1-فضیلت ذکر وتسبیحات

1-فضیلت ذکر وتسبیحات

(1-1) فضیلت ذکر

خداوند متعال مى­فرمایند: ﴿فَٱذۡکُرُونِیٓ أَذۡکُرۡکُمۡ وَٱشۡکُرُواْ لِی وَلَا تَکۡفُرُونِ١٥٢﴾ [البقرة: 152]

(مرا یاد کنید تا من نیز شما را یاد کنم، و از من سپاسگزارى کنید و ناسپاسى مرا نکنید.)

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱذۡکُرُواْ ٱللَّهَ ذِکۡرٗا کَثِیرٗا٤١﴾ [الأحزاب: 41]

(اى مؤمنان! خداى را بسیار یاد کنید.)

﴿وَٱلذَّٰکِرِینَ ٱللَّهَ کَثِیرٗا وَٱلذَّٰکِرَٰتِ أَعَدَّ ٱللَّهُ لَهُم مَّغۡفِرَةٗ وَأَجۡرًا عَظِیمٗا٣٥﴾ [الأحزاب: 35]

(مردان و زنانى که خدا را بسیار یاد مى کنند، خداوند براى آن‌ها آمرزش و پاداش بزرگى فراهم ساخته است.)

﴿وَٱذۡکُر رَّبَّکَ فِی نَفۡسِکَ تَضَرُّعٗا وَخِیفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَکُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِینَ٢٠٥﴾ [الأعراف: 205]

(پروردگارت را در دل خود، با فروتنى، هراس، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن و از زمرۀ غافلان مباش.)

رسول الله ج مى­فرماید: (مَثَلُ الَّذی یَذْکُرُ رَبَّهُ وَالّذِی لاَ یَذْکُرُ رَبَّهُ مَثَلُ الْـحَیِّ وَالْـمَیِّتِ.)^([1])

(مثال کسى که پروردگارش را یاد مى کند و کسى که پروردگارش را یاد نمى کند، مانند زنده و مرده است.)

(آیا شما را از بهترین اعمال با خبر نگردانم که نزد پروردگارتان پاکیزه­تر است و رسول الله ج فرمود:

(یَقُولُ اللهُ تَعَالَى: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی بِی، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَکَرَنِی، فَإِنْ ذَکَرَنِی فِی نَفْسِهِ ذَکَرْتُهُ فِی نَفْسِی، وَإِنْ ذَکَرَنِی فِی مَلأٍ ذَکَرْتُهُ فِی مَلأٍ خَیْرٍ مِنْهُمْ، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَىَّ شِبْرًا تَقَرَّبْتُ إِلَیْهِ ذِرَاعًا، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَیَّ ذِرَاعًا تَقَرَّبْتُ إِلَیْهِ بَاعًا، وَإِنْ أَتَانِی یَمْشِی أَتَیْتُهُ هَرْوَلَةً.)^([2])

(خداوند (در حدیث قدسى) مى‌فرمایند: من نزد گمان بنده­ام هستم و هنگامى که او مرا یاد نماید من همراه او هستم، اگر مرا در خلوت یاد کند، من او را در خلوت یاد مى­کنم، و اگر مرا در مجلسى یاد کند، من او را در مجلسى بهتر از آن یاد مى­کنم، و اگر به سوى من به اندازۀ وجبى تقرّب جوید، من به سوى او به اندازۀ ذراعى «بازویى» تقرّب مى­جویم، و اگر به اندازۀ ذراعى به سوى من تقرّب جوید من به او به اندازۀ باعى «دو بازوى انسان» نزدیک مى­شوم. و اگر پیاده به سوى من بیاید، من شتابان به سوى او مى­آیم.)

از عبدالله بن بُسْرس روایت شده که مردى گفت: یا رسول الله ج امور اسلام زیاد هستند، به من چیزى یاد دهید که به آن تمسک جویم. پیامبر ج فرمودند: (لاَ یَزَالُ لِسَانُکَ رَطْباً مِنْ ذِکْرِ اللهِ.)^([3])

(پیوسته زبانت با یاد خدا تَر باشد.)

