نگاهی تاریخی به روزه درمانی

نگاهی تاریخی به روزه درمانی

روزه درمانی در نزد گذشتگان

روزه از زمان‌های قدیم به عنوان یکی از راهکارهای درمان و سرعت بخشیدن به شفای بیماری‌ها، مورد استفاده قرار گرفته است و پزشکان در طول دوره‌ها و زمان‌ها به بیماران خود توصیه کرده‌اند و ملت‌ها و نژادها با وجود اختلاف‌های دینی و فرهنگی‌شان از آغاز تاریخ، آن را به کار گرفته‌اند.

جایی که مصریان قدیم آن را به کار برده‌اند و این مطلب در نقش و نگارهای به دست آمده در معبدها و قبرهایشان و در دست نوشته‌های آنان بر روی بردی (کاغذی مصری) که به جا گذاشته‌اند، ثبت شده است، همان طوری که چینی‌ها، هندی‌ها، رومی‌ها و یونانی‌ها آن را به کار برده‌اند.

در قرن ششم قبل از میلاد پزشک مشهور چینی تسودچی که در تبت زندگی می‌کرد یک بخش کامل از کتاب پزشکی خود را به موضوع درمان با روزه و درمان با غذا اختصاص داده است.

در مصر قدیم و به گواهی مشهورترین مورخی که از آن دیدن کرده است «هیرودوت» ثابت شده است که مصریان قدیم سه روز از هرماه را روزه می‌گرفتند و توانستند بسیاری از بیماری‌ها را از طریق روزه گرفتن درمان کنند، مساله‌ای که باعث شد آنان در زمان بیشتر از همه‌ی ملت‌ها از سلامتی بهره‌مند باشند و بر مهارتشان در طبابت تاکید شده است.

پزشکان یونانی همچون الکسابیاد و سیلیوس و ابوقراط برای معالجه‌ی بیماری‌های صعب‌العلاج از وسایل و ابزار درمانی موجود در نزد مصری‌های آن زمان بهره می‌گرفتند.

فیلسوف بزرگ ایپکور قبل از آزمون بزرگ ورودی دانشگاه اسکندریه برای تقویت قوای عقلی و توانایی ابداعی خود، چهل روز، روزه گرفت.

سقراط نیز روزه گرفتن را به آن دسته از بیماران خود که به مرحله‌ی سخت بیماری می‌رسیدند، تجویز می‌کرد و درباره‌ی روزه می‌گفت: همه‌ی ما درون خود طبیبی داریم و ما فقط باید آن را در انجام وظیفه‌اش کمک کنیم[1].

جالینوس رومی در قرن دوم میلادی روزه را به عنوان درمان افسردگی، تنش، حساسیت و اضطراب تجویز می‌کرد[2].

پزشکان مسلمان نیز به روزه گرفتن توصیه کرده‌اند و در طول تاریخ آن را به عنوان یکی از مهمترین و مفیدترین راه‌های درمان بیماری‌ها و به خصوص بیماری‌های دستگاه گوارش به کار برده‌اند، اولین چیزی که بیمار به آن سفارش می‌شد، روزه‌ی اسلامی یا روزه‌ی طبی بود به این شکل که فرد بیمار مدت معینی از خوردن همه‌ی خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها امساک می‌کرد و این شیوه همچنان تا به امروز عموماً در نزد پزشکان ادامه داشته است.

در رأس لیست پزشکان مسلمان که روزه را به عنوان یک درمان به کار برده‌اند، شیخ‌الرییس ابن سینا قرار دارد به طوری که او بیماری‌های متعددی را با روزه گرفتن درمان می‌کرد و آن را به طور یکسان برای ثروتمند و فقیر تجویز می‌کرد[3].

