111- باب: روش نوشیدن و مستحب بودن سه بار تنفس در بیرون ظرف، و ناپسند بودن تنفس در ظرف؛ و استحباب دور دادنِ ظرف از سمت راست

111- باب: روش نوشیدن و مستحب بودن سه بار تنفس در بیرون ظرف، و ناپسند بودن تنفس در ظرف؛ و استحباب دور دادنِ ظرف از سمت راست

761- عَن أَنسٍt أنَّ رسولَ اللهr کانَ یتنَفَّسُ فی الشَّرَابِ ثَلاثًا. [متفقٌ علیه]([1])

ترجمه: انسt می‌گوید: رسول‌‌اللهr - آب و هرگونه- نوشیدنی را با سه نفس می‌خورد.

762- وعن ابن عباسٍ$ قال: قال رسول اللهr: «لا تَشْرَبُوا واحِدًا کَشُرْبِ البَعِیر، وَلکِن اشْرَبُوا مَثْنى وثُلاثَ، وسَمُّوا إِذا أَنْتُمْ شَرِبْتُمْ، واحْمَدوا إِذا أَنْتُمْ رَفَعْتُمْ». [ترمذی، این حدیث را روایت کرده و گفته است: حدیثی حسن می‌باشد.]([2])

ترجمه: از ابن عباس$ روایت شده است: رسول‌اللهr فرمود: «مانند شتر به یک‌باره و با یک نفس آب نخورید؛ بلکه با دو یا سه نفس آب بنوشید و هنگام نوشیدن بسم‌الله بگویید و پس از پایان، الحمدلله».

763- وعن أبی قَتَادَةَt أَنَّ النَّبِیَّr نَهَى أن یُتَنَفَّسَ فی الإِناءِ. [متفقٌ علیه]([3])

ترجمه: ابوقتادهt می‌گوید: پیامبرr از نفس کشیدن در ظرف آب منع فرمود.

764- وعن أَنسٍt أَنَّ رسول اللهr أُتِیَ بِلَبَنٍ قد شِیب بِمَاءٍ، وَعَنْ یَمِینِهِ أَعْرابِیٌّ، وعَنْ یَسارِهِ أَبو بَکرٍt، فَشَرِبَ، ثُمَّ أَعْطَى الأَعْرَابِیَّ وَقَالَ: «الأَیْمَنَ فالأَیْمنَ». [متفقٌ علیه]([4])

ترجمه: انسt می‌گوید: برای رسول‌اللهr مقداری شیر آوردند که با آب مخلوط شده بود؛ سمت راستِ پیامبرr صحرانشینی نشسته بود و سمت چپش ابوبکرt؛ رسول‌اللهr پس از این‌که خود از آن شیر نوشید، آن را به صحرانشین داد و فرمود: «راست، سپس راست». [یعنی در ترتیب پذیرایی، حق با کسی‌ست که سمت راست می‌باشد.]

765- وعن سهل بن سعدٍt أَنَّ رسول اللهr أُتِیَ بشرابٍ، فشرِبَ مِنْهُ وعَنْ یَمِینِهِ غُلامٌ، وعن یَسَارِهِ أَشْیَاخٌ، فقال للغُلام: «أَتَأْذَنُ لی أَنْ أُعْطِیَ هُؤلاءِ؟» فقال الغُلامُ: لا والله، لا أُوثِرُ بِنَصِیبِی مِنکَ أَحَدًا، فَتلَّهُ رسولُ اللهr فِی یَدِهِ. [متفقٌ علیه]([5])

ترجمه: سهل بن سعدt می‌گوید: برای رسول‌اللهr نوشیدنی آوردند؛ پیامبرr از آن نوشید و سمت راستش پسربچه‌ای بود و سمت چپش تعدادی بزرگ‌سال بودند. پیامبرr به آن پسربچه فرمود: «آیا به من اجازه می‌دهی که ابتدا به این‌ها بدهم؟» پسربچه گفت: «خیر؛ ای رسول‌خدا! به الله سوگند هیچ‌کس را در سهمی که از شما نصیبم شده است، بر خود ترجیح نمی‌دهم». لذا پیامبرr ظرف را در دست آن پسر نهاد.

[این پسربچه، عبدالله بن عباس$ بوده است.]

شرح

مؤلف/ می‌گوید: «باب: روش نوشیدن و مستحب بودن سه بار تنفس در بیرون ظرف، و ناپسند بودن تنفس در ظرف؛ و استحباب دور دادنِ ظرف از سمت راست».

مؤلف/ پیش‌تر به بیان آداب و روش‌های غذا خوردن پرداخت. به‌راستی نعمت‌های الاهی بر بندگانش، بی‌شمار است؛ همان‌گونه که الله متعال می‌فرماید:

﴿وَإِن تَعُدُّواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ لَا تُحۡصُوهَآ﴾                               [ابراهیم: ٣٤]     

و اگر بخواهید نعمت‌های الله را بشمارید، نمی‌توانید آن‌ها را به شمارش درآورید.

