مختصری از احکام روزه

مختصری از احکام روزه

تعریف روزه و تاریخ تشریع آن

روزه که در لغت به معنای امساک، و در اصطلاح فقه به معنی: امساک از تناول مفطرات از طلوع فجر تا غروب خورشید -همراه با نیت- است؛ در سال دوم هجری بعد از نزول آیه‌ی 183 سوره‌ی البقرة بر مسلمانان واجب گردیده است. و دلیل بر مشروعیت آن قرآن و سنّت است.

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِیٓ أُنزِلَ فِیهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡیَصُمۡهُ﴾ [البقرة:185]. «ماه رمضان است (ماهی) که قرآن در آن نازل شده است، (کتابی) که راهنمای مردم است، و (در بردارنده) نشانه‌ها و دلایل آشکار و روشن از هدایت و جدا کننده‌ی حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را (در حضر) دریابد، باید که آن را روزه بدارد».

‏عَن ‏ابْنِ عُمَرَ ‏ ‏رَضِیَ اللهُ عَنْهُمَا‏ ‏قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ
‏بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنَّ ‏مُحَمَّدًا ‏رَسُولُ اللهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ وَالْحَجِّ وَصَوْمِ رَمَضَانَ».[1]

«از عبد الله بن عمرب روایت شده که می‌گوید: رسول خدا ج فرمود: «دین اسلام بر پنج پایه بنا شده است: شهادت بر اینکه خدایی جز الله وجود ندارد و محمد ج فرستاده‌ی خدا است و اقامه‌ی نمازهای (پنج گانه) و دادن زکات (اموال) و روزه‌ی ماه رمضان و حج خانه‌ی خدا».

حکم تارک روزه: از آنجا که روزه یکی از ارکان اسلام است، به اتفاق همه‌ی علما، منکر وجوب آن کافر است؛ ولی اگر به وجوب آن اعتقاد داشته باشد اما از سر تنبلی از روزه گرفتن خودداری ورزد، فاسق تلقی می‌شود.

*****

بعضی از حکمت‌های روزه

1-   روزه‌ی صحیح، دل فرد مؤمن را برای مراقب‌دانستن خداوند، بیدار نگه می‌دارد.

2-   ماه رمضان یکی از مقدّس‌ترین ماه‌های سال است که خداوند از بندگان می‌طلبد آن را با عبادت زنده نگه دارند.

3-   سیری و پرخوری قساوت قلب و حالت طغیان بوجود می‌آورد که روزه از بروز آن جلوگیری می‌کند.

4-   روزه روحیه‌ی ترحّم و تعاطف را در میان مسلمین و در جامعه‌ی اسلامی بر می‌انگیزد و...

****

ثبوت حلول ماه رمضان

حلول ماه رمضان به یکی از دو طریق زیر ثابت می‌شود:

الف- رؤیت هلال در شب سی‌ام ماه شعبان.

ب- کامل گشتن سی روز ماه شعبان.

دلیل این امر هم روایت متفق علیه است که می‌فرماید: «صُومُوا لِرُؤْیَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْیَتِهِ، فَإِنْ غُبِّیَ عَلَیْکُمْ: فَأَکْمِلُوا عِدَّةَ شَعْبَانَ ثَلَاثِینَ».[2]

ترجمه: «اگر هلال را رؤیت کردید روزه بگیرید، و اگر (در آخر ماه رمضان) هلال را رؤیت کردید افطار کنید و از گرفتن روزه دست بردارید و اگر بر شما پوشیده شد (و آسمان ابری بود) سی روز ماه شعبان را کامل کنید».

شروط واجب شدن روزه

1-   مسلمان بودن، روزه بر کافر واجب نیست.

2-   مکلّف بودن، روزه بر غیر بالغ، دیوانه و بیهوش واجب نیست.

3-   معذور نبودن، روزه بر مریض و مسافر و دارای هرعذر دیگر شرعی واجب نیست.

عذرهای روزه خواری عبارتند از

1-   مریض و مسافر بودن.

2-   سفر طولانی که کم‌تر از 83 کیلومتر نباشد.

شرایط صحت روزه سه چیز است. اسلام، عقل و خالی بودن از اعذار مانعه.

*****

ارکان روزه

روزه دو رکن اساسی دارد که هر یک از این دو رکن دارای شروطی هستند به شرح زیر:

1-   نیّت که سه شرط دارد: «تبییت» (یعنی باید در شب نیت بیاورد)، «تعیین» و «تکرار»، که اگر فاقد یکی از این سه شرط باشد [نزد اکثریت علما] روزه باطل است.

2-   امساک از مفطرات (وصول چیزی به جوف، قیئ تعمدی، وطئ عمدی، استمناء، حیض و نفاس، جنون و ارتداد، از اول فجر تا مغرب).

در صورت حصول یکی از امور فوق روزه باطل است.

****

برخی از آداب روزه

این آداب از سنن روزه بشمار می‌آیند و جزو واجبات نیستند.

1-   تعجیل در افطار.

2-   سحری.

3-   تأخیر در سحری.

4-   ترک سخن گناه.

5-   اغتسال از جنابت قبل از فجر.

6-   ترک فصد و حجامت.

7-   دعا هنگام افطار: «اللهم لَکَ صُمْتُ وَعَلى رِزْقِکَ أفطَرْتُ».[3]

«خداوندا، برای تو روزه گرفتم و بر روزی تو افطار نمودم».

8-   افطاری دادن به روزه‌داران.

9-   صدقه دادن و تلاوت قرآن.

این بود خلاصه‌ای از احکام فقهی روزه، که به عنوان زمینه‌ساز و هموارکننده‌ی عبادت مهم روزه‌داری، و مقدمه‌ای برای تبعیت از سلف، که در اطاعت از نصوص تحقق واقعی و نمود عینی می‌یابد، بدان پرداختیم.

 و حال به امید اقتدا و تأسی به منهج و روش و سلوک سلف صالح به بحث احوال آن‌ها در رمضان می‌پردازیم.

*****

---

[1]- صحیح البخاری، حدیث شماره (8) و صحیح مسلم حدیث شماره (16).

[2]- صحیح بخاری (1909). [مصحح]

[3]- آلبانی در السلسلة الضعیفة (6996) می‌گوید: منکر جدا. شوکانی در نیل الأوطار (4/301) می‌گوید: إسنادش ضعیف است. ابن حجر عسقلانی در التلخیص الحبیر (2/801) می‌گوید: مرسل و اسنادش ضعیف است و ابن قیّم در زاد المعاد (2/49) می‌گوید: ثابت نیست. [مصحح]