27- رَوح بن عُبادة/[1] [متوفّای 205 ه‍ . ق]

27- رَوح بن عُبادة/[1]
[متوفّای 205 ه‍ . ق]

علامه ذهبی در کتاب «تذکرة الحفّاظ»^[2] گوید:

            وی، حافظ ابن علاء بن حسّان، ابومحمد قَیسی بصری می‌باشد که از ابن عون، حسین معلّم، ابن ابی عروبة و کسان دیگر از طبقه‌ی آنان، به سماع حدیث پرداخته است و در این زمینه، توجه و اهتمام در خور را ورزیده است.

            و احمد بن حنبل، اسحاق بن راهویه، بنُدار، اسحاق کوسج، بشر بن موسی، و شمار زیادی از دیگر مردمان، از رَوح بن عُبادة، حدیث، سماع نموده‌اند.

            یعقوب بن شیبه گوید: رَوح بن عُبادة، فردی بزرگوار و آقامنش، سرور و ارباب و شریف و نجیب و انسانی سالم و شاداب و سرحال و با نشاط بود که خیلی به روایت حدیث می‌پرداخت؛ و از علی بن مدینی شنیدم که در حق وی می‌گفت: «ما زال فی الحدیث لم یشغل عنه»؛ «رَوح بن عُبادة، پیوسته به فراگیری و یادگیری احادیث مشغول بود و هرگز به غیر آن نمی‌پرداخت و از آن غافل نمی‌شد».

            خطیب بغدادی گوید: «صنّف الکتب فی «السنن» و «الاحکام» وجمع تفسیراً وکان ثقة»؛ «رَوح بن عُبادة، کتاب‌هایی را در زمینه‌ی «سُنن» و «احکام» به رشته‌ی تحریر درآورده و به گردآوری و تدوین تفسیری از آیات قرآن نیز پرداخت؛ و او، فردی مؤثق و قابل اعتماد نیز بود».

            علامه ذهبی در ادامه گوید: احادیث و روایات رَوح بن عُبادة، در چهارچوب تمامی اصول اسلام بود و به همگی آن‌ها پرداخته بود؛ وی در ماه جمادی الاول، به سال 205 ه‍ . ق - در حالی که بیش از 80 بهار از عمرش سپری شده بود - درگذشت و چهره در نقاب خاک کشید. خدایش او را بیامرزد و در جوار بهترین رحمت‌های خویش جای دهد.

و حافظ ابن حجر عسقلانی، در کتاب «تهذیب التهذیب»^[3] گوید:

            ابن ابی خیثمه به نقل از یحیی گوید: «صدوق ثقة»؛ «رَوح بن عُبادة، فردی صادق و راستگو، قابل اعتماد و مؤثّق، درستکار و امین و مطمئن و معتبر می‌باشد».

            و ابوعاصم نیز به بیان بیوگرافی وی پرداخته و از او ستایش و تمجید، تحسین و تعریف، تقدیر و سپاس و مدح و قدردانی نموده است. ابوبکر بزّار در مُسند خویش گفته است: «ثقةٌ مأمون»؛ «رَوح بن عُبادة، روایت کننده‌ای مؤثق و قابل اعتماد و امین و درستکار و مطمئن و مُعتمد می‌باشد».

            ابن سعد گفته است: «کان ثقة ان شاء الله»؛ «به خواست خدا، رَوح بن عُبادة، ثقة و قابل اعتماد است».

            و خلیل گوید: «ثقة، اکثر عن مالک، وروی عنه الائمّة»؛ «رَوح بن عُبادة، از زمره‌ی راویان مؤثق و قابل اعتماد است که از مالک نیز بیشتر روایت نموده است؛ ائمه و پیشوایان حدیث نیز به نقل روایت از وی پرداخته‌اند».

            و رَوح بن عُبادة، از آن دسته از راویانی می‌باشد که هر شش پیشوای حدیث (بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه)، از وی،حدیث روایت نموده‌اند.

            و علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی، در کتاب «عقود الجمان»، ^[4] رَوح بن عُبادة را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ ذکر کرده است.

