حدیث بیست و ششم: أذکار مسجد

قدم نهادن به‌سوی مسجد عبادت است، به گونه­ای که پیامبر اکرم ج در مسیر رسیدن به مسجد با خداوند أ به مناجات می­پرداختند و در هنگام ورود و خروج از آن نیز أذکاری را بیان می­کردند که جدای از اینکه اهمیّت عبادت در مسجد را ن‌شان می­دهند بلکه دعاهایی هستند که قبولی آن از طرف پروردگار أ نهایت خیر و برکت و احسان و آرامش را برای مسلمان به بار می­آورند. این أذکار عبارتند از:

دعاى رفتن به مسجد ج

پیامبر ج فرموده­اند: «أَللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیْ قَلْبِیْ نُوْراً، وَفِیْ لِسَانِیْ نُوْراً، وَفِیْ سَمْعِیْ نُوْراً، وَ فِیْ بَصَرِیْ نُوْراً، وَ مِنْ فَوْقِیْ نُوْراً، وَ مِنْ تَحْتِیْ نُوْراً، وَعَنْ یَمِیْنِیْ نُوْراً وَعَنْ شِمَالِیْ نُوْراً، وَ مِنْ أَمَامِیْ نُوْراً، وَ مِنْ خَلْفِیْ نُوْراً، وَاجْعَلْ فِیْ نَفْسِیْ نُوْراً، وَأَعْظِمْ لِیْ نُوْراً، وَعَظِّمْ لِیْ نُوْراً، وَاجْعَلْ لِی نُوراً، وَاجْعَلْ لِی نُوراً، أَللَّهُمَّ أَعْطِنِیْ نُوْراً، وَاجْعَلْ فِیْ عَصَبِیْ نُوْراً، وَ فِیْ لَـحْمِیْ نُوْراً، وَ فِیْ دَمِیْ نُوْراً، وَ فِیْ شَعْرِیْ نُوْراً وَ فِیْ بَشَرِیْ نُوْراً»^[1]. «الهى! در قلب، زبان، گوش و چشم من نور قرار ده، و بالا، و پایین، راست، چپ، مقابل، پشت و درون مرا منوّر گردان، و نور را براى من بیفزاى، و بزرگ گردان، و مرا نورى عطا فرما، و در عصب، گوشت، خون، مو و پوست من نورى قرار ده».

دعاى داخل شدن به مسجد

عبدالله بن عمرو بن العاص س روایت کرده است: «أَعُوْذُ بِاللهِ الْعَظِیْمِ، وَبِوَجْهِهِ الْکَرِیْمِ، وَسُلْطَانِهِ الْقَدِیْمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیْمِ»^[2]. «به خداوند بزرگ و روى گرامى (که لایق جلالش است) و از بدى شیطان رانده شده به قدرت قدیم و أزلى او پناه مى­برم».

فاطمه ل روایت کرده است: «بِسْمِ اللهِ والسلامُ على رسولِ الله»^[3]. «به نام الله، و درود و سلام بر رسول الله».

ابوالأسید الأنصاری س روایت کرده است: «أَللَّهُمَّ افْتَحْ لِـی أَبْوَابَ رَحْمَتِکَ»^[4]. «الهى! درهاى رحمت خود را بر من بگشا».

دعاى خارج شدن از مسجد

ابوالأسید الأنصاری س روایت کرده است: «أَللَّهُمَّ إِنِّیْ أَسْأَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ»^[5] «الهى! از تو فضلت را مسألت مى­نمایم».

طیّبی گفته: شاید راز تخصیص رحمت در هنگام ورود و فضیلت به هنگام خروج در این باشد که کسی که داخل مسجد می­شود به اعمالی مشغول می­شود که وی را به ثواب و بهشت می­رساند و این با رحمت تناسب دارد و هرگاه خارج می­شود به دنبال کسب رزق حلال می­رود و این با فضل تناسب دارد، همانگونه که خداوند أ می­فرمایند: ﴿فَإِذَا قُضِیَتِ ٱلصَّلَوٰةُ فَٱنتَشِرُواْ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَٱبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِ ٱللَّهِ﴾ [الجمعة: 10]. «آنگاه که نماز خوانده شد، در زمین پراکنده گردید و به دنبال رزق و روزی خدا بروید...»^[6].

---

[1]- (صحیح): بخاری (ش6316)/ مسلم (ش1824و1830-1734)/ ابوداود (ش1355)/ ترمذی (ش3419)/ نسایی (ش1121) از طریق (على بن عبدالله بن عباس وکریب مولی عبدالله بن عباس) روایت کرده‌اند: «عن سلمة بن کهیل عن کریب عن ابن عباس قال: بت عند میمونة فقام النبی ج فأتى حاجته فغسل وجهه ویدیه ثم نام ثم قام فأتى القربة فأطلق شناقها ثم توضأ وضوءا بین وضوءین لم یکثر وقد أبلغ فصلى فقمت فتمطیت کراهیة أن یرى أنی کنت أتقیه فتوضأت فقام یصلی فقمت عن یساره فأخذ بأذنی فأدارنی عن یمینه فتتامت صلاته ثلاث عشرة رکعة ثم اضطجع فنام حتى نفخ وکان إذا نام نفخ فآذنه بلال بالصلاة فصلى ولم یتوضأ وکان یقول فی دعائه: اللهم اجعل فی قلبی نورا وفی بصری نورا وفی سمعی نورا وعن یمینی نورا وعن یساری نورا وفوقی نورا وتحتی نورا وأمامی نورا وخلفی نورا واجعل لی نورا قال کریب وسبع فی التابوت فلقیت رجلا من ولد العباس فحدثنی بهن فذکر عصبی ولحمی ودمی وشعری وبشری وذکر خصلتین».

