مسجد اعتکاف کند و تفاوتی نمی‌کند پاک باشد یا مستحاضه، اما شایسته است مراقب باشد تا مسجد آلوده به خونِ استحاضه نشود.

اجازه‌‌ی «ولیِ» زن برای اعتکاف او شرط است. تا اینکه در اعتکاف وی، فتنه‌‌ای متوجه او یا دیگران نباشد. و باید در مکانی مخصوص زنان در مسجد، به اعتکاف بنشینند.

برترین مساجد

برترین مساجد، مسجد‌‌الحرام است. دو رکعت نماز در آن از صد هزار نماز برتر است؛ پس از مسجد‌‌الحرام، مسجد‌‌النبی در مرتبه دوم قرار دارد و نماز در آن برتر است از هزار نماز در مساجد دیگر جز مسجد‌‌الحرام؛ و مسجد‌‌الاقصی در مرتبه سوم می‌‌باشد که نماز در آن برابر است با 250 نماز؛ پس از این سه مسجد، مساجد دیگر می‌‌باشد که نماز در آن‌ها برابر است با ده نماز.

نذر اعتکاف

هرکس برای نماز یا اعتکاف در یکی از مساجد سه‌‌گانه نذر کند، بر او واجب است که این نذر را ادا کند. و کسی‌که برای نماز یا اعتکاف در مساجد دیگر نذر می‌‌کند، حتما لازم نیست که در همان مسجد تعیین شده نذرش را به جای آورد مگر به دلیل مزیت شرعی؛ بنابراین می‌‌تواند در هر مسجدی که خواست، نذر، نماز و اعتکافش را به جای آورد.

آغاز و پایان اعتکاف

1- کسی‌که برای زمانی مشخص نیت اعتکاف می‌‌کند، قبل از شب اول و قبل از غروب خورشید، وارد محل اعتکاف می‌‌شود و بعد از غروب خورشید روز آخر از آن خارج می‌‌شود. به عنوان مثال نیت می‌‌کند: نذر می‌‌کنم که یک هفته از ماه رمضان را اعتکاف کنم.

2- اگر کسی بخواهد ده روز آخر رمضان را اعتکاف کند، قبل از غروب خورشید شب بیست و یکم وارد محل اعتکاف شده و بعد از غروب خورشید آخرین روز رمضان از آن خارج می‌‌شود.

اعمال معتکف

1- سنت این است که معتکف در انجام انواع عبادت‌‌ها تلاش کند. مانند: تلاوت قرآن، ذکر، دعا، طلب مغفرت، نمازهای نافله، تهجد، دوری از گفتار و کردار بیهوده، حضور قلبی در پیشگاه الله متعال و گریه و زاری به درگاه او تعالی.

2- برای معتکف جایز است که برای اموری از مسجد خارج شود. اموری چون: قضای حاجت، وضو، نماز جمعه، خوردن، نوشیدن، عیادت بیمار، شرکت در تشییع جنازه کسی‌که حقی بر او دارد مانند خویشاوندان یا دوست یا از این قبیل؛

برترین وقت‌‌ها برای اعتکاف

برترین وقت‌‌ها برای اعتکاف، اعتکاف ده روز آخر رمضان می‌‌باشد. و اگر بخشی از آن ‌‌را به اعتکاف بنشیند، اشکالی ندارد مگر اینکه اعتکاف این ده روز را نذر کرده باشد.

عَنْ عَائِشَةَ ل أَنَّ النَّبِیَّ ج کَانَ یَعْتَکِفُ العَشْرَ الأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ حَتَّى تَوَفَّاهُ اللَّهُ، ثُمَّ اعْتَکَفَ أَزْوَاجُهُ مِنْ بَعْدِهِ.^[32]

از ام‌‌المومنین عایشه ل روایت است که پیامبر ج ده روز آخر رمضان را به اعتکاف می‌نشست تا این‌که الله متعال، او را از دنیا بُرد. و پس از او همسرانش این ده روز را به اعتکاف می‌‌نشستند.

اموری که باعث باطل شدن اعتکاف می‌‌شود

اعتکاف با خروج بیهوده از مسجد، آمیزش با همسر، ارتداد و مستی باطل می‌‌شود.

الله متعال می‌‌فرماید: ﴿وَلَا تُبَٰشِرُوهُنَّ وَأَنتُمۡ عَٰکِفُونَ فِی ٱلۡمَسَٰجِدِۗ تِلۡکَ حُدُودُ ٱللَّهِ فَلَا تَقۡرَبُوهَاۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ ٱللَّهُ ءَایَٰتِهِۦ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمۡ یَتَّقُونَ﴾ [البقرة: 187] «و در حالی ‌که در مساجد معتکف هستید با زنان آمیزش نکنید. این مرزهای [احکامِ] الهی است؛ پس به آن‌ها نزدیک نشوید. الله اینچنین آیات [و احکامِ] خود را برای مردم روشن می‌سازد؛ باشد که پرهیزگار شوند».

خوابیدن در مسجد

گاهی خوابیدن در مسجد برای کسی‌که چاره‌‌ای جز این ندارد مانند کسی‌که غریب است و فقیری که جایی برای سکونت ندارد، جایز است. اما اینکه مسجد محل خواب قرار گیرد جز برای معتکف جایز نیست.

