حدیث ششم: مُردن در روز جمعه

عبدالله بن عمرو بن عاصب روایت کرده است: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج مَنْ مَاتَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَوْ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ وُقِیَ فِتْنَةَ الْقَبْرِ.»^[1]«پیامبرخدا ج فرمودند: هر کس در روز یا شب جمعه بمیرد از فتنۀ قبر نجات می­یابد.»

از فضائل بس والای روز جمعه فضیلتِ مُردن در روز جمعه می­باشد که بنابر فرموده رسول اکرم ج از فتنۀ قبر سوال وجواب نکیر ومنکر- نجات می­یابد و این عفو و لطف بزرگ و شگرف شاملش می­گردد.

---

[1] (حسن): این روایت از طریق عبدالله بن عمرو بن العاص وابوهریره و انس بن مالک وزید بن اسلم و ابن شهاب الزهری ومطلب بن عبدالله از رسول الله ج روایت گردیده است:

اما طریق عبدالله بن عمرو بن العاصب: احمد، المسند (ش7050و6646) و من طریقه عبدالله بن احمد، السنة (ش1470) / عبد بن حمید، المسند (ش323) / طبرانی، المعجم الکبیر (ج14ص128) / مروزی، الجمعة وفضل‌ها (ش11) / بیهقی، اثبات عذاب القبر (ش156) / ابن عساکر، تعزیة المسلم عن أخیه (ش106و107) / عبد بن حمید، المسند (ش323) / خطیب بغدادی، تاریخ بغداد (ج17ص64) از طریق (إبراهیم بن أبی العباس وسریج بن نعمان و کثیر بن السری العسقلانی ویزید بن هارون وداود بن رشید وحسن بن یوسف وسلیمان بن آدم) روایت کرده‌اند: «حدثنا بقیة بن الولید حدثنی معاویة بن سعید التجیبی سمعت أبا قبیل المصری یقول سمعت عبد الله بن عمرو بن العاص یقول قال رسول الله - صلى الله علیه وسلم - : من مات یوم الجمعة أو لیلة الجمعة وقی فتنة القبر.»

و بقیة بن الولید هم متابعه شده وطبرانی، المعجم الکبیر (ج20ص145) والمعجم الاوسط (ج3ص268) روایت کرده است: «حدثنا بکر قال نا محمّد بن أبی السری العسقلانی قال نا الولید بن مسلم قال نا معاویة بن سعید التجیبی ... .»

و ابوقبیل المصری هم متابعه شده وترمذی (ش1074) / مروزی، الجمعه و فضل‌ها (ش12) / ابن عساکر، تعزیة المسلم عن أخیه (ش108) / ابوطاهر السلفی، الطیوریات (ش596) / بیهقی، اثبات عذاب القبر (ش108) / عبدالرزاق، المصنف (ج3ص269) / طحاوی، شرح مشکل الآثار (ج1ص144) / حکیم الترمذی، نوادر الأصول فی معرفة أحادیث الرسول (ش1526) / طوسی، المستخرج علی ترمذی (ج2ص33) از طریق (سعید بن أبی هلال و ابن جریج) روایت کرده‌اند: «عن ربیعة بن سیف الإسکندرانی عن عیاض بن عقبة الفهری عن عبد الله بن عمرو قال: سمعت النبی صلى الله علیه وسلم یقول: من مات یوم الجمعة وقاه الله فتنة القبر.»

اما رجال احمد «ثقة ومشهور ومترجم» در تهذیب هستند فقط:

معاویة بن سعید بن شریح بن عزرة التجیبى: امام ابن حبان وی را در «ثقات» آورده است وامام ذهبی گفته است: «وُثِّق» وامام ابن حجر هم می‌گوید: «مقبولٌ» وامام ابن یونس گفته است: «کان یکتب فی دیوان الجند بمصر» وجمعی از (ثقات) هم از وی روایت کرده‌اند وامام بخاری هم گفته است: «سمع أبا قبیل ویزید بن أبی حبیب. وروى عنه: بقیة (بن الولید)» ووی را جرحی نکرده وگفته است: «کل من لم أبین فیه جرحه فهو على الاحتمال وإذا قلت فیه نظر فلا یحتمل.» [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج10ص206) وتقریب التهذیب (ش6757) / ذهبی، الکاشف (ش5521) / بخاری، التاریخ الکبیر (ج7ص334) / مزی، تهذیب الکمال (ج18ص264)] لذا «حسن الحدیث» بوده و اسناد روایت هم «حسن» می‌گردد.

باید اشاره کنیم که گفته‌اند: این حدیث، موقوف هم روایت شده است وبیهقی، اثبات عذاب القبر (ش157) روایت کرده است: «أخبرنا أبو عبد الله سعید قالا ثنا أبو العباس نا محمّد نا عثمان بن صالح ثنا ابن وهب أخبرنی ابن الهیعة عن سیار بن عبد الرحمن الصدفی أن عبد الله بن عمرو بن العاص کان یقول: من توفی یوم الجمعة أو لیلة الجمعة وقی الفتان»

اما خللی در روایت مرفوع ایجاد نمی‌کند چرا که اوّلاً: اسناد دو روایت مختلف بوده که نشان می‌دهد عبدالله بن عمرو بن العاصب هم به آن فتوی داده و گاهی هم روایت پیامبر ج را نقل کرده است وثانیاً: چون این قول محل اجتهاد در آن نیست، لذا حکم رفع را دارد.

