درمان بیماری‌ها و معضلات اجتماعی با روزه

درمان بیماری‌ها و معضلات اجتماعی با روزه

انسان به عنوان یک موجود اجتماعی در گروه‌هایی مشابه زندگی می‌کند که بیش از یک عامل افراد آن را در کنار هم جمع می‌کند، همانند: دین، زبان، محیط، منافع و اهداف مشترک که در پی برخورد گروه‌ها و افراد با یکدیگر و اختلاف منافع و خواسته‌های متعدد، برخی مشکلات اجتماعی به وجود می‌آید که امنیت و سلامت جامعه را تهدید می‌کند و اساس و بنیان و همبستگی آن را فرو می‌ریزد، از جمله این مشکلات: ظلم، قطع رابطه با خویشاوندان، افول اخلاقی، اسراف و تجمل گرایی، اختلافات طبقاتی و فقر، اعتیاد، اذیت و آزار والدین، خشونت و تندخویی و بسیاری از مشکلات دیگر هستند. همه‌ی قوانین محکم و استوار اسلامی این مشکلات و دیگر مشکل‌ها را رفع می‌کنند و اساس جامعه‌ی اسلامی را نیکی و تقوی و پایه‌ی آن را برادری بین همه‌ی افراد آن قرار می‌دهد و روحیه‌ی تعاون و همکاری را در میان آنان تقویت کرده و پیوندهای محبت و مهربانی را در میان‌شان مستحکم‌تر می‌کند و بنابراین فرقی بین قوی و ضعیف، بزرگوار و عامی، غنی و فقیر و عربی و عجمی وجود ندارد مگر به واسطه‌ی تقوی و عمل صالح و فرد به این درک می‌رسد که درباره‌ی هرچه که به او تکلیف شود و آنچه که خداوند به عهده‌ی او گذاشته است، کاملاً مسؤل و پاسخگوست، تا اینکه به این فرمایش خداوند متعال عمل کرده باشد که می‌فرماید: ﴿وَقُلِ ٱعۡمَلُواْ فَسَیَرَى ٱللَّهُ عَمَلَکُمۡ وَرَسُولُهُۥ﴾ [التوبة: 105].

«و بگو هرکاری می‌خواهید بکنید که به زودی خدا و پیامبر او در کردار شما خواهند نگریست».

 این قول پیامبر ج او که می‌فرماید: «کُلُّکُمْ رَاعٍ وَکُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ»[1].

«همه‌‌ی شما رعیت‌گر و مسؤل رعیت خود هستید».

بدون شک چنین جامعه‌ای بر اساس قانون نازل شده از جانب پروردگار آسمان‌ها و زمین استوار است و در فضای آن و در میان افراد آن این چنین شعارهایی طنین انداز می‌شوند: ﴿إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ إِخۡوَةٞ﴾ [الحجرات: 10]. «همانا مؤمنان با هم برادرند».

﴿إِنَّ أَکۡرَمَکُمۡ عِندَ ٱللَّهِ أَتۡقَىٰکُمۡۚ﴾ [الحجرات: 13]. «بزرگوارترین شما در نزد خدا با تقواترین شماست».

«کلّکم لِآدَمَ، وَآدَمُ مِنْ تُرَابٍ»؛ «همه‌ی شما از آدم هستید و آدم از خاک خلق شده است».

«لَا یُؤْمِنُ أَحَدُکُمْ حَتَّى یُحِبَّ لِأَخِیهِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ»؛ «کسی از شما به ایمان دست نمی‌یابد مگر اینکه هر آنچه را که برای خود می‌خواهد برای برادرش نیز بخواهد».

بدون شک چنین جامعه‌‌ای در میان همه‌ی افراد خود در امنیت و آرامش اجتماعی زندگی می‌کند و حالت‌هایی چون بغض و کینه و نفرت، خودخواهی، ظلم، بی‌رحمی و خود بزرگ بینی در آن پنهان می‌گردند و نشانه‌های رحمت، مهربانی، تعاون و تواضع جای آن‌ها را می‌گیرد و افراد چنین جامعه‌ای مزیّن و آراسته به اخلاق پسندیده هستند.

روزه سهم بسزایی در رفع مشلات اجتماعی دارد که جامعه از آن‌ها رنج می‌برد، رسول الله ج راست فرموده است در جایی که فرمود: «الصَّوْمُ جُنَّةٌ»[2]؛ «روزه سپر است». یعنی محافظ و حامی است که فرد و جامعه را در مقابل ضررهای زیادی محافظت می‌کند و نمونه‌های زیر در این موضوع کافی و بسنده است.

