اعجاز طبی و پزشکی در فریضه‌ی روزه

اعجاز طبی و پزشکی در فریضه‌ی روزه

دو نوع روزه وجود دارد: روزه‌ی اسلامی و روزه‌ی طبی که نوع طبی آن عبارت است از محروم کردن بدن از مواد غذایی برای چند ساعت و چند روز.

تجربه‌های علمی نشان داد که محروم ماندن بدن از آب به نسبت محروم ماندن آن از غذا تاثیر شدیدتری دارد، بنابراین اگر فقط آب در اختیار انسان گذاشته شود، می‌تواند حدود چهل روز زنده بماند و این بر اهمیت آب در زندگی تاکید دارد، در این میان ابتدا انرژی خود را از ذخایر قندی که به شکل گلیکوژن در کبد و عضله‌ها ذخیره می‌شوند، بدست می‌آورد.

این مقدار ذخیره در روزهای ابتدایی روزه‌داری به پایان می‌رسد و بعد از آن بدن به ذخیره‌های چربی خود پناه می‌برد، اما آن به هیچ وجه از ذخیره‌های چربی موجود در ترکیب سلول‌های اصلی استفاده نمی‌کند، هرچند که مدت روزه‌داری طولانی باشد، سپس بدن به جمع آوری مواد به وجود آمده از این عملیات روی می‌آورد و دوباره آن‌ها را به کار می‌گیرد تا انرژی تولید کند و از اعضاء و بافت‌های زنده‌ی بدن در حین روزه‌داری مواظبت کند، اگر روزه به مدت زیادی ادامه یابد بدن ذخایر گلیکوژن و چربی‌ها را مصرف می‌کند و بعد از آن به اکسیده کردن مواد پروتئینی روی می‌آورد و آن‌ها را به قند تبدیل می‌کند تا انرژی مورد نیاز خود را از آن‌ها تأمین کند و این که تخریب بافت‌های پروتئینی تشکیل شده از گوشت و عضلات است که دانشمندان آن را به تحلیل رفتن خود به خود بدن می‌شناسند.

هم‌چنین محرومیت شدید بدن از مواد غذایی به ایجاد اختلالات در وظایف اعضای بدن و صدمات شدید در مغز منجر می‌شود که بر رفتارهای روانی و تحریک پذیری انسان تاثیر می‌گذارد، از جمله اموری که بر حکمت الهی و اعجاز ربانی در این فرضیه ارزشمند دلالت دارند، این است که خداوند متعال آن را در طول روز قرار داده است و در شب ادا نمی‌شود و از آغاز طلوع فجر تا غروب آفتاب است و این دوره و مدتی است که انسان در آن فعالیت دارد و عملیات از بین بردن انرژی ذخیره شده‌ی موجود به شکل چربی‌ها و گلیکوژن در طول روز انجام می‌گیرد.

دکتر عبدالجواد صاوی پژوهشگر در زمینه‌ی شکل اعجاز عملی در قرآن و سنّت بیان کرده است که فعالیت و تحرک بدنی در زمان روزه‌داری گلوکز مصنوعی یا نهفته در کبد برای بدن ایجاد می‌کند که یک تغذیه‌ی ایده‌آل برای مغز است و در تولید گلبول‌های قرمز و ساختار استخوان و دستگاه عصبی و ماهیچه‌ها به کار می‌رود و آن‌ها را کار آمدتر می‌کند.

هم‌چنین تحرک و فعالیت بدنی در طول زمان روزه‌داری انرژی لازم پوست بدن را تامین می‌کند که در سایر عملیات‌های حیاتی به کار می‌گیرد و به شکل اساسی در رهایی بدن از سم‌ها و اسیدهای مضر موجود در آن نقش دارد.

در حالی که کسالت و سستی و خواب زیاد در طول مدت روزه‌داری منجر به نتایج معکوس می‌شوند از جمله آن‌ها به هم خوردن ساعت بیولوژیک بدن و افزایش انرژی مضر ذخیره شده و کاهش عملیات سوخت و سوز است[1].

در اینجاست که اهمیت قرار گرفتن روزه در شریعت اسلامی در زمان طلوع فجر تا غروب آفتاب، برای ما روشن و آشکار می‌گردد.

همچنین اسلام با وجود تاکید بر اعتدال و عدم اسراف در خوردن غذا به هنگام افطار، نوع مشخصی از غذاهای مباح را حرام نکرد، خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَکُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ حَتَّىٰ یَتَبَیَّنَ لَکُمُ ٱلۡخَیۡطُ ٱلۡأَبۡیَضُ مِنَ ٱلۡخَیۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡرِۖ ثُمَّ أَتِمُّواْ ٱلصِّیَامَ إِلَى ٱلَّیۡلِ﴾ [البقرة: 187]. «و بخورید و بیاشامید تا رشته‌ی سپید بامداد از رشته‌ی سیاه (شب) بر شما نمودار شود، سپس روزه را تا فرا رسیدن شب به اتمام رسانید».

 همچنین می‌فرماید: ﴿وَکُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا یُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِینَ٣١﴾ [الأعراف: 31]. «و بخورید و بیاشامید ولی زیاده روی نکنید که او اسراف کاران را دست نمی‌دارد».

رسول الله ج می‌فرماید: «إِذَا أَقْبَلَ اللَّیْلُ مِنْ هَا هُنَا، وَأَدْبَرَ مِنْ هَا هُنَا، وَغَرَبَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ»[2].

