65- علی بن مُسهِر حنفی/[1] [متوفّای 189 ه‍ . ق]

65- علی بن مُسهِر حنفی/[1]
[متوفّای 189 ه‍ . ق]

علامه ذهبی در کتاب «تذکرة الحفّاظ»^[2] گوید:

            وی، پیشوای دینی و حافظ حدیث: ابوالحسن قُرشی کوفی و قاضی شهر «موصل» می‌باشد.

وی، از این افراد، به روایت حدیث پرداخته است:

            داود بن هند؛ اسماعیل بن ابی خالد؛ ابومالک اشجعی؛ زکریا بن ابی زائدة؛ عاصم احول؛ و شماری دیگر از این طبقه، از دیگر علماء و صاحب نظران کوفه و بصره.

            و از مکانی که از علی بن مُسهر/، حدیث روایت کرده‌اند، می‌توان بدین افراد اشاره کرد:

            بشر بن آدم؛ سوید بن سعید؛ دو پسر ابوشیبة (عثمان و ابوبکر)؛ علی بن حجر؛ هنّاد بن سری؛ و کسان دیگر غیر از این‌ها.

            احمد بن حنبل گوید: «هو أثبت من ابی معاویة فی الحدیث»؛ «در حدیث، علی بن مسهر، از ابومعاویة، مطمئن‌تر و معتبرتر می‌باشد».

            و احمد عجلی گوید: «کان ممّن جمع بین الفقه والحدیث، ثقة»؛ «علی بن مسهر، از آن دسته از علماء و اندیشمندانی می‌باشد که در بین فقه و حدیث، (به بهترین شکل) جمع کرد؛ و وی، فردی مؤثق و قابل اعتماد نیز بود».

            عباس، از یحیی بن معین روایت کرده که وی گفته است: «کان ثبتاً، ولی قضاء أرمینیة»؛ «علی بن مسهر، روایت کننده‌ای مطمئن و معتبر و درستکار و امین می‌باشد که عهده دار پست قضاوت در شهر «أرمینیة» شد».

            یحیی بن معین گوید: «اِشتکی عینه بأرمینیة؛ فقال قاضیٌّ کان قبله للکحّال: أذهب بصره وأعطیک مالاً؛ ففعل ورجع الی الکوفة اعمی»؛ «علی بن مسهر، در شهر «أرمینیة»، چشم درد شد؛ از این رو، فردی که قضاوت شهر أرمینیة را پیش از علی بن مسهر بر عهده داشت، به چشم پزشک چنین گفت تا بینایی وی را از بین ببرد و به خاطر این کار، مال و دارایی خوبی را بدو خواهد داد؛ چشم پزشک نیز این کار را کرد؛ از این رو علی بن مسهر، به کوفه بازگشت و حال آن که نابینا شده بود».

            و سرانجام، علی بن مسهر، به سال 189 ه‍ . ق درگذشت و چهره در نقاب خاک کشید. خدایش، او را بیامرزد و در جوار بهترین رحمت‌های خویش جای دهد.

            در کتاب «جامع المسانید»،^[3] اثر ابوالمؤیّد محمد بن محمود خوارزمی، چنین آمده است: «و مع جلالة محلّه فی العلم عندهم یروی عن الامام ابی حنیفة/ فی هذه المسانید»؛ «علی بن مسهر - با وجود این که از دیدگاه علماء و صاحب نظران اسلامی، از جایگاه و مقامی والا در علم و دانش برخوردار است - باز هم در این مسانید،‌به نقل روایت از امام ابوحنیفه/ پرداخته است».

            و حافظ جلال الدین مزّی نیز در کتاب «تهذیب الکمال»^[4]، علی بن مسهر را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ ذکر کرده است؛ همچنان‌که حافظ سیوطی، این کار را در کتاب «تبییض الصحیفة»^[5]، انجام داده است.

