67- عمرو بن دینار/[1] [متوفّای 126 ه‍ . ق]

67- عمرو بن دینار/[1]
[متوفّای 126 ه‍ . ق]

علامه ذهبی، در کتاب «تذکرة الحفّاظ»^[2] گوید:

            وی، حافظ حدیث، پیشوای دینی، دانشمند و صاحب نظر سرزمین حَرَم، ابو محمد جُمحی مکّی اَثرم می‌باشد؛ وی به سال 46 ه‍ . ق - یا اندکی کم و بیش - دیده به جهان گشود و پا به عرصه‌ی وجود نهاد.

            از کسانی که عمرو بن دینار، به سماع حدیث از آن‌ها پرداخته است، می‌توان این افراد را نام برد:

            عبدالله بن عبّاسب؛ عبدالله بن عمرب؛ جابربن عبداللهب؛ بجالة بن عبادةس؛ انس بن مالکس؛ ابوشعثاء؛ طاوس؛ و شماری دیگر از بزرگان عرصه‌ی علم و دانش و پیشقراولانِ حکمت و فرزانگی.

و از عمرو بن دینار نیز، این افراد، به نقل روایت پرداخته‌اند:

            شعبة؛ ابن جُریج؛ حمّاد بن سلمة؛ حمّاد بن زید؛ سفیان ثوری؛ سفیان بن عیینة؛ ورقاء؛ و کسان دیگر غیر از آن‌ها.

            شعبة گوید: «ما رأیتُ أحداً أثبت فی الحدیث من عمرو»؛ «من کسی را مطمئن‌تر و معتبرتر در حدیث، از عمرو بن دینار ندیده‌ام».

            سفیان بن عیینة گوید: «کان فقیهاً؛ وکان یحدّث علی المعنی»؛^[3] «عمرو بن دینار، فردی فقیه و دانشور، آگاه و دانا، کاردان و متخصّص و صاحب نظر و فقه دان بود؛ و عادت وی بر آن بود که نقل حدیث به معنا می‌کرد».

            عبدالرحمن بن مهدی گوید: «قال لی شعبة: لم أر مثل عمرو بن دینار»؛ «شعبة خطاب به من گفت: تاکنون کسی را مثل عمرو بن دینار، به خود ندیده‌ام».

            یحیی قطّان و احمد بن حنبل گفته‌اند: «هو أثبتُ من قتادة»؛ «عمرو بن دینار، از قتادة، مطمئن‌تر و معتبرتر است».

            عبدالله بن ابی نجیح گوید: «ما رأیتُ أحداً قطّ أفقه من عمرو؛ لا عطاءً ولامجاهداً ولا طاوساً»؛ «من هرگز، کسی را فقیه‌تر و داناتر، آگاه‌تر و دانشورتر و کاردان‌تر و صاحب نظرتر از عمرو بن دینار ندیده‌ام؛ تا جایی که عطاء، مجاهد و طاوس نیز در این زمینه، بدو نمی‌رسیدند».

            سفیان بن عیینة در مورد عمرو بن دینار گوید: «ثقه ثقة»؛ «وی، بسیار مؤثق و قابل اعتماد می‌باشد».

            نعیم بن حماد، از سفیان بن عیینة نقل می‌کند که وی گفت: «ما کان عندنا أحد أفقه ولاأعلم ولاأحفظ من عمرو بن دینار»؛ «در نزد ما، کسی فقیه‌تر و دانشورتر، داناتر و آگاه‌تر و حافظ‌تر و ضابط‌تر، از عمرو بن دینار وجود ندارد».

            واقدی، بر این باور است که عمرو بن دینار، 80 سال عمر کرد و زندگی به سر برد.

            علامه ذهبی در ادامه گوید: عمرو بن دینار، در اوائل سال 126 ه‍ . ق درگذشت و چهره در نقاب خاک کشید و حال آن که وی، یکی از آن چهار نفری است که حافظ ابن مفضّل، آن‌ها را در طبقه‌ی اول جای داده است؛ و این چهار نفر، عبارتند از: زهری، عمرو بن دینار، قتادة و ابواسحاق سبیعی.