«وقتی شب از اینجا آمد و از آنجا رفت و خورشید غروب کرد، روزه دار افطار کند».

بر خوردن خوارکی‌هایی همچون خرما، شیر و آب در هنگام افطار تاکید شده است، چون دارای ارزش غذایی هستند و از ویژگی هضم راحت و جذب سریع و جایگزین و جبران عناصر غذایی از دست رفته‌ی بدن و کمک به آن در تامین انرژی لازم، برخوردار هستند و نشاط و سر زندگی بدن را به آن باز می‌گردانند.

رسول الله ج می‌فرماید: «إِذَا أَفْطَرَ أَحَدُکُمْ فَلْیُفْطِرْ عَلَى تَمْرٍ، فَإِنَّهُ بَرَکَةٌ، فَإِنْ لَمْ یَجِدْ تَمْرًا فَالمَاءُ فَإِنَّهُ طَهُورٌ»[3].

«هرگاه کسی از شما افطار کرد با یک خرما افطار کند که خرما برکت است و اگر خرما در دسترس نداشت با آب افطار کند که آب پاک است».

 از آمیزش و ارتباط جنسی نهی شده است چون که این عمل ضررهایی برای بدن دارد و انرژی انسان را به تحلیل می‌برد و کسل می‌شود و از انجام واجبات دینی و طاعت و عبادت‌های دیگرش ناتوان می‌گردد و نمی‌تواند اعمالی را که برای او مکلف شده است، انجام دهد، جایی که رسول الله ج می‌فرماید: «إِیَّاکُمْ وَالْوِصَالَ»[4]؛ «از آمیزش پرهیز کنید».

همچنین می‌فرماید: «لَا صَامَ مَنْ صَامَ الدَّهْرَ»[5]؛ «کسی که تمام عمر را بدون وقفه روزه گیرد، روزه‌اش معتبر نخواهد شد».

و می‌فرماید: «مَنْ صَامَ الْأَبَدَ فَلَا صَامَ وَلَا أَفْطَرَ»[6].

و بر شتاب کردن در افطار و به تاخیر انداختن سحری خوردن تاکید شده است، جایی که رسول الله ج می‌فرماید: «ما تَزَالُ أُمَّتِی بِخَیْرٍ مَا عَجَّلُوا الْإِفْطَارَ، وَأَخَّرُوا السُّحُورَ»[7].

«امت من همچنان به خیر و خوشی خواهد بود مادامی که در افطار کردن عجله کنند و سحری خوردن را به تاخیر بیندازند».

از جمله امور مهمی که بر اعجاز ربانی قضیه‌ی روزه تاکید دارد، مطلبی است که از روزنامه‌ی سعودی الجزیره شماره‌ی منتشر شده در چهارم رمضان سال 1425ه، به نقل از آن وایلر یکی از دانشمندان امریکایی که اخیراً مشرف شدنش به دین اسلام را اعلام کرد، منتشر شده است، او چندین آزمایش و تحقیق انجام داده است که در آن‌ها به این نتیجه رسیده است که روزه گرفتن در طی ده روز اول ماه رمضان باعث تجدید ده درصد سلول‌های بدن می‌شود و در طی دهه‌ی دوم ماه رمضان حدود شصت و شش درصد سلول‌های بدن تجدید می‌شوند و در ده روز آخر همه‌ی سلول‌های بدن تجدید می‌شوند[8].

او همچنین به این نتیجه رسید که سطح هوش و قدرت تمرکز در طول روزه‌داری افزایش می‌یابد و او تاکید داشت که سیستم دفاعی و بازدارندگی بدن به دلیل روزه‌داری ده برابر از آنچه که قبلاً برخوردار بود، بیشتر می‌شود، او همچنین کشف کرد که روزه گرفتن به جمع شدن املاح سدیم در کلیه‌ها کمک می‌کند و این املاح به ذوب شدن سنگریزه‌های موجود در کلیه‌ها کمک می‌کنند، این دانشمند بر ضرورت پیروی از سنّت نبوی در شتاب کردن در افطار و به تاخیر انداختن سحری تاکید داشت و بیان کرد که بدن روزه دار در بدست آوردن انرژی به گلیکوژن نهفته در کبد که به گلوکز تبدیل می‌شود و قند خون را تنظیم می‌کند، وابسته است.

چون مغز فقط از قند تغذیه می‌کند و هنگامی که قند در بدن کاهش می‌یابد، کبد با قند نهفته‌ی خود به بدن کمک می‌کند و هنگامی که آن قند نهفته‌ی بدن تمام شد به تحلیل چربی‌ها و تبدیل آن‌ها به انرژی می‌پردازد و در این تغییر و تحویل مجموعه‌ی مواد مضری به وجود می‌آیند که مغز را به گیجی و غش مبتلا می‌کنند و شتاب کردن در افطار انسان روزه‌دار را از این گیجی و حالت غش دور می‌کند[9].

او بر اعجاز در این فرمایش رسول خدا ج تاکید داشت که می‌فرماید: «یَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ، مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْکُمُ الْبَاءَةَ فَلْیَنْکِحْ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ، وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ، وَمَنْ لَا فَلْیَصُمْ فَإِنَّ الصَّوْمَ لَهُ وِجَاءٌ»^[10].