خوردن و آشامیدن از نعمت‌های الاهی‌ست و کسی، قدر این نعمت را می‌داند که از آن محروم است و طعم گرسنگی و تشنگی را می‌چشد. این، یکی از حکمت‌های روزه است. لذا روزه‌دار، از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کند تا قدر این نعمت پروردگار را بداند.

آشامیدن آب و هر نوشیدنیِ دیگری، آدابی دارد؛ از جمله این‌که انسان، در ابتدا بسم‌الله بگوید و در پایان، الحمدلله. هم‌چنین آب را با سه نفس بخورد. زیرا انس بن مالکt می‌گوید: «رسول‌‌اللهr - آب و هرگونه- نوشیدنی را با سه نفس می‌خورد». یعنی جرعه‌ای سر می‌کشید و سپس ظرف را از دهان خود جدا می‌کرد؛ دوباره سر می‌کشید و آن‌گاه ظرف را از دهان خود جدا می‌نمود و سومین بار نیز می‌نوشید و در ظرف، تنفس نمی‌کرد. چنان‌که در حدیث ابوقتادهt آمده است: «پیامبرr از نفس کشیدن در ظرف آب منع فرمود». حکمتش این‎ست که این کار، ظرف را آلوده می‌کند؛ زیرا چه‌بسا با بازدمی که وارد ظرف می‌شود، عوامل بیماری‌زایی از معده، مری یا دهانِ شخص، وارد ظرف گردد و این، برای شخصی دیگر که از این ظرف استفاده کند، خوب نیست؛ هم‌چنین کسی که با یک نفس آب می‌خورد یا در ظرف، نفس می‌کشد، احتمال دارد که آب در گلویش بپرد و بدین‌سان خفه شود. از این‌رو پیامبرr از تنفس در ظرف منع نموده است؛ بلکه باید آب را در سه نفس خورد و در هر نفس، ظرف را از دهان جدا کرد.

پیامبرr خبر داده است که رعایت این روش، گواراتر و سالم‌تر است و تشنگی را بهتر برطرف می‌سازد. یعنی انسان، ضمن این‌که از نوشیدن آب لذت می‌برد و به بیمار مبتلا نمی‌شود، هم تشنگی‌اش رفع می‌شود و هم آب در روده‌ها و مجاریِ گوارشِ وی فرو می‌رود.

زیرا عطش یا تشنگی، نتیجه‌ی سوخت و سازِ معده و حرارتی‌ست که به سبب کمبود آب در معده، سلول‌ها و دیگر بخش‌های بدن پدید می‌آید و گاه به سبب بیماری. لذا اگر آب به‌یک‌باره وارد بدن شود، ضرر دارد؛ اما اگر انسان، آب را به‌تدریج وارد بدنش کند، هم تشنگی‌اش از میان می‌رود و هم از بیماری‌ها و زیان‌های ناشی از ورود یک‌باره‌ی آب به بدنش، سالم می‌مانَد.

از این‌رو شایسته است که از سرکشیدن آب بپرهیزیم و به‌گونه‌ای آب بنوشیم که گویا آن را می‌‌مکیم؛ یعنی آب را به‌تدریج وارد معده کنیم؛ جرعه‌ای بنوشیم، سپس ظرف را از دهان جدا کرده، نفس بکشیم و باز جرعه‌ای دیگر و به همین ترتیب در سه جرعه و در سه نفس آب بخوریم. این، سنت است.

اما هنگامِ پذیرایی با نوشیدنی، مثل آب، چای و قهوه به چه روشی عمل کنیم؟ یعنی شخصی وارد می‌شود و می‌خواهد به حاضران، آب بدهد؛ ابتدا از چه کسی آغاز نماید؟ می‌گوییم: اگر کسی، درخواست آب یا نوشیدنی کرده است، ابتدا به او می‌دهیم و اگر این آب یا نوشیدنی را به درخواست کسی نیاورده‌ایم، ابتدا از بزرگ‌تر آغاز می‌کنیم و ترتیب بزرگ‌ترها را از سمت راست، رعایت می‌نماییم. اگر هر کسی، فنجان یا ظرف خودش را داشت، از بزرگ‌تر شروع کرده، سپس به کسی می‌دهیم که سمت چپِ وی قرار دارد. زیرا کسی که در سمت چپِ اوست، در حقیقت در سمت راست میزبان می‌باشد و بدین‌سان میزبان یا کسی که پذیرایی می‌کند، ترتیب پذیرایی از سمت راست را رعایت می‌نماید. به عنوان مثال: شخصی درخواست آب می‌کند؛ برایش آب می‌آورند و او می‌نوشد. اگر کسی که آب آورده، بالای سرِ این فرد ایستاده و منتظر پس گرفتن لیوان است، همین‌که آن شخص آب نوشید، لیوان را به او برمی‌گرداند و گرنه، لیوان را به کسی می‌دهد که سمت راستِ اوست؛ فرقی ندارد کسی که سمت راست اوست، کوچک باشد یا بزرگ، از بزرگان و اشراف باشد یا از افرادِ عادی.