[2]- (صحیح): ابوداود (ش466)/ بیهقی، الدعوات الکبیر (ش68) از طریق (إسماعیل بن بشر بن منصور) روایت کرده‌اند: «حدثنا عبد الرحمن بن مهدى عن عبدالله بن المبارک عن حیوة بن شریح قال لقیت عقبة بن مسلم فقلت له بلغنى أنک حدثت عن عبدالله بن عمرو بن العاص عن النبى ج أنه کان إذا دخل المسجد قال: أعوذ بالله العظیم وبوجهه الکریم وسلطانه القدیم من الشیطان الرجیم. قال أقط قلت نعم. قال فإذا قال ذلک قال الشیطان حفظ منى سائر الیوم». ورجالش «رجال صحیح» بوده جز (إسماعیل بن بشر و عقبة بن مسلم) که «ثقة» ومترجم در تهذیب می‌باشند.

و امام نووی هم گفته است: «حدیثٌ حسنٌ واسناده جیدٌ».

و امام ابن حجر هم گفته است: «حسنٌ غریبٌ رجاله موثقون» [نووی، الاذکار (ص31)/ ابن حجر، نتائج الافکار (ج1ص277)]

[3]- (صحیح لغیره): دارقطنی، العلل الوارده فی الاحادیث النبویه (ج15ص184-191)/ ابن ماجه (ش771)/ ترمذی (ش314)/ ابویعلی، المسند (ش6754)/ احمد، المسند (ش26417)/ ابن ابی شیبه، المصنف (ج1ص373وج7ص123)/ اسماعیل القاضی، فضل الصلاة على النبی (ش82و84و83)/ دولابی، الذریة الطاهرة (ش188)/ ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج70ص11)/ اسحاق بن راهویه، المسند (ش1884) از طریق (سعیر بن الخمس وقیس بن الربیع وعاصم الأحول ولیث بن أبی سلیم والدراوردی ومحمّد بن أبان وروح بن القاسم وعیسى الأزرق) روایت کرده‌اند: «عن عبدالله بن الحسن عن فاطمة بنت الحسین عن فاطمة الکبرى بنت الرسول: أن رسول الله ج کان إذا دخل المسجد قال ...». اما این روایت «ضعیف» بوده چرا که فاطمة بنت الحسین، فاطمه بنت النبی ج را درک نکرده است و امام ترمذی گفته است: «لیس إسناده بمتصل وفاطمة بنت الحسین لم تدرک فاطمة الکبرى إنما عاشت فاطمة بعد النبی صلى الله علیه و سلم أشهرا». [ترمذی (ش315)].

اما شواهدی دارد از جمله اینکه آغاز هرکاری با نام الله مستحب می‌باشد؛ وهمچنین ابن حبان (ش2048)/ ابوداود (ش465)/ ابن ماجه (ش772)/ بیهقی، السنن الکبری (ش4491و4489)/ دارمی، السنن (ش1394)/ ابن السنی (ش156) از طریق (عبدالعزیز الدراوردی وعمارة بن غزیة) روایت کرده‌اند: «عن ربیعة بن أبى عبد الرحمن عن عبد الملک بن سعید بن سوید قال سمعت أبا حمید أو أبا أسید الأنصارى یقول قال رسول الله ج إذا دخل أحدکم المسجد فلیسلم على النبى ج ثم لیقل اللهم افتح لى أبواب رحمتک فإذا خرج فلیقل اللهم إنى أسألک من فضلک». ورجال ابن حبان (أخبرنا الفضل بن الحباب حدثنا مسدد بن مسرهد عن بشر بن المفضل قال حدثنا عمارة بن غزیة ...). «رجال صحیح» بوده جز ابوخلیفه فضل بن الحباب که امام ذهبی گفته است: «کان ثقةً صادقاً مأموناً أدیباً فصیحاً مفوهاً رحل إلیه من الآفاق» [ذهبی، سیراعلام النبلاء (ج14ص8)] لذا اسنادش «صحیح» است.

[4]- (صحیح): مسلم (ش1685و1686)/ ابوداود (ش465)/ نسایی (ش729) از طریق (عمارة بن غزیة وسلیمان بن بلال وعبدالعزیزالدراوردی) روایت کرده‌اند: «عن ربیعة بن أبى عبد الرحمن عن عبد الملک بن سعید عن أبى حمید - أو عن أبى أسید - قال قال رسول الله ج: إذا دخل أحدکم المسجد فلیقل اللهم افتح لى أبواب رحمتک وإذا خرج فلیقل اللهم إنى أسألک من فضلک».

[5]- (صحیح): مسلم (ش1685و1686)/ ابوداود (ش465)/ نسایی (ش729) از طریق (عمارة بن غزیة وسلیمان بن بلال وعبدالعزیزالدراوردی) روایت کرده­اند: «عن ربیعة بن أبى عبد الرحمن عن عبد الملک بن سعید عن أبى حمید - أو عن أبى أسید - قال قال رسول الله ج: إذا دخل أحدکم المسجد فلیقل اللهم افتح لى أبواب رحمتک وإذا خرج فلیقل اللهم إنى أسألک من فضلک».

-[6] محمد أشرف بن أمیر بن علی بن حیدرالعظیم آبادی، عون المعبود، شماره 384.