218- باب: بخشندگی و انجام کار نیکو و زیاد انجام دادن کارهای خیر در ماه رمضان، به‌ویژه در دهه‌ی پایانیِ آن

218- باب: بخشندگی و انجام کار نیکو و زیاد انجام دادن کارهای خیر در ماه رمضان، به‌ویژه در دهه‌ی پایانیِ آن

1230- وعن ابن عباسٍ$ قَالَ: کَانَ رسول اللهr أجْوَدَ النَّاسِ، وَکَانَ أجْوَدَ مَا یَکُونُ فی رَمَضَانَ حِیْنَ یَلْقَاهُ جِبْریلُ، وَکَانَ جِبْریلُ یَلْقَاهُ فی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَیُدَارِسُهُ القُرْآنَ، فَلَرسول اللهr حِیْنَ یَلْقَاهُ جِبرِیلُ أجْوَدُ بالخَیْرِ مِن الرِّیحِ المُرْسَلَةِ. [متفقٌ علیه]([1])

ترجمه: ابن‌عباس$ می‌گوید: رسول اللهr سخاوتمندترین مردم بود و در رمضان، هنگامی که جبرئیلu نزدش می‌آمد، از هر زمانی بخشنده‌تر می‌شد؛ جبرئیلu همه شب در رمضان نزد پیامبرr می‌آمد و با آن بزرگوار قرآن را دَوْر می‌کرد. آری؛ خیر و بخشش رسول‌اللهr در آن هنگام که جبرئیل نزدش می‌آمد، از باد وزان نیز بیش‌تر بود.

1231- وعن عائشةَ& قَالَتْ: کَانَ رسول اللهr إِذَا دَخَلَ العَشْر أحْیَا اللَّیْلَ، وَأیْقَظَ أهْلَهُ، وَشَدَّ المِئْزَرَ. [متفق علیه]([2])

ترجمه: عایشه& می‌گوید: «هنگامی که دهه‌ی پایانی ماه رمضان فرا می‌رسید، رسول‌اللهr شب را به عبادت سپری می‌کرد و خانواده‌اش را بیدار می‌نمود و کمرش را محکم می‌بست».

شرح

مؤلف/ می‌گوید: باب: خیر و بخشش در ماه رمضان.

منظور از خیر و بخشش، بخشندگی و بذل مال و انجام هر کارِ نیکی‌ست؛ انسان می‌تواند از طریق بذل و بخشش به فقیران و هدیه دادن به ثروتمندان، بخشنده باشد و با نیازمندان، هم‌دردی کند و با کردار خود نیز می‌تواند آدم خیّر و نیکوکاری باشد؛ بدین‌سان که در مغازه و خانه و ماشین و هر جا که ممکن است، به دیگران کمک کند. حتی امکان بخشندگی در مقام و ریاست نیز وجود دارد؛ بدین‌شکل که انسان برای کسی میانجی‌گری یا سفارش نماید و بدون ضایع کردن حقّ دیگران، به کسی نفعی برساند یا زیانی را از او دور کند.

پیامبرr با مال، دانش، دعوت، خیرخواهی و پیکرِ مبارک خویش، بخشنده‌ترین مردم بود و همان‌گونه که ابن‌عباس$ گفته است: «در رمضان، هنگامی که جبرئیلu نزد آن بزرگوار می‌آمد و قرآن را با او تکرار می‌کرد، از هر زمانی بخشنده‌تر می‌شد»؛ زیرا ماهِ رمضان، ماهِ خیر و بخشش است و الله متعال در این ماه، لطف و بخشش فراوانی به بندگانش می‌فرماید و بندگان نیکوکار نیز در این ماه بیش از سایر ماه‌ها به هم‌کیشان خود بخشش و احسان می‌کنند. جبرئیلu در شب‌های رمضان نزد پیامبرr می‌آمد و قرآن را با آن بزرگوار دَوْر می‌کرد تا قرآن در قلبِ مبارک، جای بگیرد و ثواب تکرار قرآن به هر دوی آن‌ها برسد. به‌قطع جبرئیلu نزد آن بزرگوار می‌آمد، ولی ما کیفیت و چگونگیِ پایین آمدن او را نمی‌دانیم؛ چراکه او، یکی از فرشتگان الاهی‌ست و فرشتگان الاهی، دیده نمی‌شوند؛ مگر زمانی که اللهU بخواهد. بخشش و سخاوت رسول‌اللهr در ماه رمضان و هنگام ملاقات با جبرئیلu، از باد وزان نیز بیش‌تر بود. باد وزان، بادی‌ست که به فرمان الله به‌سرعت جریان می‌یابد و خیر و برکت را بر هر جا که می‌وزد، می‌گستراند؛ اما رسول‌اللهr در رمضان از باد وزان نیز در خیر و بخشش، سریع‌تر بود.

سپس مؤلف حدیثی بدین مضمون آورده است که عایشه& می‌گوید: «هنگامی که دهه‌ی پایانی ماه رمضان فرا می‌رسید، رسول‌اللهr شب را به عبادت سپری می‌کرد و خانواده‌اش را بیدار می‌نمود و کمرش را محکم می‌بست». گفته‌اند: منظور از بستنِ کمر، آمادگی و جدّیت بیش‌تر در انجام کارهای نیکوست؛ هم‌چنین گفته‌اند: بدین معناست که از زنان دوری می‌کرد. و هر دو معنا، درست است؛ زیرا پیامبرr در دهه‌ی پایانیِ رمضان، خودش را برای عبادت فارغ می‌کرد و همه‌ی شب را در عبادت سپری می‌نمود. این، جلوه‌ای از نیکوسرشتی و نیک‌منشیِ انسان است که در حقّ اللهU نمایان می‌شود. آری؛ الله متعال بر هرکه از بندگانش که بخواهد، منت می‌نهد و به او توفیق کارِ نیک می‌دهد؛ وقتی توفیق کار نیکی به شما داده می‌شود، از یاد نبرید که لطف و منت الله متعال است؛ ابتدا بر ما منت می‌نهد که به ما توفیقِ کار نیک می‌دهد و دوباره بر ما منت می‌گذارد و آن کار نیک را می‌پذیرد. الله متعال همه‌ی ما را به انجام کارهایی موفق بگرداند که خود می‌پسندد.

***

---

([1]) صحیح بخاری، ش: (6، 1902)؛ و صحیح مسلم، ش:2308.

([2]) صحیح بخاری، ش: 2024؛ و صحیح مسلم، ش: 1174. این حدیث پیش‌تر به‌شماره‌ی 1201 گذشت.