«ای جوانان هرکس از شما توانایی تامین مایحتاج زندگی را دارد باید ازدواج کند و هرکس که نتوانست باید روزه بگیرد چرا که آن برای او باز دارنده است».

برای او ثابت شد که روزه ترشح هورمون‌های مردانه و زنانه را به میزان ده برابر کاهش می‌دهد و این به انسان کمک می‌کند که شهوت جنسی خود را کنترل کند و آن را در اختیار بگیرد، وی تاکید دارد که روزه به زنانی که دچار اختلالات هورمونی در فرایند حاملگی هستند، کمک می‌کند و به درمان ضعف قوای جنسی و افزایش باروری در مردان کمک می‌کند[11].

استاد نیکولای بیلوی یکی از دانشمندان روسی در زمینه‌ی علم پزشکی در کتاب خود: «گرسنگی به خاطر سلامتی» منتشر شده در سال 1976 م تاکید می‌کند که هر انسانی به خصوص ساکنین شهرهای بزرگ باید به مدت 3- 4 هفته در هرسال از خوردن امتناع کند و روزه بگیرد تا از یک صحت و سلامتی مطلوب در طول زندگی‌شان بهره‌مند شوند[12] همچنین می‌بینیم که مک فادن از دانشمندان علم پزشکی در آمریکا بر این امر تاکید دارد که هر انسانی به روزه گرفتن احتیاج دارد، اگر مریض نباشد چون سم موجود در انواع غذاها در بدن جمع می‌شود و انسان را همچون یک مریض می‌کند و او را سنگین می‌بینیم و از فعالیت و نشاط او کاسته می‌شود، اما وقتی روزه بگیرد، وزن او سبک‌تر می‌شود و این سم‌ها در بدن او از بین می‌روند و بدن او کاملاً پاک و سالم می‌گردد، روزه گرفتن همچنین به بازسازی و تجدید سلول‌های بدن کمک می‌کند و انسان به احساس انرژی و با نشاط بودن می‌رسد که قبل آن چنین احساسی را نداشته است[13].

الکسس کارل برنده جایزه نوبل در زمینه پزشکی در کتاب خود تحت عنوان «انسان این موجود ناشناخته» می‌گوید: «کثرت وعده‌های غذایی و سنگین بودن آن‌ها وظیفه‌ی مهم را که نقش مهمی در بقاء موجودات زنده بر روی زمین دارد، به تعطیلی می‌کشاند و آن وظیفه‌ی هماهنگی و سازگاری با کمبود مواد غذایی است بنابراین مردم در گذر زمان‌ها روزه می‌گیرند.

بنابراین همه‌ی ادیان، مردم را به واجب دانستن روزه و محروم شدن از غذا در مدت‌هایی معین فرا می‌خوانند چون در ابتدای امر احساس گرسنگی به وجود می‌آید و گهگاهی باعث تهییج و انگیزش پذیری عصبی می‌گردد سپس احساس ضعف را دنبال دارد اما در کنار این موارد، پدیده‌های پنهان و بسیار ارزشمند دیگری رخ می‌دهند، قند موجود در کبد به حرکت در می‌آید و در پی آن برخی چربی‌های نهفته شده در زیر پوست، به حرکت در می‌آیند و در اینجا همه‌ی اعضاء بدن برای محافظت از درون و سلامت قلب با دادن هر آنچه در ذخیره دارند، فداکاری می‌کنند، روزه گرفتن همچنین به تمیز شدن بافت‌های بدن و پاک شدن آن‌ها از سم‌ها و چربی‌های انباشته شده در آن‌ها کمک می‌کند»[14].

یکی از سالخوردگان درباره‌ی راز سلامتی و نشاط او پرسیدند، جواب داد: علت این است که من گاه به گاه روزه می‌گرفتم[15].

دکتر محمد سعید سیوطی ذکر کرده است که روزه به عدم انباشته شدن مواد سمی مضر برای بدن مانند: اسید اوریک، فسفات آمونیاک و سایر اسیدها و املاح مضر کمک می‌کند و بدن را در برابر بیماری نقرس و ورم مفصل‌ها محافظت می‌کند و مانع تشکیل سنگ کلیه می‌شود[16].

دکتر ابراهیم راوی بر این امر تاکید دارد که روزه نشاط و فعالیت سلول‌های مغز را به خاطر توقف فعالیت دستگاه گوارش، افزایش می‌دهد و خون زیادی در این حالت برای تغذیه‌ی چین‌خوردگی‌های مغز و رساندن تغذیه ایده‌آل برای فعالیت آن به مغز می‌رسد و این همان چیزی است که افراد دارای فعالیت‌های فکری و عقلی به روزه گرفتن روی می‌آورند تا توانایی‌های مغزی و عقلی آنان فعال‌تر شود[17].

درباره‌ی روزه می‌گویند

سخنان و نظریات درباره‌ی روزه فراوان و متنوع هستند به خصوص که می‌دانیم تحقیقات و تجربه‌های عملی جدید بر بسیاری از این فواید تاکید دارند، در اینجا برخی از قول‌های نقل شده از مشهورترین پزشکان جهان و در جریان تحقیقات و مقالات علمی خود و بعد از تجربه‌های علمی بر آن‌ها اظهار کرده‌اند، را ذکر می‌کنیم: علاوه بر قول‌ها و نظراتی که قبلاً ذکر کردیم و بر اعجاز طبی روزه تاکید داشتند، قول‌ها و نظرات ذیل را نیز نقل می‌کنیم تا اهمیت روزه از جهت طبی و بهداشتی برای خواننده تثبیت گردد.

