کتاب [17]: سجده‌های قرآن و سنت آن‌ها

باب: مَا جَاءَ فِی سُجُودِ القُرآن و سُنَّتهَا

باب [1]: آنچه که در مورد سجده‌های قرآن، و سنت بودن آن‌ها آمده است

569- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: «قَرَأَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ النَّجْمَ بِمَکَّةَ فَسَجَدَ فِیهَا وَسَجَدَ مَنْ مَعَهُ غَیْرَ شَیْخٍ أَخَذَ کَفًّا مِنْ حَصًى - أَوْ تُرَابٍ - فَرَفَعَهُ إِلَى جَبْهَتِهِ، وَقَالَ: یَکْفِینِی هَذَا "، فَرَأَیْتُهُ بَعْدَ ذَلِکَ قُتِلَ کَافِرًا [رواه البخاری: 1067].

569- از عبدالله بن مسعودس روایت است که گفت:

پیامبر خدا ج سورۀ (النجم) را در مکه تلاوت نمودند، خودشان و همه کسانی که با ایشان بودند – به جز از یک پیر مردی – سجده کردند، آن پیر مرد مشت‌ریگ و یا خاکی را گرفت و به طرف پیشانی خود بالا کرد و گفت: نسبت به من، همین کفایت می‌کند.

[ابن مسعودس] می‌گوید: بعد از این واقعه، او را دیدم که در حال کفر کشته شد^([1]).

2- باب: سَجْدَةِ «ص»

باب [2]: سجدۀ سورۀ (ص)

570- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: «ص» لَیْسَ مِنْ عَزَائِمِ السُّجُودِ، وَقَدْ «رَأَیْتُ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَسْجُدُ فِیهَا» [رواه البخاری: 1069].

570- از ابن عباسب روایت است که گفت: سجده کردن در سورۀ (ص) حتمی نیست، و با آن‌هم، پیامبر خدا ج را دیدم که از [تلاوت کردن] آن، سجده نمودند^([2]).

3- باب: سُجُودِ المُسْلِمِینَ مَعَ المُشرِکِینَ وَالمُشْرِکُ نَجَسٌ لَیسَ لَهُ وَضُوءٌ

باب [3]: سجده کردن مسلمین با مشرکین و اینکه مشرک نجس است و برای وی وضوئی نیست

571- وحدیثه رَضِیَ اللهُ عَنْهُمَا: «أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ سَجَدَ بِالنَّجْمِ، تقدَّم قریبًا من روایة ابن مسعودٍ وزاد فی هذه الراویة: وَسَجَدَ مَعَهُ المُسْلِمُونَ وَالمُشْرِکُونَ وَالجِنُّ وَالإِنْسُ» [رواه البخاری: 1071].

571- حدیث ابن عباسب در مورد سجده نمودن پیامبر خدا ج در سورۀ (النجم) از روایت ابن مسعودس قبلاً گذشت، و در این روایت این زیادت هم آمده است که: مسلمین و مشرکین و جن و انس با [پیامبر خدا ج سجده نمودند^([3]).

4- باب: مَنْ قَرَأَ السَّجْدَةَ وَلَم یَسْجُدْ

باب [4]: کسی که [آیت] سجده را خواند، و سجده نکرد

572- عَنْ زَیْدِ بْنِ ثَابِتٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ، قَالَ: «قَرَأْتُ عَلَى النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَالنَّجْمِ فَلَمْ یَسْجُدْ فِیهَا» [رواه البخاری:1073].

572- از زید بن ثابتس روایت است که وی سورۀ (والنجم) را بر پیامبر خدا ج خواند، و ایشان سجده نکردند^([4]).

5- باب: سَجْدَةِ ﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنشَقَّتۡ﴾

باب [5]: سجدۀ ﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنشَقَّتۡ﴾

573- عَنْ أَبی هُرَیْرَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، أَنَّه قَرَأَ: إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ، فَسَجَدَ بِهَا، فقیل له فی ذلک: قَالَ: «لَوْ لَمْ أَرَ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَسْجُدُ لَمْ أَسْجُدْ» [رواه البخاری: 1074].

573- از ابو هریرهس روایت است که: سورۀ ﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنشَقَّتۡ﴾ را خواند، و سجده کرد، و چون از وی از سبب این سجده پرسان شد گفت: اگر پیامبر خدا ج را نمی‌دیدم که [از قراءت آن] سجده می‌کردند، سجده نمی‌کردم^([5]).

6- باب: مَنْ لَمْ یَجِد مَوْضِعاً لِلسُّجُودِ مِنَ الزِّحَامِ

باب [6]: کسی که از ازدحام زیاد، جایی را برای سجده کردن نیافته است

574- عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: «کَانَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقْرَأُ السُّورَةَ الَّتِی فِیهَا السَّجْدَةُ فَیَسْجُدُ، وَنَسْجُدُ مَعَهُ، حَتَّى مَا یَجِدُ أَحَدُنَا مَکَانًا لِمَوْضِعِ جَبْهَتِهِ» [رواه البخاری: 1079].

574- از ابن عمرب روایت است که گفت: پیامبر خدا ج سورۀ را که در آن سجده است برای ما تلاوت می‌کردند، آن حضرت ج سجده می‌کردند، و ما هم با ایشان سجده می‌کردیم، تا حدی که کسی از ما جایی را برای گذاشتن پیشانی خود نمی‌یافت^([6]).

