220- باب: آن‌چه هنگام رؤیت هلال گفته می‌شود

220- باب: آن‌چه هنگام رؤیت هلال گفته می‌شود

1236- عن طلحة بن عبیدِ اللهِt أنَّ النَّبیَّr کَانَ إِذَا رَأى الهلاَلَ، قَالَ: «اللهمَّ أهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالأمْنِ وَالإیمانِ، وَالسَّلاَمَةِ وَالإسْلاَمِ، رَبِّی وَرَبُّکَ اللهُ، هِلالُ رُشْدٍ وخَیْرٍ». [ترمذی این حدیث را روایت کرده و گفته است: حسن صحیح می‌باشد.]([1])

ترجمه: طلحه بن عبیداللهt می‌گوید: پیامبرr هنگامی‌که هلال ماه را می‌دید، می‌گفت: «اللهمَّ أهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالأمْنِ وَالإیمانِ، وَالسَّلاَمَةِ وَالإسْلاَمِ، رَبِّی وَرَبُّکَ اللهُ، هِلالُ رُشْدٍ وخَیْرٍ».([2])

شرح

مؤلف/ در کتابش، بابی درباره‌ی نهی از استقبال ماه رمضان با روزه گرفتن در نیمه‌ی دوم شعبان گشوده است و سپس احادیثی در این‌باره آورده است؛ از جمله: حدیثی بدین مضمون که ابوهریرهt می‌گوید: «هیچ‌یک از شما نباید یک یا دو روز پیش از رمضان روزه بگیرد؛ مگر کسی که - این یکی دو روز، مصادف با روزهایی چون دوشنبه و پنج‌شنبه باشد که- روزه می‌گرفته است؛ چنین شخصی، آن روز را روزه بگیرد». لذا اگر روزِ پایانی شعبان یا روزِ شک، مصادف با دوشنبه یا پنج‌شنبه بود و شخصی روزهای دوشنبه یا پنج‌شنبه را روزه می‌گرفته است، در این حالت ایرادی ندارد که آن روز را طبق معمولِ خود روزه بگیرد؛ هم‌چنین اگر کسی ایام بیض، یعنی روزهای سیزدم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه را روزه می‌گرفته و این‌بار موفق نشده است که این ایام را روزه بدارد، ایرادی ندارد که در روزهای پایانیِ شعبان به‌جای این سه روز، روزه بگیرد. اشکال در این است که کسی به‌قصد احتیاط، دو روز پایانیِ شعبان را روزه بدارد؛ زیرا شک، و در نتیجه احتیاط مبتنی بر آن، اعتبار ندارد؛ چون پیامبرr فرموده است: «با دیدن هلال رمضان روزه بگیرید و با دیدن هلال شوال، روزه بگشایید (و عید کنید)؛ و اگر ابر، مانع از دیدن هلال شد، سی روز را کامل نمایید».

علما اختلاف نظر دارند که آیا این نهی، نهی تحریم است یا نهی کراهت؟ قول راجح، این است که این نهی، نهی تحریم می‌باشد؛ به‌ویژه درباره‌ی روزِ شک. روز شک، سی‌اُمین روزِ شعبان است که در شب هوا، ابری‌ست و مانع از رؤیت هلال می‌شود؛ زیرا پیامبرr فرموده است: «با دیدن هلال رمضان روزه بگیرید و با دیدن هلال شوال، روزه بگشایید (و عید کنید)».

و اما نهی از روزه گرفتن در نیمه‌ی دوم شعبان؛ اگرچه ترمذی حدیثی در این‌باره روایت کرده و آن‌را حسن صحیح دانسته است، اما ضعیف می‌باشد؛ چنان‌که امام احمد/ گفته است: حدیث شاذی‌ست. و با حدیث ابوهریرهt نیز تعارض دارد؛ در حدیث ابوهریرهt از روزه گرفتن یک یا دو روز پیش از رمضان نهی شده است؛ لذا مفهوم حدیث ابوهریرهt این است که سه یا چهار یا ده روز پیش از رمضان، روزه گرفتن رواست. حتی اگر حدیث مذکور صحیح باشد، هم‌چنان‌که برخی از علما گفته‌اند: این نهی، نهی کراهت است و نهی تحریم نیست و اگر این ایام، مصادف با روزهایی شود که کسی در آن روزه می‌گرفته است، هیچ ایرادی ندارد که طبق معمولِ خود عمل نماید و این روزها را روزه بگیرد. بنابراین، روزه‌ی قبل از رمضان، بر سه نوع می‌باشد:

1-  از نیمه‌ی شعبان تا روز بیست و هشتم این ماه؛ نهی از روزه گرفتن در این ایام، نهی تحریم نیست و فقط نهی کراهت است؛ مگر برای کسی که روزهای قبل روزه گرفته یا این‌که این ایام مصادف با روزهایی چون دوشنبه و پنج‌شنبه شود؛ آن‌هم در صورتی که حدیث نهی از روزه گرفتن در نیمه‌ی دوم شعبان، صحیح باشد؛ و همان‌گونه که پیش‌تر بیان شد، امام احمد حنبل این حدیث را صحیح ندانسته است و به‌فرض عدم صحت حدیث، هیچ دلیلی وجود ندارد که در فاصله‌ی نیمه‌ی شعبان تا روز بیست و هشتم این ماه، روزه گرفتن مکروه باشد.

2-  روزه گرفتن در دو روز پایانیِ شعبان، یعنی یک یا دو روز پیش از رمضان، حرام می‌باشد؛ مگر برای کسی که این دو روز با ایامی چون دوشنبه یا پنج شنبه مصادف شود و آن‌شخص به روزه گرفتن روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه، پای‌بند بوده است.

3-  روز شک؛ روزه گرفتن در این روز به‌طور مطلق حرام می‌باشد. پس هیچ‌گاه در روز شک روزه نگیرد؛ زیرا پیامبرr از روزه گرفتن در روز شک نهی فرموده است.

ولی همان‌گونه که گفتم: چنین به‌نظر می‌رسد که این نهی برای کسی‌ست که به‌قصد احتیاط این روز را روزه می‌گیرد؛ اما نهی یا ممنوعیت روزه گرفتن در این روز به نیت روزه‌ی نفل، از بابِ سدّ ذرایع می‌باشد؛ بدین معنا که شاید مردم روزه‌ی چنین شخصی را روزه‌ی احتیاط قلمداد کنند؛ در صورتی‌که روزه‌ی احتیاط، به‌طور مطلق روا نیست؛ زیرا رسول‌اللهr فرموده است: «با دیدن هلال رمضان روزه بگیرید و با دیدن هلال شوال، روزه بگشایید (و عید کنید)». والله اعلم.

***

---

([1]) صحیح الجامع، ش: 4726؛ و السلسلۀ الصحیحۀ، ش: 1816.

([2]) ترجمه‌ی دعا: «یا الله! این ماه را با امنیت و ایمان، و اسلام و سلامتی بر ما نو بفرما. پروردگارِ من و تو، الله می‌باشد؛ امید است که ماه نو، ماه رشد و نیکی باشد».