دکتر ایوارت لومز می‌گوید: «روزه قدیمی‌ترین ابزار و راهکار در جهان برای التیام و شفای طبیعی است، روزه حقیقتاً یک علمیات پاکسازی عجیبی را در بدن آغاز می‌کند و این عملیات به همه‌ی سلول‌های بدن و بافت‌های آن در دوره‌ی روزه‌داری می‌رسد، جایی که آنزیم به جای حرکت از معده مستقیماً به سمت روده‌ها می‌رود و به مجرای خون می‌رسد و بدن را از سم‌ها و مواد زائد انباشته شده‌ی آن که از عملیات اکسیده شدن و سوخت و سوز سلول‌های مرده به جا مانده‌اند، رها می‌گرداند، هم‌چنین همه‌ی اعضای بدن و غدد پراکنده شده در آن به حد کافی استراحت می‌کنند و در این مدت پاکسازی، بازسازی و سازمان دهی مجدد می‌شوند»[18].

خانم دکتر پاتریشیات پرت می‌گوید: «روزه در گذر تاریخ فواید عقلی، جسمی و روحی خود را به اثبات رسانده است، روزه باعث عملیات پاکسازی بدن از سموم می‌شود و به فرایند التیام و همچنین متعادل کردن وزن اضافه و کاهش فشار خون و کنترل و بالا رفتن سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.

هرگاه بخواهیم از سموم انباشته شده در بدنمان رها شویم باید روزه یگیریم ما از طریق روزه گرفتن به بدن خود یک استراحت فیزولوژیکی می‌دهیم، این استراحت یک انرژی بسیار مهمی با خود دارد که هرگاه این انرژی زیاد شد ما بیشتر از سموم بدن خلاص می‌شویم و به یک زندگی سالم دست می‌یابیم»[19].

دکتر هربرت شلتون می‌گوید: «به کارگیری روزه به عنوان درمان از قدیم مورد استفاده بوده است و ابن سینا طبیب بزرگ روزه را برای درمان بیمارانش تجویز می‌کرد و آن را به مدت سه هفته و بیشتر از آن برای آنان تجویز می‌کرد»[20].

ژوزف رودریگو می‌گوید: «همه‌ی بیماری‌ها از دستگاه گوارش به وجود می‌آیند، اگر دنبال صحت و سلامتی بودی و برای شفا و سلامتی خود راهی پیدا نکردی از دستگاه گوارش شروع کن چرا که آن منشاء بیماری تو و همچنین درمان و شفای توست»[21].

دکتر لیونی بروان در مبحثی تحت عنوان همراه با روزه پیشگیری و درمانی می‌گوید: «علی‌رغم اینکه امروزه جواب شایع و رایج برای بیماری این است: به دنبال معالجه و درمان برو اما بهتر است که تو برای عکس آن تلاش کنی. بنابراین روزه درمانی روشی مفید برای درمان و شفاست و آن باعث تغییرات متحولانه‌ی شیمیایی در بدن می‌شود که غالباً شفا دهنده و پاک کننده هستند، بنابراین اعضاء بدن هرگاه خالی و سبک باشند، استراحت می‌کنند و انرژی را نگه می‌دارند و باعث فرایند رهایی از مواد مضر و آلوده کننده‌ی بدن می‌شوند و فرایند بازسازی سلول‌ها را فعال‌تر می‌کنند.

روزه یک استراحت انرژی شفا درمانی قدیمی همراه با انسان است که فرهنگ‌های متعدد و امت‌های گوناگون آن را به عنوان یک راهکار درمانی و پیشگیری کننده‌ی مطمئن به کار گرفته‌اند.

گروه‌ها و انجمن‌های طرفدار و حامی روزه هزاران نمونه از شهادت و گواهی افرادی که به واسطه‌ی روزه از بیماری‌هایی چون تنگی نفس، حساسیت، ورم مفصل‌ها، میگرن، بیماری‌های پوستی و دستگاه گوارش و بی‌اشتهایی شفا یافته‌اند، ارائه کرده‌اند که روزه‌ی اختیاری و داوطلبانه همیشه راهکار طبی و درمانی اولیه برای بیماری بوده است»[22].

لیون شیتو کارشناس بریتانیایی در زمینه‌ی درمان با وسایل و ابزارهای طبیعی می‌گوید: «نهایت آنچه که یک روزه دار از آن رنج می‌برد، در تغییر رنگ زبان، سردرد و تغییر بوی دهان خلاصه می‌شود اما در مقابل به نتایج و فواید ایده‌آل و بسیار مناسبی دست می‌یابد از جمله‌ی آن‌ها: تقویت سیستم دفاعی و ایمنی بدن به شکل اساسی و قابل ملاحظه است»[23].

تعدادی از دانشمندان غربی بر اساس تجربه‌ها و تحقیقات علمی خوشان، فواید روزه را به طور خلاصه گرد آورده‌اند، از جمله‌ی آنان شیلتون در کتاب «روزه» و لوتزنر در کتاب «بازگشت به زندگی سالم به وسیله‌ی روزه» و دووی در کتاب «روزه‌ای که شفا می‌دهد» که برخی از سخنان در این مورد بدین ترتیب است.

