225- باب: بیان فضیلت روزه‌ی محرم و شعبان و ماه‌های حرام

225- باب: بیان فضیلت روزه‌ی محرم و شعبان و ماه‌های حرام

1254- عن أَبی هریرةَt قالَ: قَالَ رسولُ اللهِr: «أفْضَلُ الصِّیَامِ بَعْدَ رَمَضَانَ شَهْرُ اللهِ المُحَرَّمُ، وَأفْضَلُ الصَّلاَةِ بَعْدَ الفَرِیضَةِ صَلاَةُ اللَّیْلِ». [روایت مسلم]([1])

ترجمه: ابوهریرهt می‌گوید: رسول‌اللهr فرمود: «بهترین روزه پس از روزه‌ی رمضان، روزه گرفتن در ماهِ الله، محرّم است؛ و بهترین نماز پس از نماز فرض، نماز شب می‌باشد».

1255- وعن عائشةَ& قَالَت: لَمْ یَکُنِ النَّبِیُّr یَصُومُ مِنْ شَهْرٍ أکْثَرَ مِنْ شَعْبَانَ، فَإنَّهُ کَانَ یَصُومُ شَعْبَانَ کُلَّهُ.

وفی روایةٍ: کَانَ یَصُومُ شَعْبَانَ إِلا قَلِیلاً. [متفق علیه]([2])

ترجمه: عایشه& می‌گوید:پیامبرr هیچ ماهی را به‌اندازه‌ی ماه شعبان روزه نمی‌گرفت؛ چون همه - یا بیش‌ترِ- ماه شعبان را روزه می‌گرفت.

و در روایتی دیگر آمده است: جز اندکی از ماه شعبان، همه‌ی آن‌را روزه می‌گرفت.

1256- وعن مُجِیبَةَ البَاهِلیَّةِ عَن أبیهَا أَوْ عَمِّهَا: أَنَّهُ أتى رسولَ اللهr ثُمَّ انطَلَقَ فَأَتَاهُ بَعْدَ سَنَةٍ - وَقَدْ تَغَیَّرَتْ حَالُهُ وَهیئَتُهُ- فَقَالَ : یَا رسولَ الله أمَا تَعْرِفُنِی؟ قَالَ: «وَمَنْ أنْتَ»؟ قَالَ: أَنَا الباهِلیُّ الَّذِی جِئْتُک عام الأَوَّلِ. قَالَ: «فَمَا غَیَّرَکَ، وَقَدْ کُنْتَ حَسَنَ إلهیْئَةِ؟!» قَالَ: مَا أکَلْتُ طَعَاماً مُنْذُ فَارقتُکَ إِلا بِلَیْلٍ. فَقَالَ رسولُ اللهِr: «عَذَّبْتَ نَفْسَکَ!» ثُمَّ قَالَ: «صُمْ شَهْرَ الصَّبْرِ، وَیَوماً مِنْ کُلِّ شَهْرٍ» قَالَ: زِدْنِی، فَإنَّ بِی قُوَّةً، قَالَ: «صُمْ یَوْمَیْن»؛ قَالَ: زِدْنِی، قَالَ: «صُمْ ثَلاثَةَ أیَّامٍ»؛ قَالَ: زِدْنِی، قَالَ: «صُمْ مِنَ الحُرُم وَاترکْ، صُمْ مِنَ الحُرُمِ وَاترُکْ ، صُمْ مِنَ الحُرُمِ وَاترُکْ». وقَالَ بأصابِعِه الثَّلاثِ فَضَمَّها، ثُمَّ أرْسَلَهَا. [روایت ابوداود]([3])

ترجمه: از مجبیه‌ی باهلی از پدرش - یا از عمویش- روایت شده است که او نزدِ رسول‌اللهr آمد؛ سپس بازگشت و پس از یک سال در حالی که شکل و قیافه‌ی او به‌کلی دگرگون شده بود، به حضور پیامبرr شرف‌یاب شد و عرض کرد: ای رسول‌خدا! آیا مرا نمی‌شناسی؟ فرمود: «تو کیستی؟» گفت: من، همان مرد باهلی هستم که پارسال نزدت آمدم. فرمود: «چرا این‌همه تغییر کرده‌ای؟ تو که شاداب‌تر و خوش‌قیافه‌تر بودی!» پاسخ داد: از زمانی‌که از شما جدا شدم، فقط شب‌ها غذا خورده‌ام. رسول‌اللهr فرمود: «خود را عذاب داده‌ای!» سپس افزود: «ماه صبر و شکیبایی - یعنی ماه رمضان- و نیز یک روز از هر ماه را روزه بگیر». گفت: مقدارش را برایم بیش‌تر کنید؛ زیرا من توانایی دارم. فرمود: «دو روز از هر ماه را روزه بگیر». عرض کرد: مقدارش را برایم بیفزایید. فرمود: «سه روز از هر ماه را روزه بگیر». گفت: از این هم بیش‌تر. پیامبرr سه بار فرمود: «بخشی از ماه‌های حرام([4]) را روزه بگیر (و روزه گرفتن در سایر روزها را) ترک کن». و با اشاره‌ی دست، و باز و بسته کردن سه تا از انگشتان مبارک، نشان داد که از هر ماهِ حرام، سه روز روزه بگیرد و سه روز روزه نگیرد.