در قرن پانزدهم میلادی یکی از پزشکان اروپایی که لوویویو کورنا نام داشت، روزه را به عنوان درمان بیماری‌های زیاد به کارگرفت و ابتدا آن را بر روی خود که از بیماری صعب‌العلاجی رنج می‌برد، امتحان کرد و شفا یافت و حدود یکصد سال عمر کرد و در اواخر عمر حیاتش کتابی را درباره‌ی اهمیت روزه در درمان بیماری‌های مختلف، تحت عنوان «هرکس کم بخورد زیاد عمر می‌کند» تألیف کرد[4].

روزه درمانی در دوره‌ی جدید

با آغاز عصر جدید دعوت به کارگیری روزه‌داری در درمان بیماری‌ها از جانب پزشکان در کشورهای مختلف، رشد و توسعه یافت و این دعوت همه‌ی اروپا را در برگرفت و در نوشته‌ها و تحقیقات پزشک سوییسی، بارسیلوس، آشکارا اعلام شد، جایی که گفت: روزه فواید درمانی دارد که چند برابر از به کارگیری سایر ابزارها و وسایل پزشکی درمانی مفیدتر می‌باشند[5].

دکتر بنیامین استاد دانشگاه مسکو می‌گوید اگر رفتار غذایی انسان را زیر نظر بگیریم، می‌بینیم که نفس انسان در برخی دوره‌ها از خوردن غذا حالت بیزاری دارد و با این حالت گویا به نوعی روزه‌ی موقت که توازن داخلی آن را ایمن می‌کند و آن را در برابر عوامل و تأثرات خارجی حفظ می‌کند، دستور می‌دهد[6].

در فرانسه دکتر هلبا در سال 1911 م در دوره‌های متعددی و به مدت چندین روز برای درمان بیمارانش به روزه روی آورد وقتی که او بعد از مدت‌های معینی روزه‌داری، وعده‌های غذاهای سبکی برای آنان در نظر می‌گرفت و این روش در نزد او با موفقیت زیادی همراه می‌باشد[7].

در سال 1928 م دکتر دترن من در کنفرانسی که در آمستردام پایتخت هلند برگزار شد برای متخصصان تغذیه سخنرانی کرد و در آن آشکارا از اهمیت بکارگیری روزه در درمان بیماری‌ها سخن گفت و حاضرین را به بکارگیری روزه در شیوه‌های درمانی‌شان توصیه کرد.

 همه‌ی پزشکان بر اهمیت و کارساز بودن روزه در درمان بیماری‌های ناشی از پرخوری، چاقی، بیماری‌های دستگاه گوارش، درمان تصلب شرایین، بالا رفتن فشار خون، تشنج عضلات، بافت‌ها و سایر بیماری‌ها اقرار داشند[8].

در سال 1941 م کتابی تحت عنوان «درمان با روزه به عنوان یک روش بیولوژیکی» منتشر شد، مولف کتاب در آن روش بکارگیری روزه در درمان بسیاری از بیماری‌های سخت را تشریح نمود و اظهار کرد که روزه ترکیب ساختار جسمانی بدن را تغییر می‌دهد و سم‌ها و ترشحات مضر بدن را از آن دفع می‌کند.

همچنین پزشکان دیگری چون هنریک تانر آمریکایی که کتابی را تحت عنوان «روزه اِکسیر حیات» تالیف کرد و همتای آمریکایی او آبتن سینکلر که به شدت از کاربرد روزه در درمان بیماری‌ها دفاع کرد، روزه را به عنوان روش درمان بیماری‌ها به کار بردند، همچنین چهره‌های درخشان دیگری در زمینه‌ی پزشکی از کشورهای مختلف جهان روزه را به عنوان یک درمان به کار گرفتند، از جمله دو پزشک فرانسوی به نام‌های سوفنیر و ایف و یفین، پزشک روسی یوری نیکولایف، پزشک آلمانی بوشنجر، پزشک آمریکایی آلان کوت، پزشک انگلیسی و پزشک کانادایی برنارد جانسون که بر درمان بیش از پنجاه هزار مریض به واسطه‌ی روزه در مرکز پزشکی خود در شهر اسکاندویدو در کانادا نظارت داشت[9].