            حافظ عبدالقادر قرشی نیز در کتاب «الجواهر المضیة»^[6]، به ذکر علی بن مسهر پرداخته و او را در زمره‌ی علماء و صاحب نظران احناف برشمرده و در ادامه گفته است: «قال الصیمری: ومن اصحاب ابی حنیفة، علی بن مُسهر؛ وهو الذی أخذ عنه سفیان علم ابی حنیفة؛ ونسخ منه کتبه؛ وکان ابوحنیفة ینهاه عن ذلک»؛ «صیمری گوید: علی بن مُسهر، یکی از شاگردان امام ابوحنیفه/ است؛ و همین علی بن مُسهر بود که سفیان ثوری، علم امام ابوحنیفه/ را از وی فراگرفت و به وسیله‌ی او، کتاب‌های امام ابوحنیفه/ را کپی و رونوشت کرد؛ و امام نیز او را از این کار، منع می‌کرد»؛ (چنان‌که پیشتر نیز بیان شد که علامه تهانوی، در مقدمه‌ی «اعلاء السنن» گفته بود: سفیان ثوری، در ابتدا، به صورت ناشناس و ناشناخته از امام ابوحنیفه/، علم و دانش را فرامی‌گرفت؛ و چون امام ابوحنیفه/، او را شناخت و به شخصیت او پی برد و متوجه وی شد، از آن پس به بعد، سفیان، علم و دانش امام ابوحنیفه/ را از شاگردان و پیروانش - به ویژه از علی بن مسهر - فرامی‌گرفت).

            به هر حال، علی بن مسهر، از مردمان کوفه و قاضی شهر موصل می‌باشد که از اعمش و هشام بن عروة، به سماع حدیث پرداخته است و ابوبکر بن ابوشیبة نیز از وی، حدیث روایت نموده است؛ و همچنین شیخان (بخاری و مسلم) نیز به نقل روایت از وی پرداخته‌اند و یحیی بن معین، او را فردی مؤثّق و قابل اعتماد معرفی نموده و احمد بن حنبل نیز او را مدح و ستایش و تعریف و تمجید نموده است.

نگارنده‌ی سطور گوید:

            علی بن مُسهر، از ابوحنیفه، از سماک بن حرب، از جابر بن سمرةس روایت می‌کند که وی گفت: «کُنّا اذا أتینا النبیّ ج قعدنا حیث انتهی بنا المجلس»؛ «هر گاه ما (صحابه) به نزد رسول خدا ج می‌آمدیم و بر ایشان وارد می‌شدیم، در همان جایی که در کنار آخرین نفر خالی بود می‌نشستیم».

            این روایت را ابوالمؤیّد محمد بن محمود خوارزمی، در کتاب «جامع المسانید»^[7] ذکر کرده و در ادامه گفته است: ابو محمد بخاری، این حدیث را از علی بن مُسهر از امام ابوحنیفه/ روایت نموده است.

و همچنین نگارنده گوید:

                علی بن مُسهر/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری)، با یک واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/ به شمار می‌آید؛ و این موارد، عبارتند از:

* در باب «التلبینة للمریض»^[8]

            «حَدَّثَنَا فَرْوَةُ بْنُ أَبِی المَغْرَاءِ، حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُسْهِرٍ، حَدَّثَنَا هِشَامٌ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ عَائِشَةَ: أَنَّهَا کَانَتْ تَأْمُرُ بِالتَّلْبِینَةِ وَتَقُولُ: «هُوَ البَغِیضُ النَّافِعُ»»(ح 5690)

            «فروة بن ابی المغراء، از علی بن مُسهر، از هشام بن عروة، از پدرش، از عایشهل برای ما روایت کرده که وی گفته است: عایشهل تلبینه (آش سبوس و شیر و عسل) را تجویز می‌کرد و می‌گفت: تلبینه، ناخوشایندی مفید و سودمند است».