* درمان انحلال و افول اخلاقی

روزه به شکل عمده‌ای در رفع انحلال و افول اخلاقی با همه شکل‌ها و صورت‌های آن نقش دارد، چون روزه‌داری که معنی واقعی روزه را درک می‌کند از همه‌ی گناهان و هر آنچه که به افت ارزش و اعتبار و درجه منجر می‌شود دروی می‌کند و این فرموده‌ی پیامبر ج را در مقابل دیدگان خود قرار می‌دهد که فرمود: «إِذَا کَانَ یَوْمُ صَوْمِ أَحَدِکُمْ، فَلا یَرْفُثْ، وَلا یَفْسُقْ، فَإِنِ قَاتَلَهُ أَحَدُ أو شَاتَمَهُ، فَلْیَقُلْ: إِنِّی صَائِمٌ، إِنِّی صَائِمٌ»[3]؛ «هرگاه کسی از شما روزه باشد، نباید فحش دهد و مرتکب فسق و فجور شود و اگر کسی با او درگیر شد و به او دشنام داد، باید بگوید من روزه هستم، من روزه هستم».

 این فرمایش او که فرمود: «مَنْ لَمْ یَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ، فَلَیْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ بِأَنْ یَدَعَ طَعَامَهُ شَرَابَهُ»[4].

«هرکس سخن دروغ بگوید و عمل به آن را ترک نکند خداوند احتیاجی ندارد که او خوردنی‌ها و آشامیدنی‌هایش ار ترک کند».

روزه‌دار با این حال و وضع خود به حالتی از ارتقای اخلاقی و دوری از همه‌ی زشتی‌ها می‌رسد. بنابراین جز حرف راست نمی‌گوید و جز به حق و حقیقت شهادت نمی‌دهد، به حرام نمی‌نگرد به چیزهای غیر مباح گرایش پیدا نمی‌کند و او می‌داند که ترک خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های او فقط برای نزدیک شدن به خداوند عزیز و والا مرتبه است در حالی که این‌ها جز ضرورت‌های زندگی او هستند، بنابراین سایر موارد راحت‌تر خواهند بود و بی نیاز شدن از آن‌ها بر او آسان‌تر خواهد بود. به درستی که روزه مدرسه اخلاق پسندیده است که روزه‌دار فقط بعد از یک ماه از آن فارغ‌التحصیل می‌شود در حالی که بالاترین امتیازات را به دست آورده است و بهترین قدردانی از او به عمل می‌آید و در مدرک فارغ‌التحصیلی‌اش نوشته شده است: «غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»؛ «هرگناهی که قبلاً مرتکب شده است بر او بخشیده شد».

* درمان مشکلات جوانان

جوانان پایه‌ها و بازوهای نیرومند جوامع و ملت‌ها هستند، به وسیله‌ی آنان است که جوامع به پا می‌خیزند و به واسطه‌ی عزم و اراده‌ی آنان است که مجد و کرامتشان شکل می‌گیرد، جوانان به منزله‌ی حال تازه و نو پای جوامع و آینده نیرومند و توانمندشان هستند. بنابراین بسیاری از ملت‌ها با توجه به اینکه به نقش مهم و برجسته‌ی جوانان در آینده سازی و محافظت از کیان و بقای خود پی برده‌اند به آنان توجه و اهتمام دارند، اما بسیاری از موارد این جوانان با مشکلات و معضلاتی مواجه می‌شوند که خوشی و صفای زندگی را بر آنان ناگوار می‌کنند و آنان از هدف والایشان و غایت ارزشمندشان به سمت اموری دیگری منصرف و منحرف می‌کنند که بر تفکر آنان تاثیر می‌گذارند و گرایش‌های‌شان را تغییر می‌دهند و انرژی و توان‌شان را به تحلیل می‌برند، در رأس همه‌ی این مشکلات معضل شهوت جنسی است که در این مرحله از عمر پسران و دختران به اوج خود می‌رسد به طوری که بدن در این مرحله با تغییرات متعدد فیزیولوژی از نشانه‌های بلوغ شدیدتر شدن شهوت جنسی و فکر کردن زیاد به آن و چگونگی برطرف کردن آن مواجه می‌شود، که در این صورت فقط دو راه در مقابل جوان قرار دارد.

