حدیث هفدهم: سفر در روز جمعه

عبدالله بن عمرب روایت کرده است: «قال رَسُولُ اللهِ ج: لَیْسَ عَلَى الْمُسَافِرِ جُمُعَةٌ.»^[1] «پیامبر ج فرمودند: بر مسافر نماز جمعه واجب نیست.»

به نظر می­رسد که سفر و خارج شدن از محل سکونت قبل از نداء و أذان ظهر جمعه به هر دلیلی هیچ ایراد شرعی ندارد و مُباح می­باشد و تمامی روایاتی که در جهت منع و تحریم و یا کراهت آن وجود دارند از حیث سند ایراد دارند و قابل احتجاج نمی­باشند. پس می­توان نتیجه گرفت که سفر بعد از زوال و أذان ظهر جمعه حرام می­باشد مگر اینکه با وجود سفرش نماز جمعه­اش را در سفر ادا نماید و نماز جمعه بر چنین مسافری فرض می­باشد ولی سفر قبل آن مُباح می­باشد پس نماز جمعه بر چنین مسافری طبق فرموده­های پیامبر عظیم الشأن ج فرض نیست.

---

[1] (صحیح لغیره): این روایت از طریق عبدالله بن عمر وحسن بصری از رسول الله ج روایت شده است:

اما طریق عبدالله بن عمرب: دارقطنی، السنن (ج2ص4) / طبرانی، المعجم الاوسط (ج1ص249) والمعجم الکبیر (ج11ص169) از طریق (إسماعیل بن الفضل و أحمد بن یحیى الحلوانی) روایت کرده‌اند: «ثنا عبیدالله بن عمر القواریری ثنا أبو بکر الحنفی عن عبد الله بن نافع عن أبیه عن بن عمر عن النبی ج قال: لیس على المسافر جمعة.»

اما این روایت «باطل» است چرا که اوّلاً: ابوبکر عبدالله بن نافع القرشى العدوى: امامان بخاری وابوحاتم وابوزرعه وابواحمد الحاکم گفته‌اند: «منکرالحدیث» وامامان نسایی ودارقطنی گفته‌اند: «متروک الحدیث» وامام علی بن المدینی گفته است: «روى أحادیث منکرةٌ» وامام ابن حبان گفته است: «کان یخطىء و لایعلم فلایحتج بأخباره التى لم یوافق فیها الثقات» واما یحیی بن معین گفته است: «ضعیفً یکتب حدیثه» [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج6ص53) / ابوزرعه، سوالات البرذعی (ش174)] وثانیاً: همین حدیث را با اسناد «صحیح» از قول عبدالله بن عمرب و موقوفاً روایت کرده‌اند وابن منذر، الاوسط (ش1689) روایت کرده است: «أخبرنا الربیع (بن سلیمان) قال أخبرنا (عبدالله) بن وهب قال أخبرنی أسامة عن نافع قال کان ابن عمر یقول: لیس على المسافر جمعة.»

واسامه بن زید هم متابعه شده وعبدالرزاق (ج3ص172) روایت کرده است: «عن عبد الله بن عمر عن نافع عن (عبدالله) بن عمر قال: ... .»

ورجال ابن منذر «رجال صحیحین» بوده به جز «الربیع بن سلیمان» که «ثقة وحافظ» ومترجم در تهذیب می‌باشد؛ فقط أسامة بن زید: امام یحیی بن معین می‌گوید: «ثقةٌ صالحٌ حجةٌ» و امام علی بن مدینی می‌گوید: «عندنا ثقهٌ» وامام عجلی می‌گوید: «ثقةٌ» و امام یعقوب بن سفیان فسوی هم گفته است: «هو عند أهل المدینة وأصحابنا ثقة مأمونٌ» وامام ابن عدی می‌گوید: «لیس بحدیثه بأس» و امام ابوحاتم می‌گوید: «یکتب حدیثه و لایحتج به» و امام ذهبی هم گفته است: «صدوقٌ قوی الحدیث و الظاهر أنه ثقةٌ» وامام نسایی گفته است: «لیس بالقوى» البته امام نسایی گفته است: «قولنا (لیس بالقوی): لیس بجرح مفسد» لذا نزد امام نسایی حداقل «حسن الحدیث» است و امام ابن حجر هم گفته است: «صدوقٌ یهم» و امام عبدالله بن نمیر گفته است: «مدنی مشهورٌ» وامام ابن حبان هم وی را در «ثقات» آورده و گفته است: «یخطیء» وامام احمد گفته است: «لیس بشیء» [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج1ص208) و تقریب التهذیب (ش317) / ذهبی، الموقظه (ص19) و ذکر أسماء من تکلم فیه وهو موثق (ش26) / علی بن مدینی، سؤالات محمّد بن عثمان بن أبی شیبة (ش103) / فسوی، المعرفة و التاریخ (ج3ص43)] لذا «ثقة» بوده واگر چه‌اندکی خطا دارد لذا امام هیثمی هم گفته است: «هو من رجال الصحیح وفیه ضعف» [هیثمی، مجمع الزوائد (ج4ص374)] و اسناد این روایت هم «صحیح» است ودیدیم که در المصنّف عبدالرزاق هم متابعه هم شده است.

اما طریق حسن بصری: عبدالرزق، المصنف (ج3ص174) روایت کرده است: «عن (سفیان) بن عیینة عن عمرو (بن دینار) عن الحسن قال قال رسول الله ج: لیس على المسافر جمعة» و رجالش «رجال صحیحین» است اما حسن بصری تابعی بوده لذا روایتش «مرسل وضعیف» است.

اما شاهدی دارد واینکه رسول الله ج در حجة الوداع که مسافر بودند، نماز جمعه نخوانده بلکه به جایش اقامه‌ی نماز ظهر نمودند چنان‌که مسلم (ش309و3010) / ابوداود (ش1908و1907) / ابن ماجه (ش3074) از طریق (حفص بن غیاث و حاتم بن اسماعیل وسلیمان بن بلال و عبدالوهاب ثقفی) روایت کرده‌اند: «عن جعفر بن محمّد عن أبیه قال دخلنا على جابر بن عبد الله ... فأهلوا بالحج ورکب رسول الله ج فصلى بها الظهر والعصر.»