دلیلش، این‎ست که برای پیامبرr مقداری شیر آوردند با آب مخلوط شده بود. سمت راستِ پیامبرr صحرانشینی نشسته بود و سمت چپش ابوبکر و عمر$؛ رسول‌اللهr پس از این‌که خود از آن شیر نوشید، آن را به صحرانشین داد. عمرt به صحرانشین گفت: «این، ابوبکر است». زیرا ابوبکرt از اصحاب مشهور و نام‌دار، بلکه یارِ ویژه‌ی پیامبرr بود. لذا عمرt این را گفت تا صحرانشین، ابوبکر صدیقt را گرامی بدارد. اما صحرانشین، ظرف شیر را گرفت و نوشید. آن‌جا پیامبرr صحرانشین را بر ابوبکر صدیقt که فضایلش بر کسی پوشیدن نیست، ترجیح داد. علتش این بود که صحرانشین، سمت راستِ پیامبرr قرار داشت و ابوبکر صدیقt سمت چپش. چنان‌که پیامبرr فرمود: «راست، سپس راست». [یعنی در ترتیب پذیرایی، حق با کسی‌ست که سمت راست می‌باشد.]

و اما داستان دوم: برای رسول‌اللهr نوشیدنی آوردند؛ پیامبرr از آن نوشید و سمت راستش پسربچه‌ای بود و سمت چپش تعدادی بزرگ‌سال بودند. پیامبرr به آن پسربچه فرمود: «آیا به من اجازه می‌دهی که ابتدا به این‌ها بدهم؟» پسربچه گفت: «خیر؛ ای رسول‌خدا! به الله سوگند هیچ‌کس را در سهمی که از شما نصیبم شده است، بر خود ترجیح نمی‌دهم». یعنی دوست دارم من از باقی‌مانده‌ی نوشیدنی شما بخورم. لذا پیامبرr ظرف را در دست آن پسر نهاد.

این، نشان می‌دهد که در ترتیب پذیرایی خردسالی که سمت راست قرار دارد، بر بزرگ‌سالی که در سمت چپ است، ترجیح دارد. چنان‌که داستان نخست، نشان‌گر این‎ست که اگر در سمت راست، یک فرد عادی یا کسی باشد که قدر و منزلت کم‌تری دارد، بر بزرگان و اشرافی که سمت راست هستند، مقدم خواهد بود. زیرا پیامبرr فرموده است: «الأَیْمَنُونَ الأَیْمَنُونَ الأَیْمَنُونَ، أَلاَ فَیَمِّنُوا أَلاَ فَیَمِّنُوا أَلاَ فَیَمِّنُوا».([6]) یعنی: «آن‌ها که سمت راست هستند، آن‌ها که سمت راست هستند، آن‌ها که سمت راست هستند» و سه بار فرمود: «هان! ترتیب را از سمت راست رعایت کنید». در حدیث، این‌گونه آمده است؛ البته این، درباره‌ی کسی‌ست که می‌خواهد به حاضران یک جلسه آب بدهد.

امروزه روش پذیرایی بدین ترتیب است که شخص، وسایل پذیرایی را می‌آورَد و از بزرگ‌تر مجلس شروع می‌کند. این، مطابق سنت است؛ زیرا در زمان رسول‌اللهr پذیرایی را از ایشان آغاز می‌کردند. هم‌چنین پیامبرr می‌خواست مسواکش را به یکی از دو نفری بدهد که در برابرش ایستاده بودند؛ به ایشان گفته شد، [یعنی جبرئیل به ایشان گفت:] به بزرگ‌تر (مسن‌تر) بده. در این‌باره احادیثی آمده است که نشان می‌دهد که وقتی برای پذیرایی وارد مجلس می‌شوید، از بزرگ‌تر مجلس شروع کنید، نه از سمت راست.

***

---

([1]) صحیح بخاری، ش: 5631؛ و صحیح مسلم، ش: 2028.

([2]) ضعیف است؛ ضعیف الجامع، ش: 6233؛ و ضعیف الترمذی، آلبانی/، ش: 319.

([3]) صحیح بخاری، ش: 5630؛ و صحیح مسلم، ش: 267.

([4]) صحیح بخاری، ش: (2352، 5619)؛ و صحیح مسلم، ش: 2029.

([5]) صحیح بخاری، ش: 2351؛ و صحیح مسلم، ش:2030. این حدیث پیش‌تر پیش‌تر به‌شماره‌ی 574 ذکر شد.

([6]) بخاری، ش: 2571؛ و مسلم، ش: 2029 به‌نقل از انسt.