شرح

مؤلف در این باب به بیان روزها و ماه‌هایی پرداخته است که روزه گرفتن در آن‌ها سنت می‌باشد؛ یکی از این ماه‌ها، ماه شعبان است؛ همان‌گونه که عایشه& گفته است: پیامبرr همه یا بیش‌ترِ این ماه را روزه می‌گرفت. از این‌رو شایسته است که انسان به‌پیروی از رسول‌اللهr، در ماه شعبان بیش از سایر ماه‌ها روزه بگیرد.

علما گفته‌اند: حکمتش، این است که روزه گرفتن در شعبان به منزله‌ی سنت‌های راتبه‌ای‌ست که انسان پیش از نمازهای فرض می‌خوانَد.

ماهِ الله، محرّم نیز یکی از ماه‌هایی‌ست که روزه گرفتن در آن، فضیلت فراوانی دارد. می‌دانید که ماه محرم، همان ماهی‌ست که در بین ماه‌های ذی‌الحجه و صفر قرار دارد. پیامبرr درباره‌ی روزه‌ی محرم فرموده است: «بهترین روزه پس از روزه‌ی رمضان، روزه گرفتن در ماهِ الله، محرّم است». بهتر است که روزه‌ی محرم در روزهای تاسوعا، عاشورا و نیز در یازدهمین روزِ این ماه باشد.

همان‌گونه که در حدیث این مرد باهلی آمده است: روزه گرفتنِ سه روز از هر ماه، مستحب می‌باشد؛ هم‌چنان‌که پیامبرr سه روز از هر ماه را روزه می‌گرفت و برایش مهم نبود که در ابتدای ماه روزه بگیرد یا در میانه‌ی ماه و یا در آخِرِ آن». البته بهترین زمان برای روزه گرفتن در هر ماه، "ایام بیض" است؛ یعنی روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه.

روز "عرفه" یکی از روزهایی‌ست که روزه گرفتن در آن، اهمیت و فضیلت ویژه‌ای دارد؛ زیرا از پیامبرr درباره‌ی روزه‌ی عرفه سؤال شد؛ فرمود: «یُکَفِّرُ السَّنَةَ المَاضِیَةَ وَالبَاقِیَةَ»؛ یعنی: «روزه‌ی روز عرفه، بخشش گناهان سال گذشته و آینده‌ را در پی دارد». به عبارت دیگر: کفاره‌ی گناهانِ دو سال محسوب می‌شود.

در حدیث مرد باهلی آمده است که وی یک سالِ کامل را روزه گرفت؛ از این‌رو شکل و قیافه‌ی او به‌کلی دگرگون شد و زمانی‌که به حضور پیامبرr آمد، عرض کرد: ای رسول‌خدا! آیا مرا نمی‌شناسی؟ فرمود: «تو کیستی؟» پاسخ داد: «من، همان مرد باهلی هستم که پارسال نزدت آمدم». آن‌گاه به پیامبرr خبر داد که همه‌ی سال گذشته را روزه گرفته است. رسول‌اللهr فرمود: «خود را عذاب داده‌ای!» این، نشان می‌دهد که در شریعت اسلام، انسان نباید خودش را عذاب دهد یا خویشتن را به کاری وادارَد که توانش را ندارد؛ زیرا الله متعال می‌فرماید:

﴿مَّا یَفۡعَلُ ٱللَّهُ بِعَذَابِکُمۡ إِن شَکَرۡتُمۡ وَءَامَنتُمۡ﴾                         [النساء : ١٤٧] 

اگر سپاس­گزار باشید و ایمان بیاورید، الله را با عذاب شما کاری نیست.

***

---

([1]) صحیح مسلم، ش: 1163. [این حدیث پیش‌تر به‌شماره‌ی 1175 آمده است. (مترجم)]

([2]) صحیح بخاری، ش: 1970؛ و صحیح مسلم، ش: (782، 1156).

([3]) ضعیف است؛ ر.ک: ضعیف الجامع، ش: 5087؛ و ضعیف أبی داود، از آلبانی/ ش: 526.

([4]) ماه‌های حرام عبارتند از: محرم، رجب، ذی‌القعده و ذی‌الحجه. [مترجم]