-       روزه استراحتی برای بدن است که به آن امکان می‌دهد، نقص‌ها و کمبودهای خود را اصلاح کند و خود را بازنگری کند.

-       روزه فرایند جذب مواد باقی مانده در روده‌ها را متوقف می‌کند و آن‌ها را بیرون می‌راند، موادی که ماندگاری طولانی آن‌ها ممکن است آن‌ها را به پس مانده‌های سمی و مضر برای بدن تبدیل کند.

-       روزه تنها راهکار اثر بخش برای دفع سم‌های انباشته شده در بدن و سم‌هایی است که از محیط آلوده‌ی اطراف به درون بدن راه می‌یابند.

-       به کمک روزه دستگاه‌های تخلیه و دفع بدن فعالیت خود را از سر می‌گیرند و فعالیت و انجام وظایف شان در پاکسازی بدن را به خوبی انجام می‌دهند و این مساله‌ای است که محققان علم پزشکی را درباره‌ی ضرورت انجام تحقیقات و تحلیل‌ها و آزمایشات پزشکی بعد از دوره‌ی روزه‌داری، به اجماع رسانده است.

-       روزه در تجزیه و تحلیل مواد زائد و رسوبات مضر داخل بافت‌های بیمار، به بدن کمک می‌کند.

-       روزه شادابی و طراوت و سرزندگی سلول‌ها و بافت‌های بدن را به آن‌ها باز می‌گرداند.

-       روزه وظایف دستگاه‌های گوارشی، تنفسی و گردش خون را بهبود می‌بخشد.

-       روزه درمان اثر بخش بسیاری از بیماری‌های روانی، جسمی و اجتماعی است.

-       روزه باعث گشوده شدن ذهن و تقویت قوه‌ی درک می‌گردد.

-       روزه تاثیرات مهمی بر سایر بخش‌های داخلی و خارجی بدن دارد.

-       روزه توان و انرژی لازم برای فرایند گوارش را در بدن مهیا می‌کند و آن‌ها را برای فعالیت‌های ضروری‌تر و مهم‌تر دیگر همچون مبارزه با بیماری‌ها و التیام زخم‌ها ذخیره می‌کند.

-       روزه اثرات جالبی بر روح انسان و سلامتی بدن او دارد، فواید روانی که روزه‌دار به آن‌ها دست می‌یابد نقش مثبت و سازنده‌ای در اجرای وظایف اعضای بدن و همه‌ی دستگاه‌های آن دارد و این حالت با توجه به ارتباط شدید بین حالت روحی و روانی و سلامتی بدن دارد.

-       روزه صبر و بردباری را آموزش می‌دهد، اراده را تقویت می‌کند و مردها را می‌سازد.

-       روزه باعث رشد اخلاص و افزایش تقوا می‌گردد و انسان را از اعمال ناشایست به دور نگه می‌دارد.

-       روزه از شدّت شهوت می‌کاهد و مانع تسلط و احاطه‌ی آن بر بدن می‌شود و اراده‌ی انسان را قوی می‌کند.

-       روزه حس اجتماعی انسان را بیدار می‌کند و بر روابط خویشاوندی و همبستگی اجتماعی می‌افزاید.

-       روزه مدرسه‌ی اخلاق پسندیده است.

-       روزه یک تمرین برای بدن و زکات برای جان و برای انسان نگه دارنده و برای جمع و گروه محافظت کننده است.

---

[1]- نگاه کنید به پایگاه الکترونیکی «الیوم» در تاریخ پنج شنبه هفت رمضان هـ.

[2]- موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]

صحیح بخاری (1954). [مصحح]

[3]- ابو داود و ترمذی آن را روایت کرده‌اند. [مؤلف]

آلبانی در ضعیف الترغیب (651) می‌گوید ضعیف است. [مصحح]

[4]- بخاری و مسلم آن را روایت کرده‌اند: موسوعه الحدیث النبوی الشریف.

[5]- بخاری آن را روایت کرده است، نگاه کنید به موسوعه الحدیث النبوی الشریف.

[6]- نسائی آن را روایت کرده است نگاه کنید به موسوعه الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]

آلبانی در صحیح نسائی (2376) می‌گوید صحیح است. [مصحح]

[7]- منبع قبلی. [مؤلف]

آلبانی در صحیح الجامع (7284) می‌گوید صحیح است.

[8]- نگاه کنید به روزنامه «الجزیره السعودیة» شماره: 11078، منتشر شده در 4 رمضان 1425 ه.

[9]- منبع قبلی.

[10]- موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]

صحیح مسلم (1400) [مصحح]

[11]- روزنامه «الجزیرة السعودیة» شماره: 11078.

[12]- کتاب گرسنگی بخاطر سلامتی.

[13]- پایگاه الکترونیکی «الفوائد» فواید روزه طبی در تاریخ: 18/12/1421 هـ.

[14]- کتاب «انسان، این موجود ناشناخته».

[15]- فواید روزه طبی.

[16]- منبع قبلی.

[17]- منبع قبلی.

[18]- نگاه کنید به پایگاه انجمن‌ها وادی دوغن در تاریخ 16/10/1426 ه.

[19]- پایگاهی گفتگوی انجمن‌های «الداغنة» به تاریخ 16/10/ 1426 ه.

[20]- منبع قبلی.

[21]- منبع قبلی.

[22]- منبع قبلی.