18- کتابُ تقصیر الصَلاةِ

---

[1]- از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه:

      1) آن پیر مردی که سجده نکرد، امیه بن خلف بود، که در غزوه بدر در حال شرک کشته شد، و از این روایت دانسته می‌شود که دیگر مشرکینی که با پیامبر خدا ج سجده نموده بودند، مسلمان شدند.

      2) سجدۀ تلاوت، - طوری که از عنوان باب هم دانسته می‌شود – در نزد امام بخاری و همچنین امام شافعی و مالک و احمد و داود ظاهری رحمهم الله سنت است، و در نزد امام ابو حنیفه/ نظر به احادیث دیگری که در این موضوع آمده است و نظر به این قول خداوند متعال که می‌فرماید: ﴿فَمَا لَهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ ٢٠ وَإِذَا قُرِئَ عَلَیۡهِمُ ٱلۡقُرۡءَانُ لَا یَسۡجُدُونَۤ۩ ٢١﴾ واجب است.

      3) سجده‌های تلاوت در نزد امام ابو حنیفه و احمد رحمهما الله: چهارده سجده است در این سوره‌ها: الاعراف، الرعد، النحل، بنی اسرائیل، مریم، سجده اول الحج، الفرقان، النمل، الم تنزیل، ص، حم السجده، النجم، اذا السماء انشقت، و اقرأ بسام ربک، و در نزد مالک و شافعی رحمهما الله یازده سجده است.

[2]- از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه:

      به اتفاق علماء در سورۀ (ص) سجدۀ تلاوت وجود دارد، ولی در اینکه این سجده موکد و واجب است یا نه، بین علماء اختلاف است، در نزد امام ابو حنیفه/ و اصحابش سجده در این سوره از واجبات است، و در نزد امام شافعی/، سجدۀ این سوره سجدۀ شکر است که انجام دادن آن در بیرون از نماز مستحب، و در داخل نماز نا روا است.

[3]- از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه:

      1) مراد از این‌هایی که با پیامبر خدا ج سجده کردند همان‌هایی بودند که در آنجا حاضر بودند، نه هر مسلمان و هر مشرکی در همه جا.

      2) اینکه ابن عباسب چگونه از سجده جن خبر داده است، به این طریق است که: یا این سخن را از پیامبر خدا ج شنیده است، و یا برکت نبی کریم ج و اثبات عموم رسالت‌شان، سجده جن برای ابن عباسس کشف گردیده است، و الله تعالی أعلم.

[4]- از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه:

      1) نظر به ظاهر حدیث بعضی از علماء از آن جمله امام مالک/ می‌گویند که: از تلاوت سجدۀ که در سورۀ (النجم) است، سجدۀ تلاوت لازم نمی‌گردد، ولی عده دیگری از علماء از آن جمله احناف می‌گویند که سجده کردن از تلاوت سجدۀ (النجم) لازم است، زیرا در حدیث دیگری آمده است که پیامبر خدا ج از تلاوت سجده نمودند، و از این حدیث چنین جواب می‌دهند که سجده نکردن آن حضرت ج در آن وقت شاید به سبب آن باشد که ایشان در آن وقت وضوء نداشتند، و یا جای مناسبی برای سجده کردن وجود نداشت، و یا نظر به این بود که تأخیر سجده تلاوت جواز دارد، و احتمالات دیگری.

      2) بعضی از علماء نظر به ظاهر این حدیث گفته‌اند: اگر قاری از تلاوت سجدۀ تلاوت سجده نکرد، بر کسی که به تلاوت وی گوش می‌دهد، نیز سجده لازم نمی‌گردد، ولی عده دیگری از علماء از آن جمله علمای احناف می‌گویند، سجده تلاوت بر قاری و بر مستمع هردو جدا گانه لازم است، بنابراین اگر قاری سجده نکرد، مستمع باید سجده نماید.

[5]- از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه:

      مذهب جمهور علماء در مذاهب اربعه این است که از تلاوت سورۀ ﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنشَقَّتۡ﴾ سجده لازم می‌شود، ولی نظر بعضی‌ها این است که از تلاوت آن سجده لازم نمی‌شود، زیرا در حدیثی آمده است که: پیامبر خدا ج وقتی که در مکه بودند، از تلاوت سوره‌های مفصل – که از آن جمله سورۀ ﴿إِذَا ٱلسَّمَآءُ ٱنشَقَّتۡ﴾ باشد – سجده نکردند.

      ولی چون این حدیث مرسل و ضعیف است، معارض به حدیث ابی هریرهس واقع شده نمی‌تواند، و بالاخص آنکه اسلام ابو هریرهس متاخر و سه سال پیش از وفات نبی کریمس می‌باشد.

[6]- از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه:

      این تلاوت پیامبر خدا ج در خارج نماز بود، و چون در این حالت صحابهش در اطراف پیامبر خدا ج نزدیک یکدیگر نشسته بودند، از این جهت جایی را برای گذاشتن پیشانی خود نمی‌یافتند، و حتی بعضی از آن‌ها بر بالای کمر یکدیگر سجده می‌کردند، و دلیل آن حدیث مسلم به روایت ابن عمر است که می‌گوید: «گاهی می‌شد که پیامبر خدا ج قرآن می‌خواندند، و چون به آیت سجده می‌رسیدند، سجده می‌کردند، تا اینکه در نزدشان تا آن حد ازدحام کردیم که کسی جای برای سجده کردن نمی‌یافت، و این در غیر نماز بود».