10- حضانت

10- حضانت

حضانت: این است که کودک یا فرد کم عقل را از آنچه برایش ضرر دارد حفظ می‌کنند و کارهایی که به مصلحتش باشد تا مستقل شدن برایش انجام می‌دهند.

انواع حضانت (سرپرستی) کودک

سرپرستی کودک بر دو نوع است:

اول: در اموری که پدر بر مادر مقدم است که سرپرستی مالی و ازدواج است.

دوم: مادر بر پدر مقدم است، که سرپرستی مادری کردن و شیردهی است.

الله تعالی می‌فرماید: ﴿أَسۡکِنُوهُنَّ مِنۡ حَیۡثُ سَکَنتُم مِّن وُجۡدِکُمۡ وَلَا تُضَآرُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُواْ عَلَیۡهِنَّۚ وَإِن کُنَّ أُوْلَٰتِ حَمۡلٖ فَأَنفِقُواْ عَلَیۡهِنَّ حَتَّىٰ یَضَعۡنَ حَمۡلَهُنَّۚ فَإِنۡ أَرۡضَعۡنَ لَکُمۡ فَ‍َٔاتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأۡتَمِرُواْ بَیۡنَکُم بِمَعۡرُوفٖۖ وَإِن تَعَاسَرۡتُمۡ فَسَتُرۡضِعُ لَهُۥٓ أُخۡرَىٰ٦﴾ [الطلاق: 6]. «آنان (زنان مطلقه) را در حد توان‌تان در هر جای که خودتان سکونت دارید، سکونت دهید. و به آن‌ها زیان نرسانید تا (عرصه را) بر آنان تنگ کنید، (و پیش از پایان عده مجبور به ترک منزل شوند) و اگر بار دار باشند نفقه آن‌ها را بدهید تا وضع حمل کنند. اگر (فرزندتان را) برای شما شیر می‌دهند، مزدشان را بپردازید، و (این کار را) به نیکی و با مشورت همدیگر انجام دهید، و اگر به توافق نرسیدید، زن دیگری (به درخواست شوهر) او را شیر دهد».

مستحق‌ترین فرد به حضانت

حضانت از خوبی‌های اسلام و توجه دین به کودکان است. و مستحق‌ترین افراد به حضانت کودکان کسانی هستند که مسلمان، با تقوا، امانت‌دار، توانا بر تربیت درست و خوش رفتار باشد.

حضانت حقی به نفع کسی است که سرپرستی کودک را برعهده می‌گیرد نه بر ضرر او و هرکس بخواهد از این کار شانه خالی کند و از این کار خودداری نماید، می‌تواند این را بکند و حق حضانت به فرد دیگر مستحق ردیف دوم داده می‌شود. در حق حضانت مطلقا نزدیک‌ترین فرد از نظر خویشاوندی مقدم است. اگر در خویشاوندی با هم برابر بودند، مؤنث مقدم است؛ به این ترتیب که اول مادر مقدم است و سپس پدر. و منظور از مقدم بودن مؤنث مادر است.

اگر مردی از زنش جدا شد که بچه‌ای داشتند، مادر به دلیل مهربان‌تر و صبورتر بودن نسبت به بچه و دل‌سوزتر و آگاه‌تر بودن به تربیت، آغوش گرفتن و پرورش کودک، مستحق‌تر به حضانت کودک است.

اگر کودکی پدر و مادر برای حضانت نداشته باشد یا داشته باشد اما به دلیل بیماری و... توان حضانت را نداشته باشند، حضانت را به مادران خویشاوند کودک به ترتیب نزدیکی در خویشاوندی می‌سپارند .. بعد از مادر به مادر بزرگ مادری... و بعد از پدر به مادر بزرگ پدری و... سپس پدر بزرگ ..

این‌ها شش جهت خویشاوندی برای کودک است که همه از جهت اصول به کودک نسبت دارند. بعد از این‌ها خواهر تنی .. سپس خواهر مادر .. سپس خواهر پدر .. بعد از این‌ها خاله تنی .. بعد خاله مادر .. سپس خاله پدر؛ زیرا خاله به منزله مادر است.

بعد از این‌ها عمه تنی .. بعد عمه مادر .. سپس عمه پدر.

سپس خاله‌های مادر .. سپس خاله‌های پدر .. سپس عمه‌های مادر .. سپس عمه‌های پدر .. سپس دختران برادران تنی سپس مادر و بعد پدر .. و بعد از این دختران خواهر به همین صورت .. سپس دختر عموها .. سپس دختر عمه‌ها .. و بعد دختران عموها پدرش .. دختران عمه‌‌های پدرش .. سپس برای دیگر خویشاوندان عصبه به ترتیب خویشاوندی .. سپس برای دیگر خویشاوندانش .. سپس برای حاکم مسلمان.

1- الله تعالى می‌‌فرماید: ﴿وَتَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰۖ وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ شَدِیدُ ٱلۡعِقَابِ﴾ [المائدة: 2]. «و در نیکوکارى و پرهیزگاری به یکدیگر یاری رسانید و در گناه و تجاوز دستیار هم نشوید و از الله پروا کنید [زیرا] بی‌تردید، الله سخت‌کیفر است».

2- الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَأُوْلُواْ ٱلۡأَرۡحَامِ بَعۡضُهُمۡ أَوۡلَىٰ بِبَعۡضٖ فِی کِتَٰبِ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ بِکُلِّ شَیۡءٍ عَلِیمُۢ﴾ [الأنفال: 75]. «و خویشاوندان در کتاب الله نسبت به یکدیگر سزاوارترند، قطعا الله بر همه چیز داناست».

انتقال حضانت از فردی به فرد دیگر

اگر کسی‌که حق حضانت وظیفه‌‌ی اوست، امتناع ورزد یا صلاحیت نداشته باشد، یا به مصلحت کودک نباشد، حق حضانت به کسی دیگر داده می‌شود.

اگر مادر ازدواج کند، حق حضانتش ساقط می‌شود و به کسی دیگر بعد از او انتقال داده می‌شود، مگر در صورتی که شوهر سابق به ادامه حضانتش رضایت دهد.

بعد از رسیدن کودک به سن تشخیص کجا برود؟

1- وقتی کودک عاقل به سن هفت سالگی برسد، به او اختیار داده می‌شود که یکی از پدر یا مادرش را برای ادامه زندگی انتخاب نماید. بعد از انتخاب با همان فرد زندگی کند. و باید توجه داشت که حضانت کسی‌که از کودک حفاظت نمی‌کند و به او نمی‌رسد، اعتبار ندارد و کافر بر کودک مسلمان حق حضانت ندارد.

2- دختر را بعد از هفت سالگی به پدرش بسپارند، اگر حضانت پدر به مصلحتش نباشد، دوباره به مادر برگردانده می‌شود تا ازدواج کند؛ زیرا مادر در سرپرستی دل‌سوزتر از دیگران حتی پدر است و پدر برای کار و نیازهای زندگی از خانه بیرون می‌رود و دختر در خانه محروم از مادر می‌ماند.

3- پسر پس از رسیدن به سن رشد، با هرکس که خواست زندگی کند.

مخارج حضانت

نفقه و مخارج حضانت به عهده پدر است، اگر پدر تنگدست باشد، مخارج بچه‌های تحت سرپرستی از مالش پرداخت کنند، اگر مالی نداشته باشد، از مال پدر بزرگش مخارج او را بدهند و مسئولیت پرداخت مخارج و نفقه جز با دادن یا بری نمودنش ساقط نمی‌شود.