[23]- موسوعة آیات و معجزات، ص242.

انواع روزه‌های رایج و معروف در نزد مسلمانان

انواع روزه‌های رایج و معروف در نزد مسلمانان

روزه ‌در شریعت اسلامی انواع متعددی دارد، اما روش همه‌ی آن‌ها یکی است و آن امتناع از خوردن و آشامیدن و سایر موارد که روزه را باطل می‌کنند، از طلوع تا غروب آفتاب می‌باشد و به شکل زیر هستند:

1- روزه‌ی واجب

همان روزه‌ی ماه رمضان است و نشانه و دلیل آن، فرمایش خداوند متعال است که می‌فرماید: ﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِیٓ أُنزِلَ فِیهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡیَصُمۡهُۖ وَمَن کَانَ مَرِیضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَیَّامٍ أُخَرَۗ یُرِیدُ ٱللَّهُ بِکُمُ ٱلۡیُسۡرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ ٱلۡعُسۡرَ وَلِتُکۡمِلُواْ ٱلۡعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰکُمۡ وَلَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ١٨٥﴾ [البقرة: 185].

«(آن چند روز محدود و اندک) ماه رمضان است (ماهی) که قرآن در آن نازل شده است، (کتابی) که راهنمای مردم است، و (در بردارنده) نشانه‌ها و دلایل آشکار و روشن از هدایت و جدا کننده‌ی حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را (در حضر) دریابد، باید که آن را روزه بدارد، و هر کس که بیمار یا در سفر بود، پس (باید به تعداد روزهای که افطار کرده) روزهای دیگر را (روزه بگیرید). خداوند برای شما آسانی می‌خواهد، و برای شما دشواری نمی‌خواهد، و تا شمار (روزهای رمضان) را کامل کنید، و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بدارید، و باشد که شکر گزاری کنید».

2- روزه‌ی کفاره

آن روزه‌ای است که خداوند متعال برکسی واجب می‌کند که مرتکب یکی از ممنوعیت‌های شرعی شده باشد تا اینکه بدین وسیله ادب شود و نفس او پاک گردد و به سوی خداوند متعال توبه کند و باز گردد، از جمله آن‌ها: کفاره‌ی قسم، کفاره‌ی ظهار، کفاره‌ی مخالفت با برخی از اعمال حج و کفاره‌ی قتل غیر عمد.

3- روزه‌ی اختیاری

این روزه سنّت پیامبر اسلام ج و برای نزدیک شدن به خداوند متعال و دست یافتن به رضایت و خشنودی او است از جمله این روزه‌ها: روزه گرفتن سه روز از هرماه، روزه‌ی روزهای دوشبنه و پنجشنبه در هر هفته، روزه‌ی ده روز از ماه ذی‌الحجه و از جمله روز عرفه برای غیر از حاجی‌ها و روزه‌ی شش روز از ماه شوال هستند.

سنت‌های صحیح نبوی به فراوانی درباره‌ی ترغیب به آخرین مورد از روزه‌های ذکر شده و تشویق به آن روایت شده‌اند، چون این روزه به طور اختیاری و داوطلبانه از جانب خود فرد گرفته می‌شود و چه بسا انسان درباره‌ی آن تنبلی می‌کند و یا در اداء آن سستی می‌کند، لذا سنّت صحیح نبوی به صورت گفتاری و عملی در تبیین فضیلت و ثواب آن روایت شده‌اند.

اما دو نوع دیگر روزه یعنی روزه‌ی واجب و روزه‌ی کفاره، انسان نمی‌تواند در مورد آن‌ها سستی کند و یا آن را ادا نکند، مگر اینکه عذر شرعی داشته باشد و یا خداوند به او به دلایلی رخصت داده باشد؛ در غیر این صورت او در حق خداوند متعال کوتاهی کرده است و مستحق عذاب او قرار می‌گیرد.

منزلت روزه در شریعت اسلامی

منزلت روزه در شریعت اسلامی

 * روزه رکنی از ارکان اسلام است

روزه چهارمین رکن از ارکان اسلام است که پیامبر ج در حدیث شریف آن را ذکر کرده است در جایی که می‌فرماید: «بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ، شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامِ الصَّلَاةِ، وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ، وَصَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ، وَحَجَّ الْبَیْتِ»[1]؛ «اسلام بر پنج اصل بنا شده است: شهادت به این که هیچ معبودی جز خداوند نیست و این که محمد رسول خداست و بر پا داشتن نماز، دادن زکات، روزه‌ی ماه رمضان و طواف خانه‌ی خدا برای کسی که توانایی به جا آوردن آن را داشته باشد».

* روزه یک راز بین بنده و پروردگارش است

روزه از جمله شریعت‌های اسلامی است که بر اساس اخلاص پایه گذاری شده است و آن یک راز بین بنده و پروردگار عزیز و بزرگوارش است که کسی جز خداوند متعال نمی‌داند، بنابراین روزه ثوابی عظیم و پاداشی فراوان دارد چون موجب نزدیک شدن بنده به خداوند متعال و به دست آوردن رضایت و خشنودی او می‌شود، در حدیث قدسی آمده است: «کُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ إِلَّا الصِّیَامَ، فَإِنَّهُ لِی، وَأَنَا أَجْزِی بِهِ»[2]؛ «همه‌ی اعمال فرزند آدم برای خودش است به جز روزه که برای من است و من پاداش آن را می‌دهم».

