71- فُضَیل بن سلیمان نُمَیری/[1] [متوفّای 186 ه‍ . ق]

71- فُضَیل بن سلیمان نُمَیری/[1]
[متوفّای 186 ه‍ . ق]

حافظ ابن حجر عسقلانی، در کتاب «تهذیب التهذیب»^[2] گوید:

            وی، ابوسلیمان بصری (فُضیل بن سلیمان نُمَیری) می‌باشد که از این بزرگان و طلایه داران عرصه‌ی علم و دانش، به نقل و روایت حدیث پرداخته است: ابومالک اشجعی؛ ابوحازم بن دینار اعرج؛ عبدالله بن عثمان بن خیثم؛ صالح بن خوات بن صالح بن خوات بن جُبیر؛ خیثم بن عراک بن مالک؛ عبدالله بن سعید بن ابی هند؛ محمد بن عجلان؛ موسی بن عقبة؛ عمرو بن ابی عمرو؛ منصور بن عبدالرحمن حجبی؛ مسلم بن ابی مریم؛ فائد مولی عبادل؛ محمد بن زید بن مهاجر بن قنفذ؛ کثیر بن قاروندا؛ عبدالرحمن بن حُمید بن عبدالرحمن بن عوف؛ محمد بن ابی یحیی اسلمی؛ ابراهیم بن طهمان؛ و دیگران.

و از کسانی که از فُضیل بن سلیمان نُمیری، حدیث روایت کرده‌اند، می‌توان بدین افراد اشاره کرد:

            ابوعاصم ضحّاک بن مَخلد؛ علی بن مدینی؛ محمد بن ابی بکر مقدمی؛ عبدالرحمن بن مبارک عیشی؛ عاصم بن علی بن عاصم؛ خلیفة بن خیاط، احمد بن عبدة الضبّی؛ محمد بن عبدالله بن بزیغ؛ عمرو بن علی؛ عبیدالله بن عمر قواریری؛ محمد بن زیاد زیادی؛ محمد بن موسی جرشی؛ حسین بن محمد ذارع؛ ابوالمغلّس عبد ربّه بن خالد نُمَیری؛ نصر بن علی جهضمی؛ ابوالاشعث عجلی؛ و دیگران.

            ابن حبّان، در کتاب «الثقات»، فُضیل بن سلیمان را از زمره‌ی راویان مؤثّق و قابل اعتماد ذکر کرده و در ادامه گفته است: «مات سنة ستّ وثمانین ومائة»؛ «فضیل بن سلیمان، به سال 186 ه‍ . ق درگذشت و چهره در نقاب خاک کشید».

            ولی ابن ابی عاصم، به نقل از ابوالمغلّس نُمَیری چنین گوید که فضیل بن سلیمان، به سال 185 ه‍ . ق وفات کرده و دار فانی را وداع گفته است.

            شایان ذکر است که فضیل بن سلیمان نُمَیری، از آن دسته از راویان و محدّثانی می‌باشد که هر شش پیشوای حدیث (بخاری، مسلم، ترمذی، ابوداود، نسایی و ابن ماجه)، از وی، حدیث روایت کرده‌اند.

            علامه محمد بن یوسف صالحی دمشقی شافعی، در کتاب «عقود الجمان»^[3]، فُضیل بن سلیمان را در شمار روایت کنندگان از امام اعظم ابوحنیفه/ ذکر کرده است. و همچنین، حافظ ابن بزّاز کردری نیز در کتاب «المناقب»،^[4] وی را در زمره‌ی راویان شهر «بصره» که به نقل روایت از امام ابوحنیفه/ پرداخته‌اند، قرار داده است.

نگارنده گوید:

                فُضیل بن سلیمان نُمَیری/، در موارد ذیل (از کتاب «الجامع الصحیح» بخاری)، با یک واسطه، استاد امام محمد بن اسماعیل بخاری/ می‌باشد؛ و این موارد، عبارتند از:

* در باب «من نذر أن یصوم ایّاماً فوافق النحر أو الفطر»^[5]

            «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی بَکْرٍ المُقَدَّمِیُّ، حَدَّثَنَا فُضَیْلُ بْنُ سُلَیْمَانَ، حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عُقْبَةَ، حَدَّثَنَا حَکِیمُ بْنُ أَبِی حُرَّةَ الأَسْلَمِیُّ، أَنَّهُ سَمِعَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا: سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ نَذَرَ أَنْ لاَ یَأْتِیَ عَلَیْهِ یَوْمٌ إِلَّا صَامَ، فَوَافَقَ یَوْمَ أَضْحًى أَوْ فِطْرٍ، فَقَالَ: “ ﴿لَّقَدۡ کَانَ لَکُمۡ فِی رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ﴾ [الأحزاب: 21] لَمْ یَکُنْ یَصُومُ یَوْمَ الأَضْحَى وَالفِطْرِ، وَلاَ یَرَى صِیَامَهُمَا”»(ح 6705)

            «محمد بن ابی بکر مقدّمی، از فضیل بن سلیمان، از موسی بن عقبة، از حکیم بن ابی حُرّة اسلمی، برای ما روایت کرده که وی از عبدالله بن عمرب شنیده است که از وی، درباره‌ی مردی سؤال شد که نذر کرده تا چند روز را روزه بگیرد؛ و آن روزها نیز با روز عید قربان و عید فطر، مصادف شده است؟

            ابن عمرب گفت: «بی‌گمان، رسول خدا ج اسوه‌ای نیک برای شما است؛ آن حضرت ج در روزهای عید قربان و عید فطر، روزه نمی‌گرفت و روزه‌ی این دو روز را جایز نمی‌دانست».

