88- باب: خوش‌زبانی و خوش‌رویی در برخورد با دیگران

88- باب: خوش‌زبانی و خوش‌رویی در برخورد با دیگران

الله متعال می‌فرماید:

﴿وَٱخۡفِضۡ جَنَاحَکَ لِلۡمُؤۡمِنِینَ ٨٨﴾                                   [الحجر: ٨٨]     

بالِ (مهر و تواضع) خویش را برای مؤمنان فرود آور.

و می‌فرماید:

﴿وَلَوۡ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ ٱلۡقَلۡبِ لَٱنفَضُّواْ مِنۡ حَوۡلِکَۖ﴾          [آل عمران: ١٥٩]     

و اگر خشن و سنگ‌دل بودی، از اطرافت پراکنده می‌شدند.

698- عَنْ عدِیِّ بن حَاتمٍt قال: قال رسولُ اللهr: «اتَّقُوا النَّارَ وَلَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ؛ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَبِکَلِمَةٍ طَیِّبَةٍ». [متفقٌ علیه]([1])

ترجمه: عدی بن حاتمt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «از آتش دوزخ پروا کنید؛ اگرچه با صدقه دادن نصف یک خرما باشد و اگر کسی، این را هم نیافت، پس با گفتن سخن نیکو خود را از آتش دوزخ دور بگرداند».

699- وَعَنْ أبی هُرَیْرَةَt أنَّ النَّبِیَّr قَالَ: «والکلِمةُ الطَّیِّبَةُ صدَقَةٌ». [متفقٌ علیه]([2])

ترجمه: ابوهریرهt می‌گوید: پیامبرr فرمود: «و سخن نیکو، صدقه است».

700- وَعَنْ أبی ذَرٍّt قال: قال لی رَسُولُ اللهr: «لاَ تَحقِرنَّ مِن المعْرُوفِ شَیْئاً ولَوْ أنْ تلْقَى أخَاکَ بِوجهٍ طلِیقٍ». [روایت مسلم]([3])

ترجمه: ابوذرt می‌گوید: پیامبرr به من فرمود: «هیچ کار نیکی را کوچک و ناچیز مپندار؛ حتی این عمل را که با برادرت با گشاده‌رویی ملاقات کنی».

شرح

مؤلف/ می‌گوید: «باب: خوش‌زبانی و خوش‌رویی در برخورد با دیگران». یعنی وقتی انسان برادر مسلمانش را می‌بیند، باید با او خوش‌رو باشد و به‌نیکی با او سخن بگوید؛ زیرا این، اخلاق و منشِ پیامبرr بود. چنین رفتاری، نه تنها برای انسان کسرِ شأن نیست؛ بلکه جایگاه و منزلتش را نزد اللهU بالا می‌بَرد و پیروی از سنتِ پیامبرr است. چراکه پیامبرr همواره خوش‌رو بود و تبسم بر لب داشت.

لذا چه خوب است که انسان با خوش‌رویی و چهره‌ای باز و خندان با برادر مسلمانش ملاقات کند و به نیکی با او سخن بگوید تا از اجر و پاداش این عمل ارزشمند برخوردار شود و از تکبر در برابر بندگان خدا دور گردد و محبت و الفتِ آن‌ها نسبت به یکدیگر افزایش یابد.

سپس مؤلف/، آیه‌هایی از قرآن کریم ذکر کرده است؛ از جمله این‌که الله متعال می‌فرماید:

﴿وَٱخۡفِضۡ جَنَاحَکَ لِلۡمُؤۡمِنِینَ ٨٨﴾                                            [الحجر: ٨٨] 

بالِ (مهر و تواضع) خویش را برای مؤمنان فرود آور.