ونیز پیامبر اکرم ج فرمودند: (مَنْ قَرَأَ حَرْفَاً مِنْ کِتَابِ اللهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ، وَالْـحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِـهَا، لاَأَقُولُ: ﴿الٓمٓ﴾ حَرْفٌ؛ وَلَکِنْ: أَلِفٌ حَرْفٌ، وَلاَمٌ حَرْفٌ، وَمِیمٌ حَرْفٌ.) ^([4])

(هرکس یک حرف از قرآن بخواند، یک نیکى برایش نوشته مى شود، و هر نیکى، ده برابر مى­شود، من نمى­گویم: ﴿الٓمٓ﴾ یک حرف است، بلکه: ألف یک حرف، لام یک حرف، و میم یک حرف است.)

عقبه بن عامرt مى­گوید: در صُفَّه بودیم که رسول الله ج بیرون آمد و فرمود:

(أَیُّکُمْ یُحِبُ أَنْ یَغْدُوَ کُلَّ یَوْمٍ إِلَى بُطْحَانَ أَوْ إِلَى العَقِیْقِ فَیَأْتِیَ مِنْهُ بِنَاقَتَیْنِ کَوْمَاوَیْنِ فِی غَیْرِ إِثْمٍ وَلاَ قَطِیْعَةِ رَحِمٍ؟)

(کدام یک از شما دوست دارد که هر روز صبح، به بُطْحَان یا عقیق برود و با دو شتر بار برگردد بدون این که گناهى یا قطع صلۀ رحمى انجام داده باشد؟)

گفتیم: یا رسول الله ج! ما دوست داریم. فرمود: (أَفَلاَ یَغْدُو أَحَدُکُمْ إِلَى المَسْجِدِ فَیَعْلَمَ، أَوْ یَقْرَأَ آیَتَیْنِ مِنْ کِتَابِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ خَیْرٌ لَهُ مِنْ نَاقَتَیْنِ، وَثَلاَثٌ خَیْرٌ لَهُ مِنْ ثَلاَثٍ، وَأَرْبَعٌ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَرْبَعٍ، وَمِنْ أَعْدَادِهِنَّ مِنَ الإِبِلِ.) ^([5])

(هرکس به مسجد برود و دو آیه از کتاب خداوند عزّ وجلّ را یاد بگیرد یا بخواند، براى او از دو شتر بهتر است، و سه آیه از سه شتر، و چهار آیه از چهار شتر، و به تعداد آیات از همان تعداد شتر، برایش بهتر و سودمندتر است).

و رسول الله ج فرمودند: (مَنْ قَعَدَ مَقْعَداً لَمْ یَذْکُرِ اللهَ فِیهِ کَانَتْ عَلَیْهِ مِنَ اللهِ تِرَةٌ، وَمَنْ اضْطَجَعَ مَضْجَعَاً لَمْ یَذْکُرِ اللهَ فِیهِ،کَانَتْ عَلَیْهِ مِنَ اللهِ تِرَةٌ.) ^([6])

(هرکس در جایى بنشیند و آنجا، خدا را یاد نکند، از طرف خدا، بر او زیان وارد خواهد شد، و هرکس به پهلو بخوابد و خدا را یاد نکند، براى این غفلت هم از جانب خدا زیان خواهد دید.)

و رسول الله ج فرمودند: (مَا قَعَدَ قَوْمٌ مَقْعَدًا لَا یَذْکُرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ وَیُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ ج إِلَّا کَانَ عَلَیْهِمْ حَسْرَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَإِنْ دَخَلُوا الْجَنَّةَ لِلثَّوَابِ.) ^([7])

(هر گروهى در مجلسى بنشیند و در آن، ذکر الله را نکند و بر پیامبرشان درود نفرستد، اگر چه داخل بهشت هم شوند، روز قیامت بر آن‌ها حسرت وافسوس وارد مى­­شود.)

و رسول الله ج فرمودند: (مَا مِنْ قَوْمٍ یَقُومُونَ مِنْ مَجْلِسٍ لاَیَذْکُروُنَ اللهَ فِیهِ إِلاَّ قَامُوا عَنْ مِثْلِ جِیْفَةِ حِمَارٍ وَکَانَ لَـهُمْ حَسْرَةً.)^([8])

(هیـچ گروهى از مجلسى که در آن، خدا را یاد نکرده‌اند بر نمى­خیزند، مگر مثل اینکـه از (نزد) لاشۀ الاغى برخاسته­اند، و حسرت آن‌ها را فراگرفته است.)