حافظ ابن حجر عسقلانی نیز در کتاب «تهذیب التهذیب»^[4] گفته است:

            نسایی در مورد عمرو بن دینار گوید: «ثقة ثبت»؛ «وی، روایت کننده‌ای مؤثّق و معتبر و مطمئن و قابل اعتماد و درستکار و امانت دار می‌باشد».

            ابوزرعه و ابوحاتم گفته‌اند: «ثقة»؛ «عمرو بن دینار، از زمره‌ی راویان مورد وثوق و قابل اعتماد است».

            سفیان بن عیینة و عمرو بن جریر گفته‌اند: «کان ثقةً ثبتاً کثیر الحدیث، صدوقاً، عالماً؛ وکان مفتی اهل مکّة فی زمانه»؛ «عمرو بن دینار، فردی مؤثق و معتبر و مطمئن و قابل اعتماد بود که به نقل و روایت احادیث فراوانی نیز پرداخته بود؛ و در کنار تمامی این‌ها، روایت کننده‌ای صادق و راستگو و درستکار و امانت دار و دانشمند و آگاه و صاحب نظر و دانا و کاردان و کارشناس نیز بود؛ عمرو بن دینار، در روزگار خویش، مفتی اهل مکّه نیز بود».

            ابن حبّان هم، عمرو بن دینار را در کتاب «الثقات»، در ردیف راویان و محدّثان مؤثّق و قابل اعتماد قرار داده است؛ و علاوه از آن، عمرو بن دینار، از آن دسته از راویان و محدّثانی می‌باشد که هر شش پیشوای حدیث (بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه)، به نقل روایت، از وی پرداخته‌اند.

            علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی نیز در کتاب «عقود الجمان»،^[5] عمرو بن دینار را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ ذکر کرده است.

            و همچنین حافظ ابن بزّاز کردی نیز در کتاب «المناقب»،^[6] وی را در زمره‌ی راویان شهر مکه‌ی مکرّمه - که به نقل روایت از امام ابوحنیفه/ پرداخته‌اند - معرفی کرده است.

نگارنده‌ی سطور گوید:

                عمرو بن دینار/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری)، با دو واسطه، استاد محمد بن اسماعیل بخاری/ می‌باشد؛ و این موارد، عبارتند از:

* در باب «اذا قام الرجل عن یسار الامام وحوّله الامام خلفه الی یمینه، تمّت صلاته»^[7]

            «حَدَّثَنَا قُتَیْبَةُ بْنُ سَعِیدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا دَاوُدُ، عَنْ عَمْرِو بْنِ دِینَارٍ، عَنْ کُرَیْبٍ، مَوْلَى ابْنِ عَبَّاسٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: «صَلَّیْتُ مَعَ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ذَاتَ لَیْلَةٍ، فَقُمْتُ عَنْ یَسَارِهِ، فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بِرَأْسِی مِنْ وَرَائِی، فَجَعَلَنِی عَنْ یَمِینِهِ، فَصَلَّى وَرَقَدَ، فَجَاءَهُ المُؤَذِّنُ، فَقَامَ وَصَلَّى وَلَمْ یَتَوَضَّأْ»»(ح 726)

            «قتیبة بن سعید، از داود، از عمرو بن دینار، از کُریب - آزاده‌ی ابن عباسب -، برای ماروایت کرده که وی گفته است: عبدالله بن عبّاسب گفته است: شبی با رسول خدا ج نماز گزاردم و به جانب چپ ایشان ایستادم؛ آن حضرت ج سر مرا از عقب گرفت و مرا به جانب راست خویش آورد. رسول خدا ج نماز گزارد و خوابید؛ سپس مؤذّن نزدش آمد. آن حضرت ج برخاست و نماز (سنّت صبح) را گزارد و وضو نکرد».

