1- ابراهیم بن سعد بن ابراهیم[1] [متوفّای 183 یا 184 ه‍ . ق]

1- ابراهیم بن سعد بن ابراهیم^[1]
[متوفّای 183 یا 184 ه‍ . ق]

علامه ذهبی در کتاب «تذکرة الحفّاظ»^[2] درباره‌ی بیوگرافی وی گوید:

            او، حافظ حدیث و پیشوای دینی، (ابراهیم بن سعد بن ابراهیم) ابن عبدالرحمن بن عوف، ابواسحاق زُهری مَدَنی می‌باشد که از پدرش - قاضی مدینه‌ی منوره -، زهری، صفوان بن سلیم، یزید بن عبدالله بن الهاد، صالح بن کیسان، ابن اسحاق و شماری دیگر از صاحب نظران اسلامی، حدیث سماع نموده است.

            و هر دو پسرش - یعقوب و سعد -، احمد بن حنبل، منصور بن ابی مزاحم، حسین بن سیّار حرّانی و مردمانی بی‌شمار، به سماع حدیث از وی پرداخته‌اند.

            ابراهیم بن سعد، عهده دار قضاوت در شهر مدینه‌ی منوّره شد و هفتاد و پنج سال، عمر کرد و از میان بزرگانِ علماء و اندیشمندان اسلامی، شعبه و لیث بن سعد، از او، حدیث و دانش روایت کرده‌اند.

            ابراهیم بن حمزة زبیری گوید: «کان عند ابراهیم بن سعد عن ابن اسحاق نحو من سبعة عشر الف حدیث فی الاحکام سوی المغازی؛ رواها البخاری عنه وهو محتجّ به فی کتب الاسلام»؛ «ابراهیم بن سعد، در احکام و مسائل اسلامی، در حدود هفده هزار حدیث - غیر از روایات مغازی - از ابن اسحاق، فرا گرفته بود که آن‌ها را بخاری از او روایت نموده است؛ از این رو، ابراهیم بن سعد، کسی است که در کتاب‌های دینی و اسلامی، بدو اعتماد و اطمینان می‌شود و در این زمینه، روایات او، قابل استدلال و استناد می‌باشد».

            وی به سال 183 یا 184 ه‍ . ق درگذشت و چهره در نقاب خاک کشید. رحمت و رضوان خدا بر او باد.

و حافظ ابن حجر عسقلانی در کتاب «تهذیب التهذیب»^[3] گوید:

            ابن ابی مریم به نقل از یحیی بن معین گوید: «ثقة حجّة»، «ابراهیم بن سعد، فردی ثقه و قابل اعتماد و حجّت و خبره در حدیث بود؛ و حدیثش، قابل استدلال و استناد می‌باشد».

            و نیز گفته است: «ابراهیم، اثبت من الولید بن کثیر ومن ابن اسحاق»؛ «روایات ابراهیم بن سعد، از روایات ولید بن کثیر و ابن اسحاق، ثابت‌تر و معتبرتر می‌باشد».

            و یحیی بن معین، احمد عِجلی و ابوحاتم نیز گفته‌اند که وی، فردی مؤثق و قابل اعتماد و مطمئن و قوی، در حدیث می‌باشد.

            و یحیی بن معین در جایی دیگر گفته است: «لیس به بأس»؛ «در روایات و احادیث ابراهیم بن سعد، هیچ ایراد و اشکالی وجود ندارد؛ زیرا او ثقه و مُعتمد است».

            و ابن خراش گفته است: «صدوق»؛ «ابراهیم بن سعد، در روایت حدیث، راستگو و صادق و درستکار و امین است».

            و ابن عدی گوید: «هو من ثقات المسلمین، حدّث عنه جماعة من الائمة»؛ «ابراهیم بن سعد، یکی از مسلمانان ثقه و قابل اعتماد است که گروهی از پیشوایان دینی، از او حدیث روایت کرده‌اند».

            و علاوه از این‌ها، ابراهیم بن سعد، از آن دسته از راویانی می‌باشد که هر شش پیشوای حدیث (بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه) به نقل روایت از وی پرداخته‌اند.

            و در کتاب «جامع المسانید» چنین آمده است: ناچیزترین بندگان خدا (منظور ابوالمؤید محمد بن محمود خوارزمی است) گوید: «و هو یروی عن ابی حنیفة فی هذه المسانید»^[4]؛ «ابراهیم بن سعد، در این مُسندها، از امام ابوحنیفه/، حدیث روایت کرده است».

            و شیخ محمد بن یوسف صالحی دمشقی در کتاب «عقود الجمان»^[5]، ابراهیم بن سعد را در شمار روایت کنندگان از امام ابوحنیفه/ ذکر کرده است.

            و همچنین علامه ابن بزاز کردری نیز در کتاب «المناقب»،^[6] وی را در زمره‌ی راویان مدینه‌ی منوّره که به نقل روایت از امام ابوحنیفه/ پرداخته‌اند، قرار داده است.

نگارنده گوید:

                ابراهیم بن سعد، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری،) با یک واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/ به شمار می‌آید؛ و این موارد، عبارتند از:

* در باب «الختان بعد ما کبرو نتف الابط»^[7]:

       «حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ قَزَعَةَ، حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعْدٍ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ سَعِیدِ بْنِ المُسَیِّبِ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: “الفِطْرَةُ خَمْسٌ: الخِتَانُ، وَالِاسْتِحْدَادُ، وَنَتْفُ الإِبْطِ، وَقَصُّ الشَّارِبِ، وَتَقْلِیمُ الأَظْفَارِ”» ‌(ح 6297)

            «از یحیی بن قزعه، از ابراهیم بن سعد، از ابن شهاب، از سعید بن مسیّب، از ابوهریرهس برای ما روایت شده است که آن حضرت ج فرمودند: «فطرت (سنّت پیامبران) پنج چیز است: ختنه کردن؛ تراشیدن موی زیر ناف؛ برچیدن موی زیر بغل؛ کوتاه کردن سبیل و ناخن‌ها».