(1-2) فضیلت تسبیح، تحمید، تهلیل و تکبیر

رسول الله ج مى‌فرماید: (مَنْ قَالَ: سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ فِی یَوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ حُطَّتْ خَطَایَاهُ وَلَوْ کَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ.)^([9])

(هرکس روزانه صد بار «سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ» بگوید، گناهانش بخشیده مى­شوند اگر چه به اندازۀ کف دریا باشند.)

و مى­فرماید: «هرکس دعاى زیر را ده بار بخواند مانند کسى است که چهار تن از فرزندان إسماعیل را آزاد کرده است: (لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهُ، لَهُ الْـمُلْکُ وَلَهُ الْـحَمْدُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ.)»^([10])

(هیچ معبودى «بر حقّی» به جز الله وجود ندارد، یکتاست و شریکى ندارد، پادشاهى و ستایش از آنِ او است، و او بر هر چیز تواناست.)

و مى­فرماید: دو کلمه وجود دارد که راحت به زبان مى­آیند و در ترازوى اعمال، سنگین­اند، و نزد خداى رحمان محبوب­اند: (سُبْحَانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ سُبْحَانَ اللهِ الْعَظِیْمِ.)^([11])

(الله پاک و منزّه است، واو را ستایش مى­کنم، خداوند عظیم، پاک و منزّه است.)

و مى­فرماید: اگر من (سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ ِللهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أکبر) بگویم، نزد من از آنچه که خورشید بر آن طلوع کرده است «یعنى؛ همۀ دنیا» دوست داشتنى­تر است.)^([12])

و مى­فرماید: (أَیَعْجِزُ أَحَدُکُمْ أَنْ یَکْسِبَ کُلَّ یَوْمٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ؟ فَسَأَلَهُ سَائِلٌ مِنْ جُلَسَائِهِ: کَیْفَ یَکْسِبُ أَحَدُنَا أَلَفَ حَسَنَةٍ؟ قَالَ: (یُسَبِّحُ مِائَةَ تَسْبِیحَةٍ، فَیُکْتَبُ لَهُ أَلْفُ حَسَنَةٍ أَوْ یُحَطُّ عَنْه ُ أَلَفُ خَطِیئَةٍ.)^([13])

(آیا کسى از شما نمى تواند روزانه هزار نیکى بدست آورد؟ یکى از کسانى که در جلسه حضور داشت پرسید: چگونه یکى از ما مى­تواند هزار نیکى بدست آورد؟ فرمود: هرکس صد بار سبحان الله بگوید برایش هزار نیکى نوشته مى­شود، یا هزار گناه از او بخشیده مى­شود.)

رسول الله ج فرمودند: (یَا عَبْدَ اللهِ بْنِ قَیْسٍ أَلاَ أَدُلُّکَ عَلَى کَنْزٍ مِنْ کُنُوزِ الْـجَنَّةِ؟ فَقُلْتُ: بَلَى یَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: (قُلْ: لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بَاللهِ.)^([14]).

(اى عبدالله بن قیس! آیا تو را به گنجى از گنج­هاى بهشت، راهنمایى نکنم؟ گفتم: بلى یا رسول الله! فرمود: بگو: (لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بَاللهِ).

و نیز رسول الله ج فرمودند: (أَحَبُّ الْکَلاَمِ إِلَى اللهِ أَرْبَعٌ: سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أکبر، لاَ یَضُرُّکَ بأّیّهِنَّ بَدَأْتَ.)^([15]).

(چهار کلمه نزد خداوند از همه ى کلمات محبوب تراند: سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أکبر، با هر یک از آن‌ها که شروع کنى اشکالى ندارد.)

