ذکاة (آماده و حلال نمودن حیوان حلال گوشت با ذبح شرعی)

ذکاة (آماده و حلال نمودن حیوان حلال گوشت با ذبح شرعی)

منظور از ذکاة یا ذبح: ریختن خون حیوان حلال گوشت است.

ذبح یا نحر حیوان حلال گوشتی که در خشکی زندگی می‌کند، به این صورت است که گلو، مری یا دو شاهرگ یا یکی از آن دو را می‌برند یا اگر حیوان سرکش و .... باشد، اول پی کرده و [نیم جانش می‌کنند و سپس] ذبح می‌کنند.

روش ذبح

در ذبح شتر سنت است که دست چپ را ببندند و سپس زیر گلو و سینه‌اش را کارد می‌زنند و بعد سست شدن ذبح کنند. اما ذبح گاو و گوسفند به این صورت است که آن‌ها را به پهلوی چپ بر زمین می‌خوابانند و با کارد سرش را می‌برند. گوسفند را که بر زمین می‌خوابانند پای خود را روی گردنش می‌گذارند و گلویش را با دست می‌گیرند و سرش را بلند می‌کنند و ذبح می‌کنند تا خون به راحتی از بدنش بیرون رود.

و حرام است که حیوانات را نشانه برای تیر اندازی قرار دهند؛ زیرا موجب آزار حیوان، ضایع و اسراف کردن مال می‌شود و تعدی بشمار می‌رود.

اگر حیوان حامله‌ای را ذبح کردند، ذبح آن برای جنین داخل شکمش نیز ذبح محسوب می‌شود اگر جنین زنده آید، خوردنش بدون ذبح جایز نیست.

اگر کسی در شرایط اضطراری مجبور به خوردن گوشت حیوان حرام گوشتی شد، ابتدا آن را ذبح کند و سپس به اندازه‌ی نجات از مرگ یا رفع نیاز اضطراری بخورد.

از حلال گوشت‌ها حیوانی که اهلی و ذبح آن ممکن باشد، بدون ذبح حلال نمی‌شود، به جز ملخ و ماهی و گوشت تمام آبزیان بدون ذبح خورده می‌شود.

شروط صحت ذبح

برای صحت ذبح شرایط ذیل رعایت شود:

1-  هدف حلال برای خوردن آماده نمودن باشد.

2-  ذبح کننده صلاحیت داشته باشد: منظور این است که عاقل، مسلمان، یا اهل کتاب، مرد یا زن باشد. اما ذبح فرد مست (نشئه)، دیوانه و کافر غیر اهل کتاب جایز نیست.

3-  آلت یا وسیله ذبح: با هرچیز تیز به جز دندان و ناخون، ذبح کردن جایز است.

4-  ریخن خون با بریدن گلو و مری حیوان و ذبح با بریدن دو رگ اصلی کامل می‌شود.

5-  هنگام ذبح: «باسم الله» بگوید و ذبح کند.

6-  شکاری که ذبح می‌کنند، به خاطر رعایت حق الله حرام نباشد، مانند شکار حرم [مکه و مدینه] و شکاری در لباس احرام نباشد.

7-  خود شکار حرام نباشد، مانند: کرکس، کلاغ و ....

بهترین روش ذبح شرعی

1- فرد مسلمان با کارد تیز ذبح کند و با کارد یا هر وسیله‌‌ای که کندْ باشد ذبح نکند که حیوان اذیت شود و حیوان را جلو حیوان دیگری که همراه و با او بوده ذبح نکند که با دیدن ذبح آن اذیت می‌شود و رنج می‌برد، کارد را جلوی حیوان تیز نکند، حیوانی را که می‌خواهد ذبح کند گردنش را نشکند، یا درحالی‌که زنده است، آن پوست نکنَد یا عضوی از آن را قبل کنده شدن جانش، نبُرد. و شتر را به روش تعیین شده در شریعت نحر کند و دیگر حیوانات را ذبح نماید.

