حدیث بیستم ودوم: وجود عذر دلیلی بر ترک نماز جمعه

ابن عباسب در روزی بارانی به مؤذِّنش گفت: «إِذَا قُلْتَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ فَلَا تَقُلْ حَیَّ عَلَى الصَّلَاةِ قُلْ صَلُّوا فِی بُیُوتِکُمْ فَکَأَنَّ النَّاسَ اسْتَنْکَرُوا قَالَ فَعَلَهُ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی إِنَّ الْجُمْعَةَ عَزْمَةٌ وَإِنِّی کَرِهْتُ أَنْ أُحْرِجَکُمْ فَتَمْشُونَ فِی الطِّینِ وَالدَّحَضِ.»^[1] «هرگاه گفتی: أشهد أن محمّداً رسول الله نگو: حی على الصلاه بگو: (صلوا فی بیوتکم: نمازتان را در خانه بخوانید) و نماز جمعه عزیمت است (واگر کسی حی علی الصلاة را بشنود حتماً به جمعه می‌آید هرچند مشقت باشد) و من هم ناپسند می‌دانم که در گل و لای به مسجد بیایید و به مشقت بیفتید.»

برخی از فقها حالت‌هایی همچون ترس از دستگیر شدن توسط حاکم ظالم، ترس از دزد یا حیوان درنده و باران و برف و گل و لای شدید به گونه­ای که رفتن به مسجد را سخت و مشقت­آور کند و یا در حبس و زندان بودن^[2] و... عذرهایی می­دانند که سببِ رخصت شده و حکم وجوب را از مکلَّف برمی­دارد. اساس استدلال این رخصت این است که خداوند به اندازۀ توانایی بر انسان تکلیف می­کند.

---

[1] (صحیح): بخاری (ش901) / مسلم (ش1637و1638) / ابوداود (ش1066) از طریق (حماد بن زید واسماعیل بن علیه) روایت کرده‌اند: «اخبرنی عبد الحمید صاحب الزیادی قال حدثنا عبد الله بن الحارث ابن عم محمّد بن سیرین قال ابن عباس ... .»

[2]- فقهای شافعیّه بر این باورند که اگر زندانیان به چهل نفر برسند و توانایی برپایی جمعه را داشته باشند نماز جمعه بر آن‌ها واجب می­باشد. نک: شربینی، مغنی المحتاج، 1/276 شیرازی، المهذّب، 1/358؛ نووی، المجموع، 1/268؛ ماوردی، الحاوی الکبیر، 3/6و33.