راه اول که مباح است:

اینکه شهوت خود را از راه حلال و از طریق ازدواج شرعی برآورده کند و این بهترین و سالم‌ترین راه است، اما در بسیاری از مواقع هزینه‌ها و مشکلات ازدواج در این راه به عنوان یک مانع سخت بر سر راه جوانان قرار می‌گیرند و مانع از انجام آن می‌شوند.

راه دیگر که حرام است:

اینکه او شهوت خود را از راه حرام ارضا کند و نفس خود را به مهلکه بیندازد و مستحق عذاب از جانب خداوند متعال در دنیا و آخرت گردد و این کاری است که جان‌های پاک و فطرت‌های سالم از آن دوری می‌کنند اسلام همراه با خود راه حلی برای این مشکل بزرگی که مهمترین گروه جامعه از آن رنج می‌برد، آورده است که رسول الله ج به جوانان توصیه می‌کند و می‌فرماید: «یَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ، مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْکُمُ، فَلْیَتَزَوَّجْ،، وَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ، فَعَلَیْهِ بِالصَّوْمِ، فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ»[5].

«ای گروه جوانان هرکس از شما که توانایی هزینه‌ها و مخارج را داشته باشد باید ازدواج کند و هرکس نتوانست روزه بگیرد که روزه برای او همچون یک محافظ است».

هرکس توانایی تأمین هزینه‌ها و سایر موارد مرتبط با ازدواج را داشته باشد، ازدواج بهترین راه حل برای اوست، اما اگر کسی فاقد این توانمندی باشد و آن چنان در آمدی برای تأمین و تحمل هزینه‌ها و مسولیت‌های ازدواج و تأسیس یک خانه‌ی جدید و خانواده‌ایی مستحکم نداشته باشد باید روزه بگیرد که بهترین راه حل برای او همین است و در برابر انحراف او را نگه می‌دارد و همچون یک سپر از قرار گرفتن او در گناه و زشتی محافظت می‌کند.

بنابراین روزه شهوت را کنترل می‌کند و سیطره‌ی آن بر فکر را محدود و تسلط آن بر بدن را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود بدن انرژی خود را صرف امورات مباح و عمل شایسته و سودمند بکند و به واسطه‌ی روزه روح انسان بر شهوت او غالب می‌گردد، او نفسش را کنترل می‌کند و در معرض هواهای نفسانی و گمراهی‌های شیطانی قرار نمی‌دهد.

* درمان اسراف و تبذیر و خساسیت و بخل

روزه اسراف و تبذیر را نزد روزه‌داران درمان می‌کند همان طور که خساسیت و بخلِ آنان را درمان می‌کند و به آنان یاد می‌دهد که چگونه خود را از هلاکت نجات دهند، همانطوری که به آنان بذل و بخشش را یاد می‌دهد و انسان متعادل می‌شود و نه اهل اسراف و تبذیر و نه اهل بخل و خساسیت می‌شود.

وقتی انسان روزه می‌گیرد و سختی و تلخی محرومیت را می‌چشد به ارزش و فضیلتی که خداوند به واسطه‌ی نعمت‌ها نصیب او کرد، پی می‌برد و قدر آن را می‌داند، بنابراین زمانی انسان به ارزش نعمت پی می‌برد که از آن محروم شود در این صورت انسان اهل اسراف و تبذیر یاد می‌گیرد چگونه از نعمت محافظت و نگهداری کند و انسان بخیل و خسیس هم به رنج و مشقتی که محرومان با آن مواجه هستند پی می‌برد و خود اهل بخشش می‌شود و طبع او تغییر می‌کند و بذل و بخشش را یاد می‌گیرد.

* درمان فقر و گرسنگی

فقر از جمله بزرگ‌ترین مشکلاتی است که اغلب جوامع با آن مواجه هستند و اختلاف طبقاتی در یک جامعه و زیاد شدن فاصله‌ها میان آن‌ها نشانه‌ی تهدید ویرانی آن جامعه و فرو ریختن ارکان آن می‌باشد.

 شاید یکی از مهمترین معضلات و مشکلاتی که از فقر ناشی می‌شود معضل گرسنگی است و روزه‌داری یکه راه حل ایده آل برای این مشکلی که همه‌ی بشریت را تهدید می‌کند برای ما ارائه می‌کند.