* در باب «لا یکفّ شعراً»^[8]

            «حَدَّثَنَا أَبُو النُّعْمَانِ، قَالَ: حَدَّثَنَا حَمَّادٌ وَهْوَ ابْنُ زَیْدٍ، عَنْ عَمْرِو بْنِ دِینَارٍ، عَنْ طَاوُسٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: «أُمِرَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَنْ یَسْجُدَ عَلَى سَبْعَةِ أَعْظُمٍ، وَلاَ یَکُفَّ ثَوْبَهُ وَلاَ شَعَرَهُ»»(ح 815)

            ابونعمان، از حمّاد بن زید، از عمرو بن دینار، از طاوس برای ما روایت کرده که عبدالله بن عباسب گفته است: به رسول خدا ج دو چیز فرمان داده شده است؛ یکی آن که بر هفت استخوان (عضو) سجده کند و دیگر آن که، جامه و موی خویش را (در حال نماز) جمع نکند».

* در باب «الذکر بعد الصلاة»^[9]

            «حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنَا سُفْیَانُ، حَدَّثَنَا عَمْرٌو، قَالَ: أَخْبَرَنِی أَبُو مَعْبَدٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: «کُنْتُ أَعْرِفُ انْقِضَاءَ صَلاَةِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بِالتَّکْبِیرِ» قَالَ عَلِیٌّ: حَدَّثَنَا سُفْیَانُ، عَنْ عَمْرٍو، قَالَ: کَانَ أَبُو مَعْبَدٍ أَصْدَقَ مَوَالِی ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ عَلِیٌّ: وَاسْمُهُ نَافِذٌ»(ح 842)

            «علی بن عبدالله، از سفیان، از عمرو بن دینار، از ابومعبد، از عبدالله بن عباسب برای ما روایت کرده که وی گفته است: «من تمام شدن نماز پیامبر ج را از شنیدن تکبیر می‌دانستم». علی گوید: سفیان، از عمرو بن دینار برای ما نقل کرده که وی گفته است: ابو معبد، صادق‌ترین و راستگوترین موالی عبدالله بن عباس بود. علی گوید: و اسم ابومعبد، «نافذ» بود».

* در باب «وضوء الصبیان؛ ومتی یجب علیهم الغسل والطهور وحضور هم الجماعة».^[10]

* در باب «هل علی من لایشهد الجماعة غسل من النساء والصبیان وغیرهم».^[11]

* در باب «من جاء والامام یخطب، صلّی رکعتین خفیفتین».^[12]

* در باب «من نام عند السحر».^[13]

* در باب «ما جاء فی التطوع مثنی مثنی».^[14]

* در باب «من لم یتطوع بعد المکتوبة».^[15]

* در باب «طاف النبیّ ج وصلّی لسبوعه رکعتین»^[16]

* در باب «مهل اهل الشام».^[17]

* در باب «فضل مکّة وبنیانها».^[18]

            به هر حال، روایات عمرو بن دینار/، در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/، در بیشتر از 99 مورد آمده است.

---

[1]-           بیوگرافی «عمر و بن دینار» را در این منبع دنبال کنید:

      «التاریخ الکبیر» امام بخاری 3/2/328 ؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی 2/848 ؛ «الجرح و التعدیل»، رازی 6/231 ؛ «سیر اعلام النبلاء»، حافظ ذهبی 5/330 ؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی 2/328 ؛ «تهذیب التهذیب»، حافظ ابن حجر عسقلانی 8/26 ؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی 1/734 ؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی 14/211 ؛ «خلاصة تهذیب الکمال»، خزرجی، ص 245 ؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی 1/364

[2]-           «تذکرة الحفّاظ» 1/113 و 114

[3]-           نگا: درآمدی بر علوم حدیث؛ دکتر محمود طحّان؛ ‌ترجمه فیض محمد بلوچ، صص 314 و 315

[4]-           «تهذیب التهذیب» 8/26 و 27

[5]-           «عقود الجمان»، ص 136

[6]-           «المناقب»، کردی 2/219

[7]-           «الجامع الصحیح»، امام بخاری 1/100

[8]-           همان 1/113

[9]-           همان 1/116

[10]-        همان 1/118

[11]-        همان 1/123

[12]-        همان 1/127

[13]-        همان 1/152

[14]-        همان 1/156

[15]-        همان 1/157

[16]-        همان 1/220

[17]-        همان 1/206

[18]-        همان 1/215