بادیـه­نشینى نـزد رسـول الله ج آمـد و گفت: جمله­اى به من بیاموز تا آن­را وِرد خود سازم، رسول الله ج فرمود: بگو: (لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهُ، اللهُ أکبر کَبِیْراً، وَالْـحَمْدُ ِللهِ کَثِیْراً، سُبْحَانَ اللهِ رَبِّ الْعَالَمِیْنَ، لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ الْعَزِیْزِ الْـحَکِیْمِ.) آن مرد گفت: این جملات از آنِ پروردگار است، براى خود چه بگویم؟ رسول الله ج فرمود: بگو: (أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیْ، وَارْحَمْنِیْ، وَاهْدِنِیْ، وَارْزُقْنِیْ.)^([16]).

(بار الها! مرا ببخش، و به من رحم کن، و مرا هدایت کن، و به من روزى عنایت فرما.)

هرگاه فردى مسلمان مى­شد، رسول الله ج نماز را به او مى­آموخت، سپس دستور مى­داد که با این جملات دعا کند:

(أَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیْ، وَارْحَمْنِیْ، وَاهْدِنِیْ، وَعَافِنِی وَارْزُقْنِیْ.)^([17])

(بار الها! مرا ببخش، و به من رحم کن، و مرا هدایت ده، و عافیت بخش، و به من روزى عطا فرما.)

و (إِنَّ أَفْضَلَ الدُّعَاءِ اَلْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَإِنَّ أَفْضَلَ الذِّکْرِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ.)^([18])

(بهترین دعا اَلْـحَمْدُلله، و بهترین ذکر لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله است.)

«باقیات صالحات (نیکى­هاى جاودانه) عبارتند از: (سُبْحَانَ اللهِ، وَالْـحَمْدُ لِلَّهِ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ، وَاللهُ أکبر.)»^([19])

ابوهریرهt روایت کرده است: (جَاءَ الْفُقَرَاءُ إِلَى النَّبِیِّ ج فَقَالُوا ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ مِنْ الْأَمْوَالِ بِالدَّرَجَاتِ الْعُلَا وَالنَّعِیمِ الْمُقِیمِ یُصَلُّونَ کَمَا نُصَلِّی وَیَصُومُونَ کَمَا نَصُومُ وَلَهُمْ فَضْلٌ مِنْ أَمْوَالٍ یَحُجُّونَ بِهَا وَیَعْتَمِرُونَ وَیُجَاهِدُونَ وَیَتَصَدَّقُونَ قَالَ أَلَا أُحَدِّثُکُمْ إِنْ أَخَذْتُمْ أَدْرَکْتُمْ مَنْ سَبَقَکُمْ وَلَمْ یُدْرِکْکُمْ أَحَدٌ بَعْدَکُمْ وَکُنْتُمْ خَیْرَ مَنْ أَنْتُمْ بَیْنَ ظَهْرَانَیْهِ إِلَّا مَنْ عَمِلَ مِثْلَهُ تُسَبِّحُونَ وَتَحْمَدُونَ وَتُکَبِّرُونَ خَلْفَ کُلِّ صَلَاةٍ ثَلَاثًا وَثَلَاثِینَ.)^([20])

(عده­ای از فقرا نزد رسول الله ج آمدند و عرض کردند: ثروتمندان علاوه بر رفاه مادی، درجات رفیع بهشت و نعمت‌های جاودان آن را از آن خود ساختند. زیرا مانند ما نماز می­خوانند، روزه می­گیرند و به دلیل برتری در ثروت، حج و عمره می‌گزارند و جهاد می­کنند و صدقه می-دهند. (و این کارها از ما ساخته نیست). رسول خدا ج فرمود: «آیا عملی به شما نیاموزم که اگر آن را انجام دهید، کسانی را که از شما پیشی گرفته­اند، در خواهید یافت و از بهترین انسان‌هایی که با شما هستند، خواهید شد. و جز کسانی که مثل شما این عمل را انجام می­دهند، کسی دیگر به شما نخواهد رسید؟ آن عمل، این است که پس از هر نماز فرض، سی و سه بار "سبحان الله" و سی و سه بار "الحمدلله" و سی و سه بار "الله أکبر" بگویید.)

