حدیث بیست ونهم: سنّت قبل از جمعه

عبدالله بن الزبیرب روایت کرده است: «قال رسول الله ج: مَا مِنْ صَلاةٍ مَفْرُوضَةٍ إِلا وَبَیْنَ یَدَیْهَا رَکْعَتَانِ.»^[1] «رسول الله ج فرمودند: قبل از هر نماز فرضی دو رکعت سنّت وجود دارد.»

به نظر می­رسد که سنّت راتبه­ا­ی قبل از جمعه وجود ندارد؛ چرا که همانطور که از سیرة رسول الله ج واضح بوده، وقتیکه که ایشان ج از خانه خارج می­گردیدند روی منبر می­رفته و بلالس هم شروع به أذان دادن می­کرده است و پس از اتمام أذان، خطبه می­خواندند. و هیچ حدیثِ صحیحی هم که دالِّ بر خواندن این سنّت توسط رسول الله ج بوده باشد وجود ندارد؛ و همچنین در زمان ایشان ج هم خوانده نمی­شده؛ چرا که اصلاً فرصتی برای خواندن وجود نداشته است.^[2]

اما در مکان‌هایی که امام فرصت خواندن نماز را داده و یا دیر جمعه برگزار می­گردد، خواندنش جایز بوده و ثواب دارد و در واقع سنّت غیرِ موکّد می­باشد. همانطور که در بعضی مکان‌ها پس از أذان مغرب سریعاً نماز مغرب خوانده می­شود لذا کسی نمی­تواند نماز بخواند امّا اگر امام اجازه دهد خواندنش ثواب دارد. هرچند که در هیچ روایت صحیحی نیامده که رسول اللهج سنّت قبل از مغرب خوانده باشد.

دلایل صحیح این دیدگاه:

-        عبدالله بن مغفلس روایت کرده است: «أن رسول الله صلى الله علیه وسلم قال: بَیْنَ کُلِّ أَذَانَیْنِ صَلَاةٌ.»^[3] «بین هر أذان واقامه­ای دو رکعت نماز سنّت وجود دارد.»

و لذا بین أذان جمعه و اقامۀ نماز جمعه هم دو رکعت سنّت وجود دارد.

-        عبدالله بن الزبیرب روایت کرده است: «قال رسول الله ج: مَا مِنْ صَلاةٍ مَفْرُوضَةٍ إِلا وَبَیْنَ یَدَیْهَا رَکْعَتَانِ.»^[4] «رسول الله ج فرمودند: قبل از هر نماز فرضی دو رکعت سنّت وجود دارد.»

و نماز جمعه هم فرض بوده لذا قبل از آن خواندن دو رکعت نماز جایز است.

-        نماز جمعه (بدل) نماز ظهر می­باشد؛ لذا (بدل) در همۀ موارد حکم اصل را داشته مگر اینکه قرینۀ صارفه­ای بر جدایی آن‌ها داشته باشیم.

لذا امام ابن تیمیه/ هم بر این قول بوده و گفته است: (قول صحیح بر این بوده که قبل از نماز جمعه سنّت راتبه­ا­ی معیّن وجود ندارد؛ و لذا نمازی که بین دو أذان خوانده می­شود، جایز و حسن می­باشد؛ لذا اگر کسی آن­را خواند، برای وی ایرادی نیست و کسی هم که نخواند، بر او هم ایرادی نیست؛ واین متعادل­ترین اقوال دربارۀ حکم سنّت قبل از جمعه می­باشد و سخن امام احمد بن حنبل/ هم بر آن دلالت دارد.)^[5] (واللهُ العلیمُ أعلمُ بالصّواب)

---

[1] (صحیح): ابن حبان (ش2455و2488) روایت کرده است: «أخبرنا ابن قتیبة قال حدثنا محمّد بن عمرو الغزی قال حدثنا عثمان بن سعید القرشی قال حدثنا محمّد بن مهاجر عن ثابت بن عجلان عن سلیم بن عامر الخبائری عن عبد الله بن الزبیر قال: قال رسول الله ج ... .»

ومحمّد بن عمرو الغزی هم متابعه شده ودارقطنی، السنن (ج1ص267) از طریق (عمرو بن عثمان بن سعید وعباس بن عبد الله الترقفی وأحمد بن الفرج أبو عتبة) روایت کرده است: «نا عثمان بن سعید عن محمّد بن مهاجر عن ... .»