و سنت این است که معتکف بخشی از مسجد را مشخص کند و در آن به ذکر و عبادت، خشوع و لذت مناجات با پروردگارش مشغول باشد.

مدت اعتکاف

اعتکاف در هر زمان، به هر مدتی، یک شب یا یک روز یا هرچند روزی جایز است.

1- عَنْ عُمَرَ بْنِ الخَطَّابِ س أَنَّهُ قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی نَذَرْتُ فِی الجَاهِلِیَّةِ أَنْ أَعْتَکِفَ لَیْلَةً فِی المَسْجِدِ الحَرَامِ، فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ ج: «أَوْفِ نَذْرَکَ فَاعْتَکَفَ لَیْلَةً».^[33]

از عمر بن خطاب س روایت است که گفت: ای رسول الله، من در جاهلیت نذر کرده بودم شبی را در مسجد‌‌الحرام به اعتکاف بنشینم. پیامبر ج به او فرمود: «به نذرت وفا کن». پس شبی را به اعتکاف نشست.

2- عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ س قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ ج یَعْتَکِفُ فِی کُلِّ رَمَضَانٍ عَشَرَةَ أَیَّامٍ، فَلَمَّا کَانَ العَامُ الَّذِی قُبِضَ فِیهِ اعْتَکَفَ عِشْرِینَ یَوْمًا.^[34]

ابوهریره س می‌‌گوید: پیامبر ج در هر رمضان ده روز به اعتکاف می‌نشست؛ اما در سال وفاتش بیست روز اعتکاف کرد.

حکم قضای اعتکافی که سنت است

کسی‌که در رمضان اعتکاف می‌کند یا در ده روز آخر آن به اعتکاف می‌‌نشیند اما توانایی به پایان رساندن آن‌‌ را نداشته باشد، سنت است که قضایی آن ‌‌را به جای آورد.

---

[1]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 3277 و مسلم حدیث شماره 1079 با لفظ مسلم

[2]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 3257 و مسلم حدیث شماره 1152 با لفظ بخاری

[3]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1894 و مسلم حدیث شماره 1151 با لفظ مسلم

[4]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1901 و مسلم حدیث شماره 760

[5]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 8 و مسلم حدیث شماره 16 با لفظ مسلم

[6]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1909 و مسلم حدیث شماره 1081 با لفظ بخاری

[7]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1947 و مسلم حدیث شماره 1118

[8]- نوعی عمل جراحی است  که به پزشک اجازه می‌دهد بتواند داخل رحم زن را برای تشخیص علت خونریزی‌‌های غیر طبیعی و نیز برخی از اشکالات در ساختمان رحم بررسی کند. این عمل با استفاده از هیستروسکوپ که یک لوله‌‌ی باریک مجهز به دوربین و چراغ می‌‌باشد، انجام می‌شود. که از طریق وا‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژن و از دهانه رحم وارد رحم می‌‌شود. هیستروسکوپی می‌‌تواند جهت تشخیص یا برای جراحی باشد.

[9]- ‌ای یودی(IUD)  وسیله کوچکی است که برای جلوگیری از بارداری، توسط پزشک یا ماما در داخل رحم زنان قرار داده می‌‌شود.

[10]- تنقیه یا اماله به فرو کردن آب یا هر مایع دیگر به داخل روده‌‌ی بزرگ از راه مقعد، جهت پاک کردن روده از پلیدی و غائط دیر مانده و فساد انگیز گفته می‌‌شود.

[11]- بخاری حدیث شماره 6057

[12]- بخاری حدیث شماره 1967

[13]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1927 و مسلم حدیث شماره 1106 با لفظ بخاری

[14]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1936 و مسلم حدیث شماره 1111 با لفظ مسلم

[15]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1952 و مسلم حدیث شماره 1147

[16]- حسن؛ ابوداود حدیث شماره 2357

[17]- مسلم حدیث شماره 1150

[18]- صحیح؛ ابوداود حدیث شماره 3854 و ابن ماجه حدیث شماره 1747 با لفظ ابوداود

[19]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1863 و مسلم حدیث شماره 1256 با لفظ مسلم

[20]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1901 و مسلم حدیث شماره 760

[21]- صحیح؛ مسند احمد حدیث شماره 25898 و ابن ماجه حدیث شماره 3850 با لفظ ابن ماجه

[22]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1971 و مسلم حدیث شماره 1157 با لفظ بخاری

[23]- بخاری حدیث شماره 1972

[24]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 1904 و مسلم حدیث شماره 1151 با لفظ بخاری

[25]- مسلم حدیث شماره 1163

[26]- مسلم حدیث شماره 1164

[27]- مسلم حدیث شماره 1160

[28]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 2840 و مسلم حدیث شماره 1153 با لفظ بخاری

[29]- متفق علیه: بخاری حدیث شماره 1969 و مسلم حدیث شماره 1156 با لفظ بخاری

[30]- مسلم حدیث شماره 1162

[31]- مسلم حدیث شماره 1154

[32]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 2026 و مسلم حدیث شماره 1172 با لفظ بخاری

[33]- متفق علیه؛ بخاری حدیث شماره 2042 و مسلم در کتاب الایمان حدیث شماره 1656 با لفظ بخاری

[34]- بخاری حدیث شماره 2044