            و همچنین حافظ ابن بزّار کردری نیز در کتاب «المناقب»^[5]، وی را در زمره‌ی راویان و محدّثان شهر بصره ذکر نموده که به نقل روایت از امام ابوحنیفه/ پرداخته است.

نگارنده گوید:

            رَوح بن عُبادة، از ابوحنیفه، از حمّاد، از ابراهیم نخعی روایت کرده که عبدالله بن مسعودس گفته است: رسول خدا ج فرموده‌اند: «مابین السرّة الی الرکبة عورةٌ»؛ «مابین ناف تا زانو، عورت است».

            این روایت را ابوالمؤید محمد بن محمود خوارزمی در کتاب «جامع المسانید»^[6] ذکر کرده و در ادامه گفته است: ابومحمد بخاری، این حدیث را از رَوح بن عُبادة، از ابوحنیفه/ روایت نموده است؛ با این تفاوت که وی در این سند، این حدیث را به نقل از ابراهیم نخعی، از اَسود روایت کرده و در آن گفته است: اسود گوید: عبدالله بن مسعودس گفته است: «ما بین السرّة الی الرکبة عورةٌ»؛ (یعنی به صورت «موقوف» روایت کرده است نه به صورت «مرفوع»).

و همچنین راقم سطور گوید:

                رَوح بن عُبادة/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری) با یک واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/ به شمار می‌آید؛ و این موارد عبارتند از:

* در باب «من نوقش الحساب، عذّب»^[7]

            «حَدَّثَنِی إِسْحَاقُ بْنُ مَنْصُورٍ، حَدَّثَنَا رَوْحُ بْنُ عُبَادَةَ، حَدَّثَنَا حَاتِمُ بْنُ أَبِی صَغِیرَةَ، حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِی مُلَیْکَةَ، حَدَّثَنِی القَاسِمُ بْنُ مُحَمَّدٍ: حَدَّثَتْنِی عَائِشَةُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَیْسَ أَحَدٌ یُحَاسَبُ یَوْمَ القِیَامَةِ إِلَّا هَلَکَ» فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، أَلَیْسَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿فَأَمَّا مَنۡ أُوتِیَ کِتَٰبَهُۥ بِیَمِینِهِۦ٧ فَسَوۡفَ یُحَاسَبُ حِسَابٗا یَسِیرٗا٨﴾ [الانشقاق: 7-8] فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّمَا ذَلِکِ العَرْضُ، وَلَیْسَ أَحَدٌ یُنَاقَشُ الحِسَابَ یَوْمَ القِیَامَةِ إِلَّا عُذِّبَ»»(ح 6537)

            «اسحاق بن منصور، از رَوح بن عُبادة، از حاتم بن ابی صغیرة، از عبدالله بن ابی مُلیکة، از قاسم بن محمد، از عایشهل برای ما روایت کرده که وی گفته است: رسول خدا ج فرمودند: «هیچ کس چنین نیست که در روز رستاخیز با وی حساب شود، مگر این که هلاگ گردد».گفتیم: ای رسول خدا ج! مگر نه این است که خداوند می‌فرماید: «آن که نامه‌ی اعمالش به دست راستش داده شود، به زودی محاسبه‌ی آسانی خواهد داشت»؟ آن حضرت ج فرمودند: «این، عرضه‌ی اعمال است؛ ولی هر کس که در روز رستاخیز، مورد محاسبه قرار گیرد، گرفتار عذاب می‌گردد».