شداد بن اوس س روایت می‌کند است که پیامبر ج فرمود: (بدانید که الله در همه چیز و هرکاری نیکوکاری و احسان را برای شما مقرر فرض کرده است، پس وقتی (کافری را در جنگ یا شخص مستحق قصاصی را) کشتید، به بهترین روش بکشید و وقتی حیوانی را ذبح کردید، به بهترین روش ذبح کنید و باید هرکدام از شما کارد خود را تیز نماید تا حیوانی را که می‌خواهد ذبح کند، (زود) راحت نماید). ^[1]

2- مستحب است که حیوان را رو به قبله بخوابانند و الله اکبر را به بسم الله اضافه نمایند و با گفتن «بسم الله والله اکبر»^[2] ذبح کنند.

بسم الله گفتن هنگام ذبح حیوان و شکار

بر فرد مسلمان واجب است که در هنگام ذبح یا شکار بسم الله بگوید.

و برای حلال شدن حیوان گفتن بسم الله شرط است و سهو و جهالت موجب عدم الزام آن نمی‌شود.

اگر کسی در هنگام ذبح بسم الله نگوید، حیوانی که ذبح کرده است، حلال نیست؛ زیراگفتن بسم الله از شرایط ثبوتی مانند وضو برای نماز است، به این ترتیب نگفتن بسم الله به دلیل فراموشی یا بی‌خبری موجب ساقط شدن این حکم نمی‌شود، بنابراین اگر کسی به فراموشی یا بی‌خبری در هنگام ذبح بسم الله نگوید، گناه کار نمی‌شود اما خوردن گوشت حیوانی که ذبح کرده است، جایز نیست؛ زیرا بسم الله نگفته است و حرام شده است. همان‌طور که اگر بدون وضو نماز خوانده باشد، باید وضو بگیرد و نماز بخواند. در نتیجه باید دانست که لازمه‌ی بطلان عملی گنه کار شدن نیست. اما اگر کسی عمدا بسم الله نگوید، گناه کار می‌شود و ذبیحه‌اش حرام است، بسم الله نگفته است.

الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَلَا تَأۡکُلُواْ مِمَّا لَمۡ یُذۡکَرِ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَیۡهِ وَإِنَّهُۥ لَفِسۡقٞۗ وَإِنَّ ٱلشَّیَٰطِینَ لَیُوحُونَ إِلَىٰٓ أَوۡلِیَآئِهِمۡ لِیُجَٰدِلُوکُمۡۖ وَإِنۡ أَطَعۡتُمُوهُمۡ إِنَّکُمۡ لَمُشۡرِکُونَ١٢١﴾ [الأنعام: 121]. «و از آنچه (هنگام ذبح) نام الله بر آن برده نشده، نخورید که این (عمل) نافرمانی (و گناه) است و به راستی شیاطین به دوستان خود (شبه‌های) القا می‌کنند، تا با شما مجادله کنند، و اگر از آن‌ها اطاعت کنید قطعا مشرک خواهید بود».

 انواع مردار

هر حیوانی که با خفه کردن یا ضربه زدن به سرش یا با بیهوش نمودن به وسیله‌ی برق یا انداختن در آب داغ یا به وسیله گاز کشته شود، حرام است و خوردن گوشت آن جایز نیست؛ زیرا خونی که باید از بدن حیوان بیرون رود تا حلال شود در چنین مواردی در گوشت می‌ماند و خوردن آن برای انسان ضرر دارد و روح حیوان بر خلاف سنت از بدنش خارج شده است و مانند مرداری است که خودش مرده است.

الله تعالی می‌فرماید: ﴿حُرِّمَتۡ عَلَیۡکُمُ ٱلۡمَیۡتَةُ وَٱلدَّمُ وَلَحۡمُ ٱلۡخِنزِیرِ وَمَآ أُهِلَّ لِغَیۡرِ ٱللَّهِ بِهِۦ وَٱلۡمُنۡخَنِقَةُ وَٱلۡمَوۡقُوذَةُ وَٱلۡمُتَرَدِّیَةُ وَٱلنَّطِیحَةُ وَمَآ أَکَلَ ٱلسَّبُعُ إِلَّا مَا ذَکَّیۡتُمۡ وَمَا ذُبِحَ عَلَى ٱلنُّصُبِ وَأَن تَسۡتَقۡسِمُواْ بِٱلۡأَزۡلَٰمِۚ ذَٰلِکُمۡ فِسۡقٌ﴾ [المائدة: 3]. «(گوشت) مردار، و خون و گوشت خوک و آنچه (هنگام ذبح) نام غیر الله بر آن برده شود، و (حیوانات) خفه شده، و با ضربه مرده، و از بلندی افتاده، و به ضرب شاخ (حیوان دیگری) مرده، و آنچه درندگان خورده باشند، - مگر آن که ذبح (شرعی) کرده باشید-، و آنچه برای بت‌ها ذبح شده، و آنکه با تیرهای فال؛ بخت و قسمت طلب کنید (همه) بر شما حرام شده، و (روی آوردن به تمام) این‌ها فسق و نافرمانی است».

