حدیث بیست و هشتم: خواندن دو رکعت نماز هنگام دخول به مسجد

ابوقتاده س روایت کرده است: «قَالَ النَّبِیُّ ج: إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمُ المَسْجِدَ، فَلاَ یَجْلِسْ حَتَّى یُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ»^[1] «پیامبر ج فرمودند: هرگاه یکی از شما داخل مسجد شد، تا دو رکعت نماز نخواند ننشیند».

آنچه در زمینه تحیة الـمسجد در خور توجه می­باشد این است که:

-       جمهور علما و اندیشمندان اسلامی بر مستحب بودن تحیه المسجد در هر زمان وهنگام ورود به مسجد اتفاق داشته و صیغه امر در حدیث را بر ندب حمل کرده­اند؛ چراکه فقط نمازهای پنجگانه، نماز فرض می­باشند. طلحه بن عبیدالله س روایت کرده است: «جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج فإذا هو ... قال له رسول الله ج: خَمْسُ صَلَوَاتٍ فِی الْیَوْمِ وَاللَّیْلَةِ»^[2]. «مردی از اهل نجد نزد رسول الله ج آمده و از ای‌شان ج درباره نماز پرسید ... و رسول الله ج به وی جواب دادند: پنج نماز در هر شب و روز بر تو فرض است».

-       حدیث اشاره به آن دارد که قبل از نشستن، تحیه المسجد بجا آورده شود، اگرچه این عمل أولی می­باشد ولی نشستن مندوب بودن آن را زایل نمی­کند؛ چرا که جابر س روایت کرده است: «جَاءَ سُلَیْکٌ الْغَطَفَانِىُّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَرَسُولُ اللَّهِ ج یَخْطُبُ فَجَلَسَ فَقَالَ لَهُ: یَا سُلَیْکُ قُمْ فَارْکَعْ رَکْعَتَیْنِ وَتَجَوَّزْ فِیهِمَا...»^[3]. «روز جمعه سلیک غطفانی آمد و نشست در حالیکه رسول الله ج خطبه می‌خواندند. پیامبر ج به وی فرمود: ای سلیک! برخیز و دو رکعت نماز کوتاه و مختصر بخوان، سپس فرمود: هرگاه یکی از شما در روز جمعه آمد در حالیکه امام خطبه می‌خواند دو رکعت نماز بخواند و آن را کوتاه و مختصر بخواند...».

-       اگر ورود و خروج به مسجد با فاصله­های کم تکرار شوند، بسیاری از فقها بر این باورند که تکرار نماز مندوب نمی­باشد ولی اگر فاصله بین آنها قرار گیرد، تکرار خواندنش مستحب می­باشد.

-       خواندن تحیه المسجد باید در داخل محدوده مسجد انجام گیرد نه حواشی و حیاط و ایوان مسجد.

-       با وجود اختلاف­نظر فقها در زمینه خواندن نماز تحیه المسجد توسط خطیبِ نماز جمعه در هنگام ورودش به مسجد، قبل از بالا رفتن از منبر به نظر می­رسد بر اساس نبود دلیلی صحیح و صریح از مستحب بودن این امر و نخواندن نماز تحیه المسجد توسط پیامبر ج در موقع ورودش به مسجد در موقع نماز جمعه و مستقیم به بالای منبر رفتن ای‌شان ج محرز است که چنین عملی برای خطیب مستحب نمی­باشد. ابن عمر س روایت می­کند: «کان النبی ج إذَا خَرَجَ یَومَ الجُمُعةِ فَقَعَدَ عَلىَ المِنبَرِ أذَّنَ بِلال»^[4]. «پیامبر ج هرگاه در روز جمعه خارج می­شدند، بر منبر می­نشستند و بلال أذان می‌گفتند».