* در باب «ما یکره من کثرة السؤال»^[8]

            «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحِیمِ، أَخْبَرَنَا رَوْحُ بْنُ عُبَادَةَ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، أَخْبَرَنِی مُوسَى بْنُ أَنَسٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَنَسَ بْنَ مَالِکٍ، قَالَ: قَالَ رَجُلٌ: یَا نَبِیَّ اللَّهِ مَنْ أَبِی؟ قَالَ: «أَبُوکَ فُلاَنٌ»، وَنَزَلَتْ: [یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَسْأَلُوا عَنْ أَشْیَاءَ] (المائدة: 101) الآیَةَ»(ح 7295)

            «محمد بن عبدالرحیم، از رَوح بن عُبادة، از شعبه، از موسی بن انس برای ما روایت کرده که وی گفته است: از انس بن مالکس شنیدم که گفت: مردی خطاب به پیامبر ج گفت: ای رسول خدا ج! پدرم کیست؟ آن حضرت ج فرمود: «پدر تو، فلان کس است». و سپس این آیه نازل شد: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَسۡ‍َٔلُواْ عَنۡ أَشۡیَآءَ إِن تُبۡدَ لَکُمۡ تَسُؤۡکُمۡ وَإِن تَسۡ‍َٔلُواْ عَنۡهَا حِینَ یُنَزَّلُ ٱلۡقُرۡءَانُ تُبۡدَ لَکُمۡ عَفَا ٱللَّهُ عَنۡهَاۗ وَٱللَّهُ غَفُورٌ حَلِیمٞ١٠١﴾ [المائدة: 101] «ای مؤمنان! از مسائلی سؤال مکنید که اگر فاش گردند و آشکار شوند، شما را ناراحت و بدحال کنند؛ چنان‌که به هنگام نزول قرآن، راجع بدان‌ها پرس و جو کنید، برای شما بیان و روشن می‌شوند؛ خداوند از این مسائل گذشته است و خداوند بس آمرزگار و بردبار است».

* در باب «کراهیة التحرّی فی الصلاة وغیرها»^[9].

* در باب «اتّباع الجنائز من الایمان»^[10].

* در باب «الأسیر والغریم یربط فی المجسد»^[11].

* در باب «وقت الفجر»^[12].

* در باب «صلاة القاعد»^[13].

* در باب «من تسحّر فلم ینم حتّی صلّی الصبح»^[14].

* در باب «من قال: لیس علی المحصر بدل»^[15].

* در باب «النسک شاة»^[16].

* در باب «کیف تعرّف لقطة اهل مکّة»^[17].

* در باب «المکاتب ونجومه فی کل سنة نجم»^[18].

به هر حال، روایات «رَوح بن عُبادة»/، در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/ در بیشتر از 29 مورد آمده است.

---

[1]-           بیوگرافی «رَپوح بن عُبادة» را در این منابع دنبال کنید:

      «التاریخ الکبیر»؛ امام بخاری 2/1/309؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی 1/249؛ «الجرح و التعدیل»، رازی 3/498؛ «سیر اعلام النبلاء»؛ حافظ ذهبی 9/302؛ «کتاب الثقات»، ابن حبان 8/243؛ «میزان الاعتدال»؛ حافظ ذهبی 2/25؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی 1/313؛ «تاریخ بغداد»، خطیب بغدادی 8/401؛ «تهذیب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی 3/253؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی 1/304؛ «خلاصة تهذیب الکمال»، خزرجی، ص 101؛ «طبقات الحفّاظ»، حافظ سیوطی، ص 151؛ «شذرات الذهب»؛ ابن عماد 2/13؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی 6/235؛«الطبقات الکبری»، ابن سعد 7/296؛ «النجوم الزاهرة»، ابن تغری بردی 2/179؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی 1/137

[2]-           «تذکرة الحفّاظ» 1/349 و 350

[3]-           «تهذیب التهذیب» 3/354 و 355

[4]-           «عقود الجمان»؛ ص 112

[5]-           «المناقب»، کردری 2/228

[6]-           «جامع المسانید» 1/356 و 357

[7]-           «الجامع الصحیح»، امام بخاری 2/968

[8]-           همان 2/1083

[9]-           «الجامع الصحیح»، امام بخاری 1/52

[10]-        همان 1/12

[11]-        همان 1/66

[12]-        همان 1/81 و 82

[13]-        همان 1/150

[14]-        همان 1/152

[15]-        همان 1/243

[16]-        همان 1/244

[17]-        همان 1/328

[18]-        همان 1/347