۷۶- حالت‌هایی، که دعا در آن پذیرفته می‌شود

۷۶- حالت‌هایی، که دعا در آن پذیرفته می‌شود

پیش‌تر به تعدادی از زمان‌های ارجمندی که به پذیرش دعا در آن، بیش از دیگر زمان‌ها امید می‌رود اشاره شد؛ چرا که فرد مسلمان در هر زمان که به دعا و راز و نیاز با خداوند بپردازد -در هر ساعتی از شب یا روز- این امید هست که خداوند آن را از او بپذیرد؛ اما در این‌جا زمان‌هایی ارجمند نیز مطرحند که شارع فضیلت بیشتری را به آن‌ها اختصاص داده و بیشتر امید پذیرش وجود دارد و پذیرش دعا در آن برازنده‌تر و درخورتر از سایر زمان‌هاست؛ لذا شایسته است فرد مسلمان در این زمان‌ها به دعا توجه و عنایت خاصی داشته باشد، مانند یک‌سوم پایانی شب، و ساعتی که در روز جمعه هست و دیگر زمان‌هایی که پیش‌تر بدان اشاره شد.

و هم‌چنان که زمان‌هایی ارجمند وجود دارد که شایسته است تا فرد مسلمان در آن زمان‌ها به دعا توجه خاصی کند، هم‌چنان نیز حالت‌هایی ارجمند برای فرد مسلمان وجود دارد که نزدیکی‌اش به خداوند و روی‌آوریش به او و خشوع و خضوع و تسلیم شدنش در برابر پروردگار در آن حالت‌ها بیشتر می‌گردد؛ لذا شایسته‌ی فرد مسلمان است که بر دعا کردن در آن حالت‌ها افزوده و به درخواست و طلب در آنها اهمیت دهد.

از جمله‌ی آن‌ها دعا کردن در نماز است. هنگامی که آدمی با حالتی از خشوع و خضوع و خواری و پشیمانی در برابر پروردگار می‌ایستد و به‌خصوص در حالت سجود (که با تمام وجود سرخم می‌کند)، بی‌شک آدمی در حالت سجده به پروردگارش نزدیک‌تر می‌گردد؛ لذا شایسته است که در این حالت بیشتر به دعا و راز و نیاز با خداوند و طلب از او بپردازد؛ به خاطر نزدیکی بیشترش به خداوند در این حالت؛ در صحیح مسلم از ابوهریره t روایت شده که پیامبرخداr فرمود: «بنده زمانی که در حال سجده است، از هر زمان دیگری به پروردگارش نزدیک‌تر است، پس در سجده فراوان دعا کنید»[1].

در صحیح‌ مسلم از ابن‌ عباس y روایت شده که پیامبرخداr فرمودند: «آگاه باشید که من از خواندن قرآن در حال رکوع و سجود نهی شده‌ام. اما در رکوع بزرگداشت خداوند را به جای آورید (یعنی به عظمت و بزرگی او اقرار کنید) و اما در سجده، در دعا کردن بکوشید، زیرا سزاوار است که دعای شما در این حال مورد قبول واقع شود»[2].

و هم‌چنین دعا نمودن در انتهای نماز پیش از سلام و بعد از صلوات ابراهیمی بر پیامبر اسلامr. امام احمد و ترمذی و نسائی و دیگران از عبدالله بن‌ مسعود‌t روایت کرده‌اند که گفت: «در حالی که پیامبرr [حضور داشت] و ابوبکر و عمر y با ایشان بودند من نماز می‌خواندم، هنگامی که برای تشهد نشستم ابتدا با ثنا و ستایش خداوند شروع کردم سپس بر پیامبرr درود فرستادم، پس برای خودم دعا کردم، پیامبرr فرمودند: بخواه که عطا می‌شود، بخواه که عطا می‌شود»[3].