* در باب «استقبال الرجل الرجل وهو یصلّی»^[9]

            «حَدَّثَنَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ خَلِیلٍ، حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُسْهِرٍ، عَنِ الأَعْمَشِ، عَنْ مُسْلِمٍ یَعْنِی ابْنَ صُبَیْحٍ، عَنْ مَسْرُوقٍ، عَنْ عَائِشَةَ، أَنَّهُ ذُکِرَ عِنْدَهَا مَا یَقْطَعُ الصَّلاَةَ، فَقَالُوا: یَقْطَعُهَا الکَلْبُ وَالحِمَارُ وَالمَرْأَةُ، قَالَتْ: لَقَدْ جَعَلْتُمُونَا کِلاَبًا، «لَقَدْ رَأَیْتُ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُصَلِّی، وَإِنِّی لَبَیْنَهُ وَبَیْنَ القِبْلَةِ، وَأَنَا مُضْطَجِعَةٌ عَلَى السَّرِیرِ، فَتَکُونُ لِی الحَاجَةُ، فَأَکْرَهُ أَنْ أَسْتَقْبِلَهُ، فَأَنْسَلُّ انْسِلاَلًا» وَعَنِ الأَعْمَشِ، عَنْ إِبْرَاهِیمَ، عَنِ الأَسْوَدِ، عَنْ عَائِشَةَ نَحْوَهُ»(ح 511)

            «اسماعیل بن خلیل، از علی بن مُسهر، از اعمش، از مسلم بن صُبیح، از مسروق، از عایشهل برای ما روایت کرده که وی گفته است: به نزد عایشهل، از چیزهایی یاد شد که باعث قطع نماز می‌گردد؛ و گفتند که گذشتن سگ و الاغ و زن از جلو نمازگزار، نماز را قطع می‌کند. عایشهل گفت: به راستی، ما زنان را با سگ برابر کردید! بی‌گمان که رسول خدا ج را دیده‌ام نماز می‌گذارد و من در میان او و قبله، بر بستر خود آرمیده بودم و برای من ضرورتی پیش می‌آمد و ناپسند می‌داشتم که روبروی آن حضرت ج قرار بگیرم؛ از این رو، به آهستگی، خودم را از بستر بیرون می‌کشیدم».

* در باب «مباشرة الحائض».^[10]

* در باب «ازدحام الناس اذا قرأ الامام السجدة».^[11]

* در باب «الوقوف بعرفة».^[12]

* در باب «الحراسة فی الغزو فی سبیل الله عز وجل».^[13]

* در باب «ذکر الملائکة».^[14]

* در باب «حدیث الغار».^[15]

* در باب «مناقب الزبیر بن العوّام».^[16]

* در باب «اذا حنث ناسیاً فی الأیمان».^[17]

* در باب «الدعاء للنساء اللاتی یهدین العرس وللعروس».^[18]

* در باب «دخول الرجل علی نسائه فی الیوم».^[19]

            به هر حال، روایات علی بن مُسهر/ در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/، در بیشتر از 21 مورد آمده است.

---

[1]-           بیوگرافی «علی بن مُسهر» را در این منابع دنبال کنید:

      «التاریخ الکبیر» امام بخاری 3/2/297 ؛ «رجال صحیح البخاری»، کلا باذی 2/831 ؛ «الجرح و التعدیل»، رازی 6/204 ؛ «سیر اعلام النبلاء»، حافظ ذهبی 8/484 ؛ «شذرات الذهب»، ابن عماد 1/325 ؛ «کتاب الثقات»، ابن حبان 7/214 ؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی 2/295 ؛ «تهذیب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی 7/335، «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی 1/703؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی 13/401؛ «خلاصة تهذیب الکمال»، خزرجی، ص 235؛ «طبقات الحفّاظ»، حافظ سیوطی 127؛ «طبقات الکبری»، ابن سعد 6/388؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی 1/355

[2]-           «تذکرة الحفّاظ» 1/290 و 291

[3]-           «جامع المسانید» 2/508

[4]-           «تهذیب الکمال» 19/104

[5]-           «تبییض الصحیفة»، ص 78

[6]-           «الجواهر المضیة» 1/378

[7]-           «جامع المسانید» 1/229

[8]-           «الجامع الصحیح»، امام بخاری 2/849

[9]-           همان 1/73

[10]-        همان 1/44

[11]-        همان 1/146

[12]-        همان 1/226

[13]-        همان 1/404

[14]-        همان 1/457

[15]-        همان 1/493

[16]-        همان 1/527

[17]-        همان 2/986

[18]-        همان 2/775

[19]-        همان 2/785