 بسیاری از دانشمدان پزشکی غرب در دوره‌ی اخیر به اهمیت روزه در درمان بیماران پی بردند و آن را برای درمان آنان به کار گرفتند، جای تعجب و شگفتی نیست که در بیمارستان‌های غرب تابلوهایی ببینی که بر روی آن‌ها بخش‌هایی از احادیث رسول بشریت و انسانیت حضرت محمد ج نوشته شده است، مانند این فرمایش او که فرمود: «صُومُوا تَصِحُّوا»[10]؛ «روزه بگیرید تا سالم باشید» و یا این فرمایش معروف او که فرمود: «الْمَعِدَةُ بَیْتُ الدَّاءِ» «معده کلبه دردهاست»، یا حتی این آیه شریف قرآن که فرمود:

﴿وَکُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ﴾ [الأعراف: 31].

«بخورید و بیاشامید اما اسراف نکنید».

شاید بکارگیری روزه به عنوان درمان از این فرمایش خداوند متعال که می‌فرماید: ﴿وَکُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْ﴾، برداشت می‌کنیم یا در جایی که به اعتدال و میانه‌روی در خوردن و آشامیدن و عدم اسراف در آن دو دستور می‌دهد، چون اسراف مضراتی برای فرد و جامعه در پی دارد.

همچنین از میان راهنمایی‌ها و توصیه‌های پیامبر ج برداشت می‌کنیم که می‌فرماید «مَا مَلَأَ ابْنُ آدَمَ وِعَاءً شَرًّا مِنْ بَطْنٍ، حَسْبُ ابْنِ آدَمَ أُکُلَاتٌ یُقِمْنَ صُلْبَهُ، فَإِنْ کَانَ لَا مَحَالَةَ، فَثُلُثُ طَعَامٍ، وَثُلُثُ شَرَابٍ، وَثُلُثٌ لِنَفْسِهِ».

«انسان هیچ ظرفی را بدتر از شکمش پر نمی‌کند، به گمان خودش لقمه‌هایی هستند که در شکم قرار داده می‌شوند، اگر که چاره‌ی دیگری نیست پس باید یک سوم شکم را به خوردنی‌ها، یک سوم را به آشامیدنی‌ها و یک سوم هم را برای نفس خود قرار دهد».

برای اینکه بحث ما طولانی نشود و از بحث اصلی این کتاب خارج نشویم، در صفحات بعد به خواست خداوند متعال بیماری‌هایی را می‌آوریم که روزه به عنوان درمان آن‌ها کاربرد دارد و می‌بینیم که روزه و پیروی از سنّت پیامبر ج چگونه عامل نجات و وسیله‌ای مهم برای درمان بسیاری از بیماری‌هایی می‌شود که علم پزشکی در مقابل درمان آن سرگردان و ناتوان می‌ماند[11].

---

[1]- نگاه کنید به پایگاه الساحة الطبیبة به تاریخ 11/2/1426 هـ.

[2]- نگاه کنید به: منبع قبلی.

[3]- نگاه کنید به: منبع قبلی.

[4]- منبع قبلی.

[5]- فواید روزه درمانی از پایگاه الکترونیکی 55.

[6]- نگاه کنید به کتاب: روائع ‌الطب الاسلامی.

[7]- منبع قبلی.

[8]- منبع قبلی.

[9]- نگاه کنید به پایگاه «الساحة الطبیبة» 11/2/ 1426 هـ درگاه‌های گفتگوی «الدانه».

[10]- احمد آن را در مسند روایت کرده است. [مؤلف]

آلبانی در السلسلة الضعیفة (253) می‌گوید ضعیف است. [مصحح]

[11]- ترمذی آن را روایت کرده است، نگاه کنید موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]

آلبانی در صحیح ترمذی (2135) می‌گوید صحیح است. [مصحح]