196- باب: تأکید بر دو رکعت سنت صبح

196- باب: تأکید بر دو رکعت سنت صبح

1107- عن عائشة& أنَّ النَّبیَّr کَانَ لا یَدَعُ أرْبَعاً قَبْلَ الظُّهْرِ، وَرَکْعَتَیْنِ قَبْلَ الغَدَاةِ. [روایت بخاری]([1])

ترجمه: عایشه& می‌گوید: پیامبرr چهار رکعت پیش از فرض ظهر، و دو رکعت پیش از فرض صبح را ترک نمی‌کرد.

1108- وعنها قالت: لَمْ یَکُنِ النَّبِیُّr عَلَى شَیْءٍ مِنَ النَّوَافِلِ أشَدَّ تَعَاهُدَاً مِنهُ عَلَى رَکْعَتَی الفَجْرِ. [متفق علیه]([2])

ترجمه: عایشه& می‌گوید: پیامبرr بر هیچ‌یک از نمازهای نافله به‌اندازه‌ی دو رکعت سنت صبح، پای‌بندی و مواظبت نمی‌کرد.

1109- وَعَنْها عَنِ النَّبِیِّr قَالَ: «رَکْعَتَا الفَجْرِ خَیْرٌ مِنَ الدنْیَا وَمَا فِیهَا». [روایت مسلم]([3])

وفی روایة «لَهُمَا أحَبُّ إلیَّ مِنَ الدنْیَا جَمِیعاً».

ترجمه: عایشه‌ی صدیقه& می‌گوید: پیامبرr فرمود: «دو رکعت سنت صبح، از دنیا و آن‌چه که در آن است، بهتر می‌باشد». و در روایتی دیگر آمده است که فرمود: «این دو رکعت نزد من از همه‌ی دنیا محبوب‌تر است».

1110- وعن أبی عبد الله بلالِ بن رَبَاحt مُؤَذِّن رَسُولِ اللهِr: أنَّهُ أتَى رسول اللهr لِیُؤْذِنَهُ بِصَلاةِ الغَدَاةِ، فَشَغَلَتْ عَائِشَةُ بِلالاً بِأَمْرٍ سَأَلَتْهُ عَنْهُ، حَتَّى أصْبَحَ جِدّاً، فَقَامَ بِلالٌ فَآذَنَهُ بِالصَّلاَةِ، وَتَابَعَ أذَانَهُ، فَلَمْ یَخْرُجْ رسول اللهr فَلَمَّا خَرَجَ صَلَّى بِالنَّاسِ، فَأخْبَرَهُ أنَّ عَائِشَةَ شَغَلَتْهُ بِأمْرٍ سَأَلَتْهُ عَنْهُ حَتَّى أصْبَحَ جِدّاً، وَأنَّهُ أبْطَأَ عَلَیْهِ بِالخُرُوجِ، فَقَالَ - یَعْنِی النَّبیَّr-: «إنِّی کُنْتُ رَکَعْتُ رَکْعْتَی الفَجْرِ». فقالَ: یَا رَسُولَ اللهِ، إنَّکَ أصْبَحْتَ جِدّاً؟ فقَالَ: «لَوْ أصْبَحْتُ أکْثَرَ مِمَّا أصْبَحْتُ، لَرَکَعْتُهُمَا، وَأحْسَنْتُهُمَا وَأجْمَلْتُهُمَا». [روایت ابوداود با اِسناد حسن]([4])

ترجمه: از ابوعبدالله، بلال بن رباحt مؤذن رسول‌اللهr روایت است که وی برای اعلامِ وقت نماز صبح، نزد رسول‌اللهr آمد و به‌خاطرِ کاری که عایشه& از او خواست، مشغول گردید و هوا خیلی روشن شد. آن‌گاه بلالt به رسول‌اللهr خبر داد که وقتِ نماز است و این کار را تکرار کرد؛ اما رسول‌اللهr بیرون نیامد. پس از این‌که بیرون آمد و با مردم نماز گزارد، بلالt به آن بزرگوار خبر داد که عایشه& کاری از من خواست که به سببش مشغول شدم و هوا روشن گردید و اظهار داشت که چرا خودِ پیامبرr نیز دیر بیرون آمدند. پیامبرr فرمود: «داشتم دو رکعت (سنت) صبح را می‌خواندم». بلالt عرض کرد: ای رسول‌خدا! هوا بسیار روشن شده بود؟! پیامبرr فرمود: «اگر هوا بیش از این هم روشن می‌شد، آن دو رکعت را می‌خواندم و آن‌را نیک و زیبا به‌جا می‌آوردم».