ذبیحه أهل کتاب

1 - ذبیحه أهل الکتاب - هر چند در دین خود تغییر، تبدیل و تحریف کرده باشند - به شرط که در دین خودشان باقی باشند و طبق دین خودشان ذبح کنند.

الله تعالی می‌فرماید: ﴿ٱلۡیَوۡمَ أُحِلَّ لَکُمُ ٱلطَّیِّبَٰتُۖ وَطَعَامُ ٱلَّذِینَ أُوتُواْ ٱلۡکِتَٰبَ حِلّٞ لَّکُمۡ وَطَعَامُکُمۡ حِلّٞ لَّهُمۡ﴾ [المائدة: 5]: «امروز پاکیزه‌ها برای شما حلال شده، و (همچنین) طعام اهل کتاب برای شما حلال است، و طعام شما [نیز] برای آن‌ها حلال است».

2 - اگر فرد مسلمانی اطلاع داشته باشد که ذبیحه‌ی اهل کتاب بر خلاف ذبح شرعی است مانند خفه کردن یا بیهوش نمودن به وسیله‌ی برق حیوان را کشته‌اند، خوردن از آن جایز نیست. و ذبیحه‌ی کفار غیر اهل کتاب مطلقا حرام است.

چه زمانی فرد مسلمان می‌تواند ذبیحۀ اهل کتاب را بخورد

وقتی فرد مسلمان بدان که یهودی یا نصرانی هنگام ذبح بسم الله گفته است، خوردن از آن گوشت حلال است و اگر می‌داند که در هنگام ذبح بسم الله نگفته است، نباید از آن گوشت بخورد. اما اگر بی‌خبر بود خوردن از ذبیحه اهل کتاب، جایز است؛ زیرا اصل بر حلال بودن است. و واجب نیست که سوال و تحقیق کند که چگونه ذبح شده است بلکه بهتر است که سوال و تحقیق نکند.

حکم خوردن گوشت شکار

خوردن گوشت حیواناتی که در خشکی زندگی می‌کنند و پرندگان با دو شرط جایز است:

ذبح شده باشند و هنگام ذبح بسم الله گفته باشند.

حکم ذبح حیوان به نیت اهدای ثواب آن به میت

هرکس حیوان حلال گوشتی را به نیت صدقه و اهدای ثوابه آن به یکی از اموات خود بذح کند، ایرادی ندارد. اما اگر حیوانی را به هدف تعظیم این فردِ زنده یا آن فردِ مرده یا به نیت و نذر حل مشکلش ذبح کند مرتکب شرک اکبر به الله شده است و خوردن از گوشت چنین حیوانی برای خود فرد و دیگران حلال و جایز نیست حتی اگر بسم الله هم گفته باشد.

الله تعالی می‌فرماید: ﴿حُرِّمَتۡ عَلَیۡکُمُ ٱلۡمَیۡتَةُ وَٱلدَّمُ وَلَحۡمُ ٱلۡخِنزِیرِ وَمَآ أُهِلَّ لِغَیۡرِ ٱللَّهِ بِهِۦ﴾ [المائدة: 3]: «(گوشت) مردار، و خون و گوشت خوک و آنچه (هنگام ذبح) نام غیر الله بر آن برده شود، بر شما حرام شده است».

---

[1]. مسلم (ش:1955).

[2]. صحیح: ابوداود (ش:2810) و ترمذی ‌(ش:1521).