وقتی که فردی روزه می‌گیرد از خوردن و آشامیدن دوری می‌کند و از مقدار زیاد خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها بی‌نیاز می‌شود به اندازه‌ای کم کفایت می‌کند همانطوری که تعداد وعده‌های غذای او نیز کم می‌شود.

این حالت را مجسم کنیم که اگر همه‌ی افراد یک جامعه به مدت یک ماه روزه بگیرند چند وعده غذا ذخیره می‌شود؟ و چه مقدار غذایی که در طول این ماه ذخیره می‌کنیم، می‌توانیم به فقرای گرسنه بدهیم؟ علاوه بر آن زکات فطره‌ی است که روزه دار بابت خود و همه‌ی اعضای خانواده خود و کسانی که سرپرستی آنان را به عهده گرفته است از صغیر و کبیر، مذکر و مؤنث به عنوان طعامی برای نیازمندان و به قصد نزدیک شدن به خداوند عزیز والا مرتبه پرداخت می‌کند.

به عنوان مثال اگر بگوییم جمعیت یک جامعه یک صد میلیون نقر باشد و همه‌ی افراد آن جامعه روزه بگیرند در این صورت در یک روز یکصد میلیون وعده غذا به دست می‌آید و اگر براساس یکی از ارزهای رایج جهانی در این روزها که دلار است قیمت هر وعده عذا را یک دلار حساب کنیم در این صورت در هر روز یکصد میلیون دلار به دست می‌آید یعنی فقط در طول ماه رمضان اگر معنای واقعی روزه را درک کنیم، سه هزار میلیون دلار به دست می‌آید که می‌تواند زندگی ما را دچار تغییر و تحول کند و می‌توان این مبلغ را در طرح و برنامه‌های فراوانی به کار گرفت که همه‌ی آن برای امت اسلامی دارای خیر و برکت خواهد بود.

اگر مقدار زکات فطره را در همین جامعه حساب کنیم هزاران تُن مواد غذایی به دست می‌آید که می‌توان به وسیله‌ی آن گرسنگی گرسنگان ناشی از خشک سالی، زلزله‌ها، طوفان‌ها و مانند آن‌ها را بر طرف کرد.

* درمان اعتیاد

اعتیاد عادت کردن به انجام یک کار و یا مصرف نوعی مواد مخدر است که بدن به آن عادت گرفته است و اگر مقدار آن در بدن کم شود به بدن آسیب می‌رسد. غالباً اعتیاد با دردها و ضررهای کلی همراه است که فقط به فرد معتاد اختصاص ندارد بلکه به جامعه‌ی اطراف او نیز می‌رسد و برای سلامتی او و زندگی اجتماعی و خانوادگی وی ویران کننده است و هزینه‌های هنگفت درمان او را بر جامعه تحمیل می‌کند، اعتیاد بسیاری از مشکلات اجتماعی و اقتصادی را در پی دارد. اگر اعتیاد بر یک ملتی مسلط شود در یک دوره‌ی کوتاه آن را نابود می‌کند و همه‌ی پایه‌های زندگی آن را از هم می‌پاشد، پدیده‌ی غالب در اعتیاد مصرف مواد مست کننده، مواد مخدر و سیگار کشیدن و تداوم در مصرف آن‌ها در دوره‌های طولانی و به مقادیری که بدن به آن عادت کرده است و دست برداشتن از آن برای فرد معتاد سخت و دشوار است، باید تصور کنیم که جهان چه هزینه‌هایی برای درمان این پدیده پرداخت می‌کند و چه ضرر و زیان‌ها و مشکلاتی در اثر درمان این بیماران، ساختن آسایشگاه‌ها و درمانگاه‌ها و خرید داروها و هزینه‌های نگهداری و از بین بردن آثار روحی روانی، اجتماعی و اقتصادی و سایر موارد متحمل می‌شود.

شریعت استوار اسلامی ما همه‌ی این موارد را حرام کرده است و از عواقب وخیم و ضررهای فراوان آن‌ها بیم می‌دهد، جایی که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿یَسۡ‍َٔلُونَکَ عَنِ ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَیۡسِرِۖ قُلۡ فِیهِمَآ إِثۡمٞ کَبِیرٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثۡمُهُمَآ أَکۡبَرُ مِن نَّفۡعِهِمَاۗ٢١٩﴾ [البقرة: 219].