ابن المعلیt روایت کرده است: (کُنْتُ أُصَلِّی فِی الْمَسْجِدِ فَدَعَانِی رَسُولُ اللَّهِ ج فَلَمْ أُجِبْهُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی کُنْتُ أُصَلِّی فَقَالَ أَلَمْ یَقُلْ اللَّهُ ﴿ٱسۡتَجِیبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمۡ لِمَا یُحۡیِیکُمۡۖ﴾ ثُمَّ قَالَ لِی لَأُعَلِّمَنَّکَ سُورَةً هِیَ أَعْظَمُ السُّوَرِ فِی الْقُرْآنِ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ مِنْ الْمَسْجِدِ ثُمَّ أَخَذَ بِیَدِی فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ قُلْتُ لَهُ أَلَمْ تَقُلْ لَأُعَلِّمَنَّکَ سُورَةً هِیَ أَعْظَمُ سُورَةٍ فِی الْقُرْآنِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ هِیَ السَّبْعُ الْمَثَانِی وَالْقُرْآنُ الْعَظِیمُ الَّذِی أُوتِیتُهُ.)^([21])

(در مسجد نبوی، نماز می­خواندم که رسول الله ج مرا صدا زد. جواب ندادم. سپس گفتم: ای رسول خدا! من مشغول نماز خواندن بودم. آنحضرت ج گفت: مگر خداوند نفرموده است: ﴿ٱسۡتَجِیبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمۡ لِمَا یُحۡیِیکُمۡۖ﴾ (أنفال: 24)؟ (فرمان خدا را بپذیرید و رسولش را اجابت کنید هنگامی که شما را برای امری حیاتی، فرا خواند.) آنگاه به من فرمود: «قبل از اینکه از مسجد خارج شوی، سوره­ای را که بزرگترین سورۀ قرآن است، به تو می­آموزم». سپس دستم را گرفت و هنگامی که خواست از مسجد، بیرون برود، به او گفتم: مگر به من نگفتی که سوره­ای را که بزرگترین سورۀ قرآن است، به تو می­آموزم؟ فرمود: «آن، سورۀ حمد است که دارای هفت آیه می­باشد و در هر رکعت نماز، تکرار می­شود وآن، همان قرآن بزرگی است که به من عنایت شده است.»

و نیز رسول الله ج فرمودند: (کَلِمَتَانِ خَفِیفَتانِ على اللِّسانِ، ثَقِیلَتَانِ فی المِیزَانِ، حَبیبَتَانِ إلى الرَّحْمَنِ: سُبْحَانَ اللَّهِ وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ العَظیمِ.)^([22])

«دو کلمه سبک بر زبان، سنگین در ترازوی «اعمال» و دوست­داشتنی در نزد رحمان هستند و آن: سُبْحَانَ اللَّهِ وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللَّهِ العَظیمِ.)»

(1-3) شیوۀ تسبیح گفتن رسول اکرم ج

عبدالله بن عمروس مى­گوید: (رَأَیْتُ النَّبِیَّ ج یَعْقِدُ التَّسْبِیْحَ بِیَمِینِهِ.)^([23])

(پیامبر ج را دیدم که تسبیحات خود را با دست راستش مى­شمرد.)

(1-4) نمونه­هایی از دعاهای رسول أکرم ج

اکثر دعای رسول الله ج این بوده که می­فرمود: ﴿رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِی ٱلدُّنۡیَا حَسَنَةٗ وَفِی ٱلۡأٓخِرَةِ حَسَنَةٗ وَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ٢٠١﴾ [البقرة: 201]

«‏‏پروردگارا! در دنیا به ما نیکی رسان و در آخرت نیز به ما نیکی عطاء فرما و ما را از عذاب آتش (دوزخ محفوظ) نگاهدار.‏»^[24]

(اللَّهُمَّ أصْلِحْ لی دینی الَّذِی هُوَ عِصْمَةُ أمْرِی وأصْلِحْ لی دُنْیایَ التی فِیها مَعاشِی وأصْلِحْ لی آخِرَتِی الَّتی فیها مَعادِی واجْعَلْ الحَیاةَ زِیادَةً لِی فی کُلِّ خَیْرٍ واجْعَلِ المَوْتَ راحَةً لی مِنْ کُلِّ شَرَ.)^[25] «خداوندا! دینم را که نگهدارندۀ من از گناهان و مهالک است، و دنیایم را که در آن زندگی من می­گذرد، وآخرتم را که بازگشت من به آن است، اصلاح کن و زندگی مرا موجب زیاد کردن کارهای نیک من گردان و مرگم را وسیلۀ راحتی و نجات من از هر بدی قرار بده.»