-       خواندن نماز تحیه المسجد برای نمازگزاران در هنگام خطبه نماز جمعه صحیح بوده واحادیث متعدّدی مؤیّد این حکم می­باشند، از جمله:

جابر س روایت کرده است: «جَاءَ سُلَیْکٌ الْغَطَفَانِىُّ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَرَسُولُ اللَّهِ ج یَخْطُبُ فَجَلَسَ فَقَالَ لَهُ: یَا سُلَیْکُ! قُمْ فَارْکَعْ رَکْعَتَیْنِ وَتَجَوَّزْ فِیهِمَا - ثُمَّ قَالَ - إِذَا جَاءَ أَحَدُکُمْ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَالإِمَامُ یَخْطُبُ فَلْیَرْکَعْ رَکْعَتَیْنِ وَلْیَتَجَوَّزْ فِیهِمَا»^[5]. «روز جمعه سلیک غطفانی آمد و نشست در حالیکه رسول الله ج خطبه می­خواندند. پیامبرج به وی فرمود: ای سلیک! برخیز و دو رکعت نماز کوتاه و مختصر بخوان. سپس فرمود: هرگاه یکی از شما در روز جمعه آمد در حالیکه امام خطبه می­خواند دو رکعت نماز بخواند و آن­را کوتاه و مختصر بخواند».

و نیز جابر بن عبدالله س روایت کرده است: «قال رسول الله ج: إِذَا جَاءَ أَحَدُکُمْ وَالْإِمَامُ یَخْطُبُ أَوْ قَدْ خَرَجَ فَلْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ ولیتجوز فیهما»^[6]. «رسول الله ج فرمودند: هرگاه یکی از شما روز جمعه به مسجد آمد و امام مشغول خواندن خطبه بود، دو رکعت کوتاه و مختصر بخواند».

---

[1]- (صحیح): بخاری (ش444و1163) / مسلم (ش1687) / ابوداود (ش467) / ترمذی (ش316) / نسایی (ش730) / ابن ماجه (ش1013) از طریق (مالک بن انس و عبدالله بن سعید) روایت کرده‌اند: «عن عامر بن عبد الله بن الزبیر عن عمرو بن سلیم الزرقی عن أبی قتادة السلمی أن رسول الله ج قال إذا دخل أحدکم المسجد فلیرکع رکعتین قبل أن یجلس».

[2]- (صحیح): مسلم (ش2060و2061) / ابوداود (ش1119) / ابن ماجه (ش1112) از طریق (طلحه بن نافع وابوالزبیر وعمرو بن دینار) روایت کرده‌اند: «عن جابر أنه قال».

[3]- (صحیح): بخاری (ش46و1891و2678و6956)/ مسلم (ش109و110)/ ابوداود (ش391و392و3254)/ نسایی (ش458و2090و5028) از طریق (مالک بن انس و اسماعیل بن جعفر) روایت کرده‌اند: «حدثنی أبو سهیل عن أبیه أنه سمع طلحة بن عبیدالله یقول :جاء رجل إلى رسول الله ج من أهل نجد ثائر الرأس یسمع دوی صوته ولا یفهم ما یقول حتى دنا فإذا هو یسأل عن الإسلام قال له رسول الله ج خمس صلوات فی الیوم واللیلة قال هل علی غیرهن قال لا إلا أن تطوع قال رسول الله ج وصیام شهر رمضان قال هل علی غیره قال لا إلا أن تطوع وذکر له رسول الله ج الزکاة فقال هل علی غیرها قال لا إلا أن تطوع فأدبر الرجل وهو یقول لا أزید على هذا ولا أنقص منه فقال رسول الله ج أفلح إن صدق ..».

[4]- (صحیح): بخاری (ش912و916)/ ابوداود (ش1089)/ ترمذی (ش516)/ نسایی (ش1392) از طریق (ابن ابی ذئب ویونس بن یزید) روایت کرده­اند: «عن الزهری عن السائب بن یزید قال کان النداء یوم الجمعة اوّله إذا جلس الإمام على المنبر على عهد النبی ج وأبی بکر وعمر ب فلما کان عثمان س وکثر الناس زاد النداء الثالث على الزوراء».

[5]- (صحیح): مسلم (ش2060و2061)/ ابوداود (ش1119)/ ابن ماجه (ش1112) از طریق (طلحه بن نافع وابوالزبیر وعمرو بن دینار) روایت کرده­اند: «عن جابر أنه قال ...».

[6]- (صحیح): بخاری (ش1166)/ مسلم (ش2061)/ ابوداود (ش1119) از طریق (عمرو بن دینار وابوسفیان) روایت کرده‌اند: «عن جابر بن عبدالله ب قال قال رسول الله ج...».