«درباره‌ی شراب و قمار از تو می‌پرسند بگو در آن دو گناهی بزرگ و سودهایی برای مردم است ولی گناهانشان از سودشان بیشتر است».

همچنین می‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡخَمۡرُ وَٱلۡمَیۡسِرُ وَٱلۡأَنصَابُ وَٱلۡأَزۡلَٰمُ رِجۡسٞ مِّنۡ عَمَلِ ٱلشَّیۡطَٰنِ فَٱجۡتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ٩٠﴾ [المائدة: 90].

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه پلیدند و از عمل شیطانند پس از آن‌ها دوری گزینید باشد که رستگار شوید».

همچنان که پیامبر ج ما را از ضررهای این چیزها بر حذر می‌دارد و آن‌ها را به زشت‌ترین صفات وصف می‌کند تا جایی که می‌فرماید: «الْخَمْرُ أُمُّ الْخَبَائِثِ»[6]؛ «خمر مادر همه‌ی پلیدی‌هاست».

همچنین به روایت آن حضرت ج آمده است که شراب خوار، فروشنده و ساقی شراب را لعن نمود و پیروانش را از یک قاعده‌ی مهم شرعی آگاه نموده است و آن این است که «لاَ ضَرَرَ وَلاَ ضِرَارَ»؛ «نه ضرر کردن و نه ضرر رساندن».

مشروبات، مست کننده‌ها و سیگارکشیدن همگی با این قاعده‌ی مهم منافات دارند و به طوری که آن‌ها به کسی که به آن‌ها می‌پردازند و به خوردن آن‌ها مشغول می‌شود به سایر کسانی که در اطراف آنان هستند ضرر و زیان می‌رساند.

روزه در کنار گذاشتن پدیده‌ی اعتیاد و کاهش آثار منفی آن نقش اساسی دارد بطوری که شخص معتاد به تدریج به مصرف اندک آن‌ها عادت می‌کند، همچنین او به خاطر ترس از مرتکب شدن به کار حرام و باطل کردن اجر و ثواب خود بر خوردن و مصرف آن‌ها صبر پیشه می‌کند و از متکی بودن بدن به این مواد مخدر و آرام بخش به واسطه‌ی سایر عوامل طبیعی نشأت گرفته از مغز می‌کاهد و چنین فردی در ایام روزه‌داری از آثار سوء اعتیاد بر بدن نجات می‌یابد و زمانی که بدن بهبود یافت درمان سایر ضررها و جبران خطرهای آن امکان پذیر می‌شود.

دکتر رامز طه در مطلبی که از او نقل شده است بر این نکته تأکید دارد که تحمل درد گرسنگی و صبر بر آن در طول زمان روزه‌داری سطح ماده سیروتونین موسوم هستند، بالا می‌رود، مواد مترشحه‌ی مغز دو دسته هستند که به دسته‌ی آندروفین و دسته‌ی انکفالین مشهور هستند و این مواد خاصیتی ده‌ها برابر بیشتر از مواد و داروهای مخدر و آرام بخش صنعتی در آرام کردن و تسکین دردها دارند، وی می‌افزاید: برای اینکه ترشح این مواد آرام بخش و مسکن دردها استمرار داشته باشد، انسان باید مراحل مختلفی از گرسنگی و محرومیت را طی کند و از خوردن مواد و داروهای مخدر جدید پرهیز کند، روزه به انسان کمک می‌کند تا خود را از ضرر و زیان این مواد مخدر برهاند و همانگونه که بطور عملی او را تغییر گرایشات، افکار و رفتارش کمک می‌کند، به بدن در تنظیم عملکرد مراکز عصبی، مسئول تنظیم نیازها و احتیاجات مختلف بیولوژیکی کمک می‌کند[7].

---

[1]- صحیح مسلم (1829). [مصحح]

[2]- موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]

آلبانی در صحیح الجامع (3865) می‌گوید صحیح است. [مصحح]

[3]- صحیح بخاری و صحیح مسلم. [مصحح]

[4]- صحیح بخاری (1903). [مصحح]

[5]- صحیح مسلم (1400) [مصحح]

[6]- سنن النسائی، آلبانی در السلسلة الصحیحة (1854) می‌گوید حسن است. [مصحح]

[7]- پایگاه اینترنتی جهان بدون مشکلات به تاریخ 7/3/1426 هـ.