«پیامبر ج فرمود: به خداوندأ گفتم: پروردگارا! مرا تعلیم بده. و خداوندأ فرمودند: بگو: «اللهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ، وَتَرْکَ الْمُنْکَرَاتِ، وَحُبَّ الْمَسَاکِینِ، وَأَنْ تَغْفِرَ لِی وَتَرْحَمَنِی، وَإِذَا أَرَدْتَ فِتْنَةً فِی قَوْمِی فَتَوَفَّنِی إِلَیْکَ وَأَنَا غَیْرُ مَفْتُونٍ، اللهمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ حُبَّکَ، وَحُبَّ مَنْ یُحِبُّکَ، وَحُبًّا یُبَلِّغُنِی حُبَّکَ.»^[26] «پروردگارا! انجام کارهای خیر؛ و ترک کارهای بد را از تو مسئلت می­نمایم، همچنین دوستی با مساکین و اینکه مرا مورد مغفرت و رحمت قرار بدهی و توبۀ مرا بپذیری، را نیز از تو تقاضا دارم. پروردگارا! هرگاه اراده کردی بندگانت را مورد امتحان و آزمایش قرار دهی، مرا بدون امتحان و آزمایش بسوی خود قبض کن. خداوندا! من، دوستی تو و دوستی کسی که تو را دوست دارد و عملی را که من را به محبّت تو برساند، از تو می­خواهم.»

---

[1]- (صحیح): بخاری (ش6407) / مسلم (ش1859).

[2]- (صحیح): بخاری (ش7405) / مسلم (ش6982و6981و7008).

[3]- (صحیح): احمد، المسند (ش17698) /ترمذی (ش3375).

[4]- (صحیح): ترمذی (ش2910) / بخاری، التاریخ الکبیر (ج1ص216).

[5]- (صحیح): مسلم (ش1909) / ابوداود (ش1458).

[6]- (صحیح): ابوداود (ش4858) / بیهقی، شعب الایمان (ش545).

[7]- (صحیح): احمد، المسند (ش99965) / ابن حبان (ش591و592).

هر لحظه­ای که در دنیا بدون ذکر و یاد خداوندأ سپری شود، روز قیامت موجب حسرت است.

[8]- (صحیح): به تحقیق قبلی رجوع گردد.

[9]- (صحیح): بخاری (ش6405) / مسلم (ش7018).

[10]- (صحیح): بخاری (ش6404) / مسلم (ش7020).

[11]- (صحیح): بخاری (ش6682و7563و6406) / مسلم (ش7021).

[12]- (صحیح): مسلم (ش7022) / ترمذی (ش3597).

[13]- (صحیح): مسلم (ش7027) / ترمذی (ش3463).

[14]- (صحیح): بخاری (ش7386و4202و6610) / مسلم (ش7043).

[15]- (صحیح): مسلم (ش5724و5725) / ابن ماجه (ش3811).

[16]- (صحیح): مسلم (ش7023).

[17]- (صحیح): مسلم (ش7026) / ابن ماجه (ش3845).

[18]- (صحیح): ترمذی (ش3383) / ابن ماجه (ش3800).

[19]- (صحیح): نسایی، السنن الکبری (ش10684).

[20]- (صحیح): بخاری (ش843و6329) / مسلم (ش1375و1376).

[21]- (صحیح): بخاری (ش4703و4474و5006) / ابوداود (ش1460).

[22]- (صحیح): بخاری (ش6682و7563و6406) / مسلم (ش7021).

[23]- (صحیح): ابوداود (ش1504) / بیهقی، السنن الکبری (ش3148).

[24]- (صحیح): بخاری (ش4522و6389) / مسلم (ش7016) / ابوداود (ش1521).

[25]- (صحیح): مسلم (ش7078).

[26]- (صحیح): بزار (ش4172).