رسول الله ج می‌فرماید: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا، وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ، وَمَنْ قَامَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»[3]؛ «هرکس ماه رمضان را از روی ایمان و برای رسیدن به ثواب روزه بگیرد هرگناهی که قبلاً مرتکب شده است، از او بخشیده می‌شود».

* روزه سعادت دنیا و آخرت را محقق می‌کند

با توجه به این فرضیه و سایر فرایض اسلام، انسان مومن به سمت پروردگار عزیز و بزرگوار خود رو می‌کند و از او گذشت و بخشش وی را طلب می‌کند و به رحمت و خشنودی او امیدوار است.

روایت‌های حدیث شریف نبوی درباره‌ی محبوب جلوه دادن این امر در نزد دل‌ها و ترغیب کردن بر حسن انجام آن به فراوانی آمده‌اند. به نقل از رسول خدا ج روایت شده است که فرمود: «وَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْیَبُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ رِیحِ الْمِسْکِ»[4]؛ «قسم به کسی که جان من بدست اوست، بوی بد دهان روزه دار در نزد خداوند از بوی مشک خوش‌تر است».

هم‌چنین به نقل از آن حضرت ج آمده است که فرمود: «لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ: فَرْحَةٌ فِی الدُّنْیَا عِنْدَ إِفْطَارِهِ، وَفَرْحَةٌ فِی الْآخِرَةِ»[5]؛ «روزه دار دو بار خوشحالی دارد: یکی خوشحالی هنگام گشودن روزه و یک خوشحالی هنگام دیدار با پروردگار خود است».

پیامبر ج درباره‌ی تشویق به اخلاص در روزه و کنار گذاشتن کینه و دشمنی می‌فرماید: «إِذَا کَانَ یَوْمُ صَوْمِ أَحَدِکُمْ، فَلَا یَرْفُثْ، وَلَا یَجْهَلْ، وَلَا یُؤْذِی أَحَدًا، فَإِنْ جَهِلَ عَلَیْهِ أَحَدٌ أَوْ آذَاهُ، فَلْیَقُلْ: إِنِّی صَائِمٌ»[6]؛ «هرگاه یکی از شما در یک روز روزه باشد، نباید دشنام دهد و دچار فسق و عصیان گردد و اگر کسی با او نزاع کرد و یا دشنام داد، باید بگوید من روزه هستم، من روزه هستم». و از سخن دروغ در هنگام روزه نهی کرده است و می‌فرماید: «مَنْ لَمْ یَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ وَالْجَهْلَ، فَلَیْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ بِأَنْ یَدَعَ طَعَامَهُ وَلَا شَرَابَهُ»[7]؛ «هرکس که سخن دروغ و باطل و عمل به آن را کنار نگذارد، خداوند احتیاجی ندارد که او خوارک و آشامیدنی خود را کنار بگذارد (روزه بگیرد)».

---

[1]- متفق علیه.

[2]- کتاب الأحادیث القدسیة. [مؤلف]

صحیح بخاری (1904) [مصحح]

[3]- موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]

بخاری (2014) و مسلم (760). [مصحح]

[4]- موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]

بخاری (1894) [مصحح]

[5]- موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]

مسلم (1151) [مصحح]

[6]- موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]

آلبانی – صحیح ابن ماجه (1381). [مصحح]

[7]- موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف]

بخاری (6057). [مصحح]

حکمت الهی روزه

حکمت الهی روزه

خداوند متعال روزه را بر بندگانش مقرر کرد تا به وسیله‌ی آن به او نزدیک شوند و نفس خودشان را تزکیه و دل‌هایشان را پاک کنند و به واسطه‌ی آن خود را از غل و زنجیرهای کینه و دشمنی‌ها و قید و بندهای شهوت‌ها و هواهای نفسانی و طمع‌ورزی‌هایی که بر آنان سیطره می‌یابند، خلاص کنند و مانعی برای راه‌های نفوذ شیطان به درون‌شان باشد و روابط محبت و برادری بین‌شان تقویت گردد و از شر و بدی‌ها و گناهانی که دامن گیرشان می‌شود، خود را برهانند و بدن‌هایشان را از سم‌های خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها که در آن‌ها انباشته شده است، پاک کنند و از بسیاری از بیماری‌های روانی، اجتماعی و جسمی شفا یابند، همه‌ی این امور و مواردی دیگر که فراوان هستند در این فرمایش خداوند متعال تجلی می‌یابد: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیۡکُمُ ٱلصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ١٨٣﴾ [البقرة: 183].

در این آیه خطاب خداوند عزیز و والا مرتبه به بندگان مومن‌اش است نه کسی دیگر، چون آنان برای اجرای اوامر خداوند مستحق‌تر و شایسته‌تر هستند و به این دلیل که به آنان یادآوری شود که روزه به عنوان یک شریعت برای کسانی که قبل از آنان بوده‌اند، مقرر شده بود و هدف از آن حاصل شدن تقوای ترسیم شده در آن فرمایش خداوند متعال است که می‌فرماید: ﴿لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ﴾ و تقوی جز با پیروی انسان از همه‌ی آنچه که خداوند عزیز و والا مرتبه به آن امر کرده است، حاصل نمی‌شود و اینکه انسان باید فرستاده‌ی خداوند را تصدیق کند و به راه او برود و از روش محکم و استوار او و صراط مستقیم وی تبیعت کند به هرچه که خداوند و رسول او از آن نهی کرده‌اند، پایان دهد و از راه‌های شیطان و یاران او دوری کند و نفس را از هوی و هوس نهی کند، در این صورت است که تقوی در دل حاصل می‌شود و در پی آن خضوع و خشوع در مقابل خداوند متعال در نهان و آشکار و تصدیق این امر توسط اعضاء به وسیله‌ی عمل‌ کردن به آن حاصل می‌گردد که این به زندگی همراه با سعادت و خوشی در دنیا و نایل شدن به رضای خداوند متعال و رسیدن به رحمت او و نایل شدن به جوار او در آخرت منجر می‌شود و آخرت بهتر و ماندگارتر است.