در سنن ترمذی و نسائی و دیگران از فضالة بن‌ عبید ‌t روایت شده که گفته است: «پیامبرr صدای مردی را شنید که در نمازش دعا می‌خواند، بی‌آن‌که خداوند والامرتبه را ثنا و ستایش کند و بر پیامبرخداr درود فرستد. پیامبرخداr فرمود: «ای نمازگزار شتاب ورزیدی»، سپس پیامبرr شیوه‌ی صحیح دعا کردن را به آنان آموخت، هم‌چنین پیامبر خداr از شخصی که نماز می‌خواند شنید که سپاس و ستایش خداوند را به جای آورد و بر پیامبرr درود و سلام فرستاد، پیامبرr فرمودند: دعا کن پذیرفته می‌شود، و بخواه که داده می‌شود»[4].

از دیگر حالت‌هایی که دعای فرد مسلمان در آن حالت سزاوار و درخور پذیرش و اجابت است، دعا کردنش به هنگام روزه‌داری است. بیهقی به صورت مرفوع از انس‌ t روایت کرده که: «سه دعا رد نمی‌شود: دعای پدر [در حق فرزندان]، و دعای روزه‌دار، و دعای مسافر.»[5] از دیگر حالت‌ها هنگامی است که فرد مسلمان احرام بسته و قصد خانه پروردگارش را کرده و می‌خواهد حج یا عمره بگذارد. بی‌شک این حالت از اسباب اجابت دعا است، ابن‌ ماجه در سنن‌اش و دیگران با سند حسن از عبدالله بن‌ عمرب روایت کرده‌اند که رسول الله r فرمودند: «جهادکننده در راه خداوند عزوجل و حج‌گزار و عمره‌گزار هیئت خداوند هستند که خداوند آنان را دعوت کرده و آنان هم پذیرفته‌اند و از او درخواست کرده‌اند او نیز به آنان عطا کرده است»[6].

بهترین حالت و زمان دعا برای حاجی در روز عرفه است، این روز، روز پذیرش دعاها، و بخشوده شدن خطاها، و برطرف ساختن درد و رنج، و یاری‌رسانی به افراد مضطرب و نگران است، در حدیثی از پیامبرr به اثبات رسیده که ایشان فرمودند: «بهترین دعا دعای روز عرفه است و بهترین کلماتی که من و پیامبران پیش از من گفته‌ایم این کلمات است:

«لاَإِلهَ‌إِلاَّ‌اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهْ، لَهُ‌الْمُلْکُ وَ لْهُ‌الْحَمْدُ، وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».

هیچ معبود راستینی جز خداوند نیست که یگانه است و هیچ شریکی ندارد فرمان‌روایی و حمد و ستایش سزاوار اوست و او بر هر چیزی تواناست»[7].

چون که در این روز مبارک ایمان و اطمینان و خشوع و خضوع مردم را فرامی‌‌گیرد و این حالت موجب قبولی دعاهایشان و بخشش اشتباهات و لغزش‌هایشان می‌شود، شیخ الاسلام ابن‌ تیمیه می‌گوید: «به طور قطع واضح است که شامگاه روز عرفه بر قلب‌های حاجیان ایمان و رحمت و نور و برکت نازل می‌شود. حالتی که به بیان درنمی‌گنجد»[8].

مکان‌های خاصی در حج وجود دارند که شایسته‌ی فرد مسلمان است تا در آن‌ها توقف کرده و به خاطر اقتدا به پیامبرr در آن مکان‌ها به دعا عنایت و توجه داشته باشد، چون که از پیامبرr به اثبات رسیده که ایشان در آن مکان‌ها توقف کرده و رو به قبله نموده و به دعا و راز و نیاز با پروردگار پرداخته است؛ مکان‌هایی که از همه ویژه‌تر‌ند شش مکان است: ۱- صحرای عرفه چنانکه پیش‌تر گفته شد، ۲- مشعر‌الحرام، چنانکه خداوند می‌فرماید:

﴿فَإِذَآ أَفَضۡتُم مِّنۡ عَرَفَٰتٖ فَٱذۡکُرُواْ ٱللَّهَ عِندَ ٱلۡمَشۡعَرِ ٱلۡحَرَامِۖ﴾                  [البقرة: 198].

«پس چون از عرفات بازگردید، به نزد مشعر‌الحرام خداوند را یاد کنید».