ومحمّد بن مهاجر هم متابعه شده ورویانی، المسند (ش1337) / مروزی، المسند (ش40) / ابن عدی، الکامل (ج2ص97) / طبرانی، المعجم الکبیر (ش14900ج13و14) ومسند الشامیین (ج3ص282) / از طریق (علی بن بحر والربیع بن نافع ودحیم الدمشقی وهشام بن عمار واسحاق بن ابراهیم ومحمّد بن مصفی) روایت کرده‌اند: «نا سوید بن عبد العزیز الدمشقی عن ثابت بن عجلان عن ....»

رجال ابن حبان «ثقة» ومترجم در تهذیب هستند به جز:

محمّد بن الحسن بن قتیبة اللخمی: امام ذهبی گفته است: «الحافظ؛ الامام الثقة المحدث الکبیر» وامام دارقطنی گفته است: «ثقةٌ» واما ابن العماد گفته است: «کان حافظاً ثقةً ثبتاً» [ذهبی، سیر اعلام النبلاء (ج14ص293) وتذکرة الحفاظ (ج2ص764) / ابن العماد، شذرات الذهب (ج2ص258)].

محمّد بن عمرو بن الجراح الغزى: امام ابوزرعه گفته است: «لم أر بالشام أفضل من محمّد بن عمرو الغزی» وامامان ابوحاتم رازی وسمعانی گفته‌اند: «لابأس به» وامام ابن حبان هم وی را در «ثقات» آورده است [ابن حبان، الثقات (ج9ص92) / ابن ابی حاتم، الجرح والتعدیل (ج8ص3) / سمعانی، الانساب (ج4ص293)] واسناد این روایت هم «صحیح» است.

[2]- ابن حجر، فتح الباری 426/2

[3]- (صحیح): بخاری (ش624و627) / مسلم (ش1977) / ابوداود (ش1285) / ترمذی (ش185) / نسایی (ش681) / این ماجه (ش1162) از طریق (کهمس بن الحسن وسعیى بن ایاس) روایت کرده‌اند: «ن عبد الله بن بریدة عن عبد الله بن مغفل قال قال النبی صلى الله علیه وسلم بین کل أذانین صلاة بین کل أذانین صلاة ثم قال فی الثالثة لمن شاء.»

[4]- (صحیح): ابن حبان (ش2455و2488) روایت کرده است: «أخبرنا ابن قتیبة قال حدثنا محمّد بن عمرو الغزی قال حدثنا عثمان بن سعید القرشی قال حدثنا محمّد بن مهاجر عن ثابت بن عجلان عن سلیم بن عامر الخبائری عن عبد الله بن الزبیر قال: قال رسول الله ج ... .»

      ومحمّد بن عمرو الغزی هم متابعه شده ودارقطنی، السنن (ج1ص267) از طریق (عمرو بن عثمان بن سعید وعباس بن عبد الله الترقفی وأحمد بن الفرج أبو عتبة) روایت کرده است: «نا عثمان بن سعید عن محمّد بن مهاجر عن ... .»

      ومحمّد بن مهاجر هم متابعه شده ورویانی، المسند (ش1337) / مروزی، المسند (ش40) / ابن عدی، الکامل (ج2ص97) / طبرانی، المعجم الکبیر (ش14900ج13و14) ومسند الشامیین (ج3ص282) / از طریق (علی بن بحر والربیع بن نافع ودحیم الدمشقی وهشام بن عمار واسحاق بن ابراهیم ومحمّد بن مصفی) روایت کرده‌اند: «نا سوید بن عبد العزیز الدمشقی عن ثابت بن عجلان عن ....»

      رجال ابن حبان «ثقة» ومترجم در تهذیب هستند به جز:

      محمّد بن الحسن بن قتیبة اللخمی: امام ذهبی گفته است: «الحافظ؛ الامام الثقة المحدث الکبیر» وامام دارقطنی گفته است: «ثقةٌ» واما ابن العماد گفته است: «کان حافظاً ثقةً ثبتاً» [ذهبی، سیر اعلام النبلاء (ج14ص293) وتذکرة الحفاظ (ج2ص764) / ابن العماد، شذرات الذهب (ج2ص258)].

      محمّد بن عمرو بن الجراح الغزى: امام ابوزرعه گفته است: «لم أر بالشام أفضل من محمّد بن عمرو الغزی» وامامان ابوحاتم رازی وسمعانی گفته‌اند: «لابأس به» وامام ابن حبان هم وی را در «ثقات» آورده است [ابن حبان، الثقات (ج9ص92) / ابن ابی حاتم، الجرح والتعدیل (ج8ص3) / سمعانی، الانساب (ج4ص293)] واسناد این روایت هم «صحیح» است.

[5]- ابن تیمیة، مجموع الفتاوی 193و194/24