نگاه تاریخی به روزه

نگاه تاریخی به روزه

روزه در نزد موجودات زنده

از جمله حقایق علمی مسلّم این است که فقط انسان نیست که روزه می‌گیرد، برای علمای علوم طبیعی، روشن و آشکار شده است که به غیر از انسان بسیاری از موجودات زنده‌ی دیگر هستند که دوره‌هایی از حیات خود را با روزه‌داری به سر می‌کنند یا به طور اجباری و به دلیل کمبود غذا یا شرایط سخت و نامساعد محیطی که مشهور هستند به خواب زمستانی یا تابستانی از جمله آن‌ها، شتر، اژدها، خرس قطبی، قورباغه‌ها، انواع مختلف جوندگان، ماهی‌ها و پرندگان، یا این که به طور اختیاری به عنوان یک مرحله از مراحل زندگی که در میان حشرات مشهور است به دوره‌ی پیله بافی به طوری که حشره مدّت معینی در داخل پیله‌ی خود می‌ماند و بعد از آن خارج می‌شود و وارد مرحله‌ی جدیدی می‌شود که با مرحله‌ی اول آن متفاوت است و حشره در این مرحله نشاط و سرزندگی بیشتری از قبل دارد و بهتر از قبل می‌تواند خود را با محیط اطرافیانش هماهنگ کند.

دانشمندان روزه را یک پدیده‌ی حیاتی فطری می‌دانند که زندگی سالم و کامل بدون آن ادامه نمی‌یابد و همه‌ی مخلوقات در دوران زندگی خود به بیماری‌هایی مبتلا می‌شوند که باعث می‌شوند از غذا خوردن دوری کنند. وقتی که او خود به خود اقدام به روزه‌داری نکند.

در این جا حکمت الهی در این فرضیه‌ی ارزشمند آشکار می‌گردد و روزه به موجودات کمک می‌کند تا با کمترین مقدار ممکن غذا و ادامه‌ی حیات سالم طبیعی، خود را هماهنگ و سازگاری کند.

هم‌چنین علوم جدید و روز ثابت کرده‌اند که روزه باعث می‌شود، موجودات زنده از مبتلا شدن به بسیاری از بیماری‌ها در امان باشند و به شکل اساسی کمک می‌کند تا از بیماری از این بیماری‌ها بهبود یابد.

روزه‌داری در نزد انسان

انسان از آغاز حیات بشری روزه را شناخته است و با آن سر و کار داشته است و اسناد تاریخی بر این حقیقت تاکید دارند، در نقش و نگارهای به دست آمده در معبدهای فراعنه‌ی مصر و در برگ‌های کاغذی مصری آمده است که مصریان قدیم روزه می‌گرفتند، به ویژه در ایام فتنه و جنگ بر حسب مقداری که آداب و ارزش‌های دینی شان بر آنان غلبه داشت.

همچنین ثابت شده است که هندوها، برهمایی‌ها و بودایی‌ها نیز با روزه آشنا بوده‌اند و آن گونه که کتاب‌های مقدس‌شان بر آنان تکلیف می‌کرد روزه می‌گرفتند و یونانی‌ها، رومی‌ها، ایرانی‌ها و سایر نژادها و ملت‌های قدیم نیز با روزه آشنایی داشته‌اند و شاید ابوقراط که در قرن پنجم قبل از میلاد می‌زیسته است و ملقب به پدر طب بوده است، اولین کسی است که روش‌های روزه‌داری تدوین نموده است و از برخی کاربردهای درمانی آن در یونان قدیم پرده برداشته است، در دوره‌ی بطلمیوسیان پزشکان اسکندریه برای بیماران خود توصیه می‌کردند که جهت شفا یافتن از مریضی‌ها و کوتاه شدن دروه‌ی درمان روزه بگیرند.

ادیان آسمانی سابق نیز با روزه آشنا بوده‌اند و آن را بر پیروان خود واجب می‌دانستند، بنابراین یهودیان و مسیحیان نیز با روزه آشنا بوده‌اند و روزه‌ی خاص خود را داشتند و مسلمانان نیز با آن آشنا شدند و دلیل این سخن فرمایش خداوند متعال است که می‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیۡکُمُ ٱلصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ١٨٣﴾ [البقرة: 183].

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما فرض شده است همان گونه که بر کسی که پیش از شما بودند؛ فرض شده بود، تا پرهیزگار شوید».

اما روزه طبیعتاً در نزد امت‌های گذشته از لحاظ معنا و روش آن با روزه در شریعت اسلام و آنچه که مسلمانان در روزه‌داری به آن پایبند هستند، متفاوت می‌باشد.