در حدیثی از جابر t در توصیف حج پیامبرr آمده است که: «پیامبرr بر شتر خویش -قصواء- سوار شد تا این‌که به مشعر‌الحرام آمد آن‌گاه رو به قبله نمود و دعا کرد و به گفتن «الله أکبر ولا إله‌ إلا ‌الله وحده لا شریک له» مشغول شد تا این‌که هوا روشن شد و پیش از طلوع آفتاب به راه افتاد»[9].

۳ و ۴- بر روی صفا و مروه: [ویژه بودن این مکان] به این خاطر است که در حدیث پیشین جابر در صحیح مسلم به اثبات رسیده که: «وقتی که پیامبرr بر روی صفا ایستاده بود سه بار الله‌اکبر گفت و فرمودند:

«لاَإِلهَ‌إِلاَّ‌اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیْکَ لَهْ، لَهُ‌الْمُلْکُ وَ لْهُ‌الْحَمْدُ، وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».

هیچ معبودی راستینی جز الله نیست، جز او که یگانه و بی‌شریک است، فرمان‌روایی و حمد و ستایش ویژه‌ی اوست، و او بر هر چیزی تواناست.

پیامبرr سه بار این کار را انجام داده و دعا می‌کرد، بر روی مروه نیز این چنین می‌کرد»[10].

۵ و ۶- پس از رمی دو جمره‌ی صغری و وسطی، [ویژه بودن این دو مکان] به این خاطر است که در صحیح بخاری به اثبات رسیده که عبدالله بن‌ عمر y جمرة ‌الدنیا را با هفت سنگریزه رمی کرد و پس از هر سنگریزه الله‌ اکبر می‌گفت. سپس پیش می‌رفت تا به زمین هموار می‌رسید و مدتی طولانی رو به قبله می‌ایستاد و دعا می‌کرد و هر دو دست را بلند می‌کرد. پس از آن جمره‌ی وسطی را رمی می‌کرد سپس به سمت چپ می‌رفت و به زمین هموار می‌رسید و مدتی طولانی رو به قبله می‌ایستاد و دعا می‌کرد و دست‌هایش را بلند می‌کرد و می‌ایستاد. پس از آن جمره‌ی ذات ‌العقبة را از وسط وادی رمی می‌کرد و کنار آن توقف نمی‌کرد. سپس برمی‌گشت و می‌گفت: پیامبرr را دیدم که چینن می‌‌کرد[11].

این‌ها شش مکان هستند که به اثبات رسیده پیامبرr در آن‌ها توقف نموده و به دعا مشغول گشته و دستانش را بلند کرده است. در مجموع دعا در حج و نماز و روزه از منزلت والایی برخوردار است؛ بلکه دعا در همه‌ی عبادت‌ها از اعتبار و مرتبه‌ای جدّی و بزرگ برخوردار است، دعا روح و اساس و شالوده‌ی عبادت است.

---

[1]- صحیح مسلم (شماره: 482).

[2]- صحیح مسلم (شماره: 479).

[3]- المسند (1/445)، و سنن ترمذی‌ (شماره: 593)، و سنن کبری اثر نسائی (شماره: 8258)، و علامه آلبانی/ در تخریج‌المشکاه (شماره: 931) آن را حسن دانسته است.

[4]- سنن ترمذی (شماره: 3476)، و سنن نسائی (2/44)، و علامه آلبانی/ در صحیح سنن ترمذی (شماره: 2765) آن را صحیح دانسته است.

[5]- سنن کبری اثر بیهقی (3/345)، و علامه آلبانی/ در الصحیحه (شماره: 1797) ‌آن را صحیح دانسته است.

[6]- سنن ابن‌ماجه (شماره: 2893)، و صحیح‌ابن‌حبان (شماره: 4613)، و علامه آلبانی/ در الصحیحه (شماره: 1820) آن را حسن دانسته است.

[7]- سنن ترمذی (شماره: 3585)، و علامه آلبانی/ در الصحیحه (4/8،7) با مجموع طرق و شواهد آن را حسن دانسته است).

[8]- مجموع الفتاوی (5/374).

[9]- صحیح مسلم (2/891).

[10]- بنگر به: ‌صحیح مسلم (2/888).

[11]- صحیح بخاری (شماره: 1751).