در باب «قول النبیّ ج : العقیق وادٍ مبارکٍ»^[6]

            «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی بَکْرٍ، حَدَّثَنَا فُضَیْلُ بْنُ سُلَیْمَانَ، حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عُقْبَةَ، قَالَ: حَدَّثَنِی سَالِمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَبِیهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: أَنَّهُ “رُئِیَ وَهُوَ فِی مُعَرَّسٍ بِذِی الحُلَیْفَةِ بِبَطْنِ الوَادِی، قِیلَ لَهُ: إِنَّکَ بِبَطْحَاءَ مُبَارَکَةٍ” وَقَدْ أَنَاخَ بِنَا سَالِمٌ یَتَوَخَّى بِالْمُنَاخِ الَّذِی کَانَ عَبْدُ اللَّهِ یُنِیخُ یَتَحَرَّى مُعَرَّسَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، وَهُوَ أَسْفَلُ مِنَ المَسْجِدِ الَّذِی بِبَطْنِ الوَادِی بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ الطَّرِیقِ وَسَطٌ مِنْ ذَلِکَ»(ح 1535)

            «محمد بن ابوبکر، از فُضیل بن سلیمان نُمیری، از موسی بن عقبة، از سالم بن عبدالله، از پدرش برای ما روایت کرده که وی گفته است: آن حضرت ج در ذوالحلیفة، در وسط وادی (عقیق)، استراحت می‌کرد که در خواب، به ایشان گفته شد: تو در دشت مبارکی، قرار داری.

            و بی‌گمان، سالم بن عبدالله نیز ما را در محلی، از شتر فرود می‌آورد که عبدالله بن عمرب فرود می‌آمد، آن هم به تبعیّت از محلّی که رسول خدا ج در آن فرود آمده بود. و آن محل، پایین‌تر از مسجدی بود که در مرکز وادی واقع شده بود و در مسافت میان راه و درون وادی، قرار داشت».

* در باب «ما یلبس المُحرم من الثیاب والأردیة والأزر».^[7]

* در باب «اذا قال ربّ الارض: اُقرّک ما أقرّک الله؛ ولم یذکر اجلاً معلوماً؛ فهما علی تراضیهما».^[8]

* در باب «اذا أعتق عبداً بین اثنین أو أمة بین الشرکاء».^[9]

* در باب «إسم الفرس والحمار».^[10]

* در باب «ما کان النبیّ ج یعطی المؤلّفة قلوبهم وغیر هم من الخمس وغیره».^[11]

* در باب «ما جاء فی صفة الجنة؛ وانّها مخلوقة».^[12]

* در باب «حدیث زید بن عمرو بن نفیل».^[13]

* در باب «المساجد الّتی علی طرق المدینة والمواضع الّتی صلّی فیها النبیّ ج ».^[14]

* در باب «تقصیر المتمتّع بعد العمرة».^[15]

* در باب «مقام النبیّ ج بمکة زمن الفتح».^[16]

* در باب «بعث النبیّ ج أسامة بن زید فی مرضه الّذی توفّی فیه».^[17]

            به هر حال، روایات «فُضیل بن سلیمان نُمیری»/، در کتاب «الجامع الصحیح» امام محمد بن اسماعیل بخاری/، در بیشتر از 16 مورد آمده است.

---

[1]-           بیوگرافی «فضیل بن سلیمان نُمَیری» را در این منابع دنبال کنید:

      «التاریخ الکبیر»، امام بخاری 4/1/123؛ «رجال صحیح البخاری»، کلاباذی 2/967؛ «الجرح و التعدیل»، رازی 7/72 ؛ «الکاشف»، حافظ ذهبی 2/385؛ «تقریب التهذیب»، ابن حجر عسقلانی 2/14؛ «تهذیب الکمال»، حافظ مزّی 15/100؛ «کتاب الثقات»، ابن حبان 7/316؛ «شذرات الذهب»، ابن عماد 1/239؛ «خلاصة تهذیب الکمال» خزرجی، ص 264؛ «الجمع بین رجال الصحیحین»، مقدسی 2/414

[2]-           «تهذیب التهذیب» 8/262

[3]-           «عقود الجمان»، ص 140

[4]-           «المناقب«، کردری، 2/228

[5]-           «الجامع الصحیح»، امام بخاری 2/992

[6]-           «الجامع الصحیح»، امام بخاری 1/208

[7]-           همان 1/209

[8]-           همان 1/314

[9]-           همان 1/343

[10]-        همان 1/400

[11]-        همان 1/446

[12]-        همان 1/460

[13]-        همان 1/539

[14]-        همان 1/69

[15]-        هامن 1/233

[16]-        همان 2/616

[17]-        همان 2/641