البته الله متعال درباره‌ی نحوه‌ی برخورد با کافران فرموده است:

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلنَّبِیُّ جَٰهِدِ ٱلۡکُفَّارَ وَٱلۡمُنَٰفِقِینَ وَٱغۡلُظۡ عَلَیۡهِمۡۚ وَمَأۡوَىٰهُمۡ جَهَنَّمُۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمَصِیرُ ٧٣﴾ [التوبة: ٧٣]      

ای پیامبر! با کافران و منافقان جهاد کن و بر آنان سخت بگیر. و جایگاهشان دوزخ است؛ و چه بد جایگاهی‌ست!

لذا فقط با مؤمن یا برادران مسلمان خود، خوش‌رو باشیم یا با کافری که به مسلمان شدنش امید است؛ یعنی با چنین کافری نیز خوش‌برخورد و گشاده‌رو باشیم. البته همان‌طور که گفتم، بدین امید که از این برخورد شایسته نفع ببرد و مسلمان شود.

اما اگر تواضع و گشاده‌رویی در برابرِ کافر، بر تکبر و جسارتش درباره‌ی مسلمانان می‌افزاید، خوش‌رویی و خوش‌زبانی با او معنایی ندارد و درست نیست.

خوش‌رویی، شادمانی و سرور را به طرفِ مقابل هدیه می‌کند؛ زیرا تفاوت زیادی میان ملاقات با شخصی اخمو و شخصی خوش‌رو وجود دارد و نتیجه‌اش کاملاً متفاوت است. از این‌رو پیامبرr به ابوذرt فرمود: «هیچ کار نیکی را کوچک و ناچیز مپندار؛ حتی این عمل را که با برادرت با گشاده‌رویی ملاقات کنی». چون گشاده‌رویی، باعث شادی و خوشحالی برادرِ مسلمانت می‌شود.

و چه خوب است که خوش‌رویی با خوش‌زبانی یا سخن نیکو همراه باشد؛ زیرا رسول‌اللهr علاوه بر فضیلت خوش‌رویی، درباره‌ی سخن نیکو فرموده است: «از آتش دوزخ پروا کنید»؛ یعنی مانعی میان خود و دوزخ قرار دهید که شما را در برابر آن حفظ کند. «اگرچه با صدقه دادن نصف یک خرما باشد». آری؛ اگر اللهU از شما بپذیرد؛ صدقه دادن نصف یک خرما نیز مایه‌ی نجات شما از آتش دوزخ خواهد بود. سپس رسول‌اللهr فرمود: «و اگر کسی این را هم نیافت، پس با گفتن سخن نیکو خود را از آتش دوزخ دور بگرداند». مثلاً به برادر مسلمانش بگوید: حال شما چطور است؟ و از او و خانواده و عزیزانش احوال‌پرسی نماید. و حالِ هرکس را بپرسد، صدقه‎ای نزد الله متعال محسوب می‌شود و اجر و ثوابش را خواهد یافت. پیامبرr فرموده است: «البرُّ حُسنُ الخُلُقِ».([4]) ترجمه: «نیکی، یعنی خوش‌خُلقی». هم‌چنین فرموده است: «أکملُ المُؤمِنینَ إیمانًا أحسَنُهم خُلُقًا».([5]) یعنی: «ایمان مؤمنانی کامل‌تر است که اخلاقشان، نیکوتر می‌باشد».

***

---

([1]) صحیح بخاری، ش: (6023، 6539)؛ و صحیح مسلم، ش: 1016.  [بخش نخست این حدیث پیش‌تر ذکر شد؛ ر.ک: شماره‌های 143 و 551. (مترجم)]

([2]) صحیح بخاری، ش: 2989؛ و صحیح مسلم، ش: 1009. [این، بخشی از حدیثی‌ست که به‌طور کامل به‌شماره‌ی 124 ذکر شد. (مترجم)]

([3]) صحیح مسلم، ش: 2626.  [این حدیث، پیش‌تر به شماره‌ی 123 ذکر شد. (مترجم)].

([4]) [صحیح مسلم، ش: 2553؛ ر.ک: حدیث شماره‌ی 595. (مترجم)]

([5]) تخریج این حدیث، در شرح حدیث شماره‌ی 62 آمده است. [مترجم]