اما طریق ابوهریرهس: ابوحنیفة، المسند بروایة حفصکی (ش142) روایت کرده است: «عن الهیثم (بن حبیب) عن الحسن عن ابی هریره قال قال رسول الله - صلى الله علیه وسلم - : من مات یوم الجمعة وقی من عذاب القبر.» اما این اسناد «ضعیف» است چرا که اوّلاً: امام ابوحنیفه در روایت حدیث «ضعیف» بوده وامامان بخاری ومسلم وابن عدی وابونعیم اصفهانی ودارقطنی وابن حبان وابن الجوزی وابن عبدالحق وسفیان ثوری ونسایی وعبدالله بن مبارک وابن شاهین واحمد حنبل وابن سعد وروایتی از یحیی بن معین وحاکم نیشابوری وی را «ضعیف» دانسته‌اند [برای مشاهده اقوال محدثین در مورد امام ابوحنیفه/ به کتاب سلسلة الأحادیث الضعیفة والموضوعة وأثرها السیئ فی الأمة (ج1ص661) از شیخ آلبانی/ مراجه گردد و چون وی تمامی نظرات را آورده است لذا به خاطر ترک تطویل از آوردن آن خوداری می‌نماییم.] وثانیاً: امام ترمذی گفته است: «لم یسمع الحسن من أبی هریرة هکذا قال: أیوب ویونس بن عبید وعلی بن زید» [ترمذی (ش2889)].

اما طریق انس بن مالکس: دو طریق دارد؛ طریق اوّل: ابویعلی، المسند (ش4113) ومن طریقه ابن عدی، الکامل فی الضعفاء (ج7ص92) روایت کرده است: «حدثنا أبو معمر إسماعیل بن إبراهیم حدثنا عبد الله بن جعفر عن واقد بن سلامة عن یزید الرقاشی عن أنس بن مالک قال: رسول الله ج: من مات یوم الجمعة وقی عذاب القبر.» اما این طریق «واهی» است چرا که اوّلاً: یزید بن ابان الرقاشی است «ضعیف الحدیث» است. [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج11ص309) / ابن حجر، تقریب التهذیب (ش7683)] وثانیاً: واقد بن سلامة: امام ابن حجر گفته است: «ضعفوه» وامام بخاری گفته است: «روى اللیث عن بن عجلان عن واقد بن سلامة لم یصح حدیثه» وامامان ابن الجارود و عقیلی هم وی را در «الضعفاء» آورده‌اند وامام ابن حبان گفته است: «منکر الحدیث على قلة روایته یأتی بأشیاء موضوعة عن أقوام ضعفاء فلا یتهیأ إلزاق القدح به دونهم بل التنکب عن روایته عن الاحتجاج اوّلى» [ابن حجر، لسان المیزان (ج6ص215) / ابن حبان، المجروحین (ج2ص344)].

طریق دوّم: ضیاء المقدسی، المنتقى من مسموعات مرو (ش167) روایت کرده است: «أخبرنا محمّد بن علی بن الحسین الجناخانی البلخی، حدثنی الحسن بن العلاء بن القاسم ثنا أحمد بن یزید الکوفی ثنا یوسف بن عطیة عن ثابت البنانی عن أنس س، أن النبی ج قال: من مات یوم الجمعة أو لیلة الجمعة وقی عذاب القبر» اما این روایت «واهی» است چرا که یوسف بن عطیة بن باب الصفار: امامان یحیی بن معین وابوداود گفته‌اند: «لیس بشىء» وامام بخاری گفته است: «منکرالحدیث» وامامان نسایی ودارقطنی ودولابی وابن حجر گفته‌اند: «متروکٌ» وامام ابن عدی گفته است: «عامة حدیثه مما لایتابع علیه» وامام ابن حبان گفته است: «یقلب الأخبار ویلزق المتون الموضوعة بالأسانید الصحیحة لایجوز الإحتجاج به» وامام حاکم نیشابوری گفته است: «روى عن ثابت أحادیث مناکیر» وامامان ابوحاتم وابوزرعه وساجی وعجلی گفته‌اند: «ضعیف الحدیث» [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج11ص418) و تقریب التهذیب (ش7873)].

اما طریق زید بن اسلم: ابن عساکر، تعزیة المسلم عن اخیه (ش110) روایت کرده است: «أخبرنا أبی رحمة الله أنا أبو طالب بن البناء أنبا أبو الحسین بن الأبنوسی أنبا أبو الحسن الدار قطنى نا أبو الأسود عبد الله بن موسى عن بشر بن فاف نا أبو نعیم نا خارجه بن مصعب عن زید بن أسلم عن قال رسول الله (صلی الله علیه وسلم): من مات لیلة الجمعة أو یوم الجمعة وقی فتنة القبر.» اما این اسناد «واهی» است چرا که خارجة بن مصعب: «متروک الحدیث» و «مدلس از انسانهای کذاب» بوده است. [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج3ص76) / ابن حجر، تقریب التهذیب (ش1612) / ذهبی، الکاشف (ش1303)].

اما طریق ابن شهاب الزهری: عبدالرزاق، المصنف (ج3ص269) روایت کرده است: «عن بن جریج عن رجلٍ عن بن شهاب أن النبی ج قال من مات لیلة الجمعة أو یوم الجمعة بریء من فتنة القبر أو قال وقى فتنة القبر وکتب شهیداً.» اما این روایت «واهی» است چرا که اوّلاً: ابن شهاب تابعی است وثانیاً: راوی آن «مبهم» است: «عن رجلٍ».

اما طریق مطلب بن عبدالله الحنطب: عبدالرزاق، المصنف (ج3ص269) روایت کرده است: «عن بن جریج عن رجل عن المطلب بن عبد الله بن حنطب عن النبی - صلى الله علیه وسلم - مثله.» اما این روایت «واهی» است چرا که اوّلاً: مطلب بن عبدالله تابعی است وثانیاً: راوی آن «مبهم» است: «عن رجلٍ»