شرح

مؤلف، نووی/ می‌گوید: بابی درباره‌ی تأکید بر دو رکعت سنت صبح گشوده است. این دو رکعت، ویژگی‌های خاصّی دارد؛ از جمله:

1-  سنت است که انسان این دو رکعت را کوتاه بخواند و طولانی کردن این دو رکعت، خلاف سنت است؛ چنان‌که عایشه& می‌گوید: «رسول‌اللهr این دو رکعت را به‌اندازه‌ای کوتاه می‌خواند که با خود می‌گفتم: آیا سوره‌ی فاتحه را خواند؟»

2-  سنت است که سوره‌ها یا آیات مشخصی از قرآن در این دو رکعت، خواند شود: ﴿قُلۡ یَٰٓأَیُّهَا ٱلۡکَٰفِرُونَ ١﴾ در رکعت نخست و ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ ١﴾ در رکعت دوم. یا این‌که آیه‌ی ﴿قُولُوٓاْ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَمَآ أُنزِلَ إِلَیۡنَا﴾ ([5]) در رکعت نخست قرائت گردد و آیه‌ی ﴿قُلۡ یَٰٓأَهۡلَ ٱلۡکِتَٰبِ تَعَالَوۡاْ إِلَىٰ کَلِمَةٖ سَوَآءِۢ بَیۡنَنَا وَبَیۡنَکُمۡ أَلَّا نَعۡبُدَ إِلَّا ٱللَّهَ﴾ ([6])

3-  از دیگر ویژگی‌های سنت صبح این است که پیامبرr بر هیچ‌یک از نمازهای نافله به‌اندازه‌ی این دو رکعت، پای‌بندی و مواظبت نمی‌کرد.

4-  پیامبرr فرموده است: «دو رکعت سنت صبح، از دنیا و آن‌چه که در آن است، بهتر می‌باشد». و در روایتی دیگر آمده است که فرمود: «این دو رکعت نزد من از همه‌ی دنیا محبوب‌تر است».

5-  پیامبرr این دو رکعت را در سفر و حضر ترک نمی‌کرد. همه‌ی این‌ها بیان‌گر فضیلت و ویژگی‌های خاصّ سنت صبح می‌باشد؛ لذا شایسته است که انسان در سفر و حضر بر سنت صبح مواظبت و پای‌بندی نماید و اگر نتوانست این دو رکعت را پیش از نماز فرض به‌جای آورَد، بلافاصله بعد از نماز فرض یا پس از بالا آمدن خورشید به ‌اندازه‌ی یک نیزه، قضاییِ آن را بخواند.

عایشه& یادآوری کرده است که پیامبرr چهار رکعت سنت پیش از فرض ظهر را ترک نمی‌کرد؛ البته این چهار رکعت را با دو سلام می‌خواند. زیرا سنت ظهر شش رکعت است: چهار رکعت پیش از فرض و دو رکعت پس از آن. لذا شایسته است که مشتاقانه به سنت پیامبرr عمل کنیم و تا آن‌جا که می‌توانیم پیرو سنت آن بزرگوار باشیم که الله متعال می‌فرماید:

﴿لَّقَدۡ کَانَ لَکُمۡ فِی رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ لِّمَن کَانَ یَرۡجُواْ ٱللَّهَ وَٱلۡیَوۡمَ ٱلۡأٓخِرَ وَذَکَرَ ٱللَّهَ کَثِیرٗا ٢١﴾     [الأحزاب : ٢١] 

به‌راستی برای شما، برای کسی که به (پاداش) الله و روز قیامت امیدوار است و الله را فراوان یاد می‌کند، در رسول‌الله الگو و سرمشقی نیکوست.

***

---

([1]) صحیح بخاری، ش: 1182.

([2]) صحیح بخاری، ش: 1163؛ و صحیح مسلم، ش: 724.

([3]) صحیح مسلم، ش: 725.

([4]) صحیح أبی داود، از آلبانی/ ش: 1120.

([5]) بقره:136

([6]) آل‌عمران: 64