* در باب «الدعاء للصبیان بالبرکة ومسح رؤوسهم»^[8]:

            «حَدَّثَنَا عَبْدُ العَزِیزِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعْدٍ، عَنْ صَالِحِ بْنِ کَیْسَانَ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِی مَحْمُودُ بْنُ الرَّبِیعِ، وَهُوَ الَّذِی “مَجَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِی وَجْهِهِ وَهُوَ غُلاَمٌ مِنْ بِئْرِهِمْ”» (ح 6354)

            «از عبدالعزیز بن عبدالله، از ابراهیم بن سعد، از صالح بن کیسان روایت است که ابن شهاب گفت: محمود بن ربیع مرا خبر داده و او همان کسی است که رسول خداج از آبی که در دهان کرده بود، بر روی وی افکنده بود، و محمود بن ربیع در آن زمان، پسری نابالغ بوده و آن آب نیز از چاه خانه‌ی ایشان بوده است».

* باب «حفظ اللسان»:^[9]

            «حَدَّثَنِی عَبْدُ العَزِیزِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعْدٍ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ أَبِی سَلَمَةَ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: “مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالیَوْمِ الآخِرِ فَلْیَقُلْ خَیْرًا أَوْ لِیَصْمُتْ، وَمَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالیَوْمِ الآخِرِ فَلاَ یُؤْذِ جَارَهُ، وَمَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالیَوْمِ الآخِرِ فَلْیُکْرِمْ ضَیْفَهُ”» (ح 6475)

            «عبدالعزیز بن عبدالله، از ابراهیم بن سعد، از ابن شهاب، از ابوسلمة، از ابوهریرةس برای ما روایت کرده است که رسول خدا ج فرموده‌اند: «آن کسی که به خدا و رستاخیز ایمان می‌آورد، باید سخن شایسته گوید و یا لب فروبندد؛ و آن کسی که به خدا و روز رستاخیز ایمان می‌آورد، نباید اسباب آزار و اذیت همسایه‌اش را فراهم آورد؛ و آن کسی که به خداوند و روز رستاخیز ایمان می‌آورد، بایستی میهمان خویش را گرامی دارد.»

* باب «فضل من استبرأ لدینه».^[10]

* باب «ما یذکر فی المناولة».^[11]

* باب «الوضوء ثلاثاً ثلاثاً».^[12]

* باب «اذا صلّی فی ثوب له اِعلام ونظر الی علمها».^[13]

* باب «حک المخاط بالحصی من المسجد».^[14]

* باب «اذا دخل بیتاً یصلّی حیث شاء؛ او حیث امر، ولا یتجسّس».^[15]

* باب «اصحاب المحراب فی المسجد».^[16]

* باب «من ادرک رکعة من العصر قبل الغروب».^[17]

* باب «لاتتحرّی الصلاة قبل غروب الشمس».^[18]

* باب «هل یخرج من المسجد لعلّة»؟^[19]

* باب «اذا اُقیمت الصلاة فلاصلاة الّا المکتوبة».^[20]

* باب «اذا دعی الامام الی الصلاة وبیده ما یأکل».^[21]

* باب «التسلیم».^[22]

* باب «مکث الامام فی مصلّاه بعد السلام».^[23]

* باب «صلاة النساء خلف الرجال».^[24]

* باب «الکفن من جمیع المال».^[25]

            به هر حال، روایات «ابراهیم بن سعد بن ابراهیم/» در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/، در بیشتر از 83 مورد آمده است.

---

[1]-           بیوگرافی ابراهیم بن سعد بن ابراهیم را در این منابع دنبال کنید: «التاریخ الکبیر» بخاری 1/288؛ «تقریب التهذیب» ابن حجر عسقلانی 1/56؛ «تهذیب الکمال» حافظ مزّی 1/349؛ «تهذیب التهذیب» ابن حجر 1/105؛ «رجال صحیح البخاری» کلاباذی 1/51؛ «خلاصة تهذیب الکمال» خزرجی ص 15 ؛ «سیر اعلام النبلاء» ذهبی 8/304؛ «الکمال فی ضعفاء الرجال»، ابن عدی 1/24؛ «تاریخ بغداد» خطیب بغدادی 6/81

[2]-           «تذکرة الحفّاظ» 1/252 و 253

[3]-           «تهذیب التهذیب» 1/105، 106 و 107

[4]-           «جامع المسانید»، ابوالمؤید محمد بن محمود خوارزمی 2/386

[5]-           «عقود الجمان»، شیخ محمد بن یوسف صالحی دمشقی؛ ص 97

[6]-           «المناقب»؛ کردری 2/219

[7]-           «الجامع الصحیح»؛ امام بخاری 2/.931؛ چاپ نور محمد اصحّ المطابع؛ آرام باغ کراچی، پاکستان.

[8]-           همان 2/940

[9]-           همان 2/959

[10]-        همان 1/13

[11]-        همان 1/15

[12]-        همان 1/27

[13]-        همان 1/54

[14]-        همان 1/58

[15]-        همان 1/60

[16]-        همان 1/65

[17]-        همان 1/79

[18]-        «الجامع الصحیح»؛ امام بخاری 1/82

[19]-        همان 1/89

[20]-        همان 1/91

[21]-        همان 1/93

[22]-        همان 1/116

[23]-        همان 1/117

[24]-        همان 1/120

[25]-        همان 1/170